1 май — Машҳур юнон шоири Яннис Рицос туғилган кун
Ўтган асрнинг 80-йилларида севиб таржима қилган шоирларимдан бири машҳур юнон шоири Яннис Рицос эди. Унинг шеърий дунёсини ўзимга яқин деб билганим учун бўлса керак. Ҳозиргача ҳар йили шоир шеърларини қайта-қайта ўқийман. Шоирнинг бир қараганда содда бўлиб кўринган сатрларида инсоннинг буюк ҳаяжони ва изтироби яширин Бундан олдин ҳам Яннис Рицосдан қилган таржималаримдан икки туркумини сизга тақдим этган эдим.
ЯННИС РИТСОС
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
Дунёга машҳур юнон шоири Яннис Ритцос 1909 йилнинг 1 майида касодга учраган йирик ер эгасининг оиласида дунёга келган. Иккинчи жаҳон уруши пайтида фашист босқинчиларига қарши бошланган юнон қаршилик ҳаракатида фаол иштирок этган. Узоқ йиллар мобайнида қамоқда ўтирган.
Шоирнинг юзга яқин шеърий китоби нашр этилган. Улардан энг машҳурлари: «Тракторлар» (1934), «Аҳромлар» (1935), «Синглимнинг қўшиқлари» (1937), «Синов» (1943), «Ойдин соната» (1956), «Шаҳодатнома» (1 жилд, 1963; 2 жилд 1966). Унинг қадимий юнон миф ва афсоналари асосида ёзган достонлари («Орест», «Филоктет») ҳам 20 аср юнон адабиётиниг етук намуналари саналади.
«ВАРАҚЛАРДАН» ТУРКУМИДАН ҚАТРАЛАР
* * *
Ростданми? Хат келдими?
Йиртиб улоқтир.
Йиртиқларни
Йиғиб, елимлаб,
Ўқижакмиз кейинроқ—
Эшитяпсанми, ташқарида
Ўқлар овози.
* * *
Рамкадаги суратдан
Соқоллли қария
Қараб турарди.
Уни олиб қўйдилар.
«Ипи бўшабди, — дедилар, —
Тушиб кетса,
Ойинаси чил-чил синарди.
Энди эски жомадоннинг ортида
Деворга қараб
Турар соқолли қария.
Илгаки ипдан эмас,
Бақувват симдан эди.
* * *
Нимаки йитди,
Нимаки содир бўлмади,
Уларни деб асло йиғлама.
Мабодо топганингни
Яширган бўлсанг,
Ўша деб йиғла.
* * *
Овқатини келтириб қўйдим.
Кейин кетдим.
У келгунича совиб қолмайди.
Мен қўйганимни у англар —
Фақат англармикан
У кетганимни?
БИЗ ТАЙЁРМИЗ
Чодирлар ўрмалар қояга—
Осмонга қараб.
Чодирлар тошларга михланган,
Йиртиқлари
Чидам билан чатилган.
Чодирнинг кўксида қуёш найзаси,
Уфқ таранг
Худди миршаб камари каби.
Кунлар келиб,
Кунлар кетмоқда.
Фақат қоялар кетмас кўз ўнгимиздан.
Баъзан кема сузиб келар,
Баъзан булут юзиб келар
Бир нарча соясин судраб заминда —
Бу соя,
Бу бир парча соя
Заминда дарахтлар тирик бўлган
Аллақайси замонга
Очилиб турган деразалардир.
Ҳеч нарса ўзгармас —
Тош ҳам, юрак ҳам:
Тўшагимиз тошдан — унда ухлаймиз.
Нонимиз ҳам тошдан — тишни чархлаймиз.
Шамоллар енголмас ҳеч қачон
Бу тошни, бу юракни.
Шамол уфқнинг алвон байроғини
Олисда ўраб олар.
Денгиз нафасини сезиб пешонамизда,
Қояларни тишда қисиб ухлаймиз қаттиқ.
Неки келар бошимизга, келаверсинлар —
Биз тайёрмиз, ўртоқ,
Тайёр турар йўл тўрваларимиз,
Юрагимиз йўл тўрваларида.
Индамас, сас чиқармай,
Дўстлар кўйлагидаги тугмани
бураб ўйнаймиз,
Бу айтишга ҳеч гап йўқлигидан эмас,
Бу дўстимизнинг жуда севгалимиздан.
Эркинлик олдида қасам ичамиз,
Заминга битамиз қутлуғ исмни.
Фақат бир исмни:
Озодлик исмини.
ЖОЛИО КЮРИГА
Менинг Жолиом,
Аи-Стратисдан сенга хат битмоқдаман.
Бу ерда биз — уч минг маҳбус —
Зиёлилар, меҳнаткашлар, оддий одамлар.
Устимизда йиртиқ жункўрпа,
Беш дона ғўр мева, бпр бош пиёз,
Бир бурда нон олдимизда.
Дарахтлардек оддий одамлармиз,
Гуноҳи йўқ оддий одамлармиз.
Биз фақат сен каби, Жолио,
Барча одамлар каби
Тинчликни, озодликни
Жуда севамиз!
Бироқ, бу бийдай тақир оролда
Нон тугилган тугунни
Ва тугилган юракни кўтариб,
Бир қайғудан иккинчисига ўрмалаймиз, Жолио.
Юракларда ишонч бор фақат!
Гоҳо нонсиз,
Ташналикдан лаблар ёрилиб,
Кишанларни жаранглатиб
Дераза билан,
Дарахт билан
Дўстлашишга улгурмай туриб,
Бир қайғудан иккинчисига ўтиб яшаяпмиз.
