“Ёшлигимда”, — дея эслаганди адиб бир интервьюсида, “мен шуни англаб етгандимки, ёзувчи одамлар ҳақида ёзишдан аввал улар билан дардлашиши зарур экан. Мен ўз кўзларим билан кўрганларимнигина қаламга олишга аҳд қилдим. Шундай қилиб, фургонга чиқдиму дунё бўйлаб саёҳатга отландим, сафарим давомида ёлғизликда қийналиб, азоб чекаётган одамлар билан юзма-юз келдим.”

Алан Маршалл
ҚУЁШ ҚЎШИҒИ
Инглиз тилидан Қандилат Юсупова таржимаси

“Анавини қаранг-а, ўрдак эмасми?”
“Қани?”
“Ҳозиргина сув бетига келиб қўнди. Бир дақиқа шошманг. Мана энди кўрсангиз бўлаверади”.
Қуёш нурида тобланиб ётган эркак узала тушган жойидан хиёл кўтарилди.

Иккинчи жаҳон урушида қатнашган австралиялик аскар формаси эркакнинг ёнида ёйилиб ётарди.
Бир болакай бу аскардан бироз нарида қаддини тик тутганча узоқларга термулиб турарди.
“Ўрдаклар биттами ёки иккита эканми?” – деб сўради эркак.
“Биттага ўхшайди”.
“Чинданам ўрдак эканми ўзи?”
“Бўлмасам-чи, нақ ўрдакнинг ўзи-ку!”
“Сағал кичкинароқ бўлиб кўринмаяптими?”
“Ўрдаклар сузаётганларида доим шунақа бўлиб кўринишади”. “Бориб, қуролингизни олиб келсаммикан, а?”

Шу топда болакайнинг юраги қайнаб тошарди.

“Хўш…Ҳа, майли. Олиб келсанг олиб кела қол”, — изн берди эркак оҳиста. У бир неча масофа наридаги ўрдак томонга тобора қизиқиши ортиб, кўз узмай тикилиб қолганди.
“Воажаб, ҳамма нарсага ўта иштиёқ билан қарар эканми? Бошини қандай буришини қаранг. Ҳеч нарсани назаридан қочирмайди-я. Ишончим комил, у аниқ ўрдак боласи”, — дерди у ўзига ўзи.
“Энди қуролни олиб келавермайми?” Болакайнинг сабри чидамай, борган сари оёғини қўйгани жой тополмай, турган ерида тинмай типирчиларди.
“Кел, уни яна бир лаҳза бўлса ҳам томоша қила қолайлик”, — дея унинг шаштини пасайтирди эркак. “Қара, у қандай бахтиёр. Худди урушдан катта соғинч ила уйига қайтиб келаётган пешонаси ёруғ аскарга ўхшайди. Сен унинг ерга қўнганини кўрдинг-а?”
“Ҳа-да. У аввал анави жойда учиб юрганди. Кейин мен уни сувга яқинлашаётганини кўриб қолдим. Энди қуролингизни олгани кетсам ҳам бўлар?”
“Майли, майли”, — деди эркак. “Бориб кела қол.Унгача мен ўрдакчани томоша қилиб ўтираман”.

Болакай аввал аста-секинлик билан қадам ташлаб, кейин эса зипиллаганча тепалик устидаги станция томон чопиб кетди.

Эркак қаддини ростлади. Жажжигина ўрдакча унга шу дамда урушнинг қонли лавҳаларини эслатиб юборганди.
Хўп, яхши, бу-ку битта қуш экан, бу митти мавжудот бир аскар бошига тушажак кўргуликлардан зиғирча ҳам таҳликага тушмайди. Унинг учун ҳаёт ва бахт – озод Парвоз! У Бобо Қуёшнинг ҳароратли қўшиғини тинглаш учун ўзининг жимитдаккина жонини эсон-омон кўтарганча осмону фалаклар бўйлаб учиб кетаверади…Ҳатто ажал нафаси уфуриб турган қуюқ чакалакзорлар устидан ҳам қулочларини кенг ёйганча эмин-эркин учиб ўтаверади у…

Ҳозиргина бўлиб ўтган воқеани ёш аскар яна бир марта ўз қулоқлари билан эшитиб, ўз кўзлари билан кўриб гувоҳи бўлди. Японлар қоқ тунда келиб бўлишган экан. Улар аллақачон ерга қўниб, аскарлар томон ҳужумга ўтгандилар; зим-зиё кечада, ёғий аскарлари бирин-кетин сув бетидан бош чиқаришиб, кўпайиб боришарди. Улар бир дафъа бўлса-да ортга чекинишмади. О, бу наъралар…ўлдиришлар…кўтарилаётган ва йиқилаётган одамлар…

Кейин улар яширинган қалин чакалакзор ва уйга томон элтувчи адоғсиз йўл аскарнинг кўз олдида жонланди.
Оҳ! Яна ўлдиришлар, ўлдиришлар! Ўлдиришлар!

