Машҳур юнон шоири Яннис Рицос шеърий дунёсини ўзимга яқин деб билганим учун бўлса керак, унинг шеърларини 80-йилларда севиб таржима қилганман. Ҳозиргача деярли ҳар йили шоир шеърларини қайта-қайта ўқийман. Шоирнинг бир қараганда содда бўлиб кўринган сатрларида инсоннинг буюк ҳаяжони ва изтироби яширин Бундан бир ярим йилча аввал ҳам Яннис Рицосдан қилган таржималаримдан бир туркумини сизга тақдим этган эдим. Уларни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин…
ЯННИС РИЦОС
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
Дунёга машҳур юнон шоири Яннис Ритцос 1909 йилнинг 1 майида касодга учраган йирик ер эгасининг оиласида дунёга келган. Иккинчи жаҳон уруши пайтида фашист босқинчиларига қарши бошланган юнон қаршилик ҳаракатида фаол иштирок этган. Узоқ йиллар мобайнида қамоқда ўтирган.
Шоирнинг юзга яқин шеърий китоби нашр этилган. Улардан энг машҳурлари: «Тракторлар» (1934), «Аҳромлар» (1935), «Синглимнинг қўшиқлари» (1937), «Синов» (1943), «Ойдин соната» (1956), «Шаҳодатнома» (1 жилд, 1963; 2 жилд 1966). Унинг қадимий юнон миф ва афсоналари асосида ёзган достонлари («Орест», «Филоктет») ҳам 20 аср юнон адабиётиниг етук намуналари саналади.
* * *
Гарчи бугун муҳаббатга ишонмасалар-да,
Мен сизга муҳаббатим ишонмоқчиман.
Сизга ёқадиган сўз топмоқ учун
Сиздан яширайми муҳаббатимни?
Тун эшиги олдида турганча ёлғиз,
Сизнинг кўзингизга боқаман,
Чироқларни ёқаман,
Кўчаларни безайман яловлар билан —
Байроқларин ҳилпиратиб,
Бандаргоҳга кириб келаётган кема – менман.
…Одамлар кўчаларда сарсон юришиб,
Сонсиз зиналар устида ҳайрон туришиб,
Панжаралар, симтиканлар ортида
Кишанларни жаранглатиб,
Музлаган қўлларин зўрға қимирлатиб,
Чироқ тугмасини излашиб,
Қора тун деворин пайпаслашади:
— Қайда?!
Ёқсангиз-чи инсон умидининг чироқларини…
* * *
– Афсус, бунинг иложи йўқ, – деди у –
– Ахмоқ, – деди биров, –
Шеъриятда
Ҳамма нарсанинг иложи бор
Ва жуда боплаб қилиши мумкин
Бу ишни.
– Жуда боплаб қилиши мумкин, –
Қўшиб қўйди биров. –
Шуҳрат келиб жавоб берар,
Шуҳрат келиб қасос олар
Ҳаммаси учун.
ЧИЛИ
Остонага қўйиб ўтинг гўзал йигит тобутин!
Бугун мис қиммати уч ярим центга ошди.
Темир, яна темир, доллар, солдат этиклари.
“Қозон қаерда? – деб бақирди у. –
Қатрон қайнаб турган қозон қаерда?
Михлар тешган, ночор қўлларимни
Кошки тиқиб олсам ўша қозонга —
Бўйнимга арқон сололмаган журъатсиз қўлларимни»
Гўзал йигит тобутини баландроқ кўтаринг!
Остона олдида баландроқ кўтаринг!
Дунёда аччиқроқ нарса борми,
Тарих вайроналари остидан,
Қаҳрамонлар ўлигини қазиб олиб,
Кейин ҳеч кимга билдирмай,
Тамаки қолдиқлари, балиқ солинадиган саватлар
Билан бирга юк вагонида
Олиб чиқиб кетмоқликдан аччиқроқ нарса борми?
Нишони, белгиси кўринмасин деб
Ғижимланган байроқларни ўрамоқдан,
Сўнг уларни мажруҳ гадоларнинг
Ҳасрат тошлари солинган
Тугунлари турган ерга ташламоқдан
Ва ғижим байроқлар устида
Неруданинг кўкракдор гитарасини
Кўриб қолмоқдан аччиқроқ нарса борми?
“Қозон қаерда? – деб ҳайқирди у. –
Қатрон қайнаб турган қозон қаерда?
Тиқиб олай ўша қозонга
Бўйинга сиртмоқ ташлашни
Ўрганишни истамаган бу қўлларимни”.
АЖДОДЛАРИМИЗ ҚАБРЛАРИ
Аждодлар қабрларин асрамоғимиз керак,
асрамоғимиз керак умидларини.
Бўлмаса,
даҳшатли бир сония келар
душман келар, қазиб олар қабрлардан
бизга мерос қолган
аждодларимиз умидларини.
Шунда биз ночор қоламиз.
