Иброҳим Ғафуров «шеър бу шоирнинг ўзи», дейди. Шоирнинг ўзи бўлмаса, у ёзган шеър шеър бўлмайди. Чунки ифода этилган туйғулар рост чиқиши керак-да! Агар дунё шоирлари ижодини кузатган бўлсангиз, шоирнинг зўри муҳаббат лирикасида билинади. Бинобарин, муҳаббат ҳақида илиқ-милиқ шеърлар ёзадиган шоирлар ижтимоий мавзуда ҳам чақнаб чиқмайди, илиқ-милиқ фикр айтишдан нарига ўтолмайди.

Ҳалима Xудойбердиева:
«ГУНОҲКОРЛАР МИНГУ БИТТА СЕНГА ТЕГАР ТОШ…»
Мавлуда Иброҳимова ва Меҳринисо Қурбоновалар суҳбатлашди

– Ҳалима опа, эл муҳаббатини қозонган ижодкор, онасиз. Айтингчи, аёл қачон меҳр-муҳаббатга тўяди, қачон хотиржамлик ҳиссини туяди? Бу ёш билан боғлиқ нарсами?

— Йўқ, бу ёшга боғлиқ эмас. Бу туйғулар аёл билан бир умр яшаши керак. Аёл қалби жуда сирли. У ўзини эри учун ҳам, болалари учун ҳам фидо қилишга қодир! Ҳаётда шундай жафокаш аёллар бўладики, улар ҳатто, бегоналар учун ҳам ўзларини фидо қила оладилар. Баъзида аёл Яратгувчи томонидан бошқаларга меҳр бериш, уларнинг ҳожатини чиқариш учун яратилганмикан, деб ўйлаб қоламан. Бироқ ўша куюнчак қалб бошқалардан ҳам шундай меҳрни кутади. У буни тилига чиқариб айтмаслиги мумкин, аммо кутаверади.

-Шунда ҳам биз аёлни оқлаймизми? Чунки бошида эри бор. Ўзга юртга ҳам эридан рухсат олиб кетган. Аёл ёлғизликдан, меҳрсизликдан сиқилди. Эри унга ёлғиз қолиши учун имкон берди… Турмуш ўртоғи ҳам бундай олиб қаралса, унчалик ёмон одам эмас…

— Аммо эри ўша меҳрни беролмаган-да. Бу ўринда аёлни ёқлайсизми, деган савол унча ўринли эмас. Аёл кутилмаганда юраги парвоз қилиши мумкин бўлган муҳитга тушиб қолди. Бу ўринда уларнинг туйғуси беғубор. У эркак билан ёмон йўлга юрмади, шармандали иш қилмади. Туғёнлар кўнгилда кечди. Айтадилар-ку, фироқ муҳаббатни кучайтиради, висол ўлдиради, деб. Буни аёлнинг ўзи ҳал қилиши керак. Бировнинг ҳаётини муҳокама қилишга ҳеч кимнинг ҳақи йўқ.

Аёл эри билан яшаб туриб, бошқа эркак билан учрашиб юрганларни ҳам эшитганмиз. Бу даҳшат! Ҳалоллик йўқолган жойда ҳамма нарса йўқолади. Истаймизми-йўқми, орқамизда кучли руҳий таянчимиз бор – бу эътиқодимиз! Шунинг учун биз ҳамма масалада ҳалолликка таянишимиз керак. Ҳалол бўлмаган одамдан бошқа ишларда ҳам яхшилик кутманг, чунки улар тутган йўл барибир адашувларга сабаб бўлади.

— «Бегим, сизни табиат расо қилиб яратган…», деган жумлаларингизда аёл қалби жозибаси, туғёнлари жуда гўзал ифодаланган. Унинг ёзилишида сизга нима илҳом берган? Бунинг учун инсоннинг қалбида туганмас муҳаббат бўлиши керак…

— Гапингизга қўшиламан. Иброҳим Ғафуров «шеър бу шоирнинг ўзи», дейди. Шоирнинг ўзи бўлмаса, у ёзган шеър шеър бўлмайди. Чунки ифода этилган туйғулар рост чиқиши керак-да! Агар дунё шоирлари ижодини кузатган бўлсангиз, шоирнинг зўри муҳаббат лирикасида билинади. Бинобарин, муҳаббат ҳақида илиқ-милиқ шеърлар ёзадиган шоирлар ижтимоий мавзуда ҳам чақнаб чиқмайди, илиқ-милиқ фикр айтишдан нарига ўтолмайди. Баъзида «фалончининг шеъри тузук, аммо ўзи унча эмас-да», дейишади. Мумкин эмас! Инсон сифатида «унчалик бўлмаган одам»нинг яхши шеър ёзишига гумон бор. Ёки бунинг акси, ижодкор ким бўлса, шеъри унинг ўзини акс эттиради. Тўғри, ижодкорлар бошқаларнинг ҳам дардини ёзишади. Лекин изтиробларнинг бир томони ўзига тегишли бўлса… юрак куйсагина бир нарса чиқади. Чунки ҳар бир асарнинг тагида бир катта ҳаётий воқеа ётган бўлади.

