Оилада фарзанд дунёга келиши бу катта қувонч ва чексиз бахтдир. Бўлажак отанинг туғруқхона эшиги олдида хушхабар кутаётган пайтдаги ҳаяжонлари эса бу бахтнинг қадрини яна бир карра ошириши айни ҳақиқат…

Алис Мунро
ЮЗ

Алис (Элис) Мунро (инглизча:  Alice Ann Munro) 1931 йилнинг  10 июлида Канаданинг Онтарио вилоятидаги Уингем  шаҳарчасида таваллуд топган.  Онтарио  адиба асарларидаги воқеалар содир бўладиган асосий макондир. Унинг отаси – Роберт Ледлов оддий фермер, онаси Анна Ледлов эса мактаб ўқитувчиси бўлган.  1950 йилда Антарио университетининг журналистика факультетида ўқиб юрган кезларида босилган ҳикоялари унга шуҳрат олиб келган.Унинг биринчи ҳикоялар тўплами 1968 йилда китобхонлар ҳукмига ҳавола этилган.

Алис (Элис) Мунро  2013 йили  адабиёт соҳасидаги Нобель мукофоти билан тақдирланган. Шунингдек, у адабиёт соҳасидаги эътиборли   совринлардан бири — Букер  мукофоти, уч марта О’. Ҳенри мукофоти  ва уч карра Канаданинг  адабиётсоҳасидаги бош мукофоти билан тақдирланган.

Оилада фарзанд дунёга келиши бу катта қувонч ва чексиз бахтдир. Бўлажак отанинг туғруқхона эшиги олдида хушхабар кутаётган пайтдаги ҳаяжонлари эса бу бахтнинг қадрини яна бир карра ошириши айни ҳақиқат…

Билишимча, отам мени туғилганимда атиги бир марта кўрган. Ўша пайтларда эркакларни туғруқхона эшигига яқинлаштиришмас экан. Аёлларнинг бақи­риқлари ва эндигина туғилган чақалоқларнинг йиғи­сига тўлган касалхонада оталар фарзандларини фақат алоҳида хонага олингандан сўнггина кўришлари мумкин бўлган. Мен ва ойимни ҳам алоҳида хонага жойлаштиришгач, отам юрагида қанчалар ҳаяжон билан мени кўришга ошиққан бўлса, унинг эшик томон яқинлашаётган оёқ товушларини эшитган онамнинг қўрқуви шунчалар ошганини тасаввур этиш мушкул эмас. Барча эркаклар орзу қилган каби у эрига ўғил туғиб берди. Аммо раҳмат ва миннатдорлик ўрнига умр йўлдошидан:

– Бир парча гўштнинг ўзгинаси… Лекин буни уйга олиб бориш ҳақида ўйлаб ҳам ўтирма! – деган гап­ларни эшитганида бечора онаизорим ўзини хўрлик ва таҳқир ботқоғига ботгандек ҳис этганини қалбан сезиб тураман. Ўз зурриёдига жирканиш нигоҳи билан қараётган отани кўришга унинг бардоши қандай етди экан-а?

Юзимнинг бир томони барча болаларники каби. Бўйим ҳам, оғирлигим ҳам соғлом чақалоқлигимни исбот этиб турган. Хуллас, оқ-сариқдан келган, дўн­диқ­қина гўдак бўлганман.

Болалик инсон умрининг тоғ чўққисидаги қорлар каби беғубор, гул япроғи устидаги шабнамдай тоза дамлари бўлиб, уни ҳаёт йўлингизнинг ҳар бир бекатида қўмсайсиз… соғинасиз… яна бир лаҳзага бўлса-да унга қайтгингиз келади. Аммо менинг бу ёруғ кунларим ҳасратнинг қора калхатларига ўлжа бўлгани учун, баҳорни кўрмай кузнинг совуқ елларида учиб кетган болалик орзуларим учун тақдиримдан хафаман… норозиман… шу туфайли баъзан дунёи-дунга ўт қўйгим келади. Буларнинг барига: отамнинг нафратига, ҳаётдан совишимга сабаб бўлган чап юзимдаги туғма доғни кўрмаслик учун ҳатто ойнага яқинлашмаган кунларимнинг адоғи йўқ. Кўрган кишининг кўзларига ҳайратни ошно қилувчи бу доғ юзимга атайлабдан сепилган узум шарбатини эслатади. Гўё кимдир бир пиёла шарбатни чап юзимга сепган-у, унинг томчилари то бўйнимга қадар сизиб тушгандек эди. Бурнимнинг атрофи ва кўзимнинг остигача ёйилган бу чандиқ ҳаётимни аламга тўлдиргани ҳар кўзгуга боққанимда ёдимга тушиб, юрагимни бир четдан кемирарди. Ўз-ўзимдан нафратланишимни истамаган онам эса кўнглимни кўтариш билан овора эди.

– Бу кўзингни яна ҳам маънодор қилиб кўрсатади, – дея мени тинчлантирар, менинг бола кўнглим эса бунга ишонар ва шу илиқ сўзлар тафтида исинарди. Отам эса мени тан олмас, ҳатто унинг зурриёди эканимдан ҳам тонишга тайёр эди. Аммо мени ранжитадиган нарса аслида бу эмасди. Менинг туғилишим, борлигим ота-онам ўртасида бузилмас девор бўлганига чидолмасдим, ўзимни кечиролмасдим. Уларнинг туганмас тушунмовчиликлари, адоқсиз дилхираликларининг сабабчиси бўлганимга ишонмасдим, ишона олмасдим.

Отам кўн заводининг эгаси бўлган тадбиркор кишининг фарзанди эди. Бувам қурган катта ҳовли ва боғ ҳозир ҳам мавжуд. Бу оиламизнинг мулки ҳисобланади. Отам коллежни тугатиб, суғурта бизнеси билан шуғулланган. Шаҳарда унинг ўзига яраша обрўйи бор эди. Ақлимни таниганимдан буён отам­нинг юзида наф­рат ва ҳазардан бошқа ифодани кўрмаганман. Бу икки сўз отам билан доимо бирга, худди унинг луғатида шундан бошқа сўз йўқдек. У ҳатто онам тайёрлаган овқатдан, мусиқадан, радиоэшиттиришлардан, телесериаллардан, ҳатто ўтаётган ҳар бир кунидан наф­ратланиб яшаётгандек туюларди менга. Отам ёлғиз ўзи нонушта қилар, тушликда уйга келмасди. Онам ҳар доим мен билан овқатланар, кечки овқатда отамни кутарди. Кечки овқат ҳам жанжалсиз ўтмасди. Мен эса бахтли турмушга сабаб бўлолмаган норасида бўлиб икки ўртада қолиб кетардим. Аммо ҳанузгача уларнинг қандай қилиб бирга яшашганига ақлим етмайди.