Ҳеч ким бизга беролмас мадад –
хавф-хатар бошимиз устида турар.
Шундан кейин қандай яшаймиз –
уйсиз, ўчоқсиз, далаларсиз, кўзимиз ўрганган,
бир вақтлари жангда, илмда машҳури замон
аждодларимиз қабрларисиз?
Ёдимизга олайлик,
бир пайтлари спарталиклар Теганда кўмилган
Орест қабрин очиб, сўнгакларин ўғирлашганин.
Шундай экан, душман билмасин
аждодларимиз қабрлари қайдалигини.
Фақат бизлар қайдан биламиз
душман кимлигини ва у қай тарафдан
бостириб келишин қайдан биламиз?
Ёлғиз бир чора бор:
қабрлар устидан қўпоринг ҳашам тошларни,
Ўчиринг тошлардан зарҳол ёзувларни
– улар фақат диққатни тортар.
Аждодларимизга
уларнинг кераги йўқ – уларга бари бир,
улар камтар,
улар абадиян сукутда ётар.
уларни қизиқтирмас зарҳал ёзувлар,
қурбонликлар,
садақалар,
мадҳу санолар.
Яхшиси, оддий тош қўяйлик,
устига қўяйлик бир жуфт ёронгул
ва тағин ҳеч ким билмас яширин белги,
аслида ҳеч нарса бўлмаса яна яхшироқ.
Яхшиси, юракларда асрамоқ керак,
яна яхшиси ўзимиз ҳам мутлақ билмасак
аждодлар мозори қайдалигини.
Лекин бу дунёда ғалат ишлар бўлиб туради —
Тағин ким билади,
балки аллақачонлар жадларимиз қабрларини
биз ўзимиз очиб ташлаб
халос бўлгандирмиз мурдаларидан…
МУҲАББАТ
— Кетаман, — деди аёл. – Кетаман…
Чидаёлмайман…
Қандай чидай бу кечага,
Бу оқшомга қандай чидай!
Эркак қарталарни четга ирғитди,
Ирғитди аччиқ бир надомат билан
Ва янгради зинапоядан
Чопиб тушган қадамлар саси…
Эшик тағин очилди.
Ёғду чинни косадай
Чилпарчин синиб тушди.
Аёл ерда сочилиб ётган
Қарталарни териб олди-да,
Сўнг узатди эркакка секин —
Гўёки орадан йиллар ўтмаган,
Гўёки кетмаган эркак ёнидан.
Аёл ҳеч нарса бўлмагандай
Алмаштирди гулдон сувини.
Фақат айтилган ўша сўз
Хона бўйлаб учар эди худди пашшадай…
Қишнинг совуқ нафасин сезиб
бесаранжом учган пашшадай…
YANNIS RITSOS
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
Dunyoga mashhur yunon shoiri Yannis Ritsos 1909 yilning 1 mayida kasodga uchragan yirik yer egasining oilasida dunyoga kelgan. Ikkinchi jahon urushi paytida fashist bosqinchilariga qarshi boshlangan yunon qarshilik harakatida faol ishtirok etgan. Uzoq yillar mobaynida qamoqda o’tirgan.
Yannis Rutsosning yuzga yaqin she’riy kitobi nashr etilgan. Ulardan eng mashhurlari: «Traktorlar» (1934), «Ahromlar» (1935), «Singlimning qo’shiqlari» (1937), «Sinov» (1943), «Oydin sonata» (1956), «Shahodatnoma» (1 jild, 1963; 2 jild 1966). Uning qadimiy yunon mif va afsonalari asosida yozgan dostonlari («Orest», «Filoktet») ham 20 asr yunon adabiyotinig yetuk namunalari sanaladi.
* * *
Garchi bugun muhabbatga ishonmasalar-da,
Men sizga muhabbatim ishonmoqchiman.
Sizga yoqadigan so’z topmoq uchun
Sizdan yashiraymi muhabbatimni?
Tun eshigi oldida turgancha yolg’iz,
Sizning ko’zingizga boqaman,
Chiroqlarni yoqaman,
Ko’chalarni bezayman yalovlar bilan —
Bayroqlarin hilpiratib,
Bandargohga kirib kelayotgan kema – menman.
…Odamlar ko’chalarda sarson yurishib,
Sonsiz zinalar ustida hayron turishib,
Panjaralar, simtikanlar ortida
Kishanlarni jaranglatib,
Muzlagan qo’llarin zo’rg’a qimirlatib,
Chiroq tugmasini izlashib,
Qora tun devorin paypaslashadi:
— Qayda?!
Yoqsangiz-chi inson umidining chiroqlarini…
* * *
– Afsus, buning iloji yo‘q, – dedi u
–– Axmoq, – dedi birov, – She’riyatda
Hamma narsaning iloji bor
Va juda boplab qilishi mumkin
Bu ishni.
– Juda boplab qilishi mumkin,
– Qo‘shib qo‘ydi birov.