Шоирлар ҳақида «уларга ғойибдан келар экан», деган гаплар юради, бу бежиз эмас. Бу бир руҳий жараён, шеърнинг қандай келишини тушунтириш қийин. Буни Худо беради…

— «Муқаддас аёл» шеърингизни дунё аёлларига аталган бағишлов деса бўлади. Бу шеърнинг ёзилишига ҳам бирон воқеа сабаб бўлганми? Ўзбек аёлларида икки жиҳат мужассам: бизда Тўмариснинг исёнкор, ҳокимона руҳи яшайди. Иккинчи томондан, аёлларимизда бир ҳилмлик, заифалик ҳам бор. Бу икки жиҳатни қандай уйғунлаштирса бўлади? Биз ўзи киммиз, биз ўзбек аёллари аслида қандаймиз?

— Солиҳалик, ҳилмлик – бизга отамерос, она мерос. Шу билан бирга томиримизда Тўмариснинг қони бор.  Қурбонжон додхоҳ онамизни эслайлик. Ўғли дорга осиляпти. Она учун даҳшат-ку, бу! Тўмарис ўша ерда: «Болам, бизга Ватан йўлида, ҳалоллик йўлида шаҳид кетмоқ ота мерос. Қаддингни эгма болам!» дейди. Бунинг учун она нечоғли қудратли бўлиши керак. Ҳаётда чиндан ҳам аёлдан матонат талаб қилинадиган онлар бўлади… «Аёл ўтиб борар…» шеъримда мен худди шу нарсани, аёлдаги икки ҳолатни акс эттирганман.

«Сен сўрама, мен ҳам айтмайин
Курагимни синганини қарс.
Шовқин солма, мен уйғотмайин,
Юрагимда ётар бир йўлбарс.

Баланд бир ўт ёнган ичимни,
Мен совутиб яшашим керак.
Ўз-ўзимга сарфлаб кучимни
Мен овутиб яшашим керак.

Аёл ўтиб борар… шўх юриб
Шамолларда соч ёйган аёл.
Ич-ичида йўлбарс ўкириб
Сиртдан майин жилмайган аёл.
Сен сўрама, мен ҳам айтмайин…»

«Муқаддас аёл» ёзилганига 15 йил бўлди. Ёзилиш тарихини кўп сўрашади. Лекин ҳеч кимга, ҳеч қачон тушунтириш бермаганман. «У ёқдан» келган, жамланиб келган. «Гуноҳкорлар мингу битта сенга тегар тош…» Минглаб эркаклар мазза қилиб кўнгил хушлаб юради, лекин битта аёл кўнглини хушласин, шу заҳоти шарманда бўлади, маломатга қолади… Шеъримда кўрганларимни, кузатганларимни ёзганман.

-Замонавий аёлларга муносабатингиз қандай? Аёл қандай бўлиши керак?

— «Жаннат оналар оёғи остидадир», дейишган. Фотима онамизнинг, Анбар онамизнинг улуғланишлари… Анбар онамизнинг ҳожалари чўпон бўлган. У киши кун тиғида чўлга подани боққани кетганида, Анбар онамиз ҳам уйга кирмай, офтобда ўтирар экан. Ҳожалари уйга қайтиб, офтобда куйиб ўтирган завжасини кўриб, ҳайрон бўлибди: «Мен-ку, дала-даштда кун тиғида мол боқиб юришга мажбурман. Сен нега офтобда куйиб ўтирибсан?» деб сўрабди. Шунда Анбар она: «Сиз молнинг кетидан жазирамада юрсангизу мен соя-салқинда мазза қилиб ўтирсам, бу адолатдан бўладими? Бу ахир гуноҳ эмасми?!» деб жавоб қилибди. Энди бу ривоят. Уларнинг остонасига турлича узунликдаги таёқлар қўйилган экан. Анбар она ҳожасининг кайфиятига қараб, елкасини шу таёққа тутиб берарди. Агар эри ўта жаҳлдор бўлиб келса, энг узун таёққа елкасини тутар экан. Қаранг, аёл турмуш азобида келган эрининг қаҳрига елкасини тутиб берган. Анбар оналаримиз бекорга улуғ бўлиб қолмаган. Уларнинг хожалари ҳам, ўзлари ҳам бажариш мушкул бўлган, залвори оғир юкларни бўйинларига олишган.

