17 май — Ўзбекистон халқ шоираси Ҳалима Худойбердиева таваллуд топган кун

    Ижодкор ўз ижодига, ҳаёт йўлига ўзи баҳо бериши қийин. Бироқ инсонда кўнгил деган нарса бор. Кўнгил – ўз соҳибининг холис ҳаками! Одам кўнгли тўлмаган нарсасини бировга кўрсатгиси келмайди. Демоқчиманки, ҳар томонлама мукаммал деб ўйлаган китобимни ҳали чиқаролганим йўқ. Шу туйғу ҳам инсонни ишга, ижодга ундаб турса керак.

Ҳалима Худойбердиева
ЭНГ ҚОРА ИШ, ЭНГ ТОЗА ИШ
– БИЗНИНГ ИШИМИЗ…

Ҳалима Худойбердиева 1947 йилда Сирдарё вилоятининг Боёвут туманида таваллуд топган. 1972 йилда Тошкент Давлат университетининг (ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети) журналистика факультетини тамомлаган. 1975-77 йилларда Москвада, Горький номидаги Адабиёт институтида таҳсил олган. Ўзбекистон халқ шоири (1992).
  Меҳнат фаолиятини талабалик йилларидаёқ бошлаган шоира 1971-75 йилларда “Саодат” журналида бўлим бошлиғи, 1978-83 йиллар оралиғида “Ёш гвардия” нашриётида бўлим бошлиғи, 1983-85 йилларда “Саодат” журналида бош муҳаррир ўринбосари, 1985-94 йилларда эса “Саодат” журналининг бош муҳаррири вазифаларида ишлади. Шу билан бир вақтда 1989-94 йилларда Республика хотин-қизлар қўмитаси раиси лавозимида фаолият юритди.
Ҳалима Худойбердиеванинг “Илк муҳаббат”, “Оқ олмалар”, “Суянч тоғларим”, “Чаман”, “Иссиқ қор”, “Садоқат”, “Муқаддас аёл”, “Бу кунларга етганлар бор”, “Ҳурлик ўти”, “Юрагимнинг оғриқ нуқталари”, “Тўмариснинг айтгани”, “Сайланма”, “Йўлдадирман”, шунингдек, рус тилида “Белые яблоки», “Решимость” сингари ўнлаб китоблари чоп этилган.
Шоира ижодий фаолияти давомида таржимачилик ишларида ҳам бир қатор ютуқларга эришган. Хусусан, унинг татар драматурги Тўфон Миннулиннинг “Алла” пьесасини ўзбек тилига таржима қилди. Бу спектакл кейинчалик Ҳамза номидаги Миллий академик театрда саҳналаштирилиб, узоқ йиллар томошабинлар эътирофига сазовор бўлди.

Болалик йилларимни эслаганимда олмазор ҳовлимиз айвони олдида узун қилиб тортилган патгиламнинг ўрмаги кўз олдимга келади. Ўрмакнинг кузувини онам боғлар, (одатда кузувни асосан кайвонилар, ишининг устаси бўлган чеварлар боғлайди) биз унинг турини (ўрмак иплари) югурардик.

Кейин онам “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм” деб от устида ўтиргандек ўрмакнинг устига ўтириб тўқишни бошлар, онамнинг ҳар қилич қоқиб, бир йўл арқов ўтказганларида патгиламнинг гуллари очилиб, каттариб, тўлишиб боришини ҳавас билан кузатар, ўзим ҳам онам билан басма-бас патнинг турини чалишардим. (Ерда тортилган патгиламнинг ўрмаги икки тарафда ўтириб тўқилади) Биласизми, ўшанда ҳали мактабга бориб-бормаган вақтларим эди.

Онам билан ёнма-ён ўтириб ўрмак тўқирдик, ироқи дўппиларнинг ироқисини тикардик. Мана бу тўртликлар ўшандай пайтлар, онамнинг ўрмак тўқиб ёки дўппи тикиб ўтириб айтган хиргойиларидан эсимда қолган:

Ийдиргин мардга мени,
Куйдиргин мардга мени.
Аллоҳ, Аллоҳ, зорим эшит,
Суйдиргин мардга мени.

Ёки:

Талҳ ҳижронни ютгайман,
Куйиб нома битгайман.
Сени нафақат тирик,
Қабримда ҳам кутгайман.

Онамнинг овози ширали, хиргойилари чиройли эди. Бу сатрларнинг маъносини чуқур тушунмасам-да, у кишига қўшилиб хиргойи қилиб ўтирганларимни куни кечагидай эслайман.
Муҳитда гап кўп.

Отамнинг Абдураҳмон бова, Ражабов бова, Абдумўмин бова, Эшон бова каби етти-саккиз нафар қадрдонлари ҳар ўн, ўн беш кунда уйимизда китобхонлик қилишарди. Бу суҳбатларда Навоий, Фузулий, Бедил сингари улуғларимиз ғазалларидан ташқари ишқий, саргузашт достонлар ҳам ўқиларди. Гўрўғли, Кунтуғмиш, Авазхон, Алпомиш каби достонлар қаҳрамонлари отамнинг дўстлари сингари менга ҳам қадрдон бўлиб қолганди. Бу китобхонлик кечаларида достону ғазалларни кўпроқ отам Умматқул Худойберди ўғли ўқирди. Чунки у кишининг овозлари баланд, қироатлари ёқимли эди. Бу овозни ҳали-ҳануз баъзан тушларимда эшитгандай бўламан.

Бундай кечаларда мен доим отамнинг ёнига суқилиб кириб олиб, хаёлан Барчинга айланардим. Бойчиборга дардимни айтардим. Хуллас, достонлар оламида яшардим.

Бу достонларда енгилмас куч, қудрат тимсоли Ҳазрат Али ўзи билан “Енгсанг сенга тегаман, енгилсанг ўлдираман” шарти билан курашга тушган Зуфунунни енгар ва уни шу музофотга ҳоким қилиб қолдириб, ўзи янги музофотларни забт этиш йўлида от солиб кетарди.

Мен Ҳазрат Алининг ёллари бўрон янглиғ гувиллаб кетаётган қорабайир отининг ҳар елкаси бир музофотни кўтариб кетаётганига ишониб яшардим. Бу вақтларда отам боғбон, онам пиллачилик агрономи бўлиб ишларди.

…Озгина ортга қайтамиз.

Ўз онам Шарофат Хонназар қизи пахта даласидаги ўқариқдан дориланган сув ичиб қўйиб, ўттиз беш ёшларида оламдан ўтганларида мен икки ёшга етмаган гўдак эканман. Шунда амаким Умматқул Худойберди ўғли билан холам Қаршигул Хонназар қизи мени ўз тарбиясига олган эканлар. (Бизникилар ака-ука, опа-сингилларга уйланишган экан).

Мен ўз онамни эслай олмайман. Ҳатто бирорта суратлари ҳам қолмаган. Бу дунёда кун кўрмай, ёш кетган онажонимнинг ҳуру ғилмонларга қўшилгани рост бўлсин.

Аммо амаким (“амаки” деганим учун Худо мени кечирсин, чунки мен дунёда фарзанд учун у кишидан меҳрибонроқ ота бўлишига ишонгим келмайди) ва холам туфайли ҳеч бир камим йўқ эди. Холадан онанинг ҳиди келаркан. Бу икки жаннатмакон инсонлар – амаким билан холам мени онам дунёдан ўтган кундан бошлаб ўзларини “ота, она” дейишга ўргатишган экан. Жойлари жаннатда, тупроқ тўшаклари пардан бўлсин уларнинг. Улар ҳали-ҳануз ер остида ётиб ҳам мени қўллаётганларига ишонаман.

Шундай қилиб, онам агроном бўлиб ишлаётган йилларга келгандик. Ҳақиқий меҳнат ҳамма замонларда ҳам ўз қадр-қимматини топади. Онаизоримнинг 3-4 марта Москвага, съездга делегат бўлиб бориб келганларини эслайман.

Онамнинг тўқ кўк рангли оти бўлиб, пешонасида катта оқ қашқаси бўларди. Шунинг учунми унинг номи “Ола қашқа” эди. Отнинг кўзлари шундай ақлли эдики… Кейин мен умрим давомида бундай отни бошқа учратмадим. У ҳақиқатан ҳам шундай бетакрор хушсурат отмиди, ё болаликнинг кўзлари катта бўлади, деганларидай бу менинг болалик тасаввуриммиди, билмайман… Шунинг учун ҳам биринчи шеъримни 7-синфда ўқиб юрганимда шу отимизга бағишлаб ёзганман ва бу шеър туман газетасида босилган.