– Shuhrat kelib javob berar,
Shuhrat kelib qasos olar
Hammasi uchun.
CHILI
Ostonaga qo’yib o’ting go’zal yigit tobutin!
Bugun mis qimmati uch yarim sentga oshdi.
Temir, yana temir, dollar, soldat etiklari.
“Qozon qaerda? – deb baqirdi u. –
Qatron qaynab turgan qozon qaerda?
Mixlar teshgan, nochor qo’llarimni
Koshki tiqib olsam o’sha qozonga —
Bo’ynimga arqon sololmagan jur’atsiz qo’llarimni»
Go’zal yigit tobutini balandroq ko’taring!
Ostona oldida balandroq ko’taring!
Dunyoda achchiqroq narsa bormi,
Tarix vayronalari ostidan,
Qahramonlar o’ligini qazib olib,
Keyin hech kimga bildirmay,
Tamaki qoldiqlari, baliq solinadigan savatlar
Bilan birga yuk vagonida
Olib chiqib ketmoqlikdan achchiqroq narsa bormi?
Nishoni, belgisi ko’rinmasin deb
G’ijimlangan bayroqlarni o’ramoqdan,
So’ng ularni majruh gadolarning
Hasrat toshlari solingan
Tugunlari turgan yerga tashlamoqdan
Va g’ijim bayroqlar ustida
Nerudaning ko’krakdor gitarasini
Ko’rib qolmoqdan achchiqroq narsa bormi?
“Qozon qaerda? – deb hayqirdi u. –
Qatron qaynab turgan qozon qaerda?
Tiqib olay o’sha qozonga
Bo’yinga sirtmoq tashlashni
O’rganishni istamagan bu qo’llarimni”.
AJDODLARIMIZ QABRLARI
Ajdodlar qabrlarin asramog’imiz kerak,
asramog’imiz kerak umidlarini.
Bo’lmasa,
dahshatli bir soniya kelar
dushman kelar, qazib olar qabrlardan
bizga meros qolgan
ajdodlarimiz umidlarini.
Shunda biz nochor qolamiz.
Hech kim bizga berolmas madad –
xavf-xatar boshimiz ustida turar.
Shundan keyin qanday yashaymiz –
uysiz, o’choqsiz, dalalarsiz, ko’zimiz o’rgangan,
bir vaqtlari jangda, ilmda mashhuri zamon
ajdodlarimiz qabrlarisiz?
Yodimizga olaylik,
bir paytlari spartaliklar Teganda ko’milgan
Orest qabrin ochib, so’ngaklarin o’g’irlashganin.
Shunday ekan, dushman bilmasin
ajdodlarimiz qabrlari qaydaligini.
Faqat bizlar qaydan bilamiz
dushman kimligini va u qay tarafdan
bostirib kelishin qaydan bilamiz?
Yolg’iz bir chora bor:
qabrlar ustidan qo’poring hasham toshlarni,
O’chiring toshlardan zarhol yozuvlarni
– ular faqat diqqatni tortar.
Ajdodlarimizga
ularning keragi yo’q – ularga bari bir,
ular kamtar,
ular abadiyan sukutda yotar.
ularni qiziqtirmas zarhal yozuvlar,
qurbonliklar,
sadaqalar,
madhu sanolar.
Yaxshisi, oddiy tosh qo’yaylik,
ustiga qo’yaylik bir juft yorongul
va tag’in hech kim bilmas yashirin belgi,
aslida hech narsa bo’lmasa yana yaxshiroq.
Yaxshisi, yuraklarda asramoq kerak,
yana yaxshisi o’zimiz ham mutlaq bilmasak
ajdodlar mozori qaydaligini.
Lekin bu dunyoda g’alat ishlar bo’lib turadi —
Tag’in kim biladi,
balki allaqachonlar jadlarimiz qabrlarini
biz o’zimiz ochib tashlab
xalos bo’lgandirmiz murdalaridan…
MUHABBAT
— Ketaman, — dedi ayol. – Ketaman…
Chidayolmayman…
Qanday chiday bu kechaga,
Bu oqshomga qanday chiday!
Erkak qartalarni chetga irg’itdi,
Irg’itdi achchiq bir nadomat bilan
Va yangradi zinapoyadan
Chopib tushgan qadamlar sasi…
Eshik tag’in ochildi.
Yog’du chinni kosaday
Chilparchin sinib tushdi.
Ayol yerda sochilib yotgan
Qartalarni terib oldi-da,
So’ng uzatdi erkakka sekin —
Go’yoki oradan yillar o’tmagan,
Go’yoki ketmagan erkak yonidan.
Ayol hech narsa bo’lmaganday
Almashtirdi guldon suvini.
Faqat aytilgan o’sha so’z
Xona bo’ylab uchar edi xuddi pashshaday…
Qishning sovuq nafasin sezib
besaranjom uchgan pashshaday…
