Таниқли шоир Самандар Воҳидов бундан 18 йил муқаддам Рўдакий давридан бошлаб то ХХ аср бошларигача Бухоро заминида яшаб ижод этган 30 дан ортиқ форс-тожик тилларида ижод қилган шоирлар шеърларини ўзбекчага таржима қилиб, «Бухоро бўстони» мажуасини тортиқ қилган эди. Бугун ана шу мажмуадан ҳақли равишда жой олган тожик шеъриятининг сардафтари бўлмиш Абуабдуллоҳ Рўдакий шеърияти намуналари билан таништирамиз,
АБУ АБДУЛЛОҲ РЎДАКИЙ
ШЕЪРЛАР
Самандар Воҳидов таржималари
Форс-тожик адабиётининг асосчиларидан бири Абуабдуллоҳ Жаъфар бинни Муҳаммад Рўдакий тахминан 858 йилда, ҳозирги Тожикистоннинг Панжакент туманига қарашли Рўдак (Панжрўд) қишлоғида туғилган. Унинг болалиги шу ерда ўтиб, шоирлик ва созандаликда ном таратганидан кейин Сомонийлар ҳукмдорлари Рўдакийни саройга таклиф қиладилар. Бухорода шоирнинг истеъдоди тағин камол топади. Аммо, саройдаги фитналар оқибатида жоҳил ҳукмдор амри билан Рўдакийнинг кўзларига мил тортилади ва кўр қилинади. Кекса, ногирон шоир яна ўз қишлоғига қайтиб, шу ерда 941 йилда дунёдан кўз юмади.
Устоз Рўдакийнинг жуда катта адабий меросидан бизгача минг байтга яқини етиб келган бўлиб, булар қасида, ғазал, қитъа, рубоий ва маснавийлардан иборатдир. «Калилаи ва Димна» достонидан 88 байт сақланиб қолган. Қадимги манбаларда шоирнинг «Синдбоднома» достони ва бошқа йирик асарлари бўлганлиги қайд этилади.
ҚАСИДА
Мўлиён*нинг хуш ҳиди келгай буён,
Эсга тушгай ёди ёри меҳрибон.
Ҳам Амунинг қумлари, қумлоқ йўли,
Пойимизга ёйилар бахмалсимон.
От белидан паст тушар Жайҳун суви
Дўст висолини хаёл қилган замон.
Эй Бухоро, шод бўлу мангу яша,
Шоҳ борар бағрингга яйраб шодмон.
Шоҳ агар ойдир, унинг осмони сен,
Ой борар осмон — Бухорога томон.
Шоҳ агар сарвдир, унинг бўстони сен,
Сарв борар бўстон — Бухорога томон.
Мадҳу таърифдан бугун етгай ҳаён,
Гарчи ганжга етса-да ундан зиён.
ОШИҚОНА ШЕЪРЛАР
Ўтказ умринг ул қаро кўз бирла шод,
Ел каби ўткинчидир ёлғон ҳаёт.
Келгуси ҳар дам ила шодмон бўл,
Кечмишингни ўйлама ва қилма ёд.
Бўлса бас ёнимда у мушкин нафас,
Бўлса ёнимда моҳрўй, ҳурнажод.
Бахтли улки—борини сарф айлагай,
Бахтсиз улки — борини этгай эҳтиёт.
Бу жаҳон ўхшар булутга, елга,
Бода келтир, барибир барҳақ мамот.
Бўлмаган шод бу жаҳонда ҳеч киши,
Бўлмагайсан сен ҳам ундан лаҳза шод.
Қайси одил топди ундан бир адл,
Қилма таъма сен ҳам ундан илтифот.
* * *
Кулибдир лола саҳрода мисоли чеҳраи Лайло,
Булут кўкда тўкибдур ёш мисоли дийдаи Мажнун.
Ариқнинг сувидан ҳар дам гулобнинг ҳиди келгайдур,
Бу сувда, ўйлаким, ювмиш нигорим орази гулгун.
* * *
Етай дейман шу зулфи анбарингга,
Солай нақш бўсадан гул юзларингга.
Қилай минг сажда сен бир марта юрган ,
Ўшал йўл хокию пок изларингга.
Берай минг бўсалар, дилноманг узра —
Кўзим тушса таниш муҳри нигинга.
Буюргил, қўлларим майли кесишсин,
Улар етмас экач бир кун барингга.
Агар шеър истаса мендан бу мардум,
Тилим бурро сенинг-чун офаринга.
* * *
Лаълиранг май келтир, ўлтир қошима,
Жом тутиб бир қўлдаю, бир қўлда чанг.
Шундайин май тутки, акси тушса, тош —
Лаълга айланса бир тош наридан.
ПАНДУ ҲИКМАТ
Қўлингга тиғ тушса, урма бировга,
Аллоҳ ёвузликни унутмас бир зум.
Бу тиғ яралмаган ситамгар учун,
Хумда қамалмоқ-чун яралмас узум.
Ўлдириб ташлаган кимсага Исо,
Йўлда дуч келди-ю, деди: «О, марҳум,
Кимни ўлдирувдинг, хор-зор ўлибсан,
Сени ўлдирганни ким ўлдирар, ким?..»
Бировни ранжитсанг бармоқ ўқталиб,
Ундан мушт емоққа эрурсан маҳкум.
* * *
Жаҳон буюклари бариси ўтди,
Ажал ҳаммасини бирма-бир ютди.
Баланд кўшк устида даврон сурганлар,
Оқибат тупроқнинг остига йитди.
Неча юз, неча минг нозу-неъматдан
У ёққа бир парча кафанни элтди.
Бахтли ул кимсаки едию кийди,
Борин бошқаларга аямай тутди.
