Бундан роппа-роса беш кун аввал севимли «Ёшлик» журнали 2015 йилнинг илк сонидан бошлаб мунтазам равишда жаҳон шеъриятидан таржималарни ҳам бериб бориши ва шу мақсадда янги саҳифа жорий этиб, уни «Дилкўприк» деб номлагани ҳақида ёзган эдим. «Дилкўприк»да тақдим этилган Анна Ахматова шеърлари ва таржимон Гулноз Мўминованинг машҳур рус шоираси ҳақида ёзилган мухтасар сўзидан олдин мазкур таржималар хусусида фикр-мулоҳазаларимни билдирган эдим. Бугун (12.03) эса Гулноз Мўминовадан хат олдим…
Хуршид Даврон
АННА АХМАТОВА ТАРЖИМАЛАРИ ҲАҚИДА
«Ёшлик» журнали Анна Ахматова шеърларини тақдим этишдан аввал ўқувчига мухтасар мурожаат ёзган: «Муҳтарам журналхон! «Ёшлик» журнали 2015 йилдаги илк сонидан бошлаб мунтазам равишда жаҳон шеъриятидан таржималарни ҳам бериб боради. Маълумки, бадиий таржима элларни элларга, дилларни дилларга боғловчи кўприкдир. Шуни назарда тутган ҳолда, янги саҳифа «Дилкўприк» деб номланди. Таржимонларимиздан жаҳон шеъриятидан она тилимизга ўгирилган янги таржималарни кутиб қоламиз».
Мен бу ёзувни мамнуният билан ўқидим. «Дилкўприк»нинг илк тақдимоти бўлмиш Анна Ахматова шеърларининг Гулноз Мўминова томонидан амалга оширилган таржималари ҳам менга маъқул келди. Танлаб олинган шеърлар рус шоирасининг шеърияти ва шахсияти очишга лойиқ экани билан диққатга сазовор. Аммо, ё таржимоннинг, ё таҳририятнинг мазкур шеърларни нашрга тайёрлаган муҳаррири томонидан арзимасдай туюлган, аслида ноўрин хатога йўл қўйилган.
Хато туркумни якунлаган мана бу «шеър»да мавжуд:
Бугун кўпдир юмушим: зотан
Хотирамни этгайман барбод,
Токи тошга айлансин дийдам
Ва қайтадан бошлайин ҳаёт.
Ўзга ролим бордир эртага —
Қовушмайди кулгуларим ҳам.
“Севги азоб” дегандинг менга,
Адашибсан. Севги — жаҳаннам.
Хато шундаки, мазкур шеърий матннинг биринчи тўрт қатори Анна Ахматованинг «И упало каменное слово» деб бошланадиган 12 сатрлик шеърининг ўртасида келган тўртликнинг таржимаси бўлса, иккинчи банди шоиранинг «Отодвинув мечты и устав от идей» деб бошланадиган шеърининг якуний тўртлигининг таржимасидир. Яъни икки мустақил шеърдан олинган сатрлар гўё битта шеърдай тақдим этилган.
Мен «Дилкўприк» туркумининг кейинги тақдимотларида бундай хатолар йўл қўйилмаслигидан умидвор бўлиб, таҳриятнинг ва таржимоннинг келгуси ишларига муваффақият тилаб қоламан.
Хуршид Даврон
Бугун (12.03) эса Гулноз Мўминовадан мана бу хатни олдим: «Ассалому алайкум, ҳурматли Хуршид ака. Тўпламлар ва таржималарни сайтга қўйганингиз учун катта раҳмат. “Дилкўприк”даги хато учун таҳририят айбдор эмас, бу менинг айбим. Чунки Анна Ахматова шеърларини интернетдан олгандим. Таржима қилиб бўлгач, интернетдан олган матнларимни шоиранинг китоблари билан солиштириб кўрдим. Лекин ўша охирги “шеър”нинг асл нусхасини китоблардан тополмаган эдим. Кўнглимда шубҳа бор эди ўзи.
Таржималарнинг баъзи ўринларини таҳрир қилибсиз, тузатилган жумлаларни кўздан кечириб, хатоларимни тушундим. Фақат биринчи шеърдаги “эпизод” сўзи шу ҳолича қолгани маъқулдек туюляпти. Хатоимни тузатиш учун ҳар иккала шеърни топиб, қўлдан келганча ўзбекчага ўгирдим.
Ҳурмат билан Гулноз Мўминова.»