Қишлоқда нима кўп – иш кўп. Кундузлари мактабга, пиллага, далага, пахтага… хуллас, тиним билмасдик. Кечаси ёзишга одатлангандим. Тарки одат – амри маҳол. То ҳануз асосан тунда ишлайман. Гарчи уйқусизлик соғликка зарар эканини билсам-да, тунда маза қилиб ишлайман. Ҳар қалай, тунда ҳеч ким сизга халақит бермайди. Мактабда ўқиб юрган вақтларимда ҳам ярим кечасигача ўтириб ёзаверардим. Бу ҳол онамнинг жаҳлини чиқарар, хонанинг чироғини ўчириб, мени ётишга буюриб чиқиб кетардилар. Шундай пайтларда онамнинг ухлаб қолишларини кутиб ётардим. Шу ётишда хаёлимда бир-икки шеърни тўқиб қўярдим-да, кейин секин туриб қоғозга туширардим. Чироқнинг яна ёнганини кўрган онам яна келар, энди ётиб ухламасам отамни уйғотишини айтиб қўрқитардилар. Бу ҳол 2-3 мартадан қайтариладиган кечалар ҳам бўларди.

Раҳматлик онаизорим ҳақида кейинги йилларда Лила опа деган татар қўшнимиз (улар онам билан эгачи сингилдай қадрдон эдилар) айтиб берганди. Ўша йилларда онам қўшниларга чиқиб куйинаркан: “Кечаси билан ўтирган бола эрталаб юзини ювиб мактабга чопқиллаб кетаверади. Э, Худойим-эй, нима қилсам экан, болам бечора увуз этида куйиб кетаяпти”.

Йилдирим йиллар бир-бирини қувиб шу алфозда ўтаверди. Мактаб даври тугаб, бетакрор талабалик йилларим бошланди. Журналистика факультетининг биринчи курсида ўқиётганимда “Илк муҳаббат” номли китобим чоп этилди. Бу китоб шунчалар катта меҳр-муҳаббат билан кутиб олиндики, бунинг учун мухлисларимдан, айниқса, университет домлалари – устозларимдан миннатдорман. Уларнинг бир ютуғимга ўн ютуқ қўшиб мақташлари, баъзан имтиҳон пайтлари Расул Ҳамзатов, Сильва Капутикьян ёки Эдуард Межелайтисданми ё Белла Ахмадуллинадан бирорта шеър ўқитиб (ўзбекча таржимада албатта ёд ўқирдим) имтиҳон дафтарчамга “5” баҳо қўйиб беришлари мени қанотлантириб юборарди. Абдуғафур Расуловнинг санъаткорларга хос нутқ санъати ҳаммамизни ром этиб қўярди. Баъзан дарслардан қочиб кетган пайтларимиз ҳам у кишининг дарсига қайтиб борардик.

У вақтларда шеърият кечаларига одамлар оқиб келар ва биз ҳам бу анжуманларга байрамга бораётгандек шошилиб борардик. Адашмасам, бу йилларда “Минбар шеърияти” даври бошланиб келаётган эди. Москвада Евгений Евтушенко, Роберт Рождественский, Белла Ахмадуллина, Андрей Вознесенский каби руснинг виждонига айланиб улгурган шоирлари саҳнада 2-3 соатлаб шеър ўқир, уларнинг сўз айтиш жозибаси, воизликларига маҳлиёлик кундан-кун ортар ва бу ҳолатнинг таъсири бизнинг юртимизда ўтаётган учрашувларда ҳам сезила бошлаган эди. Биз Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Рауф Парфи, Омон Матжон каби шоирлардан соатлаб шеър эшитишдан зерикмасдик. Ўз навбатида улар ҳам шеър ўқишдан чарчашмасди.

“Бу шоирлар, – деганди университетдаги бир учрашувда адабиёт ва шеъриятниг катта билимдони, азиз домламиз (жойлари жаннатда бўлсин) Бегали Қосимов, – дарёларга ўхшайди. Гурроси, шиддатли ғалаёнлари бошқа-бошқа дарёларга. Асов дарёларга”.

Бу ҳақда адабиётимизнинг толмас, оташнафас тарғиботчиларидан бири Ҳамид Сулаймондан яна бир таъсирли гап эшитгандим: “Сизлар ҳозир жуда гуркираб етилиб келдиларинг. Худди буғдой бошоқларидай. Шундай етилиш жараёнларида ҳар хил воқеалар ҳам содир бўлишини биз кўрдик, сизлар кўрманглар. Илоҳим, сизларни Худо ўз паноҳида асрасин”.
Адабиёт музейида (у киши музей директори эдилар) Геркулес домламизнинг (улар ҳақиқатан ҳам жуда басавлат, келишган, достон қаҳрамонларини эслатадиган одам эдилар), 3-курс талабаси билан шу қадар жиддий, самимий суҳбат ўтказганлари бир умр ёдимда қолди.

Шамолдай ўтиб бораётган умримиз довонларида шоир акаларимизнинг ҳаёт йўлларини кузатиб, жаннатмакон устозларимизнинг бу эътирофлари қанчалар ҳақлигига амин бўлдим.
Халқимизнинг бу севимли шоирлари ўзбек шеъриятининг юқори поғоналарга кўтарилишида замондош ижодкорларга яловбардор бўлдилар деб иккиланмай айта оламан.

Менинг Тошкентга келиб қолишимга жаннатмакон устоз, давлат арбоби Шароф Рашидов сабаб бўлганлар. У киши Сирдарёга борганларида “Сирдарё ҳақиқати” газетасида менинг шеърларимни ўқиб, ўша йиллардаги вилоят ҳокими Носир Маҳмудов ва газета бош муҳаррири Исмоил Сулаймоновга отам билан гаплашиб, мактабни тугатганимдан сўнг мени (унда 9-синфда ўқирдим) Тошкентга ўқишга юборишларини тайинлаб кетган эканлар. Кейинчалик бу ҳақда Исмоил Сулаймонов ўз китобларида батафсил ёздилар. Тошкентда азиз устозларим Миртемир ака, қадрли Зулфия опа, Комил Яшин каби миллатимизнинг фахр-ифтихорига айланган одамлардан кўп меҳр-мурувватлар кўрдим. Ишлаш, яшаш сабоқларини олдим. Аллоҳга шукрки, менга ана шундай устозлардан таҳсил олиш саодатини берди. Шунинг учун ҳам Тошкент ва Москвада таҳсил олган йилларим ҳаётимнинг энг ёрқин фасллари бўлиб қолди.

Ижодкор ўз ижодига, ҳаёт йўлига ўзи баҳо бериши қийин. Бироқ инсонда кўнгил деган нарса бор. Кўнгил – ўз соҳибининг холис ҳаками! Одам кўнгли тўлмаган нарсасини бировга кўрсатгиси келмайди. Шу нуқтаи назардан айтишим мумкинки, мен ҳам шеърларимни кўнглим тўлгани учун нашр эттирганман. Аммо газета ёки журналлардаги айрим чиқишларда баъзан қандайдир камчиликлар бўлгандай, китобларимда ҳам баъзан шундай камчиликлар бўлиб туради. Демоқчиманки, ҳар томонлама мукаммал деб ўйлаган китобимни ҳали чиқаролганим йўқ. Шу туйғу ҳам инсонни ишга, ижодга ундаб турса керак.

Адабиёт, назаримда, кўнгилларни занг босишдан сақлаб, поклаб турадиган тоза дарё сувларига ўхшайди. Биз маънавий кўтарилишларсиз ҳеч қаёққа боролмаймиз. “Қобуснома”да “Ақл билан пул топиш мумкин, аммо пул билан ақл топиб бўлмайди” деган пурҳикмат бир гап бор. Жамият биносининг қад кўтаришида маънавият пойдевор вазифасини ўтайди.

Адабиёт – кўнгил учун ишлайди. Уни дағаллашиб, тошга айланиб кетишдан сақлайди. У одамларни меҳр-муҳаббатга ўргатади. Бир-биридан тескари томонга эмас, бир-бирига пешвоз юришга ундайди. Пешвоз юрганда ҳам биринчи қадамни иккиланмай ўзинг ташлашинг кераклигига ўргатади. Қандай севиш, қандай яшаш кераклигини ўргатиб оқаётган тоза дарё сувларидан ичмай яшаб бўладими?!

Шу пок сувлардан бир қултум – Сент Экзюперининг “Истеҳком” романидан бир жумла келтирмоқчиман: “Аёл зоти севишини билдириши учун аёлнинг сояси ва акс-садосига айланишга рози бўлган эркакдан нафратланади. Ўз акси билан сўзлашишнинг кимга ҳам қизиғи бор. Унга сенинг “истеҳком” сингари мустаҳкамлигинг зарур. Зеро, ҳар бир тошингдан сенлигинг билиниб турсин”.

Дарҳақиқат, адабиёт ривожи миллат маънавияти ва келажаги учун шунчалик муҳим экан, бу соҳага яна-да диққатли бўлишимиз керак. Улуғларимиздан мерос анъаналарни давом эттиришимиз ва шу билан бирга янги анъаналарга муаллиф бўлмоғимиз лозим бўлади. Курашчан қозоқ шоири Ўлжас Сулаймон ёзади: “Янги деб ҳамма янгиликларни қабул қилиб, эски деб ҳамма эскилардан воз кечиб бўлмайди. Цивилизация учун хизмат қиладиганларини олиб қолиш керак”.