Дарахтлардек оддий,
Дарахтлардек енгилмас бўлганимиздан,
Тинчликдан, озодликдан
Кеча олмаганимиздан
Бизнинг қўллар кишанланган, Жолио.
Макронисос оролида узоқ яшадик.
Ўлим билан бир тўшакда ухладик, Жолио.
Кўплар бунда қўлини йўқотди,
Кўплар бунда дилини йўқотди,
Оёғини, сўнгакларини йўқотди.
Кўплар қўлтиқтаёқда судралиб юрар,
Кўплар ҳатто юрмоқдан ҳам бунда бенасиб.
Кўплар бунда кечалари қичқириб чиқар,
Кўплар бунда оғзини ҳам очолмас ҳатто
Ва жуда кўплар абадий кўрмас
Оқшомнинг нимпушти сурати узра
Булутлар сузишин қирмизи қайғуси билан.
Жуда кўплар онасини қайтиб кўрмайди —
Уларнинг гуноҳи
Худди сендай дилдан севарлар
Тинчликни,
Озодликни!
Бизни, Жолио, таъқиб қилишар Ватанимизда —
Уни жуда севганимиз учун.
Севганимиз учун
Бу қадимий зайтунзорларни,
Ғазаби, қайғуси, изтироби билан
Севганимиз учун узумзорларнию
Кечалари остонамизга ёғду сепган
Бурдаланган мармартошларни
Севганимиз учун.
Тунлари бедорлигимиз учун,
Бошимиз узра чироқлар ёққан
Пўртаҳол шохларин севганимиз учун,
Елкасида асрларни, қуёшни кўтарган
Меҳрибон чинорларни севганимиз учун.
Тинчлик ҳаққи ҳурмати
Қадоқ қўлимизга олган кўп қадим
Қуролларимизни севганимиз учун
Бизни таъқиб қилишар Ватанимизда.
Бизни таъқиб қилишар
Бегона этиклар Ватанимизни
Топташига йўл қўймаганимиз учун,
Она Элладани тинчликдан, озодликдан
Айри тасаввур этмаганимиз учун
Бизни таъқиб қилишар.
Қари Вайица ҳақида
Эшитганмисан, Жолио?
У қатл олдидан
Ювиниб таранди,
Бошмоғини бўятиб олди.
Сўнг ажин босган юзларида
Табассум уйғонди,
Жилмайди дарахтлар шохлари аро
Бизга қуёш нурларини
Сочгани каби.
У қўлга қоп-қора рўмолин ушлаб,
Қамоқхона ҳовлисида
«Алвидо, булоқлар» куйи остида
Мириқиб рақсга тушди,
Рўмолини силкитиб.
Қари Вайицани кўрганмисан, Жолио?
Кўрмаслигинг мумкин эмас, ахир, Жолио.
Қари Вайица рақс тушганини
Қўл ушлашиб озодлик ва тинчлик билан?
Биласанми, биродарим, Жолио,
Мария Леонтиадуни?
У оқсоч, камбағал, чўри қиз эди.
Бегона уйларни йиғиштирарди —
Ўзининг уйи йўқ эди, Жолио.
Юварди бегоналар кирини —
Ювишга ўзининг кўйлаги йўқ эди.
Фақат икки қўли бор эди, холос —
Икки меҳнаткаш,
Темирдан, қайғудан дағаллашган
Меҳнатда ҳориб толган,
Оқшомги
Дарахтлардек куйган
Икки қўли бор эди, холос.
Уни ўлдирдилар, Жолио,
Аммо ишонаман, эртага
Тинчлик ва озодлик ҳурмати ҳаққи
Унинг икки меҳнаткаш қўли
Тинчлик ва озодликни эркаламоқда
Қайтади гул бўлиб, сарин ел бўлиб.
Мария яхши биларди,
Худди биз билгандек,
Худди сен билгандек,
Осмон ибтидоси дўллардаги нондадир.
Шундан ўлими олдида қўйганча
Икки қўлиниям кўксига
Кунчиқарга боқиб шивирлади жим:
«Агар одамлар тўйиб нон емоғи учун керак бўлса
(Мен ўзим тўймадим),
Майли, йиғлай,
Фақат оч қолмаса бас, одамлар».
Марияни қайтиб кўрамизми, Жолио,
Тонг нурларин пичан ўрамидек
Қўлида ушлаб турган,
Келажак йўлкаларин супуриб турган
Ва ёки шамолда тўлғанган,
Улкан алвон байроғин тутиб турган
Марияни қайтиб кўрамизми, Жолио?
Марияни қайтиб кўрамизми
Тинчлик ва озодлик
Тантанасида?
Сен, Жолио, онахонимиз Мамалина
Ҳақида эшитганмисан?
Онахонимиз Мамалина
Тўқсон ёшдадир.
Кўзларининг икки четида
Икки ажин дарахти шовиллаб турар,
Ғурур жарлиги бор
Қошларининг қоқ ўртасида,
Эгнида мотамлик қоп-қора либос:
Тўнғич ўғлини италияликлар ўлдирди,
Ўртанчасини — немислар,
Кенжасини эса кеча деворга тираб
Пешонасидан отиб ташлашди…
Онахонимиз Мамалинани эса,
Бечора тўқсон яшар кампирни,
Худди биздек, худди сендек
Тинчлик ва озодликни севгани учун
Умрининг охиригача қамоқхонада
Яшашга маҳкум этишди.