Онам коллежда ўқимаган, ўқитувчилар тайёр­лай­­­диган курсларга бировлардан қарз кўтариб қат­на­ган. Атрофдагиларнинг айтишича, онам отамни ҳай­ратлантирадиган аёл бўлмаганмиш. Чиндан-да, унинг лаблари лаб бўёғи кўрмаган, юзи упа-эликдан йироқ, кенг пешонасига бир толаси ҳам туширилмай орқага таралган сочлари нурсиз эди. Унинг кийимларига мода деган тушунча мутлақо ёт, ваҳоланки, унинг тенгқурлари мода, деса ўзини томдан ташлашга-да тайёр эди.

Отамнинг ҳаддан ташқари кўп ичиши ва чекиши охир-оқибат ўз таъсирини кўрсатмай қолмади, уни тўшакка михлади. Эллик ёшида отам ўлим билан юзлашди. У бир неча ой касалга чалиниб ётди. Онам эса унинг атрофида гирдикапалак бўлиб парвариш қилди. Волидамнинг шунчалар дарё кўнгли бор эдики, эрининг хўрлашларига, ҳолдан тойгунча ҳақорат қилишларига қарамай унга ғамхўрлик қилди, буни ўзининг вазифаси, деб билди. Таъзия куни бир мўйсафид аёлнинг менга айтган сўзлари ҳамон эсимда:

– Сенинг онанг авлиё.

Аммо бу аёл менга ёқмаганди. Ўшанда коллежнинг иккинчи босқичида ўқисам ҳам отамнинг жамоасига қўшилмадим, биров таклиф ҳам қилгани йўқ. Хуллас, унинг ишини давом эттиришни хоҳламасдим. Дўстларимнинг бири актёр, бири ёзувчи, бири яна кимдир бўлишни орзу қилиб юрарди. Онам мени ҳеч нарсага, ҳатто касал отамнинг олдига кириб муросаю-мадора қилишга ҳам мажбурламасди. У бутун борлиғини менга бағишлаганди. Аввал бошда уйда саводимни чиқариб, сўнг мактабга жўнатди. Бўйим баланд ва бақувват бола бўлганим учун ўзимни эплашимга ишонарди. Аммо катта бошим ва мурғак қалбим билан уйи­миздаги ёвузлик ва нафратнинг сабабчиси отам эканини, у туфайли уйимизда бахтсизлик ҳукмронлигини англай олардим. Беғубор нигоҳларимга отам йиртқич махлуқ, онам эса халоскор ва ҳимоячи бўлиб кўринарди. Аммо ҳикоямнинг ягона сабабчилари булар эмас. Ҳаётимдаги катта драманинг сабаби бошқа. Ана шу сабаб мени ёзишга ундади.

Мен актёр бўлдим. Қизиқ-а? Коллежда театрга яқин кишилар орасида ўралашиб юрардим ва охирги курсда ўқиётганимда бир пьесани саҳналаштирдим. Ўша пайтларда радио орқали турли сериаллар бериб бориларди, улар орасида энг машҳури ҳар якшанба куни узлуксиз узатиладиган Шекспир асарлари эди. Овозим ниҳоятда мослашувчан бўлиб, бир неча машқдан кейин қолипга тушиб кетарди. Аста-секин радиода ҳам ўз тингловчиларимга эга бўлдим. Иш фаолиятимнинг охирги йигирма йилини бир мусиқали шоунинг бошловчилигига бағишладим. Дастур катта муваффаққият қозонди, мактубларнинг кети узилмасди. Қариялар уйидан, кўзи ожизлардан, уйларида тозалаш, дазмоллаш, пишир-куйдир билан банд бўлган уй бекалари, кун бўйи рулда юрадиган ҳайдовчилардан, хуллас, барчадан мақтов эшитардик. Аммо менинг истеъфога чиқишим мухлисларга бироз бошқача таъсир қилди. Уларнинг айтишича, яқин дўстларидан ёки оила аъзоларидан айрилиб қолгандек ҳис этишибди ўзларини. Онамнинг вафотидан сўнг қалбимда яна тушкунлик пайдо бўлди. Бизга мерос қолган уйда яшамаганим учун уни ижарага бергандим, кейин уни сотмоқчи бўлдим. Ўзимни анчагача ёлғиз ҳис этган бўлсам ҳам, танишларим ва дўстларимнинг даврасида бу билинмай кетарди. Бир нечта аёл танишларим ҳам бўлиб, улар орасида мен ўзимга яқин оладиганим котиба бўлиб ишларди. Мен учун жуда ажойиб ва меҳрибон бўлган бу аёл тўрт боласи билан ёлғиз қолган эди. Мен истеъфога чиқиб, эски уйимга қайтганимдан кейин у билан телефонда кўп суҳбатлашардим. Уни уйимга таклиф қилишни режалаштириб юрганимда унинг турмушга чиқаётганидан ва тўйдан кейин Ирландияда яшашидан хабар топдим…

Эски уйимнинг атрофидаги бобом қурган боғ ни­ҳоятда катта бўлиб, у ерда кўп йиллик дарахтлар, бу­талар ўсиб ётарди. Болалигимда Пит исмли бир боғбон бўларди ва у боғда кун бўйи ишларди. Сабабини билмадим-у, негадир у бир оёғини судраб босарди. Гарчанд Пит онамнинг гулзор жўякларини тўғрилаш ҳақидаги таклифларига қулоқ тутмаса-да, онам унга мулойимлик билан муносабатда бўларди. Пит мени ёқтирмасди, чунки унга халал бериб, жиғига тегардим ва масхара қилиб қочардим. Аммо иккимиз ҳам бахтсиз тақдирнинг қурбонлари эдик. Аввал бувамнинг хизматкорлари яшаган хоналарнинг бирида Пит яшарди. Болалигимда бу ерда Шерон Сатлис деган аёл Ненси исмли қизи билан турарди. Унинг эри доктор бўлиб, бир неча йил олдин оламдан ўтганди. Ўшанда у пулсиз ва бошпанасиз қолганди. Кейин отамнинг суғурта офисига ишга кириб уйимизда яшашган. Биринчи марта Ненсини кўрганимда, у уч ёки тўрт ёшли қизалоқ эди. Мен унинг онасини миссис Сатлис деб чақирардим, чунки унинг исми ўша пайтларда жуда камёб эди. У кўпинча Ненсини биз билан соҳил бўйига олиб борарди ва бизга сузишни ўргатарди. Мен Ненси билан кўп тортишардим, онам эса:

– Ненси ҳали кичкина, сен унга акалик қилишинг керак, – дерди.