Собиқ аскар ортига ўгирилиб, ҳалиги болакайни қўлида қурол билан ҳаллослаганча югуриб келаётганига кўзи тушди. Аскар яна ўрдак томонга боқди.

Ўрдакча очиқ сув қучоғида бемалол, бехавотир сузиб юрарди.

Шунда аскар эркак ердан битта тошчани қўлига олди-да, уни ўрдакчанинг ёнгинасига тушадиган қилиб улоқтирди.

Ўрдакча чўчиб сувдан кўтарилди-да, ҳавода баланд бўлиб учиб кетди, бир нафасдан сўнг яна олисроқдаги сув бетига қўрқа-писа қўнди.

“Нима қилиб қўйдингиз?”- деди болакай йиғламоқдан бери бўлиб. “Биз энди уни сира ҳам тута олмаймиз!”
Аскар индамасдан ерда ётган формасини йиғиштириб олди-да, шошилмай кийина бошлади.

“Йўқ”, — деди у хотиржам. “Биз уни ҳеч қачон тута олмас эдик”.

Алан Маршалл (1902-1984), австралиялик энг атоқли ёзувчилардан бири, у Викторияда таваллуд топиб, мактабни ҳам шу ерда тамомлаган.
“Ёшлигимда”, — дея эслаганди у бир интервьюсида, “мен шуни англаб етгандимки, ёзувчи одамлар ҳақида ёзишдан аввал улар билан дардлашиши зарур экан. Мен ўз кўзларим билан кўрганларимнигина қаламга олишга аҳд қилдим. Шундай қилиб, фургонга чиқдиму дунё бўйлаб саёҳатга отландим, сафарим давомида ёлғизликда қийналиб, азоб чекаётган одамлар билан юзма-юз келдим.”
Бутун ҳаёти мобайнида Алан Маршалл австралиялик аборигенлар билан ҳам яшаб кўрган ва ҳамиша уларнинг ижтимоий ҳамда иқтисодий таҳқирланишларига қарши бош кўтарганди.

Alan Marshall (1902-1984), avstraliyalik eng atoqli yozuvchilardan biri, u Viktoriyada tavallud topib, maktabni ham shu yerda tamomlagan. “Yoshligimda”, — deya eslagandi u bir interv`yusida, “men shuni anglab yetgandimki, yozuvchi odamlar haqida yozishdan avval ular bilan dardlashishi zarur ekan. Men o’z ko’zlarim bilan ko’rganlarimnigina qalamga olishga ahd qildim. Shunday qilib, furgonga chiqdimu dunyo bo’ylab sayohatga otlandim, safarim davomida yolg’izlikda qiynalib, azob chekayotgan odamlar bilan yuzma-yuz keldim.”
Butun hayoti mobaynida Alan Marshall avstraliyalik aborigenlar bilan ham yashab ko’rgan va hamisha ularning ijtimoiy hamda iqtisodiy tahqirlanishlariga qarshi bosh ko’targandi.

Alan Marshall
QUYOSH QO’SHIG’I
Ingliz tilidan Qandilat Yusupova tarjimasi

“Anavini qarang-a, o’rdak emasmi?”
“Qani?”
“Hozirgina suv betiga kelib qo’ndi. Bir daqiqa shoshmang. Mana endi ko’rsangiz bo’laveradi”.
Quyosh nurida toblanib yotgan erkak uzala tushgan joyidan xiyol ko’tarildi.

Ikkinchi jahon urushida qatnashgan avstraliyalik askar formasi erkakning yonida yoyilib yotardi.
Bir bolakay bu askardan biroz narida qaddini tik tutgancha uzoqlarga termulib turardi.
“O’rdaklar bittami yoki ikkita ekanmi?” – deb so’radi erkak.
“Bittaga o’xshaydi”.
“Chindanam o’rdak ekanmi o’zi?”
“Bo’lmasam-chi, naq o’rdakning o’zi-ku!”
“Sag’al kichkinaroq bo’lib ko’rinmayaptimi?”
“O’rdaklar suzayotganlarida doim shunaqa bo’lib ko’rinishadi”. “Borib, qurolingizni olib kelsammikan, a?”