Бу фикрни ҳамма масалада тадбиқ қилиш мумкин. Хаёлимга дастлабки китобларимдан бирида ёзган сатрларим келди:

Бундан агар эл учун,
Келар бўлса қилча наф.
Қилдай тилини топиб,
Тиллашавер мард билан.

Тараққиётимиз, эртанги кунимизнинг тинчлиги, ободлиги учун хизмат қиладиган ҳар қандай анъана, қадриятларни кўз устига қўйиб сақлаш ва унинг акси бўлган ҳодисотлардан зудлик билан воз кечиш йўлларини топиш керак.

Севимли адибимиз Асқад Мухтор шундай деган эканлар: “Классика – бу шундай чуқур ва пўртанали денгизки, унинг шиддатли тўлқинлари куч билан бир урилишдаёқ ҳар қандай “изм”ларни қирғоққа чиқариб ташлайди”.

Ҳақиқатан ҳам мумтоз адабиётимизнинг қудрати чексиз. Ҳаммамиз шу буюк дарахтнинг илдизларидан озиқланиб оёққа турганмиз. Аммо масаланинг яна бир томони борки, юки енгил, маза-матрасиз, фикран қашшоқ шеъру ғазалларни баъзан мумтоз адабиётимизда ҳам, модерн шеъриятида ҳам учратиш мумкин.

Модерн сўзининг таржимаси “замонавийлик”дир. Замонавийликка, янгиликка ким интилмайди? Модерн қўрғонларида юрган шоирларимизнинг чақмоқдай чақнаган фикрлари кўнгилни ёритиб юборадиган пайтлар кўп бўлади. Бизнинг шеъриятимиз мавқеи баланд шеърият ва бу баландлик бизнинг “модерн”чиларимиз ижодида ҳам аста-секинлик билан кўзга ташланиб боряпти.

Дадил, нозик фикрловчи ёш шоирамиз Ойдиннисо мисраларига диққат қилинг:

Шу лаҳза,
айнан шу лаҳза
ҳамма-ҳаммасидан кечаман!
Ҳаёт йўқ,
ўлим йўқ,
Севги бор лим коса,
Юрак тўлгунча ичаман.
Шу лаҳза,
фақат шу лаҳза…
Қолганини Худо билади.
Ёки:
Мен тоғни севаман
У менга лолалар тутмайди.
Фақат
Мени жарликлардан
Жимгина қизғанади у.

Ҳажман сиқиқ, лекин ўқувчини ўйга толдирувчи бу каби шеърларни модерннинг яхши намуналаридан дегим келади.

Хуллас, адабиётимизни ривожлантириш учун биз жуда кўп ишларни амалга ошириш билан бирга ҳар биримиз ўз устимизда ишлашимиз, қаттиқ ишлашимиз керак бўлади. “Энг қора иш, энг тоза иш – бизнинг ишимиз”, дейди ёзувчининг меҳнати ҳақида Роберт Рождественский. Қора меҳнатдан қочмаслик фазилати оқликлар, юксакликлар беради. Биз бу фазилат билан кўзлаган манзилларимизга етиб борамиз.

ҲАЛИМА ХУДОЙБЕРДИЕВА
ШЕЪРЛАР

Йўлдадирман

Йигирма йил ўтди интизорликда.
Андрей ВОЗНЕСЕНСКИЙ.

Сиз кутасиз. Менам бораман.
Учиб бородурман худди ўқ.
Фақат… олдин хат юбораман,
Ўша хатни ёзганимча йўқ.

Кўнгил ичга тўкиб борини,
Бир йил, ўн йил ўтди, бу кўпми?
Айрилиқнинг алафзорини
Биргалашиб ўрамиз, хўпми?

Йигирма йил, ўттиз йил ўтди,
Кўзингизга малол инмасми?
Ўттиз йиллаб ғовлаган ўтни
Ўрар чоғи чалғи синмасми?

Қирқ йил ўтди. Мен тез бораман,
Ранжимангиз, гувоҳ еру кўк!
Фақат… олдин хат юбораман,
Хатни ҳали ёзолганим йўқ.

Учиб бородурман худди ўқ,
Бу ҳолатни қандай шарҳлайман?
Борган сари ўрмонзор қуюқ,
Мен куйиниб чалғи чархлайман.

Сиз кутасиз. Менам бораман.

                Ўзбекнинг

Узун тунлар ойларданам уёлган,
Аёллари толса, севилиб толган,
Қора кўзи бор эркакка ишқ солган
Тоғлардаги жайронидир ўзбекнинг.

Ойбарчини бор Барчиндир, эртакмас,
Алпомишдан туғ олмаган эркакмас,
Дўст юкига олма тутиб, тоғи паст
Ҳамма олам ҳайронидир ўзбекнинг.

Уйларида ғижирлайди ҳамон синч,
Нодираси мозорида ётсин тинч,
Ҳар боласи то сўнгги дам юкингич,
У бир Каъба – сайронидир ўзбекнинг.

Билмам, Оллоҳ, гул берганми, хас берган,
Не бўлса ҳам дилин сархуш, маст берган,
Нодирага каниз бўлиб сас берган
Ҳалимаси, бийронидир ўзбекнинг.

        Топмадим

Тоққа кетди, чўлга кетди карвоним, аммо,
Гўдаклигим ўтган дала-тузни топмадим.

Сурув-сурув бўлиб ўтди даҳшатлар, бахтлар,
Қўй суруви ортидаги изни топмадим.

Кейин хушрўй бўлгандирман ва лекин ўша
Оқи-оқ, қизили-қизил юзни топмадим.

Атрофда ёр, жўраларим ғужғон бўлдию
Мен деб юкни олар белни, тизни топмадим.

Онажоним, излаб ёшим бир жойга етти,
Аммо, сиздан келадиган исни топмадим.

          Томоқ қириши

Ота келганини доим қишу ёз
Томоқ қиришидан билар эдилар.
Болаю катталар чиқарди пешвоз,
Барсдай юришидан билар эдилар.

Энди у барс йўқдир, тортмасдан сергак
Бемалол ўтирар, уйда аёл – ой.
Эркак шундай бўлса, келганда эркак
Аёл типирчилаб топмай қолар жой.
Бу аёл олдинам бемалол эди,
Уддалай олмади эрга шамликни.
Қабул қилолмади эркакнинг диди
Аёлдаги бу тур хотиржамликни.

Аёл энди ҳушёр, қулоғи овда
Йиғлаб эслар эрин ҳар бир киришин.
Энди тушларини қилар безовта,
Шовқин. Ва эркакнинг томоқ қириши.

Муҳаббат

Кўнгил қўлин боғлаб одам аҳлини
Банду баланд қилади тағин муҳаббат.
Бир кун йўлдан уриб соғлом ақлини
Дардман қиладия тағин муҳаббат.

Чироққа уринган парвонасимон,
У келса, қизғанмай дилимни тутай.
Мен ўзим шу дарднинг ҳосиласиман,
Майлига, шу дардда дунёдан ўтай.

Аждодим ҳаёт деб, ишқ деб, очган сўз,
Авлодим ҳам ундан ўйларга чўмсин.
Шу дард оқибати мен очганман кўз,
Сўнг дам тағин шу дард кўзимни юмсин.

Ёзи ёнди

Ёзи ёнди. Сарғайди кузи.
Интиқ-интиқ кутди. Келмадинг.
Сенга гулоб тайёрлаб ўзи
Талх зардоблар ютди. Келмадинг.

Мунғайиб, ранглари ўчди тоғ,
Заҳарми, бир нима ичди тоғ?
Кетдимми деб, хатимда хато –
Ёзганларин титди. Келмадинг.

Сенга тўнлар тикди, қўшқавиқ
Кутиш юрагига санчгач тиғ,
Қайчи олиб аччиқма-аччиқ
Қирқиб, қийиб, сўтди. Келмадинг.

Кутди.
Кутди.
Бир сўз демади.
Сўнг дард чалди. Кетди омади.
Аста-аста чўкди кемадай,
Кейин бемор ётди. Келмадинг.

Умр бўйи чарх урди.
Излади.
Шамолларда қолди бўзлари.
Кетди.
Очиқ кетди кўзлари.
Келма. Энди ўтди. Келмагин.

Ёзи ёнди. Сарғайди кузи…

Қайта бошлаш

Кўриб қолсанг яқин келиб қолган ўлимни,
Иккиланмай қайта бошдан бошла йўлингни.

Тажриба бор, йўлнинг ўнқир-чўнқирларини
Энди яхши биласан, сен, таниш барча куй.
Ортга ташла ҳаётингнинг кир-чирларини,
Кийилмаган қуш тумшуқли туфлиларинг кий.

Қайта бошлаш истаклари: куйдир, булоқдир,
Қаттиқ иста. Муғаннийсан. Куйиб чаласан.
Елкангдаги босиб турган тошни улоқтир,
Енгил учгин, баланд учгин, учаоласан.