Бугунги аёллар ҳақида гапирадиган бўлсак, улар янада фаоллашди. Аёлдан янада тезкорлик талаб қилиняпти. Барибир ҳаммасига улгуриш қийин, бунинг иложи ҳам йўқ. Тўғри, аёлнинг интилгани яхши. Лекин унинг хатти-ҳаракатида, умуман ҳамма нарсада меъёр бўлиши зарур. Йўқса, у толиқиб қолади. Бошқа томондан уни эри ҳам қўллаб-қувватлаши керак. Айримлар учун меҳр кўрсатмай яшаш — бу мартаба, гўё. Бу даҳшат-да, энди! Оилада эркакка нисбатан аёлга кўпроқ қийин. Мен истардимки, аёлликни бердингми, шунга яраша унинг лаёқатини тушунадиган, уни қадрлайдиган жуфт бер!

— Ҳар бир аёл байрамда ниманидир кутади. Аслида аёлга нима керак?

— Аёлга энг биринчи навбатда кўнгил хотиржамлиги керак. Мен унга ҳамма томондан, эридан, оиласидан, фарзандларидан хотиржамликни тилаган бўлардим. Кўнгил ёруғлиги аёл учун бошқа ишларга ҳам рағбат беради. Ва албатта, мен унга муҳаббатни тилайман. Аёлнинг бари кутганлари ижобат бўлсин! Ахир боласи бир ёшга тўлгунича у қанчалар азоб чеккан. Аёл кимдан нимани кутган бўлса, Худо шуларнинг барини берсин! Ҳаёт йўли чангалзор, дейишади. Уни четлаб ўтиб бўлмайди. Лекин шу йўлни муносиб босиб ўтиш бахтини берсин!

Биз ҳаётда хожаларимизга суянамиз. Улар фарзандларимизга раҳнамо. Эркак ва аёл ҳаёт йўлида бир-бирини тўлдириб боради. Бир-бирисиз ҳаёт туссиз бўлиб қолади. Уларнинг бир-бирисиз ҳаёт йўқ!

Суҳбатим сўнггида аёлларнинг ҳар бирига қуйидаги сўзларни айтгим келади: Сиз жуда ҳам бардошлисиз! Сиз жуда ҳам оқиласиз! Ва керак вақтда сиз қудратли бўла оласиз! Шу фазилатларнинг бари сизни тарк этмасин! Ҳаммага меҳр-муҳаббат улашиш насиб этсин!

Манба: «Бекажон» газетаси

Ҳалима Xудойбердиева
ШЕЪРЛАР

Ҳалима Худойбердиева 1947 йил 17 майда Сирдарё вилоятининг Боёвут туманида туғилган. Ўзбекистон халқ шоири (1992). ТошДУнинг журналистика факультетини тугатган (1972). «Илк муҳаббат» (1968), «Оқ олмалар» (1973), «Чаман» (1974), «Суянч тоғларим» (1976), «Бобо қуёш» (1977), «Иссиқ қор» (1979), «Садоқат» (1983), «Муқаддас аёл» (1987), «Юрагимнинг оғриқ нуқталари» (1991), «Хўрлик ўти» (1993), «Бу кунларга етганлар бор» (Сайланма, 1994), «Тўмариснинг айтгани» (1996), «Сайланма» (2000), «Йўлдадирман» (2005) ва бошқа шеърий китоблари нашр этилган. Т. Миннуллиннинг «Алла» пьесаси шоиранинг авторлаштирилган таржимасида Ўзбек миллий драма театри саҳнасида кўйилган. Ҳамза номидаги Ўзбекистон Давлат мукофоти лауреати (1990).

УНУТМАНГ

Елкам халқим елкасига тегиб турмоғи учун,
Бошим халқим кўлкасига эгиб турмоғим учун,
Унга қарши нима келса енгиб турмоғим учун,
Мендан қай иш лозим бўлса,
Барчасига тайёрман!

Дардига малҳам бўлайин, хотирин кучлантирай,
Ҳар фарзандини ичга тортайин, ичлантирай,
Ҳар фарзандини юртга боғлайин, бурчлантирай,
Мендан қай иш лозим бўлса,
Барчасига тайёрман!

Жужуқларга айтгим келар, қаёнларни кўзлайсиз,
Оҳ, зоҳирга ўч болам, сиз аёнларни кўзлайсиз,
Аммо бу юрт, сирли юртдир, сизам сирли бир найсиз,
Мендан қай иш лозим бўлса,
Барчасига тайёрман!