Ҳозир онахонимиз Мамалина
Камерада ўлганларни санаб юради,
Ўлганларга пайпоқ тўқийди
Ва оппоқ кўйлак тўқир
Совуққотган тинчлик учун,
Алвон папоқ тўқир
Келажак навнаҳорга.
Йўқ, таслим бўлмас онахонимиз Мамалина,
У қаҳва қайнатар, Жолио,
Иложини топса,
Кейин меҳмон қилар сопол тўстағонда
Тинчлик ва озодликни иссиқ қаҳва билан.
Жолио,
Бу хатга кўплар имзо қўярди,
Фақат хат-саводи йўқдир уларнинг.
Баъзилар бармоқ босар
Боникро даласин деҳқонларидай.
Аммо, ўша қўл қўйишни билмаганлар ҳам
Юракларин беришга тайёр
Тинчлик учун, озодлик учун.
Шунинг учун
Тинчлик деб,
Озодлик деб
Юракларин беришга тайёр
Турганлар номидан ўзим қўл қўяман.
Жолио, биродарларпмга етказ,
Нерудага, Эренбургга, Арагонга,
Элюарга, Пикассога етказ,
Етказ, ҳамма биродарларимга:
Биз бунда уч минг кишимиз.
Ёниб кетган уйимизнинг чўғини
Елкамизда кўтариб турганимиз учун,
Токи тунлар қўрқмасин деб оналаримиз,
Токи боболаримиз ўлим билан
бир тўшакда ухламасин деб
Катта-катта деразалари кунчиқарга қараган
Янги уй қурмоқчи бўлганимиз учун
Биз бунда маҳбусмиз —
Уч минг кишимиз.
Нима, бўлар, Жолио?
Кун келар — эритиб снарядларни
Болғаларга, омочларга, қанотларга,
Равоқларга айлантирамиз уларни.
Қанотсиз қувонч ҳайкалини эса
Маҳалламиздаги автобус бекатига
Ўрнатажакмиз.
Дарахтларга кўмилган маҳаллага
Тикланаётган хўжалик ҳақидаги рақамларни
Хабар берувчи,
Бахтли муҳаббат ҳақида шеърлар айтгувчи,
Тўғонлар ҳақида,
Дунёни электрлаштирпш ҳақида
Сўзлаб берувчи
Касаба уюшмасининг карнайи осилган
Маҳаллада
Қанотсиз қувонч ҳайкалини ўрнатажакмиз.
Эҳ, биродарларим,
Агар ёндирилган уйлар бўлмаганда эди,
Дунёнинг ўзи улкан уйга айланарди,
Қуёш бўяб чиққан бўларди
Ўша уйнинг деворларини
Ва бу уйни гулдай яшнатарди
Онамиз — озодлик,
Озодлик фарзанди — тинчлик.
КИЧИК ДОСТОН
Қушнинг қанотини ушлаб турар ит —
Тошларга томчилаб тўкилади қон.
(Овчи ўт устида чўзилиб ётар)
О, қандай чиройли унинг ётиши.
Чеккасида алвон тешик. Қон.
Овчи боши узра қотиб турар ит.
Ғамгин нигоҳини узмасдан боқар,
Қушнинг қанотини қўйиб юбормай…
ЁЗ
Ёғду жуда ёруғ эди.
Деразадан нари —
Чорбоғда чириллар чигиртка,
Қўлни куйдургудек эшик дастаси.
Стол устидаги танҳо стакан
Ярақлайди бамисли даҳо.
ОҚЛИҚ
Кўрмай деб яланғоч, очиқ оқликни
Қоғозни бекитди қўли билан у
Ва ҳимоясиз қўлини кўрди.
Шунда кўзларини юмди — тинглади:
Улғайиб келарди, ўсиб келарди
Вужудида пинҳон, бепоён оқлик.
* * *
— Мени ушлаб олишинг мумкин, — деди у, —
Сен мени қамаб ҳам қўйишин мумкин.
Ўлдиришинг мумкин сен мени ҳатто!
Аммо сен
Учаётган қушни тутоласанми?
Ўлдироласанми
Тирноғим остида
Яширинган ҳавони?
* * *
— Хато қилдим.
Ҳа, хато қилдим.
Фақат алдамадим.
Менга ёрдам беринг, — деди у, —
Тирноғимни олай.
Қайчи бўлса ўтмас.
— Менга ёрдам берсаларинг-чи! — деди у, —
Ҳақиқатни айтай мен!
Қанақа ҳақиқатни?
Тирноғи ўсади
Мурдаларнинг ҳам.
* * *
Овқатини келтириб қўйдим.
Кейин кетдим.
У келгунича совиб қолмайди.
Мен қўйганимни у англар —
Фақат англармикан
У кетганимни?
* * *
— Афсус, бунинг иложи йўқ, — деди у.
— Аҳмоқ, — деди биров, —
Шеъриятда
Ҳамма нарсанинг иложи бор
Ва жуда боплаб қилиши мумкин
Бу ишни.
— Жуда боплаб қилиши мумкин,-
— Қўшиб қўйди биров,-
Шуҳрат келиб жавоб берар,
Шуҳрат келиб қасос олар.
Ҳаммаси учун.
* * *
Гарчи бугун муҳаббатга ишонмасалар-да,
Мен сизга муҳаббатим ишонмоқчиман.
Сизга ёқадиган сўз топмоқ учун
Сиздан яширайми муҳаббатимни?