Shu topda bolakayning yuragi qaynab toshardi.

“Xo’sh…Ha, mayli. Olib kelsang olib kela qol”, — izn berdi erkak ohista. U bir necha masofa naridagi o’rdak tomonga tobora qiziqishi ortib, ko’z uzmay tikilib qolgandi.
“Voajab, hamma narsaga o’ta ishtiyoq bilan qarar ekanmi? Boshini qanday burishini qarang. Hech narsani nazaridan qochirmaydi-ya. Ishonchim komil, u aniq o’rdak bolasi”, — derdi u o’ziga o’zi.
“Endi qurolni olib kelavermaymi?” Bolakayning sabri chidamay, borgan sari oyog’ini qo’ygani joy topolmay, turgan yerida tinmay tipirchilardi.
“Kel, uni yana bir lahza bo’lsa ham tomosha qila qolaylik”, — deya uning shashtini pasaytirdi erkak. “Qara, u qanday baxtiyor. Xuddi urushdan katta sog’inch ila uyiga qaytib kelayotgan peshonasi yorug’ askarga o’xshaydi. Sen uning yerga qo’nganini ko’rding-a?”
“Ha-da. U avval anavi joyda uchib yurgandi. Keyin men uni suvga yaqinlashayotganini ko’rib qoldim. Endi qurolingizni olgani ketsam ham bo’lar?”
“Mayli, mayli”, — dedi erkak. “Borib kela qol.Ungacha men o’rdakchani tomosha qilib o’tiraman”.

Bolakay avval asta-sekinlik bilan qadam tashlab, keyin esa zipillagancha tepalik ustidagi stantsiya tomon chopib ketdi.

Erkak qaddini rostladi. Jajjigina o’rdakcha unga shu damda urushning qonli lavhalarini eslatib yuborgandi.
Xo’p, yaxshi, bu-ku bitta qush ekan, bu mitti mavjudot bir askar boshiga tushajak ko’rguliklardan zig’ircha ham tahlikaga tushmaydi. Uning uchun hayot va baxt – ozod
Parvoz! U Bobo Quyoshning haroratli qo’shig’ini tinglash uchun o’zining jimitdakkina jonini eson-omon ko’targancha osmonu falaklar bo’ylab uchib ketaveradi…Hatto ajal nafasi ufurib turgan quyuq chakalakzorlar ustidan ham qulochlarini keng yoygancha emin-erkin uchib o’taveradi u…

Hozirgina bo’lib o’tgan voqeani yosh askar yana bir marta o’z quloqlari bilan eshitib, o’z ko’zlari bilan ko’rib guvohi bo’ldi. Yaponlar qoq tunda kelib bo’lishgan ekan. Ular allaqachon yerga qo’nib, askarlar tomon hujumga o’tgandilar; zim-ziyo kechada, yog’iy askarlari birin-ketin suv betidan bosh chiqarishib, ko’payib borishardi. Ular bir daf’a bo’lsa-da ortga chekinishmadi. O, bu na’ralar…o’ldirishlar…ko’tarilayotgan va yiqilayotgan odamlar…

Keyin ular yashiringan qalin chakalakzor va uyga tomon eltuvchi adog’siz yo’l askarning ko’z oldida jonlandi.
Oh! Yana o’ldirishlar, o’ldirishlar! O’ldirishlar!

Sobiq askar ortiga o’girilib, haligi bolakayni qo’lida qurol bilan halloslagancha yugurib kelayotganiga ko’zi tushdi. Askar yana o’rdak tomonga boqdi.

O’rdakcha ochiq suv quchog’ida bemalol, bexavotir suzib yurardi.

Shunda askar erkak yerdan bitta toshchani qo’liga oldi-da, uni o’rdakchaning yonginasiga tushadigan qilib uloqtirdi.

O’rdakcha cho’chib suvdan ko’tarildi-da, havoda baland bo’lib uchib ketdi, bir nafasdan so’ng yana olisroqdagi suv betiga qo’rqa-pisa qo’ndi.

“Nima qilib qo’ydingiz?”- dedi bolakay yig’lamoqdan beri bo’lib. “Biz endi uni sira ham tuta olmaymiz!”
Askar indamasdan yerda yotgan formasini yig’ishtirib oldi-da, shoshilmay kiyina boshladi.

“Yo’q”, — dedi u xotirjam. “Biz uni hech qachon tuta olmas edik”.