Кейинчалик биз яхши чиқишадиган бўлдик. Дарахтдан дарахтга сакраб ўйнаб юрардик. Қишда эса қордан коптокчалар ясаб, кўчадан ўтганларни савалардик. Ҳовли ўртасида катта қорбобо ясаб, сўнг уни бузиб ташлашдан иккимиз ҳам роҳатланардик. Ҳозир унинг юзини аниқ эслай олмайман. Фақатгина чиройли сочлари, рангли қалам билан бўяб қўйилгандек қип-қизил яноқлари ҳамон кўз олдимда. Биз у билан расм чизишни яхши кўрардик. Омборхона олдида расм чизиб, бир-биримизга кўрсатардик. Кунларнинг биридан мен чизган расмимни унга кўрсатмоқчи бўлдим, у эса:

– Мен бандман. Бироз кутиб тур, – деди менга орқасини ўгирганча ва бир оздан сўнг: – Сенга ўхша­димми? – дея менга юзланди. У худди қойилмақом иш қилгандек завқланарди. Мен эса унинг юзига қилт этмай қараб турардим. Уйда онамнинг иложи борича мени кўзгуга яқинлаштирмаслигининг, барча кўзгулар менинг бўйим етмайдиган жойга илиб қўйилганининг сабаби шу эканига ишона олмасдим. Ненсини кучим борича қаттиқ итариб ташладим-да, югуриб кетдим.

Чопиб кетарканман, бунинг қўпол ҳазил эканини исботловчи бирор ойнани ёки кишини топишни хоҳлардим. Жаҳлим чиққанидан тишимни-тишимга қўйиб, фақат Ненсидан ўч олиш ҳақида ўйлардим. Ҳовлимиз томон шаҳд билан югуриб бориб, ҳовли ўртасида ойимга кўзим тушди-да, таққа тўхтадим. Кўнглим тўлиб кетганидан ҳиқиллаб йиғлай бошладим ва ойимга айта олган ягона гапим “Йў….ў..қ, менинг юзим қизил эмас, йў…ў..қ!” бўлди. Менга кўзи тушган ойим қандай қилиб олдимга келганини на мен, на ўзи англай олган бўлса керак. Унинг юзидаги ҳайрат ва тушунмовчилик ортимдан чопиб келган Ненсини кўриши билан ғазабга айланди. Лаблари титраб кетди-ю:

– Се..е..ен ёмон қиз э..экансан, – дея йиғлаб юборди. – Бизга яқинлаша кўрма, асло… Ёмон қиз экансан! Сенга инсоний шафқатни ўргатишмаган экан!

Бақир-чақирни эшитган Ненсининг онаси югуриб келди:
– Ҳа, нима гап, нега бақиряпсиз? – деди ойимга тикилиб.

Ойим чуқур нафас олди ва:

– Мен ҳали бақирганим йўқ. Қизингизга… шу шафқатсиз болангизга уйимизга қайта қадам босмаслигини айтяпман. Бировнинг нуқсони устидан кулмаслик кераклиги ўргатилмаган тарбиясиз болани ортиқ кўришни хоҳламайман, унинг тарбиясизлигига сиз айбдорсиз, – деди гўё ичидаги бутун нафратини тўкиб-солаётгандек. Мен эса унинг этагига осилганча:
– Бўлди, ойижон, бўлди!

Аммо унинг аҳволи ёмонлашиб кўзларида ёш қал­қир, тинмай титрарди. Ненсининг онаси эса:

– Эрингизнинг сизга ва болангизга бўлган наф­ратига биз айбдор эмасмиз. Аламингизни бор гапни айтган боладан олманг. Хоҳласангиз ёрдан беришим мумкин…
– Ба…а…ас! Бўлди қилинг! – дея бошини чангал­лади ойим. Шу маҳал қўшни аёл Ненсининг онасини ча­қириб қолди. – Кетинг, кўзимдан йўқолинг, – деб ба­қирарди онам.

Ҳаётимда кескин бурилиш ясаган кўнгил­сиз­лик­ларнинг бари шанба куни бўлиб ўтганди. Душанба куни улар уйимизни бўшатишди. Аммо ўша куни Ненсининг онасида ҳеч қандай афсусни ҳам, ачиниш ва асабийлашишни ҳам сезиш қийин эди. Шундан сўнг мен Ненсини анчагача кўрмадим. Тўғрироғи, ундан шунчалар хафа эдимки, ҳатто уни эслашни ҳам истамасдим. Онам баъзан у ҳақдаги саволларимга нари-бери, мужмал жавоб бериб қўя қолар, ўзининг ҳам, менинг ҳам, ҳали битмаган ярамизни қайта жароҳатлашни хоҳламасди.

Унинг бор фикри-хаёли мени қайсидир мактабга жойлаштириш билан банд бўлиб қолди.

Отамнинг дафн маросимидан бир кун ўтгач, мен ойимдан ресторанга боришни сўрадим. Менинг бу гапим уни роса ҳайратлантирди:

– Мен шу лаънат теккан уйда бир умрга михланиб қўйилганман, деб ўйлардим.

Ўшанда онам биринчи марта мен билан вино ичди, ўзига бутунлай ёт муҳитда унинг руҳи бироз енгил тортганини сезардим. Аммо ўша куни айтган бир гапим онамнинг юрагида бир умрлик дард бўлиб қолганини асло унута олмайман:

– Отам менинг ҳақиқий отам эмасди! Шундаймасми?
– Эсингни йиғ! Гапингни ўйлаб гапир! – деди онам кўз остидаги асаб толаларининг титраганини кўрсатиб.

Мен ойимга юзимдаги ва овозимдаги мунгни кўрсатмаган бўлсам-да, юрагимни эзаётган гапларнинг кўпини тўкиб солгандим. Онам ҳам менга Ненси ҳақидаги бир гапни айтди. Айтишича, Ненси онаси билан бизнинг уйдан кетиб алоҳида яшашганида бир нохуш воқеа содир бўлган экан. Куз тонгларининг бирида онаси уни ювиниш хонасидан қонга беланган ҳолда топиб олади. Кичкина қизалоқ бўлган Ненси ёшлик қилиб устара билан юзининг терисини шилиб олган экан. Ўша пайтларда биз томонларга тез ёрдам машинаси келмасди, ҳисоб. Онаси бир амаллаб уни касалхонага олиб борган.

– Энди унинг яноқларида ҳам сеникидек чандиқ бор, – деди ойим чуқур хўрсиниш билан. Мен эса унинг сўзларини гўё нафас олмай эшитардим.

– Ўғил бола бўлганда ҳам майли эди. Лекин қиз болага бундай чандиқ билан юриш азоб, – қўшиб қўй­ди онам.
– Ҳозир пластик операциялар ривожланиб кетган. Бир иложини қилишгандир, – дедим ўзимни бепарво тутиб.