Рости гап, бу хатни ўқиб Гулнозга бўлган ҳурматим янада ошди. Хатони тан олгани учун эмас, хатони тузатишга ҳаракат қилгани учун. Бугунги адабий жараёнда палапартишлик авж олган бир пайтда, айрим ака-ю укаларга гоҳ билиб-билмасдан, гоҳ матнни чуқур ўрганмасдан ёки таржима қилинаётган асар ёзилган тилни мукаммал билмасдан йўл қўйган катта-кичик хатоларига диққат қаратилганда, ҳеч нима бўлмагандай, миқ этмай юрганларидан яхши хабардорман. Айни шу сабабдан бу хат мени қувонтирди. Аслида бундай хатлар ўзининг шахслигини англаган ижодкорлар томонидан ёзилади. Шу пайтгача Гулнознинг шеърларига бўлган ички эътиборим, яъни уларни ўқиш зарурати шоиранинг келажагига бўлган мустаҳкам ишончга айланди.
Гулноз синглим, мен ҳам ёшликда шундай хатолар қилганман. Ҳатто, яқинда ўша олис йилларда қилган айрим таржималаримни кўздан кечирар эканман, уларни қайтадан таҳрир этиш зарурлигини англадим. Шундай ҳам қилдим. Агар кимдир Николай Заболоцкийдан қилган таржималаримнинг китобдаги вариантини бир неча ой аввал сайтда қўйилган вариантига билан солиштирса, бу хатолару тузатишларни яққол кўриши мумкин. Мен йўл қўйилган хатони албатта тузатиш шарт деб ўйлайман. Тузатилган ҳар бир хато шахсан менга ҳамиша ўз ишимдан мамнунлик бағишлаган, ўзимга бўлган ишончни орттирган
Энди биринчи шеърдаги «эпизод» сўзига келсак (Аслиятда «Ты для кого-то эпизод»). Ўзбек тили табиатидан келиб чиққан ҳолда бу сўзни «ўтган гап» (Ким учундир ўтган гапсан, бас) ёки янада маъқули «тасодиф» (Ким учундир тасодифсан, бас) деб ўгириш тузук кўринади. Лекин, сиз айтгандек бўлсин деб, «эпизод»ни тиклаб қўйдим.
Янги таржималарни туркумнинг охирига қўшиб қўйдим.
ВАҚТДАН ҒОЛИБ ШЕЪРИЯТ
Таржимондан
Анна Ахматова 20 аср рус шеъриятининг ёрқин вакилларидан биридир. У 1889 йилнинг 11 июнида Одессада туғилди. Анна ёшига етай деб қолганида, унинг оиласи шимолга — бизга Пушкин шеърлари орқали таниш бўлган машҳур Царское Селога кўчиб келади. Бўлғуси шоиранинг болалик ва ўсмирлик йиллари шу макон билан боғлиқ. Анна Ахматованинг илк шеърларида Царское Село манзаралари бор бўй-басти билан намоён бўлган. Шоира “Ўзим ҳақимда” номли мақоласида болалик дамларини шундай хотирлайди: “Менга ўқишни Лев Толстой алифбоси асосида ўргатишган. Беш ёшимда эса катта ёшли болаларга француз тилидан сабоқ бераётган энагамга қулоқ солиб ўтириб, французча сўзларни ўргана бошладим. Биринчи шеъримни ўн бир ёшимда ёзганман. Бошқалардан фарқли тарзда мени шеърият билан илк бор Пушкин ва Лермонтов шеърлари эмас, балки Державин ҳамда Некрасов ижоди таништирган. Ойим бу шоирларнинг шеърларини ёддан билар ва бизга ўқиб берар эди”.
1905 йилда шоиранинг ота-онаси ажрашиб кетишади. Онаси фарзандларини олиб жанубга йўл олади. Севимли Царское Селодан, болалик хотиралари ва илк муҳаббатидан олисга кетиш ёш шоиранинг таъсирчан қалбини изтиробга гирифтор этади. Айни пайтда унинг учун битмас-туганмас илҳом манбаи бўлиб хизмат қилади.
Фундуклеев гимназиясида мактаб таҳсилини тугаллаган Анна Киевдаги Хотин-қизлар Олий курсининг ҳуқуқшунослик факультетида ўқий бошлайди. 21 ёшида акмеизм оқимининг асосчисиларидан бири, жаҳонгашта шоир Николай Гумилёв билан турмуш қуради. Келин-куёв асал ойини Парижда ўтказишади. Кейинчалик Париж манзараларини эслар экан, шоира: “Парижда бўлганимда тушуниб етдимки, француз рассомчилиги француз шеъриятини ютиб юборибди”, деб ёзган эди.