Тун эшиги олдида турганча ёлғиз,
Сизнинг кўзингизга боқаман,
Чироқларни ёқаман,
Кўчаларни безайман яловлар билан —
Байроқларин ҳилпиратиб,
Бандаргоҳга кириб келаётган кема – менман.
…Одамлар кўчаларда сарсон юришиб,
Сонсиз зиналар устида ҳайрон туришиб,
Панжаралар, симтиканлар ортида
Кишанларни жаранглатиб,
Музлаган қўлларин зўрға қимирлатиб,
Чироқ тугмасини излашиб,
Қора тун деворин пайпаслашади:
— Қайда?!
Ёқсангиз-чи инсон умидининг чироқларини…
ЧИЛИ
Остонага қўйиб ўтинг гўзал йигит тобутин!
Бугун мис қиммати уч ярим центга ошди.
Темир, яна темир, доллар, солдат этиклари.
“Қозон қаерда? – деб бақирди у. –
Қатрон қайнаб турган қозон қаерда?
Михлар тешган, ночор қўлларимни
Кошки тиқиб олсам ўша қозонга —
Бўйнимга арқон сололмаган журъатсиз қўлларимни»
Гўзал йигит тобутини баландроқ кўтаринг!
Остона олдида баландроқ кўтаринг!
Дунёда аччиқроқ нарса борми,
Тарих вайроналари остидан,
Қаҳрамонлар ўлигини қазиб олиб,
Кейин ҳеч кимга билдирмай,
Тамаки қолдиқлари, балиқ солинадиган саватлар
Билан бирга юк вагонида
Олиб чиқиб кетмоқликдан аччиқроқ нарса борми?
Нишони, белгиси кўринмасин деб
Ғижимланган байроқларни ўрамоқдан,
Сўнг уларни мажруҳ гадоларнинг
Ҳасрат тошлари солинган
Тугунлари турган ерга ташламоқдан
Ва ғижим байроқлар устида
Неруданинг кўкракдор гитарасини
Кўриб қолмоқдан аччиқроқ нарса борми?
“Қозон қаерда? – деб ҳайқирди у. –
Қатрон қайнаб турган қозон қаерда?
Тиқиб олай ўша қозонга
Бўйинга сиртмоқ ташлашни
Ўрганишни истамаган бу қўлларимни”.
АЖДОДЛАРИМИЗ ҚАБРЛАРИ
Аждодлар қабрларин асрамоғимиз керак,
асрамоғимиз керак умидларини.
Бўлмаса,
даҳшатли бир сония келар
душман келар, қазиб олар қабрлардан
бизга мерос қолган
аждодларимиз умидларини.
Шунда биз ночор қоламиз.
Ҳеч ким бизга беролмас мадад –
хавф-хатар бошимиз устида турар.
Шундан кейин қандай яшаймиз –
уйсиз, ўчоқсиз, далаларсиз, кўзимиз ўрганган,
бир вақтлари жангда, илмда машҳури замон
аждодларимиз қабрларисиз?
Ёдимизга олайлик,
бир пайтлари спарталиклар Теганда кўмилган
Орест қабрин очиб, сўнгакларин ўғирлашганин.
Шундай экан, душман билмасин
аждодларимиз қабрлари қайдалигини.
Фақат бизлар қайдан биламиз
душман кимлигини ва у қай тарафдан
бостириб келишин қайдан биламиз?
Ёлғиз бир чора бор:
қабрлар устидан қўпоринг ҳашам тошларни,
Ўчиринг тошлардан зарҳол ёзувларни
– улар фақат диққатни тортар.
Аждодларимизга
уларнинг кераги йўқ – уларга бари бир,
улар камтар,
улар абадиян сукутда ётар.
уларни қизиқтирмас зарҳал ёзувлар,
қурбонликлар,
садақалар,
мадҳу санолар.
Яхшиси, оддий тош қўяйлик,
устига қўяйлик бир жуфт ёронгул
ва тағин ҳеч ким билмас яширин белги,
аслида ҳеч нарса бўлмаса яна яхшироқ.
Яхшиси, юракларда асрамоқ керак,
яна яхшиси ўзимиз ҳам мутлақ билмасак
аждодлар мозори қайдалигини.
Лекин бу дунёда ғалат ишлар бўлиб туради —
Тағин ким билади,
балки аллақачонлар жадларимиз қабрларини
биз ўзимиз очиб ташлаб
халос бўлгандирмиз мурдаларидан…
МУҲАББАТ
— Кетаман, — деди аёл. – Кетаман…
Чидаёлмайман…
Қандай чидай бу кечага,
Бу оқшомга қандай чидай!
Эркак қарталарни четга ирғитди,
Ирғитди аччиқ бир надомат билан
Ва янгради зинапоядан
Чопиб тушган қадамлар саси…
Эшик тағин очилди.
Ёғду чинни косадай
Чилпарчин синиб тушди.
Аёл ерда сочилиб ётган
Қарталарни териб олди-да,
Сўнг узатди эркакка секин —
Гўёки орадан йиллар ўтмаган,
Гўёки кетмаган эркак ёнидан.
Аёл ҳеч нарса бўлмагандай
Алмаштирди гулдон сувини.
Фақат айтилган ўша сўз
Хона бўйлаб учар эди худди пашшадай…
Қишнинг совуқ нафасин сезиб
бесаранжом учган пашшадай…
1 may — Mashhur yunon shoiri Yannis Ritsos tug‘ilgan kun
O’tgan asrning 80-yillarida sevib tarjima qilgan shoirlarimdan biri mashhur yunon shoiri Yannis Ritsos edi. Uning she’riy dunyosini o’zimga yaqin deb bilganim uchun bo’lsa kerak. Hozirgacha har yili shoir she’rlarini qayta-qayta o’qiyman. Shoirning bir qaraganda sodda bo’lib ko’ringan satrlarida insonning buyuk hayajoni va iztirobi yashirin Bundan oldin ham Yannis Ritsosdan qilgan tarjimalarimdan ikki turkumini sizga taqdim etgan edim.