Онам то ўша пайтгача менга бу ҳақда айтишдан ёки ўзим бирор нарса сўраб қолишимдан қўрқиб юрганини ҳам айтди. Суҳбатимиз охирида Ненсига уйланишимни исташини эшитиб бироз ажаблангандим…

Бир неча кун олдин боғимиздаги бир эски олма дарахтининг атрофларини тозалаётганимда кўзимга нимадир кириб кетганини сездим. Кўзим шунчалик ачишиб қичишдики, чидай олмадим. Қандай қилиб касалхонага борганим ҳозир ёдимда йўқ. Ўзимга келганимда эса кўзларим боғланган ва шифокорлар бир кун касалхонада қолишим кераклигини айтишди. Кўз тўқималарим жароҳатлангани сабаб икки кўзимга ҳам дори боғлашди. Касалхонадаги бир кеча ниҳоятда нотинч ўтди. Кўзларим боғлангани сабабми, билмадим, худди бутун вужудим қулоққа айлангандек ва энг паст товушни ҳам эшитаётгандек эдим. Айниқса, хонам томон яқинлашаётган оёқ товушини. Бу аёл кишининг қадам босиши, лекин ичимда нимадир бу ҳамшира эмаслигини бот-бот такрорларди.

– Нимагадир ухлай олмаяпсизми? – деган саволдан овоз келаётган томонга ўгирилдим. – Мен сизга суҳбатдош бўлишим мумкин, – давом этди у, мен эса унинг қаердалигини билиш учун қўлларимни ҳавода ҳаракатлантирардим.

– Мен шунчаки, сиз билан гаплашиб ўтирмоқчиман, – деди ёқимли овоз соҳибаси. – Агар сиз хоҳласангиз, албатта. Бу ердаги кўп одамлар кўзлари боғланган ҳолда ётишдан зерикишади.

– Суҳбат мавзусини ўзлари танлашадими ёки сиз? – сўрадим мен.

– Албатта ўзингиз танлайсиз.
– Мен шеъриятни севаман.

– Мен унчалик ҳам маҳорат билан ўқий олмайман.

Буни мен аллақачон пайқагандим, чунки бу борада радиода орттирган тажрибам бор.

– Биз бир ўйинни ҳам ўйнасак бўлади, – деди у ҳамон кўтаринки овозда. – Мен шеърнинг бир ёки икки қаторини ўқийман, сиз эса қолганини топишга уриниб кўрасиз. Келишдикми?! Маъқулми сизга?
– Яхши.

– Қирол турар савлат тўкиб… – дея шеърнинг биринчи қаторини ўқиди ва менинг жавобимни кутарди.

– Қўлда қадаҳ, вино ичиб… – ҳозиржавоблигим уни руҳлантириб юборди ва шеърнинг давомини ўқишга тутинди. Унинг қувноқ кайфияти менга ҳам таъсир қилди ва шу тариқа анчагача мушоира қилдик.

– Жуда ажойиб! Худди радиодагидек. Мен сизни радио орқали тинимсиз эшитиб борардим.

– Наҳотки! Ростданми? – ҳаяжонланиб кетдим тў­сатдан.
– Албатта. Бир мен эмас, кўпчилик шундай қи­ларди.

У шеър ўқишни тўхтатди ва мен томонга яқин­лашди:

– Жуда қисқа нафас оляпсиз, – деди у ва юмшоқ қўлларини лабларим устида секин ҳаракатлантирди… Юзимга урилаётган иссиқ нафасидан унинг менга қанчалар яқин турганини ҳис этдим.

– Энди мен боришим керак. Аммо бир мисрани айтмоқчиман. “Ҳеч ким йиғламайди сенинг-чун узоқ, Сени соғинаман, қиламан дуо. Ёдинг қолар қалбимда шундоқ…”

– Мен буни олдин эшитмаган эканман, – дедим шеърнинг таъсирида ҳисларимга кўмилганча.

– Ростданми? – деди у. Гарчи унинг юзини кўр­маётган бўлсам-да, унинг кўзларидаги маънони уқ­қан­дек бўлдим.

– Ростдан. Сиз ғолибсиз…

Бу бизнинг биринчи ва охирги суҳбатимиз бўл­ди. Мен унинг юзини кўрмаган бўлсам-да, ҳамон қўн­ғироқдек овози қулоғим остида жаранглаб туради.

Кеч куз эди… Уйдаги эски китобларнинг бир қан­часини хайр-эҳсон ташкилотига бериш учун саралаётган эдим. Тўсатдан китоблардан бирининг ичидан сарғайиб кетган қоғозни топиб олдим. Унда қалам билан ёзилган бир шеър бор эди. Буни онам ёзмаганини аниқ биламан, бироқ отам ёзганига ҳам шубҳам бор. Унда ким? Билмадим! Шеърнинг ҳатто сарлавҳаси ҳам йўқ эди. Фақат қоғознинг охирида муаллифнинг номи «Волтер де ла Маре» дея қайд қилинганди. Шеърга кўз югуртирарканман, унда шундай сатрлар бор эди.

Йўқдир ҳеч қандай алам,
Руҳингга бўлай малҳам….
Қара, қуёш чарақлар,
Гуллар юзида ханда…

Аммо шеърнинг охирги сатрларини ўқиганимда бошимдан совуқ тер қуйилгандек, қалбимнинг бир четини кемириб ётган аллақандай номсиз туйғулар ғалаён кўтаргандек бўлди.

Ҳеч ким йиғламайди сени деб юм-юм,
Сени соғинганда  қиламан дуо.
Ёдинг сақлаб қолади дилим,
Гарчи йироқларда бўлсанг ҳам ҳатто.

Ҳа, бу ўша мен охирини тополмаган тўртлик… Ҳа, ўша… Бу шеърни ўқиганимдан сўнг қаттиқ туриб олган қароримни ўзгартиришни ўйлаб қолдим. Уйни сотмайман, деб таъкидладим ўз-ўзимга…

Ишончим комилки, агар мен Ненсини бирор ерда учратиб қолсам, кўчадами, бекатдами, умуман қаерда бўлсада, иккаламиз ҳам юзимиздаги доғдан уялиб, бир-биримизнинг кўзимизга қарай олмаган бўлардик. Наридан бери сўрашиб, ўзимизни шошаётгандек кўр­сатиб хайрлашган бўлардик. Балки бошқача ҳам бўлиши мумкиндир!

Биласизми, инсон ҳаётида шундай воқеалар бў­ладики, у бутун ҳаётингизни ўзгартириб юборади. Бу шунчаки воқеа эмас, унинг аҳамиятини сиз бир умр яшаб ҳам билмаслигингиз мумкин…

Инглиз тилидан Мукаррам Отамуродова таржимаси.