Анна Ахматованинг илк шеърий тўплами 1912 йилда “Оқшом” номи билан чоп этилади. Бор-йўғи 300 нусхада нашр этилган китоб шеърият мухлислари орасида қўлма-қўл бўлиб кетади, адабий танқидчилик ҳам шоиранинг илк китобини юқори баҳолайди. Шу йили Ахматова ҳамда Гумилёвнинг яккаю ягона фарзанди — бўлажак машҳур тарихчи Лев Гумилёв дунёга келади. 1914 йилнинг март ойида шоиранинг иккинчи тўплами «Тасбеҳлар” чоп этилади. Бу китоб рус шеъриятида ўз сўзига эга бўлган янги бир истеъдод пайдо бўлганидан дарак эди. Таҳликали бир даврда нашр этилганига қарамай, “Тасбеҳлар”нинг шов-шуви бутун мамлакат бўйлаб ёйилади. 1917 йилда шоира “Оқ гала” сарлавҳаси билан учинчи китобини нашр эттиради. 1921 йилда “Баргизуб” дунёга келади.
Анна Ахматова шеъриятига юзланган ўқувчи тақдири азал унга ниҳоятда оғир қисматни раво кўрганини англайди: шоиранинг бутун ҳаёти яқин инсонларини соғиниб ўтган. Умр бўйи ҳижрон жомидан пайдар-пай ичиб яшаган шоира тимсолида биз аёл матонатининг қудратини ҳис этамиз.
Ахматова иккинчи жаҳон уруши йилларида Тошкентда яшайди. Бир қанча шеърий туркумлар яратади, таржима билан шуғулланади. Ҳассос қалбида улкан адибимиз Ойбек ижоди ва шахсиятига нисбатан чуқур ҳурмат уйғонади.
Ахматова прозада ҳам қалам тебратиб кўрган. Гарчи замондошлари яхши баҳолашса-да, дўсти, ёзувчи Михаил Зошченконинг кичик эътирозларидан сўнг у насрий асарларини ёқиб юборади. Адабиётшуносларнинг хулосасига кўра, йигирма икки йил давомида ёзиб тугалланган “Қаҳрамонсиз достон” асари Ахматова ижодининг шоҳ чўққисидир.
Анна Ахматова адабиёт учун туғилди. Энг оғир вазиятларда шеърдан юпанч топди. Шу юпанч туфайли умрининг сўнгги йилларида ушбу сўзларни қоғозга тушира олди: “Мен ҳеч қачон шеър ёзишдан тўхтамадим. Назаримда, шеърларим мустаҳкам ришталар каби мени вақт билан, халқим билан боғлаб туради”.
АННА АХМАТОВА
ШЕЪРЛАР
Гулноз Мўминова таржималари
* * *
Жиддий боқма ҳамма нарсага,
Чекмай десанг бир кун надомат.
Кўнгил қадрин билмас кимсага
Дилни очмоқ керакмас албат.
Ким учундир эпизодсан, бас —
Оддий чизиқ дайри фанода.
Йўқ, йўқ, ҳушни олар уфқмас,
Сен заррасан ёруғ дунёда.
Нолсан — ҳечлик, йўқлик тимсоли
Ким учундир, олмагайсан тан.
Зирқирашдан бўлолса холи
Қалбинг, қаҳ-каҳ ургунг дафъатан.
Жилмаясан қараб, кўзгуда
Малак турар, сурганча хаёл.
Кўз ёшинг арт, бошингни кўтар,
Гўзалликнинг ўзисан, аёл!
* * *
Йигирма биринчи, душанба туни.
Пойтахт чизгилари — хира осмонда,
Қандайдир бекорчи айтди бир куни
Муҳаббат бор, дея ёруғ жаҳонда.
Соддалик сабаб ё соғинганидан
Одамлар ишонди — шундоқ яшашар:
Висолни кутишар, чўчиб ҳижрондан,
Ишқий қўшиқларни ҳамон куйлашар.
Сирни очади-ю бировлар, лекин
Лом-мим дейишолмас, сукутда бари.
Бунга тасодифан дуч келувдим мен,
Гўё хастадекман ўшандан бери.
* * *
Тирикмисан, ёруғ оламда
Борми сени излашдан маъно?
Оқшом чоғи эслаб, аламдан
Ёрқин олов таратайми ё?
Сен учундир кундуз дуоси,
Ёндиргувчи бедорлик — бари.
Шеърларимнинг оппоқ галаси,
Кўзларимнинг мовий гулхани.
Ҳеч ким менга азиз бўлмаган,
Бахш этмаган бунчалар алам,
Ҳатто, ўша — мени алдаган,
Эркалаб, сўнг воз кечган одам.
* * *
Ёқимлидир гулхан теграси —
Изғирин ва шамолдан кейин,
Унда дилни асролмадим мен,
Ўғирлашди уни, чамаси.
Давом этар янги йил, намхуш
Атиргуллар пояси ҳам бот.
Юрагимда бермайди товуш
Ниначилар, силкишиб қанот.
Оҳ, ўғрини аниқлаш осон,
Кўзларидан олгайман таниб.