Парво қилма гоҳ бемадор титраса тиззанг,
Қаддинг кўтар, кўтар яна йўлларнинг чангин.
Ювгин, кетсин вужудингни қоплаётган занг,
Қарабсанки, янгисан, сен. Яна яп-янги.

Ҳаёт йўлин қайта бошлаш мумкиндай, нақддай,
Гар шу истак ич-ичингда ўсса дарахтдай.

Мажнунтол

Мажнунтол, эй эгиб шох
Сен кимларга сир айтдинг?
Баридан бўлдим огоҳ,
Ўн айтдингми, бир айтдинг?

Сирингни сувга солма,
Баргингдан ғам арисин.
Бир сирингни ололмай
Ёш дунёлар қарисин.

Сен ҳам кўзинг ёшини
Ҳеч ким кўрмас бир найсан.
Фақат ишқинг яшириб
Мендек йиғлаёлмайсан.

Дашти биёбонман

Дашти биёбонман.
Ҳўлламади ҳут,
Минг йилки, чилчилман бўлмагандай бут,
Мени унутганинг тамоман унут,
Сен томон сузгувчи қайиқ бўлдим, мен!

Қадди шамшод эдим, тўлган ойлардай,
Менга туюлар ишқ, йўлим бойлардай,
Лек, сен ёмон отдинг таранг ёйлардай,
Ҳажринг ўқларидан майиб бўлдим, мен!

Воҳ, ишқинг тақдири зумда ҳаллигин
Мен қайдан билибман тили боллигин,
Қанчалар хуш эди камбағаллигим,
Ғам билан бойитдинг, бойиб бўлдим, мен!

Қул бўлиб, кул бўлиб аросат аро
Томчи ишқ сўровдим мен мотамсаро,
Румиймассен.
Мен деб киймассен қаро,
Кўксингдаги шамсдай ғойиб бўлдим, мен!

Дашти биёбонман.
Ҳўлламади ҳуш…

Юрак билан олишув

   Кардиолог Анисхон Алавийга

Бу дунёда нима ўзи
Келмак, кетмак муроди,
Она арслон, арслон ўғил
Қолдириб кетмиш бизга.
Она арслон кечагидай кўз ўнгимда туради,
Бу майдонга кирганмиз биз, ул устоз босган издан.
Шундай она руҳи қўллаб, сизга ўзи келган шон,
Музайяна онамизнинг арслон ўғли – Анисхон!

Оналари хушбўй чечак, савту сунбул эдилар,
Адабиёт боғларинда чин дил, чин гул эдилар,
Шоҳ олдида шоҳонаю қулларга қул эдилар,
Бошдан-оёқ кўнгул эди, фақат кўнгул эдилар,
Музайяна онамизнинг арслон ўғли – Анисхон!

Қулоқ тутсак биров ақл, биров фириб бергайдир,
Биров бузар, жонин тикиб, биров қуриб бергайдир,
Биров чаплар, биров чапни ўнгга буриб бергайдир,
Юрак билан олишувга арслон туриб бергайдир,
Музайяна онамизнинг арслон ўғли – Анисхон!

Одамлар бор, юракларни тинчитмасдан тинчимас,
Ойдай учиб юрганларга тузоқ ташлар, қилиб қасд,
Отдай юрак суринади, отдай юрак кетар дарз,
Шунда… Унинг қўлларида юракда юради қон,
Музайяна онамизнинг арслон ўғли – Анисхон!

Минг шукрким, ўзбегимдан сиздай ўғлон чиққандир,
Не дилларга тиб илмининг уруғларин эккандир,
Биз билмаймиз, тиб илми – қандай синоат, қандай сир,
Билганимиз – Ибн Сино қўли сизга теккандир,
Шундай она руҳи қўллаб, сизга ўзи келган шон,
Музайяна онамизнинг арслон ўғли – Анисхон!

Садоқат

Отани маҳзун ғам, хасталик ютди,
Фарзанд юксак-юксак авж учар фасли.
Учмай, ташвишларга кўмилиб ўтди,
Бу отага юксак садоқат асли.

Майли, ишқ ҳақида чекмаса ҳам оҳ,
Балки бу ҳам сўзсиз ишқ тоқатидир.
Аммо ўзин унга санарми паноҳ –
Бу эрнинг аёлга садоқатидир.

Юраги ҳақида очиб юрманг фол,
Буни текширмасдан ҳис этган маъқул.
Силаб, кўйлагига урдими дазмол,
Аёлнинг эркакка садоқати шул.

Бошга кўтарингиз тортмасдан ҳадик,
Чидаб танбеҳларин кўпу озига.
Келин боқолмасми кўзларига тик,
Садоқати шулдир қайнонасига.

Шундай садоқатга ўлчов борми, бас,
Инсонни ҳам инсон қилган шу ҳис, куч.
Инон, бахт қушининг қаноти синмас,
Шу хил белгиларга келиб турсак дуч.

Билмаслар

Кўрдим қишлоқ, гўзал шаҳарлар кўрдим,
Оҳорлари кетиб борар, билмаслар.
Жамалаксоч пари-пайкарлар кўрдим,
Баҳорлари кетиб борар, билмаслар.

Тугмак бўлса етмас белбоғ учлари,
Дунё молин маҳкам тишлар тишлари-
Боғларининг ширинзабон қушлари-
Олқорлари кетиб борар, билмаслар.

Отлари-я, қорабайир отлари
Гижинглайди, деб ўйласам, додлади.
Ёли бўрон бўлганлигин ёдлади-
Шунқорлари кетиб борар билмаслар.

Кузатиб бу дунёнинг ўр-қирини,
Билмай қолдим келмак, кетмак сирини.
Ёлғон ёрлар ялашиб бир-бирини,
Чин ёрлари кетиб борар, билмаслар.

Чарсиллаган бир ўт ёнар ичимда,
Мен шеър айтсам, айтмадим тил учинда.
Бу талотўп, қув-қув, чоп-чоп ичинда,
Ҳалима ҳам ўтиб борар, билмаслар.

Аёл ўтиб борар

Сен сўрама, мен ҳам айтмайин
Курагимни синганини қарс.
Шовқин солма, мен уйғотмайин,
Юрагимда ётар бир йўлбарс.

Баланд бир ўт ёнган ичимни,
Мен совитиб яшашим керак.
Ўз-ўзимга сарфлаб кучимни,
Мен овутиб яшашим керак.

Аёл ўтиб борар, шўх юриб,
Шамолларда соч ёйган аёл.
Ич-ичида йўлбарс ўкириб
Сиртдан майин жилмайган аёл!!!

Қамишдай эгилган ўзим. Тик тарз-мен ўзим,
Ўз-ўзимга ўқиб тургувчи — дарс-мен ўзим.
Ҳар довонда минг ўқ еган кўксим қонталаш,
Ўкириб йўл босаётган йўлбарс-мен ўзим.

Ватандир бу…

Оллоҳ, Оллоҳ эранларнинг
Сўзи қолган Ватандир бу.
Бўзлаб ўтган тўрғайларнинг
Бўзи қолган Ватандир бу.
Юрт деб отга қамчи урган
Ўққа учган не руҳу, тан.
Кўзимга тик қараб турган
Кўзи қолган ватандир бу.
Кечиб, сарҳад, уммонларни
Кўрсам-да тик иймонларни.
Кишан узган арслонларни
Изи қолган ватандир бу.
Гарчанд жаранг, гарчанд сукут…
Қон, шон билан олинган юрт.
Тишларида курашнинг ўт,
Музи қолган ватандир бу.
Бу ер кимнинг, бу кўк кимнинг
Эгаси бор ҳар ўт, чимнинг.
Ўз ерида Ўзбегимнинг
Ўзи қолган Ватандир бу.

Мен бир куни

Мен бир куни
Ташлаб кетаман
Бўз либосим, сийму заримни
Қор ивитар,
Шамол варақлар
Ортда қолган дафтарларимни.
Гарчанд тишга босиб тишимни
Ўз елкамдан ўзим босиб тек
Гунгдай кетдим
Сўнг бекатгача.
Лек ортимдан қолган шеърларим
бу дунёнинг
ёлғонларидан
Қаҳ-қаҳ урар қиёматгача.

17 may — O‘zbekiston xalq shoirasi Halima Xudoyberdiyeva tavallud topgan kunning 70 yilligi

Ijodkor o‘z ijodiga, hayot yo‘liga o‘zi baho berishi qiyin. Biroq insonda ko‘ngil degan narsa bor. Ko‘ngil – o‘z sohibining xolis hakami! Odam ko‘ngli to‘lmagan narsasini birovga ko‘rsatgisi kelmaydi. Demoqchimanki, har tomonlama mukammal deb o‘ylagan kitobimni hali chiqarolganim yo‘q. Shu tuyg‘u ham insonni ishga, ijodga undab tursa kerak.