YANNIS RITSOS
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
Dunyoga mashhur yunon shoiri Yannis Rittsos 1909 yilning 1 mayida kasodga uchragan yirik yer egasining oilasida dunyoga kelgan. Ikkinchi jahon urushi paytida fashist bosqinchilariga qarshi boshlangan yunon qarshilik harakatida faol ishtirok etgan. Uzoq yillar mobaynida qamoqda o’tirgan.
Shoirning yuzga yaqin she’riy kitobi nashr etilgan. Ulardan eng mashhurlari: «Traktorlar» (1934), «Ahromlar» (1935), «Singlimning qo’shiqlari» (1937), «Sinov» (1943), «Oydin sonata» (1956), «Shahodatnoma» (1 jild, 1963; 2 jild 1966). Uning qadimiy yunon mif va afsonalari asosida yozgan dostonlari («Orest», «Filoktet») ham 20 asr yunon adabiyotinig yetuk namunalari sanaladi.
«VARAQLARDAN» TURKUMIDAN QATRALAR
* * *
Rostdanmi? Xat keldimi?
Yirtib uloqtir.
Yirtiqlarni
Yig’ib, yelimlab,
O’qijakmiz keyinroq—
Eshityapsanmi, tashqarida
O’qlar ovozi.
* * *
Ramkadagi suratdan
Soqollli qariya
Qarab turardi.
Uni olib qo’ydilar.
«Ipi bo’shabdi, — dedilar, —
Tushib ketsa,
Oyinasi chil-chil sinardi.
Endi eski jomadonning ortida
Devorga qarab
Turar soqolli qariya.
Ilgaki ipdan emas,
Baquvvat simdan edi.
* * *
Nimaki yitdi,
Nimaki sodir bo’lmadi,
Ularni deb aslo yig’lama.
Mabodo topganingni
Yashirgan bo’lsang,
O’sha deb yig’la.
* * *
Ovqatini keltirib qo’ydim.
Keyin ketdim.
U kelgunicha sovib qolmaydi.
Men qo’yganimni u anglar —
Faqat anglarmikan
U ketganimni?
BIZ TAYYORMIZ
Chodirlar o’rmalar qoyaga—
Osmonga qarab.
Chodirlar toshlarga mixlangan,
Yirtiqlari
Chidam bilan chatilgan.
Chodirning ko’ksida quyosh nayzasi,
Ufq tarang
Xuddi mirshab kamari kabi.
Kunlar kelib,
Kunlar ketmoqda.
Faqat qoyalar ketmas ko’z o’ngimizdan.
Ba’zan kema suzib kelar,
Ba’zan bulut yuzib kelar
Bir narcha soyasin sudrab zaminda —
Bu soya,
Bu bir parcha soya
Zaminda daraxtlar tirik bo’lgan
Allaqaysi zamonga
Ochilib turgan derazalardir.
Hech narsa o’zgarmas —
Tosh ham, yurak ham:
To’shagimiz toshdan — unda uxlaymiz.
Nonimiz ham toshdan — tishni charxlaymiz.
Shamollar yengolmas hech qachon
Bu toshni, bu yurakni.
Shamol ufqning alvon bayrog’ini
Olisda o’rab olar.
Dengiz nafasini sezib peshonamizda,
Qoyalarni tishda qisib uxlaymiz qattiq.
Neki kelar boshimizga, kelaversinlar —
Biz tayyormiz, o’rtoq,
Tayyor turar yo’l to’rvalarimiz,
Yuragimiz yo’l to’rvalarida.
Indamas, sas chiqarmay,
Do’stlar ko’ylagidagi tugmani
burab o’ynaymiz,
Bu aytishga hech gap yo’qligidan emas,
Bu do’stimizning juda sevgalimizdan.
Erkinlik oldida qasam ichamiz,
Zaminga bitamiz qutlug’ ismni.
Faqat bir ismni:
Ozodlik ismini.
JOLIO KYURIGA
Mening Joliom,
Ai-Stratisdan senga xat bitmoqdaman.
Bu yerda biz — uch ming mahbus —
Ziyolilar, mehnatkashlar, oddiy odamlar.
Ustimizda yirtiq junko’rpa,
Besh dona g’o’r meva, bpr bosh piyoz,
Bir burda non oldimizda.
Daraxtlardek oddiy odamlarmiz,
Gunohi yo’q oddiy odamlarmiz.
Biz faqat sen kabi, Jolio,
Barcha odamlar kabi
Tinchlikni, ozodlikni
Juda sevamiz!
Biroq, bu biyday taqir orolda
Non tugilgan tugunni
Va tugilgan yurakni ko’tarib,
Bir qayg’udan ikkinchisiga o’rmalaymiz, Jolio.
Yuraklarda ishonch bor faqat!
Goho nonsiz,
Tashnalikdan lablar yorilib,
Kishanlarni jaranglatib
Deraza bilan,
Daraxt bilan
Do’stlashishga ulgurmay turib,
Bir qayg’udan ikkinchisiga o’tib yashayapmiz.
