Биз ”Салом, дор оғочи” калимасини эшитган замон устоз Рауф Парфини эслаймиз. Бу шеър устознинг «Сакина» номли китобидаги изоҳда ёзилишича, 1988 йили ёзилган. Худди ўша йили Рауф ака билан бир неча озарбайжон шоирлари Самарқанд сайрига боришган ва кўп кўҳна обидалар қатори Соҳибқирон Амир Темур мақбараси бўлмиш Гўри Мирни ҳам зиёрат қилишган. Манимча, Рауф ака боргунчами ёки сайр пайтидами ”Салом,дор оғочи” шеърини ўқиб бергани эҳтимоли бор. Бу гапларни эслашдан мурод шулдирким, бир йилдан кейин — 1989 йили озарбайжонли истеъдодли шоир Рустам Беҳрудий (Rüstem Behrudi) томонидан айни шу номдаги шеър эълон қилинган ва шеър Озарбайжонда катта муҳаббат қозонган, вақт ўтиб Озарбайжон,Туркия ва бошқа кўплаб мамлакатлар нашрларида чоп этила бошланган. Алал- оқибат,”Салом,дор оғочи” шеъри том маънода Рустам Беҳрудийнинг номини туркий халқлар адабиёти дафтарига киритди.
Мен кўп йиллар аавал (манимча, 2015 йилда) Рустам Беҳрудийнинг мазкур шеърини ўзбек тилига таржима қилиб, у ҳақда мухтасар бир бадиҳа ҳам ёзган эдим ва “Хуршид Даврон кутубхонаси” сайтимда эълон қилган эдим. Ўша таржима ва битигимни сизга тақдим этмоқдаман.
РУСТАМ БЕҲРУДИЙНИНГ
«САЛОМ, ДОР ОҒОЧИ!» ШЕЪРИ ҲАҚИДА
Бу шеър 1989 йили озарбайжонли истеъдодли шоир Рустам Беҳрудий (Rüstem Behrudi) томонидан эълон қилиниши билан катта муҳаббат қозонди, Озарбайжон,Туркия ва бошқа кўплаб мамлакатлар нашрларида чоп этила бошланди. ”Салом,дор оғочи” шеъри том маънода Рустам Беҳрудийнинг номини туркий халқлар адабиёти дафтарига киритди.
”Салом, дор оғочи” шеъри Ўзбекистоннинг жаҳонга машҳур шаҳри, инсоният тамаддуни бешикларидан бири ҳисобланган Самарқандда ёзилган. Аниқроғи,шеър шавкатли Соҳибқирон Амир Темур мақбараси бўлмиш Гўри Мирнинг зиёрати пайтида дунёга келган. Шу сабабдан шеърда Амир бобомизга қаратилган мурожаат янграйди.
Шеър хусусида таниқли турк олими Ҳайати Биже (Hayati Bice) шундай ёзади: Шоирнинг бу шеъри бугун Ўзбекистон бўлиб танилган Туркистоннинг тарихий шаҳри Самарқандда жойлашган машҳур туркий ҳукмдор Амир Темур қабрининг бошида ёзилгани маълумдир.Бу шеърда шоир юрагини эзган,қайғуга солган,азоб берган ва ич-ичидан кечирган туйғуларининг сабабини баён этади.Айнан шу сабабдан бу туйғулар ҳақида ва шеърда Амир Темурнинг ёдга олинмоғи сабабини ҳамда Рустам Беҳрудийнинг шеърини англашга ёрдамчи бўладиган баъзи хусусларни изоҳлашни лозим кўрдик.
Туркийлар тарихининг энг буюк хонларидан бириси бўлмиш Амир Темур 69 йиллик умрини бутун турк юртларини забт этиб (фожиали ҳолатлари бўлса-да),тарихда биринчи марта Шарқ ва Ғарб Туркларини ўз ҳукми остига бирлаштириш ҳаракатига бағишлади. Шавкатли ҳукмдорнинг 1336 йилнинг 9 апрелида Туркистоннинг Хўжа Илғор қишлоғида бошланган ҳаёти 69 ёшида Чин сафарига отланган пайтида — 1405 йилнинг 18 февралида Ўтрор шаҳрида якун топди.
1370 – 1405 йиллар оралиғидаги 35 йил мобайнида бутун Туркликни бирлаштириш ҳаракатининг энг буюк раҳнамоси (лидери) бўлган Амир Темур,айни шу сабабдан бутун Турк қавмининг севгисига сазовор бўлди.
Бу шавкатли умр тарихи узоқ вақтгача қатағон этилган бўлса-да,бугун бутун Турк очуни,айниқса Туркистон ҳудуди бу ҳақиқатни очиқ ифода этмоқда ва Амир Темур сиймосида мустақил Туркистоннинг,Турк бирлигининг рамзини кўрмоқда. Айни шу сабабдан Рустам Беҳрудийнинг шеърининг Амир Темур ҳузурида,Соҳибқирон амир мақомида,чиркин Русия панжаси бўғиб ётган юртда ёзилгани фикримизнинг далилидир.