Сиз қуёшсиз, баландлангу ботар ерни унутманг,
Илдиздансиз, тағин илдиз отар ерни унутманг,
Туркистондай қайтиб келиб ётар ерни унутманг,
Мендан қай иш лозим бўлса,
Барчасига тайёрман!

БАТАМОМ УЙҒОНИБ ОЛОЛСАМ ЭДИ

Тураётган қушга ўхшайман жуда,
Қушларга ўхшайман уйғонаётган.
Баъзи томирларим ҳали уйқуда,
Баъзи томирларда қонларим қотган.

Хас-хашаклар билан судралиб юриб,
Ўзлик орзусида кетиб борар ёй.
Ўзимча нелардир ғудраниб юриб,
Гулдайин умримни бермоқдаман бой.

Ўзимча кимнингдир ғамини едим,
Кимнингдир кунига юрибман яраб.
Батамом уйғониб ололсам эди,
Учиб кетармидим кўкларга қараб.

БИЛМАСЛАР

Кўрдим, қишлоқ, гўзал шаҳарлар кўрдим,
Оҳорлари кетиб борар, билмаслар.
Жамалаксоч пари – пайкарлар кўрдим,
Баҳорлари кетиб борар, билмаслар.

Тугмак бўлса етмас белбоғ учлари,
Дунё молин маҳкам тишлар тишлари,
Боғларининг ширинзабон қушлари,
Олқорлари кетиб борар, билмаслар.

Отлари-я, қорабайир отлари
“Гижинглайди”, деб ўйласам, додлади,
Ёли бўрон бўлганлигин ёдлади,
Шунқорлари кетиб борар, билмаслар.

Кузатиб бу дунёнинг ўру қирини,
Билмай қолдим келмак, кетмак сирини,
Ёлғон ёрлар ялашиб бир-бирини,
Чин ёрлари кетиб борар, билмаслар.

Чарсиллаган бир ўт ёнар ичимда,
Мен шеър айтсам, айтмадим тил учинда,
Бу талотўп, қув-қув, чоп-чоп ичинда
Ҳалима ҳам ўтиб борар, билмаслар.

СИЗ КЕЛМАДИНГИЗ

Сувлар қайтиб тушди тағин тоғлардан,
Дўллар қайтиб келди, сиз келмадингиз.
Улоқиб-улоқиб ўзга ёқлардан
Йиллар қайтиб келди, сиз келмадингиз.

Тўзғин кўйлакларин кўклаб, янгориб,
Бири қиёғи яшил, бири зангори,
Яратувчинингми олдига бориб,
Гуллар қайтиб келди, сиз келмадингиз.

Баъзан бетартибу баъзан ботартиб,
Бирин чанглаб, бирин чангларин артиб,
Маним сочларимни оппоқ оқартиб,
Йиллар қайтиб келди, сиз келмадингиз.

Чинқирдим дунёни бузолмадим, мен,
Денгиз қаттол эди, сузолмадим, мен,
Оёғим занжирин узолмадим, мен,
Сизам келмадингиз, сиз келмадингиз…

ДАШТИ БИЁБОНМАН

Дашти биёбонман. Ҳўлламади ҳут,
Минг йилки чил-чилман бўлмагандай бут,
Мени унутганинг тамоман унут,
Сен томон сузгувчи қайиқ бўлдим, мен.

Қадди шамшод эдим, тўлган ойлардай,
Менга туюлди ишқ-йўлим бойлардай,
Лек, сен ёмон отдинг, таранг ёйлардай,
Ҳажринг ўқларидан майиб бўлдим, мен.

Воҳ, ишқнинг тақдири зумда ҳаллигин,
Мен қайдан билибман тили боллигим,
Қанчалар хуш эди камбағаллигим,
Ғам билан бойитдинг, бойиб бўлдим, мен.

Қул бўлиб, кул бўлиб аросат аро,
Томчи ишқ сўровдим, мен мотамсаро,
Румиймассан, мен деб киймассан қаро,
Кўкингдаги Шамсдай ғойиб бўлдим, мен.

Дашти биёбонман. Ҳўлламади ҳут…

ЎЗНИ ЎРГАТДИМ

Тўлдими, албатта тошаркан у жом,
Мудом тўлмасликка ўзни ўргатдим.
Қорайса, қорайиб келаверсин шом,
Осон ўлмасликка ўзни ўргатдим.

Яшасам-да, боғнинг гиёҳларидай,
Куч, қудрат яширин қиёқларимда,
Топталсам-да тўфон туёқларида,
Синиб, сўлмасликка ўзни ўргатдим.

Билмам, қайда ўсдим, қандай ўсдим, бас,
Бу зер, забар матоҳ – менинг пўстиммас,
Кўкдан тушолмаслар менинг дўстиммас,
Мен пастлик, хасликка ўзни ўргатдим.