Daraxtlardek oddiy,
Daraxtlardek yengilmas bo’lganimizdan,
Tinchlikdan, ozodlikdan
Kecha olmaganimizdan
Bizning qo’llar kishanlangan, Jolio.
Makronisos orolida uzoq yashadik.
O’lim bilan bir to’shakda uxladik, Jolio.
Ko’plar bunda qo’lini yo’qotdi,
Ko’plar bunda dilini yo’qotdi,
Oyog’ini, so’ngaklarini yo’qotdi.
Ko’plar qo’ltiqtayoqda sudralib yurar,
Ko’plar hatto yurmoqdan ham bunda benasib.
Ko’plar bunda kechalari qichqirib chiqar,
Ko’plar bunda og’zini ham ocholmas hatto
Va juda ko’plar abadiy ko’rmas
Oqshomning nimpushti surati uzra
Bulutlar suzishin qirmizi qayg’usi bilan.
Juda ko’plar onasini qaytib ko’rmaydi —
Ularning gunohi
Xuddi senday dildan sevarlar
Tinchlikni,
Ozodlikni!
Bizni, Jolio, ta’qib qilishar Vatanimizda —
Uni juda sevganimiz uchun.
Sevganimiz uchun
Bu qadimiy zaytunzorlarni,
G’azabi, qayg’usi, iztirobi bilan
Sevganimiz uchun uzumzorlarniyu
Kechalari ostonamizga yog’du sepgan
Burdalangan marmartoshlarni
Sevganimiz uchun.
Tunlari bedorligimiz uchun,
Boshimiz uzra chiroqlar yoqqan
Po’rtahol shoxlarin sevganimiz uchun,
Yelkasida asrlarni, quyoshni ko’targan
Mehribon chinorlarni sevganimiz uchun.
Tinchlik haqqi hurmati
Qadoq qo’limizga olgan ko’p qadim
Qurollarimizni sevganimiz uchun
Bizni ta’qib qilishar Vatanimizda.
Bizni ta’qib qilishar
Begona etiklar Vatanimizni
Toptashiga yo’l qo’ymaganimiz uchun,
Ona Elladani tinchlikdan, ozodlikdan
Ayri tasavvur etmaganimiz uchun
Bizni ta’qib qilishar.
Qari Vayitsa haqida
Eshitganmisan, Jolio?
U qatl oldidan
Yuvinib tarandi,
Boshmog’ini bo’yatib oldi.
So’ng ajin bosgan yuzlarida
Tabassum uyg’ondi,
Jilmaydi daraxtlar shoxlari aro
Bizga quyosh nurlarini
Sochgani kabi.
U qo’lga qop-qora ro’molin ushlab,
Qamoqxona hovlisida
«Alvido, buloqlar» kuyi ostida
Miriqib raqsga tushdi,
Ro’molini silkitib.
Qari Vayitsani ko’rganmisan, Jolio?
Ko’rmasliging mumkin emas, axir, Jolio.
Qari Vayitsa raqs tushganini
Qo’l ushlashib ozodlik va tinchlik bilan?
Bilasanmi, birodarim, Jolio,
Mariya Leontiaduni?
U oqsoch, kambag’al, cho’ri qiz edi.
Begona uylarni yig’ishtirardi —
O’zining uyi yo’q edi, Jolio.
Yuvardi begonalar kirini —
Yuvishga o’zining ko’ylagi yo’q edi.
Faqat ikki qo’li bor edi, xolos —
Ikki mehnatkash,
Temirdan, qayg’udan dag’allashgan
Mehnatda horib tolgan,
Oqshomgi
Daraxtlardek kuygan
Ikki qo’li bor edi, xolos.
Uni o’ldirdilar, Jolio,
Ammo ishonaman, ertaga
Tinchlik va ozodlik hurmati haqqi
Uning ikki mehnatkash qo’li
Tinchlik va ozodlikni erkalamoqda
Qaytadi gul bo’lib, sarin yel bo’lib.
Mariya yaxshi bilardi,
Xuddi biz bilgandek,
Xuddi sen bilgandek,
Osmon ibtidosi do’llardagi nondadir.
Shundan o’limi oldida qo’ygancha
Ikki qo’liniyam ko’ksiga
Kunchiqarga boqib shivirladi jim:
«Agar odamlar to’yib non yemog’i uchun kerak bo’lsa
(Men o’zim to’ymadim),
Mayli, yig’lay,
Faqat och qolmasa bas, odamlar».
Mariyani qaytib ko’ramizmi, Jolio,
Tong nurlarin pichan o’ramidek
Qo’lida ushlab turgan,
Kelajak yo’lkalarin supurib turgan
Va yoki shamolda to’lg’angan,
Ulkan alvon bayrog’in tutib turgan
Mariyani qaytib ko’ramizmi, Jolio?
Mariyani qaytib ko’ramizmi
Tinchlik va ozodlik
Tantanasida?
Sen, Jolio, onaxonimiz Mamalina
Haqida eshitganmisan?
Onaxonimiz Mamalina
To’qson yoshdadir.
Ko’zlarining ikki chetida
Ikki ajin daraxti shovillab turar,
G’urur jarligi bor
Qoshlarining qoq o’rtasida,
Egnida motamlik qop-qora libos:
To’ng’ich o’g’lini italiyaliklar o’ldirdi,
O’rtanchasini — nemislar,
Kenjasini esa kecha devorga tirab
Peshonasidan otib tashlashdi…
Onaxonimiz Mamalinani esa,
Bechora to’qson yashar kampirni,
Xuddi bizdek, xuddi sendek
Tinchlik va ozodlikni sevgani uchun
Umrining oxirigacha qamoqxonada
Yashashga mahkum etishdi.