Озарбайжон туркларидан бўлган ва Нахичеванда туғилган шоир Рустам Беҳрудий ўз шеърида Амир Темурга қарата мурожаат қилишида турк бирлиги туйғулари Озарбайжон туркларидаям мавжудлигини санъаткорона тарзда ифода этади.
2015
Рустам БЕҲРУДИЙ
САЛОМ,ДОР ОҒОЧИ!
Хуршид Давроннинг эркин табдили
Йўлимни кўзладинг ҳар саҳар,оқшом,
Салом дор оғочи!
— Алайкум салом!
Ажал-ла ўлмакка туғилмаганман,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
У қайси миллатдир толеъи сирмиш?
Юз от-ла бўлинган,яна-да бирмиш!
Мени ҳузурингга шу дард келтирмиш,
Салом,дор оғочи!
— Алайкум салом!
Ҳазарни, Бойкўлни, Оролни кўрдим,
Кўрдим жон талошда,яроли кўрдим,
Тангрини бандадан ароли кўрдим,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Мудом терс айланар чархикажрафтор,
Турон боғларида соя ҳукмдор,
Рангин байроғимда япроқларинг бор,
Салом,дор оғочи!
— Алайкум салом!
Аввалин охири,охир аввали
Шу эмиш, билмайман,билмай куйгайман,
Қўрқув йўқ, не бўлса бўйин қўйгайман,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Эли яғмо аро минг битта бўлган,
Сойлари қуриган, кўллари ўлган,
Ҳақ-ҳисоб қилмоққа мана мен келган,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Эшит, Амир Темур, шуми оқибат,
Бўйнимда оқ кафан,тилимда оят,
Дарсини терс билган битта менми, айт,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Сени мен экмишам…манга сен ғаним,
Сени совурмакка ҳалолдир қоним,
Япроғинг ранг олган қонимдан маним,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Эй, дорнинг оғочи, кимдан камман…Айт!
Ё сени ёндирай, ё сенда ёнай,
Ё-да бутоғингда япроққа дўнай,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Қирғизман,Ўзбекман,Қозоқ. Туркманам,
Бошқирдман,Керкукман,элга кўркманам,
Сенинг кўзлаганинг ғариб Турк манам,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Қабул эт навбатли қурбонинг манам,
Маним жоним санда,бил,жонинг манам,
Қўлимга тушмагин,ҳар ёнғин манам,
Салом, дор оғочи!
— Алайкум салом!
Biz ”Salom, dor og‘ochi” kalimasini eshitgan zamon ustoz Rauf Parfini eslaymiz. Bu she’r ustozning «Sakina» nomli kitobidagi izohda yozilishicha, 1988 yili yozilgan. Xuddi o‘sha yili Rauf aka bilan bir necha ozarbayjon shoirlari Samarqand sayriga borishgan va ko‘p ko‘hna obidalar qatori Sohibqiron Amir Temur maqbarasi bo‘lmish Go‘ri Mirni ham ziyorat qilishgan. Manimcha, Rauf aka borgunchami yoki sayr paytidami ”Salom,dor og‘ochi” she’rini o‘qib bergani ehtimoli bor. Bu gaplarni eslashdan murod shuldirkim, bir yildan keyin — 1989 yili ozarbayjonli iste’dodli shoir Rustam Behrudiy (Rüstem Behrudi) tomonidan ayni shu nomdagi she’r e’lon qilingan va she’r Ozarbayjonda katta muhabbat qozongan, vaqt o‘tib Ozarbayjon,Turkiya va boshqa ko‘plab mamlakatlar nashrlarida chop etila boshlangan. Alal- oqibat,”Salom,dor og‘ochi” she’ri tom ma’noda Rustam Behrudiyning nomini turkiy xalqlar adabiyoti daftariga kiritdi.
Men ko‘p yillar aaval (manimcha, 2015 yilda) Rustam Behrudiyning mazkur she’rini o‘zbek tiliga tarjima qilib, u haqda muxtasar bir badiha ham yozgan edim va “Xurshid Davron kutubxonasi” saytimda e’lon qilgan edim. O‘sha tarjima va bitigimni sizga taqdim etmoqdaman.
RUSTAM BЕHRUDIYNING
«SALOM,DOR OG‘OCHI!» SHЕ’RI HAQIDA
Bu she’r 1989 yili ozarbayjonli iste’dodli shoir Rustam Behrudiy (Rustem Behrudi ) tomonidan e’lon qilinishi bilan katta muhabbat qozondi, Ozarbayjon,Turkiya va boshqa ko’plab mamlakatlar nashrlarida chop etila boshlandi.”Salom,dor og’ochi” she’ri tom ma’noda Rustam Behrudiyning nomini turkiy xalqlar adabiyoti daftariga kiritdi.