Манба: “Ёшлик” журнали, 2014 йил, 3-сон

Oilada farzand dunyoga kelishi bu katta quvonch va cheksiz baxtdir. Bo‘lajak  otaning tug‘ruqxona eshigi oldida xushxabar kutayotgan paytdagi hayajonlari  esa bu baxtning qadrini yana bir karra oshirishi ayni haqiqat…

Alis Munro
YUZ

Alis (Elis) Munro (inglizcha: Alice Ann Munro) 1931 yilning 10 iyulida Kanadaning Ontario viloyatidagi Uingem shaharchasida tavallud topgan. Ontario adiba asarlaridagi voqealar sodir bo‘ladigan asosiy makondir. Uning otasi – Robert Ledlov oddiy fermer, onasi Anna Ledlov esa maktab o‘qituvchisi bo‘lgan. 1950 yilda Antario universitetining jurnalistika fakultetida o‘qib yurgan kezlarida bosilgan hikoyalari unga shuhrat olib kelgan.Uning birinchi hikoyalar to‘plami 1968 yilda kitobxonlar hukmiga havola etilgan.

Alis (Elis) Munro 2013 yili adabiyot sohasidagi Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Shuningdek, u adabiyot sohasidagi e’tiborli sovrinlardan biri — Buker mukofoti, uch marta O’. Henri mukofoti va uch karra Kanadaning adabiyotsohasidagi bosh mukofoti bilan taqdirlangan.

Oilada farzand dunyoga kelishi bu katta quvonch va cheksiz baxtdir. Bo‘lajak otaning tug‘ruqxona eshigi oldida xushxabar kutayotgan paytdagi hayajonlari esa bu baxtning qadrini yana bir karra oshirishi ayni haqiqat…

Bilishimcha, otam meni tug‘ilganimda atigi bir marta ko‘rgan. O‘sha paytlarda erkaklarni tug‘ruqxona eshigiga yaqinlashtirishmas ekan. Ayollarning baqi­riqlari va endigina tug‘ilgan chaqaloqlarning yig‘i­siga to‘lgan kasalxonada otalar farzandlarini faqat alohida xonaga olingandan so‘nggina ko‘rishlari mumkin bo‘lgan. Men va oyimni ham alohida xonaga joylashtirishgach, otam yuragida qanchalar hayajon bilan meni ko‘rishga oshiqqan bo‘lsa, uning eshik tomon yaqinlashayotgan oyoq tovushlarini eshitgan onamning qo‘rquvi shunchalar oshganini tasavvur etish mushkul emas. Barcha erkaklar orzu qilgan kabi u eriga o‘g‘il tug‘ib berdi. Ammo rahmat va minnatdorlik o‘rniga umr yo‘ldoshidan:

– Bir parcha go‘shtning o‘zginasi… Lekin buni uyga olib borish haqida o‘ylab ham o‘tirma! – degan gap­larni eshitganida bechora onaizorim o‘zini xo‘rlik va tahqir botqog‘iga botgandek his etganini qalban sezib turaman. O‘z zurriyodiga jirkanish nigohi bilan qarayotgan otani ko‘rishga uning bardoshi qanday yetdi ekan-a?

Yuzimning bir tomoni barcha bolalarniki kabi. Bo‘yim ham, og‘irligim ham sog‘lom chaqaloqligimni isbot etib turgan. Xullas, oq-sariqdan kelgan, do‘n­diq­qina go‘dak bo‘lganman.

Bolalik inson umrining tog‘ cho‘qqisidagi qorlar kabi beg‘ubor, gul yaprog‘i ustidagi shabnamday toza damlari bo‘lib, uni hayot yo‘lingizning har bir bekatida qo‘msaysiz… sog‘inasiz… yana bir lahzaga bo‘lsa-da unga qaytgingiz keladi. Ammo mening bu yorug‘ kunlarim hasratning qora kalxatlariga o‘lja bo‘lgani uchun, bahorni ko‘rmay kuzning sovuq yellarida uchib ketgan bolalik orzularim uchun taqdirimdan xafaman… noroziman… shu tufayli ba’zan dunyoi-dunga o‘t qo‘ygim keladi. Bularning bariga: otamning nafratiga, hayotdan sovishimga sabab bo‘lgan chap yuzimdagi tug‘ma dog‘ni ko‘rmaslik uchun hatto oynaga yaqinlashmagan kunlarimning adog‘i yo‘q. Ko‘rgan kishining ko‘zlariga hayratni oshno qiluvchi bu dog‘ yuzimga ataylabdan sepilgan uzum sharbatini eslatadi. Go‘yo kimdir bir piyola sharbatni chap yuzimga sepgan-u, uning tomchilari to bo‘ynimga qadar sizib tushgandek edi. Burnimning atrofi va ko‘zimning ostigacha yoyilgan bu chandiq hayotimni alamga to‘ldirgani har ko‘zguga boqqanimda yodimga tushib, yuragimni bir chetdan kemirardi. O‘z-o‘zimdan nafratlanishimni istamagan onam esa ko‘nglimni ko‘tarish bilan ovora edi.

– Bu ko‘zingni yana ham ma’nodor qilib ko‘rsatadi, – deya meni tinchlantirar, mening bola ko‘nglim esa bunga ishonar va shu iliq so‘zlar taftida isinardi. Otam esa meni tan olmas, hatto uning zurriyodi ekanimdan ham tonishga tayyor edi. Ammo meni ranjitadigan narsa aslida bu emasdi. Mening tug‘ilishim, borligim ota-onam o‘rtasida buzilmas devor bo‘lganiga chidolmasdim, o‘zimni kechirolmasdim. Ularning tuganmas tushunmovchiliklari, adoqsiz dilxiraliklarining sababchisi bo‘lganimga ishonmasdim, ishona olmasdim.

Otam ko‘n zavodining egasi bo‘lgan tadbirkor kishining farzandi edi. Buvam qurgan katta hovli va bog‘ hozir ham mavjud. Bu oilamizning mulki hisoblanadi. Otam kollejni tugatib, sug‘urta biznesi bilan shug‘ullangan. Shaharda uning o‘ziga yarasha obro‘yi bor edi. Aqlimni taniganimdan buyon otam­ning yuzida naf­rat va hazardan boshqa ifodani ko‘rmaganman. Bu ikki so‘z otam bilan doimo birga, xuddi uning lug‘atida shundan boshqa so‘z yo‘qdek. U hatto onam tayyorlagan ovqatdan, musiqadan, radioeshittirishlardan, teleseriallardan, hatto o‘tayotgan har bir kunidan naf­ratlanib yashayotgandek tuyulardi menga. Otam yolg‘iz o‘zi nonushta qilar, tushlikda uyga kelmasdi. Onam har doim men bilan ovqatlanar, kechki ovqatda otamni kutardi. Kechki ovqat ham janjalsiz o‘tmasdi. Men esa baxtli turmushga sabab bo‘lolmagan norasida bo‘lib ikki o‘rtada qolib ketardim. Ammo hanuzgacha ularning qanday qilib birga yashashganiga aqlim yetmaydi.