Жумлага, жумладан, менга ҳам ривож
Берсин қодир худо, аммо, юпун, оч,
Бахтсизнинг олдида ярқиратиб соч
Бахтли бўлмасликка ўзни ўргатдим.

Тўлдими, албатта, тошаркан у жом…

Манба: «Шарқ юлдузи» журнали веб-саҳифаси

Halima Xudoyberdieva:
«GUNOHKORLAR MINGU BITTA SENGA TEGAR TOSH…»
Mavluda Ibrohimova va Mehriniso Qurbonovalar suhbatlashdi

– Halima opa, el muhabbatini qozongan ijodkor, onasiz. Aytingchi, ayol qachon mehr-muhabbatga to’yadi, qachon xotirjamlik hissini tuyadi? Bu yosh bilan bog’liq narsami?

— Yo’q, bu yoshga bog’liq emas. Bu tuyg’ular ayol bilan bir umr yashashi kerak. Ayol qalbi juda sirli. U o’zini eri uchun ham, bolalari uchun ham fido qilishga qodir! Hayotda shunday jafokash ayollar bo’ladiki, ular hatto, begonalar uchun ham o’zlarini fido qila oladilar. Ba’zida ayol Yaratguvchi tomonidan bosh¬qalarga mehr berish, ularning hojatini chiqarish uchun yaratilganmikan, deb o’ylab qolaman. Biroq o’sha kuyunchak qalb bosh¬qalardan ham shunday mehrni kutadi. U buni tiliga chiqarib aytmasligi mumkin, ammo kutaveradi.

-Shunda ham biz ayolni oqlaymizmi? Chunki boshida eri bor. O’zga yurtga ham eridan ruxsat olib ketgan. Ayol yolg’izlikdan, mehrsizlikdan siqildi. Eri unga yolg’iz qolishi uchun imkon berdi… Turmush o’rtog’i ham bunday olib qaralsa, unchalik yomon odam emas…

— Ammo eri o’sha mehrni berolmagan-da. Bu o’rinda ayolni yoqlaysizmi, degan savol uncha o’rinli emas. Ayol kutilmaganda yuragi parvoz qilishi mumkin bo’lgan muhitga tushib qoldi. Bu o’rinda ularning tuyg’usi beg’ubor. U erkak bilan yomon yo’lga yurmadi, sharmandali ish qilmadi. Tug’yonlar ko’ngilda kechdi. Aytadilar-ku, firoq muhabbatni kuchaytiradi, visol o’ldiradi, deb. Buni ayolning o’zi hal qilishi kerak. Birovning hayotini muhokama qilishga hech kimning haqi yo’q.

Ayol eri bilan yashab turib, bosh¬qa erkak bilan uchrashib yurganlarni ham eshitganmiz. Bu dahshat! Halollik yo’qolgan joyda hamma narsa yo’qoladi. Istaymizmi-yo’qmi, orqamizda kuchli ruhiy tayanchimiz bor – bu e’tiqodimiz! Shuning uchun biz hamma masalada halollikka tayanishimiz kerak. Halol bo’lmagan odamdan boshqa ishlarda ham yaxshilik kutmang, chunki ular tutgan yo’l baribir adashuvlarga sabab bo’ladi.

— «Begim, sizni tabiat raso qilib yaratgan…», degan jumlalaringizda ayol qalbi jozibasi, tug’yonlari juda go’zal ifodalangan. Uning yozilishida sizga nima ilhom bergan? Buning uchun insonning qalbida tuganmas muhabbat bo’lishi kerak…

— Gapingizga qo’shilaman. Ibrohim G’afurov «she’r bu shoirning o’zi», deydi. Shoirning o’zi bo’lmasa, u yozgan she’r she’r bo’lmaydi. Chunki ifoda etilgan tuyg’ular rost chiqishi kerak-da! Agar dunyo shoirlari ijodini kuzatgan bo’lsangiz, shoirning zo’ri muhabbat lirikasida bilinadi. Binobarin, muhabbat haqida iliq-miliq she’rlar yozadigan shoirlar ijtimoiy mavzuda ham chaqnab chiqmaydi, iliq-miliq fikr aytishdan nariga o’tolmaydi. Ba’zida «falonchining she’ri tuzuk, ammo o’zi uncha emas-da», deyishadi. Mumkin emas! Inson sifatida «unchalik bo’lmagan odam»ning yaxshi she’r yozishiga gumon bor. Yoki buning aksi, ijodkor kim bo’lsa, she’ri uning o’zini aks ettiradi. To’g’ri, ijodkorlar boshqalarning ham dardini yozishadi. Lekin iztiroblarning bir tomoni o’ziga tegishli bo’lsa… yurak kuysagina bir narsa chiqadi. Chunki har bir asarning tagida bir katta hayotiy voqea yotgan bo’ladi.
Shoirlar haqida «ularga g’oyibdan kelar ekan», degan gaplar yuradi, bu bejiz emas. Bu bir ruhiy jarayon, she’rning qanday kelishini tushuntirish qiyin. Buni Xudo beradi…