Қўрқаманки, келар мен томон,
Ўлжасини қайтиб бергани.
* * *
Боғланмаган кўнгил кўнгилга,
Кетавергин, истасанг агар.
Ким шаҳд билан чиқаркан йўлга,
Шаксиз, уни кутади бахтлар.
Нолимайман, тўкмасман ашким,
Тақдиримга битилмаган бахт.
Бўса олма, таслим бўлса ким —
Уни ажал ўпади шу вақт.
Ҳазин кун-ла ташлашиб қадам
Қиш кунлари ўтаркан оппоқ.
Мен танлаган ўша одамдан
Оҳ, наҳотки бўлсанг яхшироқ?
* * *
Шом нурлари сарғиш ҳамда кенг,
Ёқимлидир апрел салқини.
Гарчи кўп йил кечикиб келдинг,
Кўрганимдан мамнунман сени.
Кел, ёнимга ўтир яқинроқ,
Кўзларимга қарагин кулиб.
Манави кўк дафтар ичра, боқ —
Илк шеърларим турар жам бўлиб.
Кечир, эдим ҳаддин дилпора,
Қуёш мени қувонтирди кам.
Ўхшатибман сени кўп бора
Ўзгаларга, ўт гуноҳимдан.
* * *
Шундай бўлар баҳор олдидан:
Қор остида ўтлоқ олар тин.
Пичирлашар дарахтлар шодон,
Илиқ шамол равон ва майин.
Енгил сезиб танингни, руҳни,
Уйинг ажиб кўринар бу он.
Жонга теккан эски қўшиқни
Яна бошдан айтасан шодон.
* * *
Кетдим сокин боғинг, оппоқ уйингдан,
Токи умринг ёруғ, кимсасиз бўлсин.
Мен шундай ёздимки мадхинг, кўйингда —
Аёл зоти ёза олмас бундайин.
Жаннатингда мени этажаксан ёд,
Кўзлар қувончи деб қилувдинг бунёд.
Бисотимда эса камёб бир мато,
Севгинг ва меҳрингни сотяпман ҳатто.
* * *
Санаганча бўм-бўш кунларни
Ёлғиздирман, топилмас ҳамроз.
Оҳ, қайдасиз, озод дўстларим,
Оққушларим, беринглар овоз.
Чорламасман қўшиқлар куйлаб,
Кўз ёш билан қайтармам ортга.
Лекин тунда, қайғули ўйлар,
Дуолар-ла оламан ёдга.
Бўлиб ажал ўқига нишон
Қулаб тушди ногоҳ бирингиз.
Бири мени ўпгани замон
Қарға бўлиб кўз очди, эссиз…
Лек йилда бир бўлади содир,
Қалин музлар эригани дам,
Екатерина боғидан дилгир
Пок сувларга боқаман мен ҳам.
Ва эшитгум: тарар сув юзин
Кенг қанотлар мовий дур соча.
Бузиб мангу зулмат тузугин
Ким қабримга очди дарича?
* * *
Жилмайишни тамом унутдим —
Совуқ елда музлади лабим.
Абас бўлди битта умидим,
Сўнг биттага ортди қўшиғим.
Шу қўшиғим бергум ноилож,
Майли бўлсин масхара, кулги.
Чунки дилга ботмоқда ёмон
Муҳаббатнинг узоқ жимлиги.
* * *
Тошдек оғир ва метин бир сўз
Қулаб тушди тирик бағримга.
Сезган эдим — на ҳожат афсус?
Ишонаман ахир сабримга!
Бугун кўпдир юмушим: зотан
Хотирамни этгайман барбод.
Токи тошга айлансин дийдам
Ва қайтадан бошлайин ҳаёт.
Йўқса… Бу ёз шитирлаб чунон
Ташқарида бошлаб қолар тўй.
Менга эса танишдир мудом —
Ёп-ёруғ кун, ҳувиллаган уй.
22 июн. 1939.
Фавворали уй.
* * *
Орзудан юз буриб, ҳориб ўйлардан
Қишга зорман — ҳамма бўлгандай безор.
“Ёмғир тинади” деб берувдинг ваъда,
У эса қуймоқда шаррос ва такрор…
Хонам ойнасидан боқиб фаромуш
Кўрганим рўёми, ҳақиқат бу он?
Қачондир айтгандинг: “Ҳаёт — мисли туш”,
Уйғониб кетдим, лек тирикман ҳамон.
Эртанги кун эса рол берар ўзга,
Телбавор жаранглар кулгуларим ҳам.
“Севги — азоб” девдинг тик боқиб кўзга,
Хатодир сўзларинг. Севги — жаҳаннам.