Hozir onaxonimiz Mamalina
Kamerada o’lganlarni sanab yuradi,
O’lganlarga paypoq to’qiydi
Va oppoq ko’ylak to’qir
Sovuqqotgan tinchlik uchun,
Alvon papoq to’qir
Kelajak navnahorga.
Yo’q, taslim bo’lmas onaxonimiz Mamalina,
U qahva qaynatar, Jolio,
Ilojini topsa,
Keyin mehmon qilar sopol to’stag’onda
Tinchlik va ozodlikni issiq qahva bilan.
Jolio,
Bu xatga ko’plar imzo qo’yardi,
Faqat xat-savodi yo’qdir ularning.
Ba’zilar barmoq bosar
Bonikro dalasin dehqonlariday.
Ammo, o’sha qo’l qo’yishni bilmaganlar ham
Yuraklarin berishga tayyor
Tinchlik uchun, ozodlik uchun.
Shuning uchun
Tinchlik deb,
Ozodlik deb
Yuraklarin berishga tayyor
Turganlar nomidan o’zim qo’l qo’yaman.
Jolio, birodarlarpmga yetkaz,
Nerudaga, Erenburgga, Aragonga,
Elyuarga, Pikassoga yetkaz,
Yetkaz, hamma birodarlarimga:
Biz bunda uch ming kishimiz.
Yonib ketgan uyimizning cho’g’ini
Yelkamizda ko’tarib turganimiz uchun,
Toki tunlar qo’rqmasin deb onalarimiz,
Toki bobolarimiz o’lim bilan
bir to’shakda uxlamasin deb
Katta-katta derazalari kunchiqarga qaragan
Yangi uy qurmoqchi bo’lganimiz uchun
Biz bunda mahbusmiz —
Uch ming kishimiz.
Nima, bo’lar, Jolio?
Kun kelar — eritib snaryadlarni
Bolg’alarga, omochlarga, qanotlarga,
Ravoqlarga aylantiramiz ularni.
Qanotsiz quvonch haykalini esa
Mahallamizdagi avtobus bekatiga
O’rnatajakmiz.
Daraxtlarga ko’milgan mahallaga
Tiklanayotgan xo’jalik haqidagi raqamlarni
Xabar beruvchi,
Baxtli muhabbat haqida she’rlar aytguvchi,
To’g’onlar haqida,
Dunyoni elektrlashtirpsh haqida
So’zlab beruvchi
Kasaba uyushmasining karnayi osilgan
Mahallada
Qanotsiz quvonch haykalini o’rnatajakmiz.
Eh, birodarlarim,
Agar yondirilgan uylar bo’lmaganda edi,
Dunyoning o’zi ulkan uyga aylanardi,
Quyosh bo’yab chiqqan bo’lardi
O’sha uyning devorlarini
Va bu uyni gulday yashnatardi
Onamiz — ozodlik,
Ozodlik farzandi — tinchlik.
KICHIK DOSTON
Qushning qanotini ushlab turar it —
Toshlarga tomchilab to’kiladi qon.
(Ovchi o’t ustida cho’zilib yotar)
O, qanday chiroyli uning yotishi.
Chekkasida alvon teshik. Qon.
Ovchi boshi uzra qotib turar it.
G’amgin nigohini uzmasdan boqar,
Qushning qanotini qo’yib yubormay:
YOZ
Yog’du juda yorug’ edi.
Derazadan nari —
Chorbog’da chirillar chigirtka,
Qo’lni kuydurgudek eshik dastasi.
Stol ustidagi tanho stakan
Yaraqlaydi bamisli daho.
OQLIQ
Ko’rmay deb yalang’och, ochiq oqlikni
Qog’ozni bekitdi qo’li bilan u
Va himoyasiz qo’lini ko’rdi.
Shunda ko’zlarini yumdi — tingladi:
Ulg’ayib kelardi, o’sib kelardi
Vujudida pinhon, bepoyon oqlik.
* * *
— Meni ushlab olishing mumkin, — dedi u, —
Sen meni qamab ham qo’yishin mumkin.
O’ldirishing mumkin sen meni hatto!
Ammo sen
Uchayotgan qushni tutolasanmi?
O’ldirolasanmi
Tirnog’im ostida
Yashiringan havoni?
* * *
— Xato qildim.
Ha, xato qildim.
Faqat aldamadim.
Menga yordam bering, — dedi u, —
Tirnog’imni olay.
Qaychi bo’lsa o’tmas.
— Menga yordam bersalaring-chi! — dedi u, —
Haqiqatni aytay men!
Qanaqa haqiqatni?
Tirnog’i o’sadi
Murdalarning ham.
* * *
Ovqatini keltirib qo’ydim.
Keyin ketdim.
U kelgunicha sovib qolmaydi.
Men qo’yganimni u anglar —
Faqat anglarmikan
U ketganimni?
* * *
— Afsus, buning iloji yo’q, — dedi u.
— Ahmoq, — dedi birov, —
She’riyatda
Hamma narsaning iloji bor
Va juda boplab qilishi mumkin
Bu ishni.
— Juda boplab qilishi mumkin,-
— Qo’shib qo’ydi birov,-
Shuhrat kelib javob berar,
Shuhrat kelib qasos olar.
Hammasi uchun.
* * *
Garchi bugun muhabbatga ishonmasalar-da,
Men sizga muhabbatim ishonmoqchiman.