— «Muqaddas ayol» she’ringizni dunyo ayollariga atalgan bag’ishlov desa bo’ladi. Bu she’rning yozilishiga ham biron voqea sabab bo’lganmi? O’zbek ayollarida ikki jihat mujassam: bizda To’marisning isyonkor, hokimona ruhi yashaydi. Ikkinchi tomondan, ayollarimizda bir hilmlik, zaifalik ham bor. Bu ikki jihatni qanday uyg’unlashtirsa bo’ladi? Biz o’zi kimmiz, biz o’zbek ayollari aslida qandaymiz?

— Solihalik, hilmlik – bizga otameros, ona meros. Shu bilan birga tomirimizda To’marisning qoni bor.  Qurbonjon dodxoh onamizni eslaylik. O’g’li dorga osilyapti. Ona uchun dahshat-ku, bu! To’maris o’sha yerda: «Bolam, bizga Vatan yo’lida, halollik yo’lida shahid ketmoq ota meros. Qaddingni egma bolam!» deydi. Buning uchun ona nechog’li qudratli bo’lishi kerak. Hayotda chindan ham ayoldan matonat talab qilinadigan onlar bo’ladi… «Ayol o’tib borar…» she’rimda men xuddi shu narsani, ayoldagi ikki holatni aks ettirganman.

«Sen so’rama, men ham aytmayin
Kuragimni singanini qars.
Shovqin solma, men uyg’otmayin,
Yuragimda yotar bir yo’lbars.

Baland bir o’t yongan ichimni,
Men sovutib yashashim kerak.
O’z-o’zimga sarflab kuchimni
Men ovutib yashashim kerak.

Ayol o’tib borar… sho’x yurib
Shamollarda soch yoygan ayol.
Ich-ichida yo’lbars o’kirib
Sirtdan mayin jilmaygan ayol.
Sen so’rama, men ham aytmayin…»

«Muqaddas ayol» yozilganiga 15 yil bo’ldi. Yozilish tarixini ko’p so’rashadi. Lekin hech kimga, hech qachon
tushuntirish bermaganman. «U yoqdan» kelgan, jamlanib kelgan. «Gunohkorlar mingu bitta senga tegar tosh…» Minglab erkaklar mazza qilib ko’ngil xushlab yuradi, lekin bitta ayol ko’nglini xushlasin, shu zahoti sharmanda bo’ladi, malomatga qoladi… She’rimda ko’rganlarimni, kuzatganlarimni yozganman.

-Zamonaviy ayollarga munosabatingiz qanday? Ayol qanday bo’lishi kerak?

— «Jannat onalar oyog’i ostidadir», deyishgan. Fotima onamizning, Anbar onamizning ulug’lanishlari… Anbar onamizning hojalari cho’pon bo’lgan. U kishi kun tig’ida cho’lga podani boqqani ketganida, Anbar onamiz ham uyga kirmay, oftobda o’tirar ekan. Hojalari uyga qaytib, oftobda kuyib o’tirgan zavjasini ko’rib, hayron bo’libdi: «Men-ku, dala-dashtda kun tig’ida mol boqib yurishga majburman. Sen nega oftobda kuyib o’tiribsan?» deb so’rabdi. Shunda Anbar ona: «Siz molning ketidan jaziramada yursangizu men soya-sal¬qinda mazza qilib o’tirsam, bu adolatdan bo’ladimi? Bu axir gunoh emasmi?!» deb javob qilibdi. Endi bu rivoyat. Ularning ostonasiga turlicha uzunlikdagi tayoqlar qo’yilgan ekan. Anbar ona hojasining kayfiyatiga qarab, yelkasini shu tayoqqa tutib berardi. Agar eri o’ta jahldor bo’lib kelsa, eng uzun tayoqqa yelkasini tutar ekan. Qarang, ayol turmush azobida kelgan erining qahriga yelkasini tutib bergan. Anbar onalarimiz bekorga ulug’ bo’lib qolmagan. Ularning xojalari ham, o’zlari ham bajarish mushkul bo’lgan, zalvori og’ir yuklarni bo’yinlariga olishgan.