Bundan roppa-rosa besh kun avval sevimli «Yoshlik» jurnali 2015 yilning ilk sonidan boshlab muntazam ravishda jahon she’riyatidan tarjimalarni ham berib borishi va shu maqsadda yangi sahifa joriy etib, uni «Dilko’prik» deb nomlagani haqida yozgan edim. «Dilko’prik»da taqdim etilgan Anna Axmatova she’rlari va tarjimon Gulnoz Mo’minovaning mashhur rus shoirasi haqida yozilgan muxtasar so’zidan oldin mazkur tarjimalar xususida fikr-mulohazalarimni bildirgan edim. Bugun (12.03) esa Gulnoz Mo’minovadan xat oldim…
Xurshid Davron
ANNA AXMATOVA TARJIMALARI HAQIDA
«Yoshlik» jurnali Anna Axmatova she’rlarini taqdim etishdan avval o’quvchiga muxtasar murojaat yozgan: «Muhtaram jurnalxon! «Yoshlik» jurnali 2015 yildagi ilk sonidan boshlab muntazam ravishda jahon she’riyatidan tarjimalarni ham berib boradi. Ma’lumki, badiiy tarjima ellarni ellarga, dillarni dillarga bog’lovchi ko’prikdir. Shuni nazarda tutgan holda, yangi sahifa «Dilko’prik» deb nomlandi. Tarjimonlarimizdan jahon she’riyatidan ona tilimizga o’girilgan yangi tarjimalarni kutib qolamiz».
Men bu yozuvni mamnuniyat bilan o’qidim. «Dilko’prik»ning ilk taqdimoti bo’lmish Anna Axmatova she’rlarining Gulnoz Mo’minova tomonidan amalga oshirilgan tarjimalari ham menga ma’qul keldi. Tanlab olingan she’rlar rus shoirasining she’riyati va shaxsiyati ochishga loyiq ekani bilan diqqatga sazovor. Ammo, yo tarjimonning, yo tahririyatning mazkur she’rlarni nashrga tayyorlagan muharriri tomonidan arzimasday tuyulgan, aslida noo’rin xatoga yo’l qo’yilgan.
Xato turkumni yakunlagan mana bu «she’r»da mavjud:
Bugun ko’pdir yumushim: zotan
Xotiramni etgayman barbod,
Toki toshga aylansin diydam
Va qaytadan boshlayin hayot.
O’zga rolim bordir ertaga —
Qovushmaydi kulgularim ham.
“Sevgi azob” deganding menga,
Adashibsan. Sevgi — jahannam.
Xato shundaki, mazkur she’riy matnning birinchi to’rt qatori Anna Axmatovaning «I upalo kamennoe slovo» deb boshlanadigan 12 satrlik she’rining o’rtasida kelgan to’rtlikning tarjimasi bo’lsa, ikkinchi bandi shoiraning «Otodvinuv mechti i ustav ot idey» deb boshlanadigan she’rining yakuniy to’rtligining tarjimasidir. Ya’ni ikki mustaqil she’rdan olingan satrlar go’yo bitta she’rday taqdim etilgan.
Men «Dilko’prik» turkumining keyingi taqdimotlarida bunday xatolar yo’l qo’yilmasligidan umidvor bo’lib, tahriyatning va tarjimonning kelgusi ishlariga muvaffaqiyat tilab qolaman.
Xurshid Davron
Bugun (12.03) esa Gulnoz Mo’minovadan mana bu xatni oldim: «Assalomu alaykum, hurmatli Xurshid aka. To’plamlar va tarjimalarni saytga qo’yganingiz uchun katta rahmat. “Dilko’prik”dagi xato uchun tahririyat aybdor emas, bu mening aybim. Chunki Anna Axmatova she’rlarini internetdan olgandim. Tarjima qilib bo’lgach, internetdan olgan matnlarimni shoiraning kitoblari bilan solishtirib ko’rdim. Lekin o’sha oxirgi “she’r”ning asl nusxasini kitoblardan topolmagan edim. Ko’nglimda shubha bor edi o’zi.
Tarjimalarning ba’zi o’rinlarini tahrir qilibsiz, tuzatilgan jumlalarni ko’zdan kechirib, xatolarimni tushundim. Faqat birinchi she’rdagi “epizod” so’zi shu holicha qolgani ma’quldek tuyulyapti. Xatoimni tuzatish uchun har ikkala she’rni topib, qo’ldan kelgancha o’zbekchaga o’girdim.
Hurmat bilan Gulnoz Mo’minova.»