Sizga yoqadigan so’z topmoq uchun
Sizdan yashiraymi muhabbatimni?
Tun eshigi oldida turgancha yolg’iz,
Sizning ko’zingizga boqaman,
Chiroqlarni yoqaman,
Ko’chalarni bezayman yalovlar bilan —
Bayroqlarin hilpiratib,
Bandargohga kirib kelayotgan kema – menman.
…Odamlar ko’chalarda sarson yurishib,
Sonsiz zinalar ustida hayron turishib,
Panjaralar, simtikanlar ortida
Kishanlarni jaranglatib,
Muzlagan qo’llarin zo’rg’a qimirlatib,
Chiroq tugmasini izlashib,
Qora tun devorin paypaslashadi:
— Qayda?!
Yoqsangiz-chi inson umidining chiroqlarini…
CHILI
Ostonaga qo’yib o’ting go’zal yigit tobutin!
Bugun mis qimmati uch yarim sentga oshdi.
Temir, yana temir, dollar, soldat etiklari.
“Qozon qaerda? – deb baqirdi u. –
Qatron qaynab turgan qozon qaerda?
Mixlar teshgan, nochor qo’llarimni
Koshki tiqib olsam o’sha qozonga —
Bo’ynimga arqon sololmagan jur’atsiz qo’llarimni»
Go’zal yigit tobutini balandroq ko’taring!
Ostona oldida balandroq ko’taring!
Dunyoda achchiqroq narsa bormi,
Tarix vayronalari ostidan,
Qahramonlar o’ligini qazib olib,
Keyin hech kimga bildirmay,
Tamaki qoldiqlari, baliq solinadigan savatlar
Bilan birga yuk vagonida
Olib chiqib ketmoqlikdan achchiqroq narsa bormi?
Nishoni, belgisi ko’rinmasin deb
G’ijimlangan bayroqlarni o’ramoqdan,
So’ng ularni majruh gadolarning
Hasrat toshlari solingan
Tugunlari turgan yerga tashlamoqdan
Va g’ijim bayroqlar ustida
Nerudaning ko’krakdor gitarasini
Ko’rib qolmoqdan achchiqroq narsa bormi?
“Qozon qaerda? – deb hayqirdi u. –
Qatron qaynab turgan qozon qaerda?
Tiqib olay o’sha qozonga
Bo’yinga sirtmoq tashlashni
O’rganishni istamagan bu qo’llarimni”.
AJDODLARIMIZ QABRLARI
Ajdodlar qabrlarin asramog’imiz kerak,
asramog’imiz kerak umidlarini.
Bo’lmasa,
dahshatli bir soniya kelar
dushman kelar, qazib olar qabrlardan
bizga meros qolgan
ajdodlarimiz umidlarini.
Shunda biz nochor qolamiz.
Hech kim bizga berolmas madad –
xavf-xatar boshimiz ustida turar.
Shundan keyin qanday yashaymiz –
uysiz, o’choqsiz, dalalarsiz, ko’zimiz o’rgangan,
bir vaqtlari jangda, ilmda mashhuri zamon
ajdodlarimiz qabrlarisiz?
Yodimizga olaylik,
bir paytlari spartaliklar Teganda ko’milgan
Orest qabrin ochib, so’ngaklarin o’g’irlashganin.
Shunday ekan, dushman bilmasin
ajdodlarimiz qabrlari qaydaligini.
Faqat bizlar qaydan bilamiz
dushman kimligini va u qay tarafdan
bostirib kelishin qaydan bilamiz?
Yolg’iz bir chora bor:
qabrlar ustidan qo’poring hasham toshlarni,
O’chiring toshlardan zarhol yozuvlarni
– ular faqat diqqatni tortar.
Ajdodlarimizga
ularning keragi yo’q – ularga bari bir,
ular kamtar,
ular abadiyan sukutda yotar.
ularni qiziqtirmas zarhal yozuvlar,
qurbonliklar,
sadaqalar,
madhu sanolar.
Yaxshisi, oddiy tosh qo’yaylik,
ustiga qo’yaylik bir juft yorongul
va tag’in hech kim bilmas yashirin belgi,
aslida hech narsa bo’lmasa yana yaxshiroq.
Yaxshisi, yuraklarda asramoq kerak,
yana yaxshisi o’zimiz ham mutlaq bilmasak
ajdodlar mozori qaydaligini.
Lekin bu dunyoda g’alat ishlar bo’lib turadi —
Tag’in kim biladi,
balki allaqachonlar jadlarimiz qabrlarini
biz o’zimiz ochib tashlab
xalos bo’lgandirmiz murdalaridan…
MUHABBAT
— Ketaman, — dedi ayol. – Ketaman…
Chidayolmayman…
Qanday chiday bu kechaga,
Bu oqshomga qanday chiday!
Erkak qartalarni chetga irg’itdi,
Irg’itdi achchiq bir nadomat bilan
Va yangradi zinapoyadan
Chopib tushgan qadamlar sasi…
Eshik tag’in ochildi.
Yog’du chinni kosaday
Chilparchin sinib tushdi.
Ayol yerda sochilib yotgan
Qartalarni terib oldi-da,
So’ng uzatdi erkakka sekin —
Go’yoki oradan yillar o’tmagan,
Go’yoki ketmagan erkak yonidan.
Ayol hech narsa bo’lmaganday
Almashtirdi guldon suvini.
Faqat aytilgan o’sha so’z
Xona bo’ylab uchar edi xuddi pashshaday…
Qishning sovuq nafasin sezib
besaranjom uchgan pashshaday…