Bugungi ayollar haqida gapiradigan bo’lsak, ular yanada faollashdi. Ayoldan yanada tezkorlik talab qilinyapti. Baribir hammasiga ulgurish qiyin, buning iloji ham yo’q. To’g’ri, ayolning intilgani yaxshi. Lekin uning xatti-harakatida, umuman hamma narsada me’yor bo’lishi zarur. Yo’qsa, u toliqib qoladi. Boshqa tomondan uni eri ham qo’llab-quvvatlashi kerak. Ayrimlar uchun mehr ko’rsatmay yashash — bu martaba, go’yo. Bu dahshat-da, endi! Oilada erkakka nisbatan ayolga ko’proq qiyin. Men istardimki, ayollikni berdingmi, shunga yarasha uning layoqatini tushunadigan, uni qadrlaydigan juft ber!

— Har bir ayol bayramda nimanidir kutadi. Aslida ayolga nima kerak?

— Ayolga eng birinchi navbatda ko’ngil xotirjamligi kerak. Men unga hamma tomondan, eridan, oilasidan, farzandlaridan xotirjamlikni tilagan bo’lardim. Ko’ngil yorug’ligi ayol uchun boshqa ishlarga ham rag’bat beradi. Va albatta, men unga muhabbatni tilayman. Ayolning bari kutganlari ijobat bo’lsin! Axir bolasi bir yoshga to’lgunicha u qanchalar azob chekkan. Ayol kimdan nimani kutgan bo’lsa, Xudo shularning barini bersin! Hayot yo’li changalzor, deyishadi. Uni chetlab o’tib bo’lmaydi. Lekin shu yo’lni munosib bosib o’tish baxtini bersin!

Biz hayotda xojalarimizga suyanamiz. Ular farzandlarimizga rahnamo. Erkak va ayol hayot yo’lida bir-birini to’ldirib boradi. Bir-birisiz hayot tussiz bo’lib qoladi. Ularning bir-birisiz hayot yo’q!
Suhbatim so’nggida ayollarning har biriga quyidagi so’zlarni aytgim keladi: Siz juda ham bardoshlisiz! Siz juda ham oqilasiz! Va kerak vaqtda siz qudratli bo’la olasiz! Shu fazilatlarning bari sizni tark etmasin! Hammaga mehr-muhabbat ulashish nasib etsin!

Manba: «Bekajon» gazetasi veb-sahifasi

Halima Xudoyberdieva
SHE’RLAR

Halima Xudoyberdieva 1947 yil 17 mayda Sirdaryo viloyatining Boyovut tumanida tug’ilgan. O’zbekiston xalq shoiri (1992). ToshDUning jurnalistika fakul`tetini tugatgan (1972). «Ilk muhabbat» (1968), «Oq olmalar» (1973), «Chaman» (1974), «Suyanch tog’larim» (1976), «Bobo quyosh» (1977), «Issiq qor» (1979), «Sadoqat» (1983), «Muqaddas ayol» (1987), «Yuragimning og’riq nuqtalari» (1991), «Xo’rlik o’ti» (1993), «Bu kunlarga yetganlar bor» (Saylanma, 1994), «To’marisning aytgani» (1996), «Saylanma» (2000), «Yo’ldadirman» (2005) va boshqa she’riy kitoblari nashr etilgan. T. Minnullinning «Alla» p`esasi shoiraning avtorlashtirilgan tarjimasida O’zbek milliy drama teatri sahnasida ko’yilgan. Hamza nomidagi O’zbekiston Davlat mukofoti laureati (1990).

UNUTMANG

Yelkam xalqim yelkasiga tegib turmog’i uchun,
Boshim xalqim ko’lkasiga egib turmog’im uchun,
Unga qarshi nima kelsa yengib turmog’im uchun,
Mendan qay ish lozim bo’lsa,
Barchasiga tayyorman!

Dardiga malham bo’layin, xotirin kuchlantiray,
Har farzandini ichga tortayin, ichlantiray,
Har farzandini yurtga bog’layin, burchlantiray,
Mendan qay ish lozim bo’lsa,
Barchasiga tayyorman!

Jujuqlarga aytgim kelar, qayonlarni ko’zlaysiz,
Oh, zohirga o’ch bolam, siz ayonlarni ko’zlaysiz,
Ammo bu yurt, sirli yurtdir, sizam sirli bir naysiz,
Mendan qay ish lozim bo’lsa,
Barchasiga tayyorman!

Siz quyoshsiz, balandlangu botar yerni unutmang,
Ildizdansiz, tag’in ildiz otar yerni unutmang,
Turkistonday qaytib kelib yotar yerni unutmang,
Mendan qay ish lozim bo’lsa,
Barchasiga tayyorman!