Halima Xudoyberdiyeva
ENG QORA ISH, ENG TOZA ISH
– BIZNING ISHIMIZ…

Halima Xudoyberdiyeva 1947 yilda Sirdaryo viloyatining Boyovut tumanida tavallud topgan. 1972 yilda Toshkent Davlat universitetining (hozirgi O‘zbekiston Milliy universiteti) jurnalistika fakultetini tamomlagan. 1975-77 yillarda Moskvada, Gorkiy nomidagi Adabiyot institutida tahsil olgan. O‘zbekiston xalq shoiri (1992).
Mehnat faoliyatini talabalik yillaridayoq boshlagan shoira 1971-75 yillarda “Saodat” jurnalida bo‘lim boshlig‘i, 1978-83 yillar oralig‘ida “Yosh gvardiya” nashriyotida bo‘lim boshlig‘i, 1983-85 yillarda “Saodat” jurnalida bosh muharrir o‘rinbosari, 1985-94 yillarda esa “Saodat” jurnalining bosh muharriri vazifalarida ishladi. Shu bilan bir vaqtda 1989-94 yillarda Respublika xotin-qizlar qo‘mitasi raisi lavozimida faoliyat yuritdi.
Halima Xudoyberdiyevaning “Ilk muhabbat”, “Oq olmalar”, “Suyanch tog‘larim”, “Chaman”, “Issiq qor”, “Sadoqat”, “Muqaddas ayol”, “Bu kunlarga yetganlar bor”, “Hurlik o‘ti”, “Yuragimning og‘riq nuqtalari”, “To‘marisning aytgani”, “Saylanma”, “Yo‘ldadirman”, shuningdek, rus tilida “Belыye yabloki», “Reshimost” singari o‘nlab kitoblari chop etilgan.
Shoira ijodiy faoliyati davomida tarjimachilik ishlarida ham bir qator yutuqlarga erishgan. Xususan, uning tatar dramaturgi To‘fon Minnulinning “Alla” pyesasini o‘zbek tiliga tarjima qildi. Bu spektakl keyinchalik Hamza nomidagi Milliy akademik teatrda sahnalashtirilib, uzoq yillar tomoshabinlar e’tirofiga sazovor bo‘ldi.

Bolalik yillarimni eslaganimda olmazor hovlimiz ayvoni oldida uzun qilib tortilgan patgilamning o‘rmagi ko‘z oldimga keladi. O‘rmakning kuzuvini onam bog‘lar, (odatda kuzuvni asosan kayvonilar, ishining ustasi bo‘lgan chevarlar bog‘laydi) biz uning turini (o‘rmak iplari) yugurardik.

Keyin onam “Bismillahir rohmanir rohiym” deb ot ustida o‘tirgandek o‘rmakning ustiga o‘tirib to‘qishni boshlar, onamning har qilich qoqib, bir yo‘l arqov o‘tkazganlarida patgilamning gullari ochilib, kattarib, to‘lishib borishini havas bilan kuzatar, o‘zim ham onam bilan basma-bas patning turini chalishardim. (Yerda tortilgan patgilamning o‘rmagi ikki tarafda o‘tirib to‘qiladi) Bilasizmi, o‘shanda hali maktabga borib-bormagan vaqtlarim edi.

Onam bilan yonma-yon o‘tirib o‘rmak to‘qirdik, iroqi do‘ppilarning iroqisini tikardik. Mana bu to‘rtliklar o‘shanday paytlar, onamning o‘rmak to‘qib yoki do‘ppi tikib o‘tirib aytgan xirgoyilaridan esimda qolgan:

Iydirgin mardga meni,
Kuydirgin mardga meni.
Alloh, Alloh, zorim eshit,
Suydirgin mardga meni.

Yoki:

Talh hijronni yutgayman,
Kuyib noma bitgayman.
Seni nafaqat tirik,
Qabrimda ham kutgayman.

Onamning ovozi shirali, xirgoyilari chiroyli edi. Bu satrlarning ma’nosini chuqur tushunmasam-da, u kishiga qo‘shilib xirgoyi qilib o‘tirganlarimni kuni kechagiday eslayman.
Muhitda gap ko‘p.

Otamning Abdurahmon bova, Rajabov bova, Abdumo‘min bova, Eshon bova kabi yetti-sakkiz nafar qadrdonlari har o‘n, o‘n besh kunda uyimizda kitobxonlik qilishardi. Bu suhbatlarda Navoiy, Fuzuliy, Bedil singari ulug‘larimiz g‘azallaridan tashqari ishqiy, sarguzasht dostonlar ham o‘qilardi. Go‘ro‘g‘li, Kuntug‘mish, Avazxon, Alpomish kabi dostonlar qahramonlari otamning do‘stlari singari menga ham qadrdon bo‘lib qolgandi. Bu kitobxonlik kechalarida dostonu g‘azallarni ko‘proq otam Ummatqul Xudoyberdi o‘g‘li o‘qirdi. Chunki u kishining ovozlari baland, qiroatlari yoqimli edi. Bu ovozni hali-hanuz ba’zan tushlarimda eshitganday bo‘laman.

Bunday kechalarda men doim otamning yoniga suqilib kirib olib, xayolan Barchinga aylanardim. Boychiborga dardimni aytardim. Xullas, dostonlar olamida yashardim.

Bu dostonlarda yengilmas kuch, qudrat timsoli Hazrat Ali o‘zi bilan “Yengsang senga tegaman, yengilsang o‘ldiraman” sharti bilan kurashga tushgan Zufununni yengar va uni shu muzofotga hokim qilib qoldirib, o‘zi yangi muzofotlarni zabt etish yo‘lida ot solib ketardi.

Men Hazrat Alining yollari bo‘ron yanglig‘ guvillab ketayotgan qorabayir otining har yelkasi bir muzofotni ko‘tarib ketayotganiga ishonib yashardim. Bu vaqtlarda otam bog‘bon, onam pillachilik agronomi bo‘lib ishlardi.

…Ozgina ortga qaytamiz.

O‘z onam Sharofat Xonnazar qizi paxta dalasidagi o‘qariqdan dorilangan suv ichib qo‘yib, o‘ttiz besh yoshlarida olamdan o‘tganlarida men ikki yoshga yetmagan go‘dak ekanman. Shunda amakim Ummatqul Xudoyberdi o‘g‘li bilan xolam Qarshigul Xonnazar qizi meni o‘z tarbiyasiga olgan ekanlar. (Biznikilar aka-uka, opa-singillarga uylanishgan ekan).

Men o‘z onamni eslay olmayman. Hatto birorta suratlari ham qolmagan. Bu dunyoda kun ko‘rmay, yosh ketgan onajonimning huru g‘ilmonlarga qo‘shilgani rost bo‘lsin.

Ammo amakim (“amaki” deganim uchun Xudo meni kechirsin, chunki men dunyoda farzand uchun u kishidan mehribonroq ota bo‘lishiga ishongim kelmaydi) va xolam tufayli hech bir kamim yo‘q edi. Xoladan onaning hidi kelarkan. Bu ikki jannatmakon insonlar – amakim bilan xolam meni onam dunyodan o‘tgan kundan boshlab o‘zlarini “ota, ona” deyishga o‘rgatishgan ekan. Joylari jannatda, tuproq to‘shaklari pardan bo‘lsin ularning. Ular hali-hanuz yer ostida yotib ham meni qo‘llayotganlariga ishonaman.

Shunday qilib, onam agronom bo‘lib ishlayotgan yillarga kelgandik. Haqiqiy mehnat hamma zamonlarda ham o‘z qadr-qimmatini topadi. Onaizorimning 3-4 marta Moskvaga, syezdga delegat bo‘lib borib kelganlarini eslayman.

Onamning to‘q ko‘k rangli oti bo‘lib, peshonasida katta oq qashqasi bo‘lardi. Shuning uchunmi uning nomi “Ola qashqa” edi. Otning ko‘zlari shunday aqlli ediki… Keyin men umrim davomida bunday otni boshqa uchratmadim. U haqiqatan ham shunday betakror xushsurat otmidi, yo bolalikning ko‘zlari katta bo‘ladi, deganlariday bu mening bolalik tasavvurimmidi, bilmayman… Shuning uchun ham birinchi she’rimni 7-sinfda o‘qib yurganimda shu otimizga bag‘ishlab yozganman va bu she’r tuman gazetasida bosilgan.

Qishloqda nima ko‘p – ish ko‘p. Kunduzlari maktabga, pillaga, dalaga, paxtaga… xullas, tinim bilmasdik. Kechasi yozishga odatlangandim. Tarki odat – amri mahol. To hanuz asosan tunda ishlayman. Garchi uyqusizlik sog‘likka zarar ekanini bilsam-da, tunda maza qilib ishlayman. Har qalay, tunda hech kim sizga xalaqit bermaydi. Maktabda o‘qib yurgan vaqtlarimda ham yarim kechasigacha o‘tirib yozaverardim. Bu hol onamning jahlini chiqarar, xonaning chirog‘ini o‘chirib, meni yotishga buyurib chiqib ketardilar. Shunday paytlarda onamning uxlab qolishlarini kutib yotardim. Shu yotishda xayolimda bir-ikki she’rni to‘qib qo‘yardim-da, keyin sekin turib qog‘ozga tushirardim. Chiroqning yana yonganini ko‘rgan onam yana kelar, endi yotib uxlamasam otamni uyg‘otishini aytib qo‘rqitardilar. Bu hol 2-3 martadan qaytariladigan kechalar ham bo‘lardi.