”Salom,dor og’ochi” she’ri O’zbekistonning jahonga mashhur shahri,insoniyat tamadduni beshiklaridan biri hisoblangan Samarqandda yozilgan. Aniqrog’i,she’r shavkatli Sohibqiron Amir Temur maqbarasi bo’lmish Go’ri Mirning ziyorati paytida dunyoga kelgan. Shu sababdan she’rda Amir bobomizga qaratilgan murojaat yangraydi.
She’r xususida taniqli turk olimi Hayati Bije (Hayati Bice) shunday yozadi: Shoirning bu she’ri bugun O’zbekiston bo’lib tanilgan Turkistonning tarixiy shahri Samarqandda joylashgan mashhur turkiy hukmdor Amir Temur qabrining boshida yozilgani ma’lumdir.Bu she’rda shoir yuragini ezgan,qayg’uga solgan,azob bergan va ich-ichidan kechirgan tuyg’ularining sababini bayon etadi.Aynan shu sababdan bu tuyg’ular haqida va she’rda Amir Temurning yodga olinmog’i sababini hamda Rustam Behrudiyning she’rini anglashga yordamchi bo’ladigan ba’zi xususlarni izohlashni lozim ko’rdik.
Turkiylar tarixining eng buyuk xonlaridan birisi bo’lmish Amir Temur 69 yillik umrini butun turk yurtlarini zabt etib (fojiali holatlari bo’lsa-da),tarixda birinchi marta Sharq va G’arb Turklarini o’z hukmi ostiga birlashtirish harakatiga bag’ishladi. Shavkatli hukmdorning 1336 yilning 9 aprelida Turkistonning Xo’ja Ilg’or qishlog’ida boshlangan hayoti 69 yoshida Chin safariga otlangan paytida — 1405 yilning 18 fevralida O’tror shahrida yakun topdi.
1370 – 1405 yillar oralig’idagi 35 yil mobaynida butun Turklikni birlashtirish harakatining eng buyuk rahnamosi (lideri) bo’lgan Amir Temur,ayni shu sababdan butun Turk qavmining sevgisiga sazovor bo’ldi.
Bu shavkatli umr tarixi uzoq vaqtgacha qatag’on etilgan bo’lsa-da,bugun butunTurk ochuni,ayniqsa Turkiston hududi bu haqiqatni ochiq ifoda etmoqda va Amir Temur siymosida mustaqil Turkistonning,Turk birligining ramzini ko’rmoqda.Ayni shu sababdan Rustam Behrudiyning she’rining Amir Temur huzurida,Sohibqiron amir maqomida,chirkin Rusiya panjasi bo’g’ib yotgan yurtda yozilgani fikrimizning dalilidir.
Ozarbayjon turklaridan bo’lgan va Naxichevanda tug’ilgan shoir Rustam Behrudiy o’z she’rida Amir Temurga qarata murojaat qilishida turk birligi tuyg’ulari Ozarbayjon turklaridayam mavjudligini san’atkorona tarzda ifoda etadi.
2015
Rustam BЕHRUDIY
SALOM,DOR OG‘OCHI!
Xurshid Davronning erkin tabdili
Yo’limni ko’zlading har sahar,oqshom,
Salom dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Ajal-la o’lmakka tug’ilmaganman,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
U qaysi millatdir tole’i sirmish?
Yuz ot-la bo’lingan,yana-da birmish!
Meni huzuringga shu dard keltirmish,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Hazarni,Boyko’lni,Orolni ko’rdim,
Ko’rdim jon taloshda,yaroli ko’rdim,
Tangrini bandadan aroli ko’rdim,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Mudom ters aylanar charxikajraftor,
Turon bog’larida soya hukmdor,
Rangin bayrog’imda yaproqlaring bor,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Avvalin oxiri,oxir avvali
Shu emish, bilmayman,bilmay kuygayman,
Qo’rquv yo’q,ne bo’lsa bo’yin qo’ygayman,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Eli yag’mo aro ming bitta bo’lgan,
Soylari qurigan,ko’llari o’lgan,
Haq-hisob qilmoqqa mana men kelgan,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Eshit, Amir Temur, shumi oqibat,
Bo’ynimda oq kafan,tilimda oyat,
Darsini ters bilgan bitta menmi,ayt,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Seni men ekmisham…manga sen g’anim,
Seni sovurmakka haloldir qonim,
Yaprog’ing rang olgan qonimdan manim,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Ey,dorning og’ochi,kimdan kamman…Ayt!
YO seni yondiray,yo senda yonay,
YO-da butog’ingda yaproqqa do’nay,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Qirg’izman,O’zbekman,Qozoq, Turkmanam,
Boshqirdman,Kerkukman, yurtga ko’rkmanam,
Sening ko’zlaganing g’arib Turk menam,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
Qabul et navbatli qurboning manam,
Manim jonim sanda,bil,joning manam,
Qo’limga tushmagin,har yong’in manam,
Salom, dor og’ochi!
— Alaykum salom!
