“Маснавий” китоби Қуръон маорифига, диннинг тамсилий тафсирига элтувчи йўл карвони. Бу бутун мусулмон олами маданиятига таважжуҳ. Зеро, Мавлоно андишалари Ислом биноси ва усуллари асосига қурилган. Бу муҳташам Ислом фарҳанги ягона Ислом умматининг ҳамдиллиги ва якдиллиги йўлида қўйилган қадамдир.

ПОКИЗА “МАСНАВИЙ”ГА БИР НАЗАР
Муртазо Биҳиштий
Асқар Маҳкам таржимаси

Машҳур шоир ва ориф Жалолиддин Муҳаммад Румийнинг теран андишалари таровиши бўлган “Маснавий” китоби инсоний ҳақиқат ва маорифнинг пургавҳар дарёсидир. Жалолиддин уларни ўзининг пок қалби ва оловли фикрлари ҳамоҳанглигида кашф этмиш. Мавлавий ушбу асарда бир мусобиҳ мутакаллим, аммо тамсилий қиёслар ва шоирона ташбиҳлар воситасида Қуръон ва шариат аҳли ақидаларини исбот этади, тавҳид ҳақиқати, руҳ воқиёти, ҳашр ва нашр, жабр ва ихтиёр ҳудудларини шариат нуқтаи назаридан таҳлил қилади. Шариат мағзини “ишқ” деб, мазҳабни олий васила, илоҳий мулоқотнинг энг тўғри йўли деб билади.
“Маснавий”нинг бирор бир ўрнида динга нисбатан эътиборсизлик ёхуд уни авомнинг қарашлари билан чеклаш ҳолатларига дуч келмаймиз. Ҳарчанд баъзи тафсир ва таъвиллар диний нуқтаи назардан ғоят шахсий ёхуд айримлари айримларга номақбул бўлиши мумкин, аммо бу ҳол “Маснавий”нинг азамат ва шавкатига заррача путур етказмайди, шунингдек, бу буюк асар исломий фарҳангнинг ёрқин ва ғоят қадрли мероси бўлиб қолади.
Жалолиддин Румий бу бебаҳо асарида юзлаб зарурий масалалар силсиласи, жумладан, умумий маърифат, илоҳиёт ва инсон мавжудиятининг хилма- хил қирралари хусусида баҳс юритади. Шоирнинг бундан мақсади пок руҳга илоҳий сайр, Оллоҳ висолига етмоқ йўлларини кўрсатишдир. Дарвоқе, “Маснавий” китоби энг олий гўзаллик ва ирфон манбаи бўлмиш инсонлар жамоаси манфаати йўлида эзгу ишлар билан шуғулланишга ташвиқ этади.

Мард ғарқа тер ичинда жон узар,
Илкини ҳар бир гиёҳ, ўтга чўзар.
Ёр суйгай бул каби мардларни чўх,
Ғайрати беҳуда бўлсин, бок йўқ.
Айламиш амр, эй ўғил, Раҳмонимиз,
Ҳар кунинг Улдир, ки Улдир шонимиз.
Сайъ қил, йўл бўлса-да то қайгача,
Фориғ ўлма, бир дам охир дамгача…

Мавлавийда Шамс Табризий билан мулоқот туфайли содир бўлган руҳий инқилобнинг кўплаб сабаблари бор, бироқ Шамс Табризий ёлғиз Жалолиддин билан суҳбатда бўлмай, балки кўплаб кишилар билан мулоқот қилган. Аммо илоҳий- руҳий истеъдоди ва туғма азалий тайёргарлиги бўлган Жалолиддин буюк бир жунбуш ва талотумни бошдан кечирди.
Мавлоно ҳали Шамс Табризийга ошиқ бўлмасдан бурун ўзининг покиза замирида юз кўрсатган маънавий- руҳоний жавоҳирлар, нурлар ва тилсимларнинг ошиғи эди. Шамсга дуч келгандан сўнг ўз ботинида ўзи ошиқ бўлган ҳодисаларнинг тирик мужассамини топди ва унга ошиқ-шайдо бўлиб қолди. Мавлононинг Шамс билан робитаси мухлис муриднинг ўз муроди билан робитасидир. Маълумдирки, маънавий жозибалар ва ботиний истеъдодлар қанчалик мўл бўлса, ишқ ва муҳаббат ришталари, ризо ва таслимият мезони шу қадар мустаҳкам бўлади.
Мавлононинг бу қадар юксак ҳаяжон ва ишқининг боиси теран маънавий ва руҳий ҳақойиқ, буюк шоирона истеъдод эдиким, бу охир- оқибат Шамс Табризий девонига айланди ва “Маснавий” китобида ҳам бу ёндиргувчи ишқ нурининг алангаси пориллади.
Мавлавий ўз шеъриятида акс эттирган урфоний, илмий ва руҳий қиёфа қатъий ва фавқулодда мумтоз чеҳралардандир. Унинг инсон ҳақойиқи ва олий ҳақиқатга нисбатан нигоҳи кенгликлари бесаранжом уммондир. Бу ҳақиқатлар баёни шу қадар қисқаки, унинг ўзи бу ҳақда ёзади:

Лаб, десам дарё лаби деб англангиз,
Ло, десам Оллоҳ ғами деб англангиз.

“Маснавий” китоби Қуръон маорифига, диннинг тамсилий тафсирига элтувчи йўл карвони. Бу бутун мусулмон олами маданиятига таважжуҳ. Зеро, Мавлоно андишалари Ислом биноси ва усуллари асосига қурилган. Бу муҳташам Ислом фарҳанги ягона Ислом умматининг ҳамдиллиги ва якдиллиги йўлида қўйилган қадамдир.