Onam kollejda o‘qimagan, o‘qituvchilar tayyor­lay­­­digan kurslarga birovlardan qarz ko‘tarib qat­na­gan. Atrofdagilarning aytishicha, onam otamni hay­ratlantiradigan ayol bo‘lmaganmish. Chindan-da, uning lablari lab bo‘yog‘i ko‘rmagan, yuzi upa-elikdan yiroq, keng peshonasiga bir tolasi ham tushirilmay orqaga taralgan sochlari nursiz edi. Uning kiyimlariga moda degan tushuncha mutlaqo yot, vaholanki, uning tengqurlari moda, desa o‘zini tomdan tashlashga-da tayyor edi.

Otamning haddan tashqari ko‘p ichishi va chekishi oxir-oqibat o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmadi, uni to‘shakka mixladi. Ellik yoshida otam o‘lim bilan yuzlashdi. U bir necha oy kasalga chalinib yotdi. Onam esa uning atrofida girdikapalak bo‘lib parvarish qildi. Volidamning shunchalar daryo ko‘ngli bor ediki, erining xo‘rlashlariga, holdan toyguncha haqorat qilishlariga qaramay unga g‘amxo‘rlik qildi, buni o‘zining vazifasi, deb bildi. Ta’ziya kuni bir mo‘ysafid ayolning menga aytgan so‘zlari hamon esimda:

– Sening onang avliyo.

Ammo bu ayol menga yoqmagandi. O‘shanda kollejning ikkinchi bosqichida o‘qisam ham otamning jamoasiga qo‘shilmadim, birov taklif ham qilgani yo‘q. Xullas, uning ishini davom ettirishni xohlamasdim. Do‘stlarimning biri aktyor, biri yozuvchi, biri yana kimdir bo‘lishni orzu qilib yurardi. Onam meni hech narsaga, hatto kasal otamning oldiga kirib murosayu-madora qilishga ham majburlamasdi. U butun borlig‘ini menga bag‘ishlagandi. Avval boshda uyda savodimni chiqarib, so‘ng maktabga jo‘natdi. Bo‘yim baland va baquvvat bola bo‘lganim uchun o‘zimni eplashimga ishonardi. Ammo katta boshim va murg‘ak qalbim bilan uyi­mizdagi yovuzlik va nafratning sababchisi otam ekanini, u tufayli uyimizda baxtsizlik hukmronligini anglay olardim. Beg‘ubor nigohlarimga otam yirtqich maxluq, onam esa xaloskor va himoyachi bo‘lib ko‘rinardi. Ammo hikoyamning yagona sababchilari bular emas. Hayotimdagi katta dramaning sababi boshqa. Ana shu sabab meni yozishga undadi.

Men aktyor bo‘ldim. Qiziq-a? Kollejda teatrga yaqin kishilar orasida o‘ralashib yurardim va oxirgi kursda o‘qiyotganimda bir pyesani sahnalashtirdim. O‘sha paytlarda radio orqali turli seriallar berib borilardi, ular orasida eng mashhuri har yakshanba kuni uzluksiz uzatiladigan Shekspir asarlari edi. Ovozim nihoyatda moslashuvchan bo‘lib, bir necha mashqdan keyin qolipga tushib ketardi. Asta-sekin radioda ham o‘z tinglovchilarimga ega bo‘ldim. Ish faoliyatimning oxirgi yigirma yilini bir musiqali shouning boshlovchiligiga bag‘ishladim. Dastur katta muvaffaqqiyat qozondi, maktublarning keti uzilmasdi. Qariyalar uyidan, ko‘zi ojizlardan, uylarida tozalash, dazmollash, pishir-kuydir bilan band bo‘lgan uy bekalari, kun bo‘yi rulda yuradigan haydovchilardan, xullas, barchadan maqtov eshitardik. Ammo mening iste’foga chiqishim muxlislarga biroz boshqacha ta’sir qildi. Ularning aytishicha, yaqin do‘stlaridan yoki oila a’zolaridan ayrilib qolgandek his etishibdi o‘zlarini. Onamning vafotidan so‘ng qalbimda yana tushkunlik paydo bo‘ldi. Bizga meros qolgan uyda yashamaganim uchun uni ijaraga bergandim, keyin uni sotmoqchi bo‘ldim. O‘zimni anchagacha yolg‘iz his etgan bo‘lsam ham, tanishlarim va do‘stlarimning davrasida bu bilinmay ketardi. Bir nechta ayol tanishlarim ham bo‘lib, ular orasida men o‘zimga yaqin oladiganim kotiba bo‘lib ishlardi. Men uchun juda ajoyib va mehribon bo‘lgan bu ayol to‘rt bolasi bilan yolg‘iz qolgan edi. Men iste’foga chiqib, eski uyimga qaytganimdan keyin u bilan telefonda ko‘p suhbatlashardim. Uni uyimga taklif qilishni rejalashtirib yurganimda uning turmushga chiqayotganidan va to‘ydan keyin Irlandiyada yashashidan xabar topdim…

Eski uyimning atrofidagi bobom qurgan bog‘ ni­hoyatda katta bo‘lib, u yerda ko‘p yillik daraxtlar, bu­talar o‘sib yotardi. Bolaligimda Pit ismli bir bog‘bon bo‘lardi va u bog‘da kun bo‘yi ishlardi. Sababini bilmadim-u, negadir u bir oyog‘ini sudrab bosardi. Garchand Pit onamning gulzor jo‘yaklarini to‘g‘rilash haqidagi takliflariga quloq tutmasa-da, onam unga muloyimlik bilan munosabatda bo‘lardi. Pit meni yoqtirmasdi, chunki unga xalal berib, jig‘iga tegardim va masxara qilib qochardim. Ammo ikkimiz ham baxtsiz taqdirning qurbonlari edik. Avval buvamning xizmatkorlari yashagan xonalarning birida Pit yashardi. Bolaligimda bu yerda Sheron Satlis degan ayol Nensi ismli qizi bilan turardi. Uning eri doktor bo‘lib, bir necha yil oldin olamdan o‘tgandi. O‘shanda u pulsiz va boshpanasiz qolgandi. Keyin otamning sug‘urta ofisiga ishga kirib uyimizda yashashgan. Birinchi marta Nensini ko‘rganimda, u uch yoki to‘rt yoshli qizaloq edi. Men uning onasini missis Satlis deb chaqirardim, chunki uning ismi o‘sha paytlarda juda kamyob edi. U ko‘pincha Nensini biz bilan sohil bo‘yiga olib borardi va bizga suzishni o‘rgatardi. Men Nensi bilan ko‘p tortishardim, onam esa:

– Nensi hali kichkina, sen unga akalik qilishing kerak, – derdi.