Rosti gap, bu xatni o’qib Gulnozga bo’lgan hurmatim yanada oshdi. Xatoni tan olgani uchun emas, xatoni tuzatishga harakat qilgani uchun. Bugungi adabiy jarayonda palapartishlik avj olgan bir paytda, ayrim aka-yu ukalarga goh bilib-bilmasdan, goh matnni chuqur o’rganmasdan yoki tarjima qilinayotgan asar yozilgan tilni mukammal bilmasdan yo’l qo’ygan katta-kichik xatolariga diqqat qaratilganda hech nima bo’lmaganday miq etmay yurganlaridan yaxshi xabardorman. Ayni shu sababdan bu xat meni quvontirdi. Aslida bunday xatlar o’zining shaxsligini anglagan ijodkorlar tomonidan yoziladi. Shu paytgacha Gulnozning she’rlariga bo’lgan ichki e’tiborim, ya’ni ularni o’qish zarurati shoiraning kelajagiga bo’lgan mustahkam ishonchga aylandi.
Gulnoz singlim, men ham yoshlikda shunday xatolar qilganman. Hatto, yaqinda o’sha olis yillarda qilgan ayrim tarjimalarimni ko’zdan kechirar ekanman, ularni qaytadan tahrir etish zarurligini angladim. Shunday ham qildim. Agar kimdir Nikolay Zabolotskiydan qilgan tarjimalarimning kitobdagi variantini bir necha oy avval saytda qo’yilgan variantiga bilan solishtirsa, bu xatolaru tuzatishlarni yaqqol ko’rishi mumkin. Men yo’l qo’yilgan xatoni albatta tuzatish shart deb o’ylayman. Tuzatilgan har bir xato shaxsan menga hamisha o’z ishimdan mamnunlik bag’ishlagan, o’zimga bo’lgan ishonchni orttirgan
Endi birinchi she’rdagi «epizod» so’ziga kelsak (Asliyatda «Ti dlya kogo-to epizod»). O’zbek tili tabiatidan kelib chiqqan holda bu so’zni «o’tgan gap» (Kim uchundir o’tgan gapsan, bas) yoki yanada ma’quli «tasodif» (Kim uchundir tasodifsan, bas) deb o’girish tuzuk ko’rinadi. Lekin, siz aytgandek bo’lsin deb, «epizod»ni tiklab qo’ydim.
Yangi tarjimalarni turkumning oxiriga qo’shib qo’ydim.
VAQTDAN G’OLIB SHE’RIYAT
Tarjimondan
Anna Axmatova 20 asr rus she’riyatining yorqin vakillaridan biridir. U 1889 yilning 11 iyunida Odessada tug’ildi. Anna yoshiga yetay deb qolganida, uning oilasi shimolga — bizga Pushkin she’rlari orqali tanish bo’lgan mashhur Sarskoe Seloga ko’chib keladi. Bo’lg’usi shoiraning bolalik va o’smirlik yillari shu makon bilan bog’liq. Anna Axmatovaning ilk she’rlarida Sarskoe Selo manzaralari bor bo’y-basti bilan namoyon bo’lgan. Shoira “O’zim haqimda” nomli maqolasida bolalik damlarini shunday xotirlaydi: “Menga o’qishni Lev Tolstoy alifbosi asosida o’rgatishgan. Besh yoshimda esa katta yoshli bolalarga frantsuz tilidan saboq berayotgan enagamga quloq solib o’tirib, frantsuzcha so’zlarni o’rgana boshladim. Birinchi she’rimni o’n bir yoshimda yozganman. Boshqalardan farqli tarzda meni she’riyat bilan ilk bor Pushkin va Lermontov she’rlari emas, balki Derjavin hamda Nekrasov ijodi tanishtirgan. Oyim bu shoirlarning she’rlarini yoddan bilar va bizga o’qib berar edi”.
1905 yilda shoiraning ota-onasi ajrashib ketishadi. Onasi farzandlarini olib janubga yo’l oladi. Sevimli Sarskoe Selodan, bolalik xotiralari va ilk muhabbatidan olisga ketish yosh shoiraning ta’sirchan qalbini iztirobga giriftor etadi. Ayni paytda uning uchun bitmas-tuganmas ilhom manbai bo’lib xizmat qiladi.
Fundukleev gimnaziyasida maktab tahsilini tugallagan Anna Kievdagi Xotin-qizlar Oliy kursining huquqshunoslik fakul`tetida o’qiy boshlaydi. 21 yoshida akmeizm oqimining asoschisilaridan biri, jahongashta shoir Nikolay Gumilyov bilan turmush quradi. Kelin-kuyov asal oyini Parijda o’tkazishadi. Keyinchalik Parij manzaralarini eslar ekan, shoira: “Parijda bo’lganimda tushunib yetdimki, frantsuz rassomchiligi frantsuz she’riyatini yutib yuboribdi”, deb yozgan edi.