Rahmatlik onaizorim haqida keyingi yillarda Lila opa degan tatar qo‘shnimiz (ular onam bilan egachi singilday qadrdon edilar) aytib bergandi. O‘sha yillarda onam qo‘shnilarga chiqib kuyinarkan: “Kechasi bilan o‘tirgan bola ertalab yuzini yuvib maktabga chopqillab ketaveradi. E, Xudoyim-ey, nima qilsam ekan, bolam bechora uvuz etida kuyib ketayapti”.

Yildirim yillar bir-birini quvib shu alfozda o‘taverdi. Maktab davri tugab, betakror talabalik yillarim boshlandi. Jurnalistika fakultetining birinchi kursida o‘qiyotganimda “Ilk muhabbat” nomli kitobim chop etildi. Bu kitob shunchalar katta mehr-muhabbat bilan kutib olindiki, buning uchun muxlislarimdan, ayniqsa, universitet domlalari – ustozlarimdan minnatdorman. Ularning bir yutug‘imga o‘n yutuq qo‘shib maqtashlari, ba’zan imtihon paytlari Rasul Hamzatov, Silva Kaputikyan yoki Eduard Mejelaytisdanmi yo Bella Axmadullinadan birorta she’r o‘qitib (o‘zbekcha tarjimada albatta yod o‘qirdim) imtihon daftarchamga “5” baho qo‘yib berishlari meni qanotlantirib yuborardi. Abdug‘afur Rasulovning san’atkorlarga xos nutq san’ati hammamizni rom etib qo‘yardi. Ba’zan darslardan qochib ketgan paytlarimiz ham u kishining darsiga qaytib borardik.

U vaqtlarda she’riyat kechalariga odamlar oqib kelar va biz ham bu anjumanlarga bayramga borayotgandek shoshilib borardik. Adashmasam, bu yillarda “Minbar she’riyati” davri boshlanib kelayotgan edi. Moskvada Yevgeniy Yevtushenko, Robert Rojdestvenskiy, Bella Axmadullina, Andrey Voznesenskiy kabi rusning vijdoniga aylanib ulgurgan shoirlari sahnada 2-3 soatlab she’r o‘qir, ularning so‘z aytish jozibasi, voizliklariga mahliyolik kundan-kun ortar va bu holatning ta’siri bizning yurtimizda o‘tayotgan uchrashuvlarda ham sezila boshlagan edi. Biz Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Rauf Parfi, Omon Matjon kabi shoirlardan soatlab she’r eshitishdan zerikmasdik. O‘z navbatida ular ham she’r o‘qishdan charchashmasdi.

“Bu shoirlar, – degandi universitetdagi bir uchrashuvda adabiyot va she’riyatnig katta bilimdoni, aziz domlamiz (joylari jannatda bo‘lsin) Begali Qosimov, – daryolarga o‘xshaydi. Gurrosi, shiddatli g‘alayonlari boshqa-boshqa daryolarga. Asov daryolarga”.

Bu haqda adabiyotimizning tolmas, otashnafas targ‘ibotchilaridan biri Hamid Sulaymondan yana bir ta’sirli gap eshitgandim: “Sizlar hozir juda gurkirab yetilib keldilaring. Xuddi bug‘doy boshoqlariday. Shunday yetilish jarayonlarida har xil voqealar ham sodir bo‘lishini biz ko‘rdik, sizlar ko‘rmanglar. Ilohim, sizlarni Xudo o‘z panohida asrasin”.
Adabiyot muzeyida (u kishi muzey direktori edilar) Gerkules domlamizning (ular haqiqatan ham juda basavlat, kelishgan, doston qahramonlarini eslatadigan odam edilar), 3-kurs talabasi bilan shu qadar jiddiy, samimiy suhbat o‘tkazganlari bir umr yodimda qoldi.

Shamolday o‘tib borayotgan umrimiz dovonlarida shoir akalarimizning hayot yo‘llarini kuzatib, jannatmakon ustozlarimizning bu e’tiroflari qanchalar haqligiga amin bo‘ldim.
Xalqimizning bu sevimli shoirlari o‘zbek she’riyatining yuqori pog‘onalarga ko‘tarilishida zamondosh ijodkorlarga yalovbardor bo‘ldilar deb ikkilanmay ayta olaman.

Mening Toshkentga kelib qolishimga jannatmakon ustoz, davlat arbobi Sharof Rashidov sabab bo‘lganlar. U kishi Sirdaryoga borganlarida “Sirdaryo haqiqati” gazetasida mening she’rlarimni o‘qib, o‘sha yillardagi viloyat hokimi Nosir Mahmudov va gazeta bosh muharriri Ismoil Sulaymonovga otam bilan gaplashib, maktabni tugatganimdan so‘ng meni (unda 9-sinfda o‘qirdim) Toshkentga o‘qishga yuborishlarini tayinlab ketgan ekanlar. Keyinchalik bu haqda Ismoil Sulaymonov o‘z kitoblarida batafsil yozdilar. Toshkentda aziz ustozlarim Mirtemir aka, qadrli Zulfiya opa, Komil Yashin kabi millatimizning faxr-iftixoriga aylangan odamlardan ko‘p mehr-muruvvatlar ko‘rdim. Ishlash, yashash saboqlarini oldim. Allohga shukrki, menga ana shunday ustozlardan tahsil olish saodatini berdi. Shuning uchun ham Toshkent va Moskvada tahsil olgan yillarim hayotimning eng yorqin fasllari bo‘lib qoldi.

Ijodkor o‘z ijodiga, hayot yo‘liga o‘zi baho berishi qiyin. Biroq insonda ko‘ngil degan narsa bor. Ko‘ngil – o‘z sohibining xolis hakami! Odam ko‘ngli to‘lmagan narsasini birovga ko‘rsatgisi kelmaydi. Shu nuqtai nazardan aytishim mumkinki, men ham she’rlarimni ko‘nglim to‘lgani uchun nashr ettirganman. Ammo gazeta yoki jurnallardagi ayrim chiqishlarda ba’zan qandaydir kamchiliklar bo‘lganday, kitoblarimda ham ba’zan shunday kamchiliklar bo‘lib turadi. Demoqchimanki, har tomonlama mukammal deb o‘ylagan kitobimni hali chiqarolganim yo‘q. Shu tuyg‘u ham insonni ishga, ijodga undab tursa kerak.

Adabiyot, nazarimda, ko‘ngillarni zang bosishdan saqlab, poklab turadigan toza daryo suvlariga o‘xshaydi. Biz ma’naviy ko‘tarilishlarsiz hech qayoqqa borolmaymiz. “Qobusnoma”da “Aql bilan pul topish mumkin, ammo pul bilan aql topib bo‘lmaydi” degan purhikmat bir gap bor. Jamiyat binosining qad ko‘tarishida ma’naviyat poydevor vazifasini o‘taydi.

Adabiyot – ko‘ngil uchun ishlaydi. Uni dag‘allashib, toshga aylanib ketishdan saqlaydi. U odamlarni mehr-muhabbatga o‘rgatadi. Bir-biridan teskari tomonga emas, bir-biriga peshvoz yurishga undaydi. Peshvoz yurganda ham birinchi qadamni ikkilanmay o‘zing tashlashing kerakligiga o‘rgatadi. Qanday sevish, qanday yashash kerakligini o‘rgatib oqayotgan toza daryo suvlaridan ichmay yashab bo‘ladimi?!

Shu pok suvlardan bir qultum – Sent Ekzyuperining “Istehkom” romanidan bir jumla keltirmoqchiman: “Ayol zoti sevishini bildirishi uchun ayolning soyasi va aks-sadosiga aylanishga rozi bo‘lgan erkakdan nafratlanadi. O‘z aksi bilan so‘zlashishning kimga ham qizig‘i bor. Unga sening “istehkom” singari mustahkamliging zarur. Zero, har bir toshingdan senliging bilinib tursin”.

Darhaqiqat, adabiyot rivoji millat ma’naviyati va kelajagi uchun shunchalik muhim ekan, bu sohaga yana-da diqqatli bo‘lishimiz kerak. Ulug‘larimizdan meros an’analarni davom ettirishimiz va shu bilan birga yangi an’analarga muallif bo‘lmog‘imiz lozim bo‘ladi. Kurashchan qozoq shoiri O‘ljas Sulaymon yozadi: “Yangi deb hamma yangiliklarni qabul qilib, eski deb hamma eskilardan voz kechib bo‘lmaydi. Sivilizatsiya uchun xizmat qiladiganlarini olib qolish kerak”.