Keyinchalik biz yaxshi chiqishadigan bo‘ldik. Daraxtdan daraxtga sakrab o‘ynab yurardik. Qishda esa qordan koptokchalar yasab, ko‘chadan o‘tganlarni savalardik. Hovli o‘rtasida katta qorbobo yasab, so‘ng uni buzib tashlashdan ikkimiz ham rohatlanardik. Hozir uning yuzini aniq eslay olmayman. Faqatgina chiroyli sochlari, rangli qalam bilan bo‘yab qo‘yilgandek qip-qizil yanoqlari hamon ko‘z oldimda. Biz u bilan rasm chizishni yaxshi ko‘rardik. Omborxona oldida rasm chizib, bir-birimizga ko‘rsatardik. Kunlarning biridan men chizgan rasmimni unga ko‘rsatmoqchi bo‘ldim, u esa:

– Men bandman. Biroz kutib tur, – dedi menga orqasini o‘girgancha va bir ozdan so‘ng: – Senga o‘xsha­dimmi? – deya menga yuzlandi. U xuddi qoyilmaqom ish qilgandek zavqlanardi. Men esa uning yuziga qilt etmay qarab turardim. Uyda onamning iloji boricha meni ko‘zguga yaqinlashtirmasligining, barcha ko‘zgular mening bo‘yim yetmaydigan joyga ilib qo‘yilganining sababi shu ekaniga ishona olmasdim. Nensini kuchim boricha qattiq itarib tashladim-da, yugurib ketdim.

Chopib ketarkanman, buning qo‘pol hazil ekanini isbotlovchi biror oynani yoki kishini topishni xohlardim. Jahlim chiqqanidan tishimni-tishimga qo‘yib, faqat Nensidan o‘ch olish haqida o‘ylardim. Hovlimiz tomon shahd bilan yugurib borib, hovli o‘rtasida oyimga ko‘zim tushdi-da, taqqa to‘xtadim. Ko‘nglim to‘lib ketganidan hiqillab yig‘lay boshladim va oyimga ayta olgan yagona gapim “Yo‘….o‘..q, mening yuzim qizil emas, yo‘…o‘..q!” bo‘ldi. Menga ko‘zi tushgan oyim qanday qilib oldimga kelganini na men, na o‘zi anglay olgan bo‘lsa kerak. Uning yuzidagi hayrat va tushunmovchilik ortimdan chopib kelgan Nensini ko‘rishi bilan g‘azabga aylandi. Lablari titrab ketdi-yu:

– Se..ye..yen yomon qiz e..ekansan, – deya yig‘lab yubordi. – Bizga yaqinlasha ko‘rma, aslo… Yomon qiz ekansan! Senga insoniy shafqatni o‘rgatishmagan ekan!

Baqir-chaqirni eshitgan Nensining onasi yugurib keldi:
– Ha, nima gap, nega baqiryapsiz? – dedi oyimga tikilib.

Oyim chuqur nafas oldi va:

– Men hali baqirganim yo‘q. Qizingizga… shu shafqatsiz bolangizga uyimizga qayta qadam bosmasligini aytyapman. Birovning nuqsoni ustidan kulmaslik kerakligi o‘rgatilmagan tarbiyasiz bolani ortiq ko‘rishni xohlamayman, uning tarbiyasizligiga siz aybdorsiz, – dedi go‘yo ichidagi butun nafratini to‘kib-solayotgandek. Men esa uning etagiga osilgancha:
– Bo‘ldi, oyijon, bo‘ldi!

Ammo uning ahvoli yomonlashib ko‘zlarida yosh qal­qir, tinmay titrardi. Nensining onasi esa:

– Eringizning sizga va bolangizga bo‘lgan naf­ratiga biz aybdor emasmiz. Alamingizni bor gapni aytgan boladan olmang. Xohlasangiz yordan berishim mumkin…
– Ba…a…as! Bo‘ldi qiling! – deya boshini changal­ladi oyim. Shu mahal qo‘shni ayol Nensining onasini cha­qirib qoldi. – Keting, ko‘zimdan yo‘qoling, – deb ba­qirardi onam.

Hayotimda keskin burilish yasagan ko‘ngil­siz­lik­larning bari shanba kuni bo‘lib o‘tgandi. Dushanba kuni ular uyimizni bo‘shatishdi. Ammo o‘sha kuni Nensining onasida hech qanday afsusni ham, achinish va asabiylashishni ham sezish qiyin edi. Shundan so‘ng men Nensini anchagacha ko‘rmadim. To‘g‘rirog‘i, undan shunchalar xafa edimki, hatto uni eslashni ham istamasdim. Onam ba’zan u haqdagi savollarimga nari-beri, mujmal javob berib qo‘ya qolar, o‘zining ham, mening ham, hali bitmagan yaramizni qayta jarohatlashni xohlamasdi.

Uning bor fikri-xayoli meni qaysidir maktabga joylashtirish bilan band bo‘lib qoldi.

Otamning dafn marosimidan bir kun o‘tgach, men oyimdan restoranga borishni so‘radim. Mening bu gapim uni rosa hayratlantirdi:

– Men shu la’nat tekkan uyda bir umrga mixlanib qo‘yilganman, deb o‘ylardim.

O‘shanda onam birinchi marta men bilan vino ichdi, o‘ziga butunlay yot muhitda uning ruhi biroz yengil tortganini sezardim. Ammo o‘sha kuni aytgan bir gapim onamning yuragida bir umrlik dard bo‘lib qolganini aslo unuta olmayman:

– Otam mening haqiqiy otam emasdi! Shundaymasmi?
– Esingni yig‘! Gapingni o‘ylab gapir! – dedi onam ko‘z ostidagi asab tolalarining titraganini ko‘rsatib.

Men oyimga yuzimdagi va ovozimdagi mungni ko‘rsatmagan bo‘lsam-da, yuragimni ezayotgan gaplarning ko‘pini to‘kib solgandim. Onam ham menga Nensi haqidagi bir gapni aytdi. Aytishicha, Nensi onasi bilan bizning uydan ketib alohida yashashganida bir noxush voqea sodir bo‘lgan ekan. Kuz tonglarining birida onasi uni yuvinish xonasidan qonga belangan holda topib oladi. Kichkina qizaloq bo‘lgan Nensi yoshlik qilib ustara bilan yuzining terisini shilib olgan ekan. O‘sha paytlarda biz tomonlarga tez yordam mashinasi kelmasdi, hisob. Onasi bir amallab uni kasalxonaga olib borgan.

– Endi uning yanoqlarida ham senikidek chandiq bor, – dedi oyim chuqur xo‘rsinish bilan. Men esa uning so‘zlarini go‘yo nafas olmay eshitardim.

– O‘g‘il bola bo‘lganda ham mayli edi. Lekin qiz bolaga bunday chandiq bilan yurish azob, – qo‘shib qo‘y­di onam.
– Hozir plastik operatsiyalar rivojlanib ketgan. Bir ilojini qilishgandir, – dedim o‘zimni beparvo tutib.