BATAMOM UYG’ONIB OLOLSAM EDI

Turayotgan qushga o’xshayman juda,
Qushlarga o’xshayman uyg’onayotgan.
Ba’zi tomirlarim hali uyquda,
Ba’zi tomirlarda qonlarim qotgan.

Xas-xashaklar bilan sudralib yurib,
O’zlik orzusida ketib borar yoy.
O’zimcha nelardir g’udranib yurib,
Guldayin umrimni bermoqdaman boy.

O’zimcha kimningdir g’amini yedim,
Kimningdir kuniga yuribman yarab.
Batamom uyg’onib ololsam edi,
Uchib ketarmidim ko’klarga qarab.

BILMASLAR

Ko’rdim, qishloq, go’zal shaharlar ko’rdim,
Ohorlari ketib borar, bilmaslar.
Jamalaksoch pari – paykarlar ko’rdim,
Bahorlari ketib borar, bilmaslar.

Tugmak bo’lsa yetmas belbog’ uchlari,
Dunyo molin mahkam tishlar tishlari,
Bog’larining shirinzabon qushlari,
Olqorlari ketib borar, bilmaslar.

Otlari-ya, qorabayir otlari
“Gijinglaydi”, deb o’ylasam, dodladi,
Yoli bo’ron bo’lganligin yodladi,
Shunqorlari ketib borar, bilmaslar.

Kuzatib bu dunyoning o’ru qirini,
Bilmay qoldim kelmak, ketmak sirini,
Yolg’on yorlar yalashib bir-birini,
Chin yorlari ketib borar, bilmaslar.

Charsillagan bir o’t yonar ichimda,
Men she’r aytsam, aytmadim til uchinda,
Bu taloto’p, quv-quv, chop-chop ichinda
Halima ham o’tib borar, bilmaslar.

SIZ KELMADINGIZ

Suvlar qaytib tushdi tag’in tog’lardan,
Do’llar qaytib keldi, siz kelmadingiz.
Uloqib-uloqib o’zga yoqlardan
Yillar qaytib keldi, siz kelmadingiz.

To’zg’in ko’ylaklarin ko’klab, yangorib,
Biri qiyog’i yashil, biri zangori,
Yaratuvchiningmi oldiga borib,
Gullar qaytib keldi, siz kelmadingiz.

Ba’zan betartibu ba’zan botartib,
Birin changlab, birin changlarin artib,
Manim sochlarimni oppoq oqartib,
Yillar qaytib keldi, siz kelmadingiz.

Chinqirdim dunyoni buzolmadim, men,
Dengiz qattol edi, suzolmadim, men,
Oyog’im zanjirin uzolmadim, men,
Sizam kelmadingiz, siz kelmadingiz…

DASHTI BIYOBONMAN

Dashti biyobonman. Ho’llamadi hut,
Ming yilki chil-chilman bo’lmaganday but,
Meni unutganing tamoman unut,
Sen tomon suzguvchi qayiq bo’ldim, men.

Qaddi shamshod edim, to’lgan oylarday,
Menga tuyuldi ishq-yo’lim boylarday,
Lek, sen yomon otding, tarang yoylarday,
Hajring o’qlaridan mayib bo’ldim, men.

Voh, ishqning taqdiri zumda halligin,
Men qaydan bilibman tili bolligim,
Qanchalar xush edi kambag’alligim,
G’am bilan boyitding, boyib bo’ldim, men.

Qul bo’lib, kul bo’lib arosat aro,
Tomchi ishq so’rovdim, men motamsaro,
Rumiymassan, men deb kiymassan qaro,
Ko’kingdagi Shamsday g’oyib bo’ldim, men.

Dashti biyobonman. Ho’llamadi hut…

O’ZNI O’RGATDIM

To’ldimi, albatta tosharkan u jom,
Mudom to’lmaslikka o’zni o’rgatdim.
Qoraysa, qorayib kelaversin shom,
Oson o’lmaslikka o’zni o’rgatdim.

Yashasam-da, bog’ning giyohlariday,
Kuch, qudrat yashirin qiyoqlarimda,
Toptalsam-da to’fon tuyoqlarida,
Sinib, so’lmaslikka o’zni o’rgatdim.

Bilmam, qayda o’sdim, qanday o’sdim, bas,
Bu zer, zabar matoh – mening po’stimmas,
Ko’kdan tusholmaslar mening do’stimmas,
Men pastlik, xaslikka o’zni o’rgatdim.

Jumlaga, jumladan, menga ham rivoj
Bersin qodir xudo, ammo, yupun, och,
Baxtsizning oldida yarqiratib soch
Baxtli bo’lmaslikka o’zni o’rgatdim.

To’ldimi, albatta, tosharkan u jom…

Manba: «Sharq yulduzi» jurnali veb-sahifasi