Anna Axmatovaning ilk she’riy to’plami 1912 yilda “Oqshom” nomi bilan chop etiladi. Bor-yo’g’i 300 nusxada nashr etilgan kitob she’riyat muxlislari orasida qo’lma-qo’l bo’lib ketadi, adabiy tanqidchilik ham shoiraning ilk kitobini yuqori baholaydi. Shu yili Axmatova hamda Gumilyovning yakkayu yagona farzandi — bo’lajak mashhur tarixchi Lev Gumilyov dunyoga keladi. 1914 yilning mart oyida shoiraning ikkinchi to’plami «Tasbehlar” chop etiladi. Bu kitob rus she’riyatida o’z so’ziga ega bo’lgan yangi bir iste’dod paydo bo’lganidan darak edi. Tahlikali bir davrda nashr etilganiga qaramay, “Tasbehlar”ning shov-shuvi butun mamlakat bo’ylab yoyiladi. 1917 yilda shoira “Oq gala” sarlavhasi bilan uchinchi kitobini nashr ettiradi. 1921 yilda “Bargizub” dunyoga keladi.
Anna Axmatova she’riyatiga yuzlangan o’quvchi taqdiri azal unga nihoyatda og’ir qismatni ravo ko’rganini anglaydi: shoiraning butun hayoti yaqin insonlarini sog’inib o’tgan. Umr bo’yi hijron jomidan paydar-pay ichib yashagan shoira timsolida biz ayol matonatining qudratini his etamiz.
Axmatova ikkinchi jahon urushi yillarida Toshkentda yashaydi. Bir qancha she’riy turkumlar yaratadi, tarjima bilan shug’ullanadi. Hassos qalbida ulkan adibimiz Oybek ijodi va shaxsiyatiga nisbatan chuqur hurmat uyg’onadi.
Axmatova prozada ham qalam tebratib ko’rgan. Garchi zamondoshlari yaxshi baholashsa-da, do’sti, yozuvchi Mixail Zoshchenkoning kichik e’tirozlaridan so’ng u nasriy asarlarini yoqib yuboradi. Adabiyotshunoslarning xulosasiga ko’ra, yigirma ikki yil davomida yozib tugallangan “Qahramonsiz doston” asari Axmatova ijodining shoh cho’qqisidir.
Anna Axmatova adabiyot uchun tug’ildi. Eng og’ir vaziyatlarda she’rdan yupanch topdi. Shu yupanch tufayli umrining so’nggi yillarida ushbu so’zlarni qog’ozga tushira oldi: “Men hech qachon she’r yozishdan to’xtamadim. Nazarimda, she’rlarim mustahkam rishtalar kabi meni vaqt bilan, xalqim bilan bog’lab turadi”.
ANNA AXMATOVA
SHE’RLAR
Gulnoz Mo’minova tarjimalari
* * *
Jiddiy boqma hamma narsaga,
Chekmay desang bir kun nadomat.
Ko’ngil qadrin bilmas kimsaga
Dilni ochmoq kerakmas albat.
Kim uchundir o’tgan gapsan, bas —
Oddiy chiziq dayri fanoda.
Yo’q, yo’q, hushni olar ufqmas,
Sen zarrasan yorug’ dunyoda.
Nolsan — hechlik, yo’qlik timsoli
Kim uchundir, olmagaysan tan.
Zirqirashdan bo’lolsa xoli
Qalbing, qah-kah urgung daf’atan.
Jilmayasan qarab, ko’zguda
Malak turar, surgancha xayol.
Ko’z yoshing art, boshingni ko’tar,
Go’zallikning o’zisan, ayol!
* * *
Yigirma birinchi, dushanba tuni.
Poytaxt chizgilari — xira osmonda,
Qandaydir bekorchi aytdi bir kuni
Muhabbat bor, deya yorug’ jahonda.
Soddalik sabab yo sog’inganidan
Odamlar ishondi — shundoq yashashar:
Visolni kutishar, cho’chib hijrondan,
Ishqiy qo’shiqlarni hamon kuylashar.
Sirni ochadi-yu birovlar, lekin
Lom-mim deyisholmas, sukutda bari.
Bunga tasodifan duch keluvdim men,
Go’yo xastadekman o’shandan beri.
* * *
Tirikmisan, yorug’ olamda
Bormi seni izlashdan ma’no?
Oqshom chog’i eslab, alamdan
Yorqin olov tarataymi yo?
Sen uchundir kunduz duosi,
Yondirguvchi bedorlik — bari.
She’rlarimning oppoq galasi,
Ko’zlarimning moviy gulxani.
Hech kim menga aziz bo’lmagan,
Baxsh etmagan bunchalar alam,
Hatto, o’sha — meni aldagan,
Erkalab, so’ng voz kechgan odam.
* * *
Yoqimlidir gulxan tegrasi —
Izg’irin va shamoldan keyin,
Unda dilni asrolmadim men,
O’g’irlashdi uni, chamasi.
Davom etar yangi yil, namxush
Atirgullar poyasi ham bot.