Onam to o‘sha paytgacha menga bu haqda aytishdan yoki o‘zim biror narsa so‘rab qolishimdan qo‘rqib yurganini ham aytdi. Suhbatimiz oxirida Nensiga uylanishimni istashini eshitib biroz ajablangandim…

Bir necha kun oldin bog‘imizdagi bir eski olma daraxtining atroflarini tozalayotganimda ko‘zimga nimadir kirib ketganini sezdim. Ko‘zim shunchalik achishib qichishdiki, chiday olmadim. Qanday qilib kasalxonaga borganim hozir yodimda yo‘q. O‘zimga kelganimda esa ko‘zlarim bog‘langan va shifokorlar bir kun kasalxonada qolishim kerakligini aytishdi. Ko‘z to‘qimalarim jarohatlangani sabab ikki ko‘zimga ham dori bog‘lashdi. Kasalxonadagi bir kecha nihoyatda notinch o‘tdi. Ko‘zlarim bog‘langani sababmi, bilmadim, xuddi butun vujudim quloqqa aylangandek va eng past tovushni ham eshitayotgandek edim. Ayniqsa, xonam tomon yaqinlashayotgan oyoq tovushini. Bu ayol kishining qadam bosishi, lekin ichimda nimadir bu hamshira emasligini bot-bot takrorlardi.

– Nimagadir uxlay olmayapsizmi? – degan savoldan ovoz kelayotgan tomonga o‘girildim. – Men sizga suhbatdosh bo‘lishim mumkin, – davom etdi u, men esa uning qayerdaligini bilish uchun qo‘llarimni havoda harakatlantirardim.

– Men shunchaki, siz bilan gaplashib o‘tirmoqchiman, – dedi yoqimli ovoz sohibasi. – Agar siz xohlasangiz, albatta. Bu yerdagi ko‘p odamlar ko‘zlari bog‘langan holda yotishdan zerikishadi.

– Suhbat mavzusini o‘zlari tanlashadimi yoki siz? – so‘radim men.

– Albatta o‘zingiz tanlaysiz.
– Men she’riyatni sevaman.

– Men unchalik ham mahorat bilan o‘qiy olmayman.

Buni men allaqachon payqagandim, chunki bu borada radioda orttirgan tajribam bor.

– Biz bir o‘yinni ham o‘ynasak bo‘ladi, – dedi u hamon ko‘tarinki ovozda. – Men she’rning bir yoki ikki qatorini o‘qiyman, siz esa qolganini topishga urinib ko‘rasiz. Kelishdikmi?! Ma’qulmi sizga?
– Yaxshi.

– Qirol turar savlat to‘kib… – deya she’rning birinchi qatorini o‘qidi va mening javobimni kutardi.

– Qo‘lda qadah, vino ichib… – hozirjavobligim uni ruhlantirib yubordi va she’rning davomini o‘qishga tutindi. Uning quvnoq kayfiyati menga ham ta’sir qildi va shu tariqa anchagacha mushoira qildik.

– Juda ajoyib! Xuddi radiodagidek. Men sizni radio orqali tinimsiz eshitib borardim.

– Nahotki! Rostdanmi? – hayajonlanib ketdim to‘­satdan.
– Albatta. Bir men emas, ko‘pchilik shunday qi­lardi.

U she’r o‘qishni to‘xtatdi va men tomonga yaqin­lashdi:

– Juda qisqa nafas olyapsiz, – dedi u va yumshoq qo‘llarini lablarim ustida sekin harakatlantirdi… Yuzimga urilayotgan issiq nafasidan uning menga qanchalar yaqin turganini his etdim.

– Endi men borishim kerak. Ammo bir misrani aytmoqchiman. “Hech kim yig‘lamaydi sening-chun uzoq, Seni sog‘inaman, qilaman duo. Yoding qolar qalbimda shundoq…”

– Men buni oldin eshitmagan ekanman, – dedim she’rning ta’sirida hislarimga ko‘milgancha.

– Rostdanmi? – dedi u. Garchi uning yuzini ko‘r­mayotgan bo‘lsam-da, uning ko‘zlaridagi ma’noni uq­qan­dek bo‘ldim.

– Rostdan. Siz g‘olibsiz…

Bu bizning birinchi va oxirgi suhbatimiz bo‘l­di. Men uning yuzini ko‘rmagan bo‘lsam-da, hamon qo‘n­g‘iroqdek ovozi qulog‘im ostida jaranglab turadi.

Kech kuz edi… Uydagi eski kitoblarning bir qan­chasini xayr-ehson tashkilotiga berish uchun saralayotgan edim. To‘satdan kitoblardan birining ichidan sarg‘ayib ketgan qog‘ozni topib oldim. Unda qalam bilan yozilgan bir she’r bor edi. Buni onam yozmaganini aniq bilaman, biroq otam yozganiga ham shubham bor. Unda kim? Bilmadim! She’rning hatto sarlavhasi ham yo‘q edi. Faqat qog‘ozning oxirida muallifning nomi «Volter de la Mare» deya qayd qilingandi. She’rga ko‘z yugurtirarkanman, unda shunday satrlar bor edi.

Yo‘qdir hech qanday alam,
Ruhingga bo‘lay malham….
Qara, quyosh charaqlar,
Gullar yuzida xanda…

Ammo she’rning oxirgi satrlarini o‘qiganimda boshimdan sovuq ter quyilgandek, qalbimning bir chetini kemirib yotgan allaqanday nomsiz tuyg‘ular g‘alayon ko‘targandek bo‘ldi.

Hech kim yig‘lamaydi seni deb yum-yum,
Seni sog‘inganda qilaman duo.
Yoding saqlab qoladi dilim,
Garchi yiroqlarda bo‘lsang ham hatto.

Ha, bu o‘sha men oxirini topolmagan to‘rtlik… Ha, o‘sha… Bu she’rni o‘qiganimdan so‘ng qattiq turib olgan qarorimni o‘zgartirishni o‘ylab qoldim. Uyni sotmayman, deb ta’kidladim o‘z-o‘zimga…

Ishonchim komilki, agar men Nensini biror yerda uchratib qolsam, ko‘chadami, bekatdami, umuman qayerda bo‘lsada, ikkalamiz ham yuzimizdagi dog‘dan uyalib, bir-birimizning ko‘zimizga qaray olmagan bo‘lardik. Naridan beri so‘rashib, o‘zimizni shoshayotgandek ko‘r­satib xayrlashgan bo‘lardik. Balki boshqacha ham bo‘lishi mumkindir!

Bilasizmi, inson hayotida shunday voqealar bo‘­ladiki, u butun hayotingizni o‘zgartirib yuboradi. Bu shunchaki voqea emas, uning ahamiyatini siz bir umr yashab ham bilmasligingiz mumkin…

Ingliz tilidan Mukarram Otamurodova tarjimasi.

Manba: “Yoshlik” jurnali, 2014 yil, 3-son