Bu fikrni hamma masalada tadbiq qilish mumkin. Xayolimga dastlabki kitoblarimdan birida yozgan satrlarim keldi:

Bundan agar el uchun,
Kelar bo‘lsa qilcha naf.
Qilday tilini topib,
Tillashaver mard bilan.

Taraqqiyotimiz, ertangi kunimizning tinchligi, obodligi uchun xizmat qiladigan har qanday an’ana, qadriyatlarni ko‘z ustiga qo‘yib saqlash va uning aksi bo‘lgan hodisotlardan zudlik bilan voz kechish yo‘llarini topish kerak.

Sevimli adibimiz Asqad Muxtor shunday degan ekanlar: “Klassika – bu shunday chuqur va po‘rtanali dengizki, uning shiddatli to‘lqinlari kuch bilan bir urilishdayoq har qanday “izm”larni qirg‘oqqa chiqarib tashlaydi”.

Haqiqatan ham mumtoz adabiyotimizning qudrati cheksiz. Hammamiz shu buyuk daraxtning ildizlaridan oziqlanib oyoqqa turganmiz. Ammo masalaning yana bir tomoni borki, yuki yengil, maza-matrasiz, fikran qashshoq she’ru g‘azallarni ba’zan mumtoz adabiyotimizda ham, modern she’riyatida ham uchratish mumkin.

Modern so‘zining tarjimasi “zamonaviylik”dir. Zamonaviylikka, yangilikka kim intilmaydi? Modern qo‘rg‘onlarida yurgan shoirlarimizning chaqmoqday chaqnagan fikrlari ko‘ngilni yoritib yuboradigan paytlar ko‘p bo‘ladi. Bizning she’riyatimiz mavqei baland she’riyat va bu balandlik bizning “modern”chilarimiz ijodida ham asta-sekinlik bilan ko‘zga tashlanib boryapti.

Dadil, nozik fikrlovchi yosh shoiramiz Oydinniso misralariga diqqat qiling:

Shu lahza,
aynan shu lahza
hamma-hammasidan kechaman!
Hayot yo‘q,
o‘lim yo‘q,
Sevgi bor lim kosa,
Yurak to‘lguncha ichaman.
Shu lahza,
faqat shu lahza…
Qolganini Xudo biladi.
Yoki:
Men tog‘ni sevaman
U menga lolalar tutmaydi.
Faqat
Meni jarliklardan
Jimgina qizg‘anadi u.

Hajman siqiq, lekin o‘quvchini o‘yga toldiruvchi bu kabi she’rlarni modernning yaxshi namunalaridan degim keladi.

Xullas, adabiyotimizni rivojlantirish uchun biz juda ko‘p ishlarni amalga oshirish bilan birga har birimiz o‘z ustimizda ishlashimiz, qattiq ishlashimiz kerak bo‘ladi. “Eng qora ish, eng toza ish – bizning ishimiz”, deydi yozuvchining mehnati haqida Robert Rojdestvenskiy. Qora mehnatdan qochmaslik fazilati oqliklar, yuksakliklar beradi. Biz bu fazilat bilan ko‘zlagan manzillarimizga yetib boramiz.

HALIMA XUDOYBЕRDIYEVA
SHE’RLAR

Yo‘ldadirman

Yigirma yil o‘tdi intizorlikda.
Andrey VOZNЕSЕNSKIY.

Siz kutasiz. Menam boraman.
Uchib borodurman xuddi o‘q.
Faqat… oldin xat yuboraman,
O‘sha xatni yozganimcha yo‘q.

Ko‘ngil ichga to‘kib borini,
Bir yil, o‘n yil o‘tdi, bu ko‘pmi?
Ayriliqning alafzorini
Birgalashib o‘ramiz, xo‘pmi?

Yigirma yil, o‘ttiz yil o‘tdi,
Ko‘zingizga malol inmasmi?
O‘ttiz yillab g‘ovlagan o‘tni
O‘rar chog‘i chalg‘i sinmasmi?

Qirq yil o‘tdi. Men tez boraman,
Ranjimangiz, guvoh yeru ko‘k!
Faqat… oldin xat yuboraman,
Xatni hali yozolganim yo‘q.

Uchib borodurman xuddi o‘q,
Bu holatni qanday sharhlayman?
Borgan sari o‘rmonzor quyuq,
Men kuyinib chalg‘i charxlayman.

Siz kutasiz. Menam boraman.

O‘zbekning

Uzun tunlar oylardanam uyolgan,
Ayollari tolsa, sevilib tolgan,
Qora ko‘zi bor erkakka ishq solgan
Tog‘lardagi jayronidir o‘zbekning.

Oybarchini bor Barchindir, ertakmas,
Alpomishdan tug‘ olmagan erkakmas,
Do‘st yukiga olma tutib, tog‘i past
Hamma olam hayronidir o‘zbekning.

Uylarida g‘ijirlaydi hamon sinch,
Nodirasi mozorida yotsin tinch,
Har bolasi to so‘nggi dam yukingich,
U bir Ka’ba – sayronidir o‘zbekning.

Bilmam, Olloh, gul berganmi, xas bergan,
Ne bo‘lsa ham dilin sarxush, mast bergan,
Nodiraga kaniz bo‘lib sas bergan
Halimasi, biyronidir o‘zbekning.

Topmadim

Toqqa ketdi, cho‘lga ketdi karvonim, ammo,
Go‘dakligim o‘tgan dala-tuzni topmadim.

Suruv-suruv bo‘lib o‘tdi dahshatlar, baxtlar,
Qo‘y suruvi ortidagi izni topmadim.

Keyin xushro‘y bo‘lgandirman va lekin o‘sha
Oqi-oq, qizili-qizil yuzni topmadim.

Atrofda yor, jo‘ralarim g‘ujg‘on bo‘ldiyu
Men deb yukni olar belni, tizni topmadim.

Onajonim, izlab yoshim bir joyga yetti,
Ammo, sizdan keladigan isni topmadim.

Tomoq qirishi

Ota kelganini doim qishu yoz
Tomoq qirishidan bilar edilar.
Bolayu kattalar chiqardi peshvoz,
Barsday yurishidan bilar edilar.

Endi u bars yo‘qdir, tortmasdan sergak
Bemalol o‘tirar, uyda ayol – oy.
Erkak shunday bo‘lsa, kelganda erkak
Ayol tipirchilab topmay qolar joy.

Bu ayol oldinam bemalol edi,
Uddalay olmadi erga shamlikni.
Qabul qilolmadi erkakning didi
Ayoldagi bu tur xotirjamlikni.

Ayol endi hushyor, qulog‘i ovda
Yig‘lab eslar erin har bir kirishin.
Endi tushlarini qilar bezovta,
Shovqin. Va erkakning tomoq qirishi.

Muhabbat

Ko‘ngil qo‘lin bog‘lab odam ahlini
Bandu baland qiladi tag‘in muhabbat.
Bir kun yo‘ldan urib sog‘lom aqlini
Dardman qiladiya tag‘in muhabbat.

Chiroqqa uringan parvonasimon,
U kelsa, qizg‘anmay dilimni tutay.
Men o‘zim shu dardning hosilasiman,
Mayliga, shu dardda dunyodan o‘tay.

Ajdodim hayot deb, ishq deb, ochgan so‘z,
Avlodim ham undan o‘ylarga cho‘msin.
Shu dard oqibati men ochganman ko‘z,
So‘ng dam tag‘in shu dard ko‘zimni yumsin.

Yozi yondi

Yozi yondi. Sarg‘aydi kuzi.
Intiq-intiq kutdi. Kelmading.
Senga gulob tayyorlab o‘zi
Talx zardoblar yutdi. Kelmading.

Mung‘ayib, ranglari o‘chdi tog‘,
Zaharmi, bir nima ichdi tog‘?
Ketdimmi deb, xatimda xato –
Yozganlarin titdi. Kelmading.

Senga to‘nlar tikdi, qo‘shqaviq
Kutish yuragiga sanchgach tig‘,
Qaychi olib achchiqma-achchiq
Qirqib, qiyib, so‘tdi. Kelmading.

Kutdi.
Kutdi.
Bir so‘z demadi.
So‘ng dard chaldi. Ketdi omadi.
Asta-asta cho‘kdi kemaday,
Keyin bemor yotdi. Kelmading.

Umr bo‘yi charx urdi.
Izladi.
Shamollarda qoldi bo‘zlari.
Ketdi.
Ochiq ketdi ko‘zlari.
Kelma. Endi o‘tdi. Kelmagin.

Yozi yondi. Sarg‘aydi kuzi…

Qayta boshlash

Ko‘rib qolsang yaqin kelib qolgan o‘limni,
Ikkilanmay qayta boshdan boshla yo‘lingni.

Tajriba bor, yo‘lning o‘nqir-cho‘nqirlarini
Endi yaxshi bilasan, sen, tanish barcha kuy.
Ortga tashla hayotingning kir-chirlarini,
Kiyilmagan qush tumshuqli tuflilaring kiy.