* * *
Замон бир доно панд айтди менга,
Боқсанг замонага сарбасар панддур!
«Бировнинг бахтидан, — деди, — қайғурма,
Сенинг бахтингга кўплар орзуманддур».
Замона айтдики: «Қаҳрингни яшир,
Тили бандсизларнинг оёғи банддур».
ABU ABDULLOH RO’DAKIY
SHE’RLAR
Samandar Vohidov tarjimalari
Fors-tojik adabiyotining asoschilaridan biri Abuabdulloh Ja’far binni Muhammad Ro’dakiy taxminan 858 yilda, hozirgi Tojikistonning Panjakent tumaniga qarashli Ro’dak (Panjro’d) qishlog’ida tug’ilgan. Uning bolaligi shu yerda o’tib, shoirlik va sozandalikda nom taratganidan keyin Somoniylar hukmdorlari Ro’dakiyni saroyga taklif qiladilar. Buxoroda shoirning iste’dodi tag’in kamol topadi. Ammo, saroydagi fitnalar oqibatida johil hukmdor amri bilan Ro’dakiyning ko’zlariga mil tortiladi va ko’r qilinadi. Keksa, nogiron shoir yana o’z qishlog’iga qaytib, shu yerda 941 yilda dunyodan ko’z yumadi.
Ustoz Ro’dakiyning juda katta adabiy merosidan bizgacha ming baytga yaqini yetib kelgan bo’lib, bular qasida, g’azal, qit’a, ruboiy va masnaviylardan iboratdir. «Kalilai va Dimna» dostonidan 88 bayt saqlanib qolgan. Qadimgi manbalarda shoirning «Sindbodnoma» dostoni va boshqa yirik asarlari bo’lganligi qayd etiladi.
QASIDA
Mo’liyon*ning xush hidi kelgay buyon,
Esga tushgay yodi yori mehribon.
Ham Amuning qumlari, qumloq yo’li,
Poyimizga yoyilar baxmalsimon.
Ot belidan past tushar Jayhun suvi
Do’st visolini xayol qilgan zamon.
Ey Buxoro, shod bo’lu mangu yasha,
Shoh borar bag’ringga yayrab shodmon.
Shoh agar oydir, uning osmoni sen,
Oy borar osmon — Buxoroga tomon.
Shoh agar sarvdir, uning bo’stoni sen,
Sarv borar bo’ston — Buxoroga tomon.
Madhu ta’rifdan bugun yetgay hayon,
Garchi ganjga yetsa-da undan ziyon.
OSHIQONA SHE’RLAR
O’tkaz umring ul qaro ko’z birla shod,
Yel kabi o’tkinchidir yolg’on hayot.
Kelgusi har dam ila shodmon bo’l,
Kechmishingni o’ylama va qilma yod.
Bo’lsa bas yonimda u mushkin nafas,
Bo’lsa yonimda mohro’y, hurnajod.
Baxtli ulki—borini sarf aylagay,
Baxtsiz ulki — borini etgay ehtiyot.
Bu jahon o’xshar bulutga, yelga,
Boda keltir, baribir barhaq mamot.
Bo’lmagan shod bu jahonda hech kishi,
Bo’lmagaysan sen ham undan lahza shod.
Qaysi odil topdi undan bir adl,
Qilma ta’ma sen ham undan iltifot.
* * *
Kulibdir lola sahroda misoli chehrai Laylo,
Bulut ko’kda to’kibdur yosh misoli diydai Majnun.
Ariqning suvidan har dam gulobning hidi kelgaydur,
Bu suvda, o’ylakim, yuvmish nigorim orazi gulgun.
* * *
Yetay deyman shu zulfi anbaringga,
Solay naqsh bo’sadan gul yuzlaringga.
Qilay ming sajda sen bir marta yurgan ,
O’shal yo’l xokiyu pok izlaringga.
Beray ming bo’salar, dilnomang uzra —
Ko’zim tushsa tanish muhri niginga.
Buyurgil, qo’llarim mayli kesishsin,
Ular yetmas ekach bir kun baringga.
Agar she’r istasa mendan bu mardum,
Tilim burro sening-chun ofaringa.
* * *
La’lirang may keltir, o’ltir qoshima,
Jom tutib bir qo’ldayu, bir qo’lda chang.
Shundayin may tutki, aksi tushsa, tosh —
La’lga aylansa bir tosh naridan.
PANDU HIKMAT
Qo’lingga tig’ tushsa, urma birovga,
Alloh yovuzlikni unutmas bir zum.
Bu tig’ yaralmagan sitamgar uchun,
Xumda qamalmoq-chun yaralmas uzum.
O’ldirib tashlagan kimsaga Iso,
Yo’lda duch keldi-yu, dedi: «O, marhum,
Kimni o’ldiruvding, xor-zor o’libsan,
Seni o’ldirganni kim o’ldirar, kim?..»
Birovni ranjitsang barmoq o’qtalib,
Undan musht yemoqqa erursan mahkum.
* * *
Jahon buyuklari barisi o’tdi,
Ajal hammasini birma-bir yutdi.
Baland ko’shk ustida davron surganlar,
Oqibat tuproqning ostiga yitdi.
Necha yuz, necha ming nozu-ne’matdan
U yoqqa bir parcha kafanni eltdi.
Baxtli ul kimsaki yediyu kiydi,
Borin boshqalarga ayamay tutdi.
* * *
Zamon bir dono pand aytdi menga,
Boqsang zamonaga sarbasar panddur!
«Birovning baxtidan, — dedi, — qayg’urma,
Sening baxtingga ko’plar orzumanddur».
Zamona aytdiki: «Qahringni yashir,
Tili bandsizlarning oyog’i banddur».