Манба: Фейсбукдаги Неъматилло Иброҳимнинг саҳифаси.

POKIZA “MASNAVIY”GA BIR NAZAR
Murtazo Bihishtiy
Asqar Mahkam tarjimasi

Mashhur shoir va orif Jaloliddin Muhammad Rumiyning teran andishalari tarovishi bo’lgan “Masnaviy” kitobi insoniy haqiqat va maorifning purgavhar  daryosidir. Jaloliddin ularni o’zining pok qalbi va olovli fikrlari hamohangligida kashf etmish. Mavlaviy ushbu asarda bir musobih mutakallim, ammo  tamsiliy qiyoslar va shoirona tashbihlar vositasida Qur’on va shariat ahli aqidalarini isbot etadi, tavhid haqiqati, ruh voqiyoti, hashr va nashr, jabr va ixtiyor  hududlarini shariat nuqtai nazaridan tahlil qiladi. Shariat mag’zini “ishq” deb, mazhabni oliy vasila, ilohiy muloqotning eng to’g’ri yo’li deb biladi.
“Masnaviy”ning biror bir o’rnida dinga nisbatan e’tiborsizlik yoxud uni avomning qarashlari bilan cheklash holatlariga duch kelmaymiz. Harchand ba’zi tafsir  va ta’villar diniy nuqtai nazardan g’oyat shaxsiy yoxud ayrimlari ayrimlarga nomaqbul bo’lishi mumkin, ammo bu hol “Masnaviy”ning azamat va shavkatiga zarracha  putur yetkazmaydi, shuningdek, bu buyuk asar islomiy farhangning yorqin va g’oyat qadrli merosi bo’lib qoladi.
Jaloliddin Rumiy bu bebaho asarida yuzlab zaruriy masalalar silsilasi, jumladan, umumiy ma’rifat, ilohiyot va inson mavjudiyatining xilma- xil qirralari  xususida bahs yuritadi. Shoirning bundan maqsadi pok ruhga ilohiy sayr, Olloh visoliga yetmoq yo’llarini ko’rsatishdir. Darvoqe, “Masnaviy” kitobi eng oliy  go’zallik va irfon manbai bo’lmish insonlar jamoasi manfaati yo’lida ezgu ishlar bilan shug’ullanishga tashviq etadi.

Mard g’arqa ter ichinda jon uzar,
Ilkini har bir giyoh, o’tga cho’zar.
Yor suygay bul kabi mardlarni cho’x,
G’ayrati behuda bo’lsin, bok yo’q.
Aylamish amr, ey o’g’il, Rahmonimiz,
Har kuning Uldir, ki Uldir shonimiz.
Say’ qil, yo’l bo’lsa-da to qaygacha,
Forig’ o’lma, bir dam oxir damgacha…

Mavlaviyda Shams Tabriziy bilan muloqot tufayli sodir bo’lgan ruhiy inqilobning ko’plab sabablari bor, biroq Shams Tabriziy yolg’iz Jaloliddin bilan  suhbatda bo’lmay, balki ko’plab kishilar bilan muloqot qilgan. Ammo ilohiy- ruhiy iste’dodi va tug’ma azaliy tayyorgarligi bo’lgan Jaloliddin buyuk bir junbush  va talotumni boshdan kechirdi.
Mavlono hali Shams Tabriziyga oshiq bo’lmasdan burun o’zining pokiza zamirida yuz ko’rsatgan ma’naviy- ruhoniy javohirlar, nurlar va tilsimlarning oshig’i edi.
Shamsga duch kelgandan so’ng o’z botinida o’zi oshiq bo’lgan hodisalarning tirik mujassamini topdi va unga oshiq-shaydo bo’lib qoldi. Mavlononing Shams bilan  robitasi muxlis muridning o’z murodi bilan robitasidir. Ma’lumdirki, ma’naviy jozibalar va botiniy iste’dodlar qanchalik mo’l bo’lsa, ishq va muhabbat   rishtalari, rizo va taslimiyat mezoni shu qadar mustahkam bo’ladi.
Mavlononing bu qadar yuksak hayajon va ishqining boisi teran ma’naviy va ruhiy haqoyiq, buyuk shoirona iste’dod edikim, bu oxir- oqibat Shams Tabriziy  devoniga aylandi va “Masnaviy” kitobida ham bu yondirguvchi ishq nurining alangasi porilladi.
Mavlaviy o’z she’riyatida aks ettirgan urfoniy, ilmiy va ruhiy qiyofa qat’iy va favqulodda mumtoz chehralardandir. Uning inson haqoyiqi va oliy haqiqatga   nisbatan nigohi kengliklari besaranjom ummondir. Bu haqiqatlar bayoni shu qadar qisqaki, uning o’zi bu haqda yozadi:

Lab, desam daryo labi deb anglangiz,
Lo, desam Olloh g’ami deb anglangiz.

“Masnaviy” kitobi Qur’on maorifiga, dinning tamsiliy tafsiriga eltuvchi yo’l karvoni. Bu butun musulmon olami madaniyatiga tavajjuh. Zero, Mavlono  andishalari Islom binosi va usullari asosiga qurilgan. Bu muhtasham Islom farhangi yagona Islom ummatining hamdilligi va yakdilligi yo’lida qo’yilgan  qadamdir.

Manba: Facebookdagi Ne’matillo Ibrohimning sahifasi.