Qayta boshlash istaklari: kuydir, buloqdir,
Qattiq ista. Mug‘anniysan. Kuyib chalasan.
Yelkangdagi bosib turgan toshni uloqtir,
Yengil uchgin, baland uchgin, uchaolasan.

Parvo qilma goh bemador titrasa tizzang,
Qadding ko‘tar, ko‘tar yana yo‘llarning changin.
Yuvgin, ketsin vujudingni qoplayotgan zang,
Qarabsanki, yangisan, sen. Yana yap-yangi.

Hayot yo‘lin qayta boshlash mumkinday, naqdday,
Gar shu istak ich-ichingda o‘ssa daraxtday.

Majnuntol

Majnuntol, ey egib shox
Sen kimlarga sir aytding?
Baridan bo‘ldim ogoh,
O‘n aytdingmi, bir aytding?

Siringni suvga solma,
Bargingdan g‘am arisin.
Bir siringni ololmay
Yosh dunyolar qarisin.

Sen ham ko‘zing yoshini
Hech kim ko‘rmas bir naysan.
Faqat ishqing yashirib
Mendek yig‘layolmaysan.

Dashti biyobonman

Dashti biyobonman.
Ho‘llamadi hut,
Ming yilki, chilchilman bo‘lmaganday but,
Meni unutganing tamoman unut,
Sen tomon suzguvchi qayiq bo‘ldim, men!

Qaddi shamshod edim, to‘lgan oylarday,
Menga tuyular ishq, yo‘lim boylarday,
Lek, sen yomon otding tarang yoylarday,
Hajring o‘qlaridan mayib bo‘ldim, men!

Voh, ishqing taqdiri zumda halligin
Men qaydan bilibman tili bolligin,
Qanchalar xush edi kambag‘alligim,
G‘am bilan boyitding, boyib bo‘ldim, men!

Qul bo‘lib, kul bo‘lib arosat aro
Tomchi ishq so‘rovdim men motamsaro,
Rumiymassen.
Men deb kiymassen qaro,
Ko‘ksingdagi shamsday g‘oyib bo‘ldim, men!

Dashti biyobonman.
Ho‘llamadi hush…

Yurak bilan olishuv

Kardiolog Anisxon Alaviyga

Bu dunyoda nima o‘zi
Kelmak, ketmak murodi,
Ona arslon, arslon o‘g‘il
Qoldirib ketmish bizga.
Ona arslon kechagiday ko‘z o‘ngimda turadi,
Bu maydonga kirganmiz biz, ul ustoz bosgan izdan.
Shunday ona ruhi qo‘llab, sizga o‘zi kelgan shon,
Muzayyana onamizning arslon o‘g‘li – Anisxon!

Onalari xushbo‘y chechak, savtu sunbul edilar,
Adabiyot bog‘larinda chin dil, chin gul edilar,
Shoh oldida shohonayu qullarga qul edilar,
Boshdan-oyoq ko‘ngul edi, faqat ko‘ngul edilar,
Muzayyana onamizning arslon o‘g‘li – Anisxon!

Quloq tutsak birov aql, birov firib bergaydir,
Birov buzar, jonin tikib, birov qurib bergaydir,
Birov chaplar, birov chapni o‘ngga burib bergaydir,
Yurak bilan olishuvga arslon turib bergaydir,
Muzayyana onamizning arslon o‘g‘li – Anisxon!

Odamlar bor, yuraklarni tinchitmasdan tinchimas,
Oyday uchib yurganlarga tuzoq tashlar, qilib qasd,
Otday yurak surinadi, otday yurak ketar darz,
Shunda… Uning qo‘llarida yurakda yuradi qon,
Muzayyana onamizning arslon o‘g‘li – Anisxon!

Ming shukrkim, o‘zbegimdan sizday o‘g‘lon chiqqandir,
Ne dillarga tib ilmining urug‘larin ekkandir,
Biz bilmaymiz, tib ilmi – qanday sinoat, qanday sir,
Bilganimiz – Ibn Sino qo‘li sizga tekkandir,
Shunday ona ruhi qo‘llab, sizga o‘zi kelgan shon,
Muzayyana onamizning arslon o‘g‘li – Anisxon!

Sadoqat

Otani mahzun g‘am, xastalik yutdi,
Farzand yuksak-yuksak avj uchar fasli.
Uchmay, tashvishlarga ko‘milib o‘tdi,
Bu otaga yuksak sadoqat asli.

Mayli, ishq haqida chekmasa ham oh,
Balki bu ham so‘zsiz ishq toqatidir.
Ammo o‘zin unga sanarmi panoh –
Bu erning ayolga sadoqatidir.

Yuragi haqida ochib yurmang fol,
Buni tekshirmasdan his etgan ma’qul.
Silab, ko‘ylagiga urdimi dazmol,
Ayolning erkakka sadoqati shul.

Boshga ko‘taringiz tortmasdan hadik,
Chidab tanbehlarin ko‘pu oziga.
Kelin boqolmasmi ko‘zlariga tik,
Sadoqati shuldir qaynonasiga.

Shunday sadoqatga o‘lchov bormi, bas,
Insonni ham inson qilgan shu his, kuch.
Inon, baxt qushining qanoti sinmas,
Shu xil belgilarga kelib tursak duch.

Bilmaslar

Ko‘rdim qishloq, go‘zal shaharlar ko‘rdim,
Ohorlari ketib borar, bilmaslar.
Jamalaksoch pari-paykarlar ko‘rdim,
Bahorlari ketib borar, bilmaslar.

Tugmak bo‘lsa yetmas belbog‘ uchlari,
Dunyo molin mahkam tishlar tishlari-
Bog‘larining shirinzabon qushlari-
Olqorlari ketib borar, bilmaslar.

Otlari-ya, qorabayir otlari
Gijinglaydi, deb o‘ylasam, dodladi.
Yoli bo‘ron bo‘lganligin yodladi-
Shunqorlari ketib borar bilmaslar.

Kuzatib bu dunyoning o‘r-qirini,
Bilmay qoldim kelmak, ketmak sirini.
Yolg‘on yorlar yalashib bir-birini,
Chin yorlari ketib borar, bilmaslar.

Charsillagan bir o‘t yonar ichimda,
Men she’r aytsam, aytmadim til uchinda.
Bu taloto‘p, quv-quv, chop-chop ichinda,
Halima ham o‘tib borar, bilmaslar.

Ayol o‘tib borar

Sen so‘rama, men ham aytmayin
Kuragimni singanini qars.
Shovqin solma, men uyg‘otmayin,
Yuragimda yotar bir yo‘lbars.

Baland bir o‘t yongan ichimni,
Men sovitib yashashim kerak.
O‘z-o‘zimga sarflab kuchimni,
Men ovutib yashashim kerak.

Ayol o‘tib borar, sho‘x yurib,
Shamollarda soch yoygan ayol.
Ich-ichida yo‘lbars o‘kirib
Sirtdan mayin jilmaygan ayol!!!

Qamishday egilgan o‘zim. Tik tarz-men o‘zim,
O‘z-o‘zimga o‘qib turguvchi — dars-men o‘zim.
Har dovonda ming o‘q yegan ko‘ksim qontalash,
O‘kirib yo‘l bosayotgan yo‘lbars-men o‘zim.

Vatandir bu…

Olloh, Olloh eranlarning
So‘zi qolgan Vatandir bu.
Bo‘zlab o‘tgan to‘rg‘aylarning
Bo‘zi qolgan Vatandir bu.
Yurt deb otga qamchi urgan
O‘qqa uchgan ne ruhu, tan.
Ko‘zimga tik qarab turgan
Ko‘zi qolgan vatandir bu.
Kechib, sarhad, ummonlarni
Ko‘rsam-da tik iymonlarni.
Kishan uzgan arslonlarni
Izi qolgan vatandir bu.
Garchand jarang, garchand sukut…
Qon, shon bilan olingan yurt.
Tishlarida kurashning o‘t,
Muzi qolgan vatandir bu.
Bu yer kimning, bu ko‘k kimning
Egasi bor har o‘t, chimning.
O‘z yerida O‘zbegimning
O‘zi qolgan Vatandir bu.

Men bir kuni

Men bir kuni
Tashlab ketaman
Bo‘z libosim, siymu zarimni
Qor ivitar,
Shamol varaqlar
Ortda qolgan daftarlarimni.
Garchand tishga bosib tishimni
O‘z yelkamdan o‘zim bosib tek
Gungday ketdim
So‘ng bekatgacha.
Lek ortimdan qolgan she’rlarim
bu dunyoning
yolg‘onlaridan
Qah-qah urar qiyomatgacha.

Halima_Xudoyberdiyeva: Ikki dengiz uchrashuvi by Khurshid Davron on Scribd

Halima Xudoyberdiyeva. Saylanma — Xurshid Davron kutubxonasi by Khurshid Davron on Scribd