Yuragimda bermaydi tovush
Ninachilar, silkishib qanot.
Oh, o’g’rini aniqlash oson,
Ko’zlaridan olgayman tanib.
Qo’rqamanki, kelar men tomon,
O’ljasini qaytib bergani.
* * *
Bog’lanmagan ko’ngil ko’ngilga,
Ketavergin, istasang agar.
Kim shahd bilan chiqarkan yo’lga,
Shaksiz, uni kutadi baxtlar.
Nolimayman, to’kmasman ashkim,
Taqdirimga bitilmagan baxt.
Bo’sa olma, taslim bo’lsa kim —
Uni ajal o’padi shu vaqt.
Hazin kun-la tashlashib qadam
Qish kunlari o’tarkan oppoq.
Men tanlagan o’sha odamdan
Oh, nahotki bo’lsang yaxshiroq?
* * *
Shom nurlari sarg’ish hamda keng,
Yoqimlidir aprel salqini.
Garchi ko’p yil kechikib kelding,
Ko’rganimdan mamnunman seni.
Kel, yonimga o’tir yaqinroq,
Ko’zlarimga qaragin kulib.
Manavi ko’k daftar ichra, boq —
Ilk she’rlarim turar jam bo’lib.
Kechir, edim haddin dilpora,
Quyosh meni quvontirdi kam.
O’xshatibman seni ko’p bora
O’zgalarga, o’t gunohimdan.
* * *
Shunday bo’lar bahor oldidan:
Qor ostida o’tloq olar tin.
Pichirlashar daraxtlar shodon,
Iliq shamol ravon va mayin.
Yengil sezib taningni, ruhni,
Uying ajib ko’rinar bu on.
Jonga tekkan eski qo’shiqni
Yana boshdan aytasan shodon.
* * *
Ketdim sokin bog’ing, oppoq uyingdan,
Toki umring yorug’, kimsasiz bo’lsin.
Men shunday yozdimki madxing, ko’yingda —
Ayol zoti yoza olmas bundayin.
Jannatingda meni etajaksan yod,
Ko’zlar quvonchi deb qiluvding bunyod.
Bisotimda esa kamyob bir mato,
Sevging va mehringni sotyapman hatto.
* * *
Sanagancha bo’m-bo’sh kunlarni
Yolg’izdirman, topilmas hamroz.
Oh, qaydasiz, ozod do’stlarim,
Oqqushlarim, beringlar ovoz.
Chorlamasman qo’shiqlar kuylab,
Ko’z yosh bilan qaytarmam ortga.
Lekin tunda, qayg’uli o’ylar,
Duolar-la olaman yodga.
Bo’lib ajal o’qiga nishon
Qulab tushdi nogoh biringiz.
Biri meni o’pgani zamon
Qarg’a bo’lib ko’z ochdi, essiz…
Lek yilda bir bo’ladi sodir,
Qalin muzlar erigani dam,
Yekaterina bog’idan dilgir
Pok suvlarga boqaman men ham.
Va eshitgum: tarar suv yuzin
Keng qanotlar moviy dur socha.
Buzib mangu zulmat tuzugin
Kim qabrimga ochdi daricha?
* * *
Jilmayishni tamom unutdim —
Sovuq yelda muzladi labim.
Abas bo’ldi bitta umidim,
So’ng bittaga ortdi qo’shig’im.
Shu qo’shig’im bergum noiloj,
Mayli bo’lsin masxara, kulgi.
Chunki dilga botmoqda yomon
Muhabbatning uzoq jimligi.
* * *
Toshdek og’ir va metin bir so’z
Qulab tushdi tirik bag’rimga.
Sezgan edim — na hojat afsus?
Ishonaman axir sabrimga!
Bugun ko’pdir yumushim: zotan
Xotiramni etgayman barbod.
Toki toshga aylansin diydam
Va qaytadan boshlayin hayot.
Yo’qsa… Bu yoz shitirlab chunon
Tashqarida boshlab qolar to’y.
Menga esa tanishdir mudom —
Yop-yorug’ kun, huvillagan uy.
22 iyun. 1939.
Favvorali uy.
* * *
Orzudan yuz burib, horib o’ylardan
Qishga zorman — hamma bo’lganday bezor.
“Yomg’ir tinadi” deb beruvding va’da,
U esa quymoqda sharros va takror…
Xonam oynasidan boqib faromush
Ko’rganim ro’yomi, haqiqat bu on?
Qachondir aytganding: “Hayot — misli tush”,
Uyg’onib ketdim, lek tirikman hamon.
Ertangi kun esa rol berar o’zga,
Telbavor jaranglar kulgularim ham.
“Sevgi — azob” devding tik boqib ko’zga,
Xatodir so’zlaring . Sevgi — jahannam.
