7 апрель — Лотин Америкасининг йирик шоираси Габриела Мистрал (1889-1957) туғилган кун
Таваллуд куни муносабати билан Лотин Америкаси адиблари орасида биринчи Нобель мукофоти совриндори Габриела Мистрал шеърларидан намуналар тақдим этмоқдамиз.
Габриела МИСТРАЛ
ШЕЪРЛАР
Ўтинч
Даладаги бошоқлардан ўтиндим,
хуштаъм бўлсин токи буғдойи ноним;
узумларга ёлворганча сўнг дедим:
маст қилмасин ток қони-ла ўғлоним.
Ўтинчимни эшитди узум ва дон,
таъзим айлаб ваъда берди икковлон.
Илтимосим айтдим қўнғир маймоққа, –
ўрмонзорга қирол бўлсин умрбод.
Болам бориб қолса гар ўша ёққа
зиён-заҳмат етказмасин ҳеч жонзот.
Ўтинчимни эшитди айиқполвон,
бошин ирғаб ваъда берди шу замон.
Нола қилдим ҳатто сассиқ алафга,
ўтгин, дедим, сен ҳам она тарафга;
болажоним қўққис баргинг чайнаса, –
розимасман, сўнгра кўнгли айниса.
Ўтинчимни эшитди тахир гиёҳ,
ваъда берди – қўлдек чўзилди япроқ.
Дарёга ҳам нидо қилдим, албатта
(қўш соҳилга сиғмай оққани-оққан):
нуридийдам бағрингга тушган пайтда
эсон-омон олиб чиққин қирғоққа.
Ўтинчимни тинглаб, дарё кўпирди –
тиниқ тўлқини билан ваъда берди.
Ана шундай кезиб бутун оламни,
мен ҳаммага таништиргум боламни;
гўдагимни бешигидан олсам, бас –
ҳар бир аёл бахтимга қилар ҳавас;
Олма-анор фарзандимни қучган чоғ –
ювилгайдир кўксимдаги барча доғ!
Дилбандимни белаб қўяман қайта,
бодом бўйин уфургай йўргаклари;
сўнг тун бўйи оҳиста алла айта,
изҳор этгум дунёга тилакларим;
то дунё ҳам сезсин оналик тафтим,
меҳр олсин ҳар сўзимдан пайдар-пай
ва қувнасин қўлимга қўйиб кафтин
ўзим туғиб-катта қилган боламдай.
Ғамгусор она
Менинг мардим, полвоним,
чўчимай ухла, беғам;
лек уйғоқ мунглиғ жоним,
келмас ёр ҳам, уйқу ҳам.
Алла, дейман, ором ол,
қилт этмасдан ухла, тек –
даштдаги чечак мисол,
ё пўстак қилларидек.
Тин олсанг, тинчдир қайғум,
ғам, араз чалғийди, бил.
Мен учун кўзингни юм, –
бедорман, мизғийди дил.
Сольвейг қўшиқлари*
1
Бандиман йўлларнинг оғушида мен,
тупроқ лабларингдек бунча хуштатим.
Йўл ўша, чанг ўша ва ўша-да мен,
васлингга муштоқман, ё муҳаббатим!
Термулсам, вақт сувдек оқар гувиллаб,
қисмат шоввасига қарайман шошиб.
Ерни боғлаб олмиш бу белбоғ – йўллар,
демакки, келасан манзиллар ошиб.
Сен менга май мисол бағишлайсан руҳ,
сенсиз ярим жондек қоламан ҳар чоғ.
Олисга боқаман, қалб тўла шукуҳ:
Ер боғлаб олибди йўллардан белбоғ!
Мени оғушингда кўрмиш Худойим.
Ўлсам, Яратганга не жавоб дейин.
Айт, ушлаб турибди сени қайда, ким;
мен томон келмоғинг шунчами қийин?
Ғамларни қабрдек қазади кетмон,
турибман мозорим узра чўкиб тиз,
барибир, мен сени кутаман ҳамон,
йўллардан Ер белбоғ боғламас бежиз!
2
Қарағайлар йўлда дуч келган
қияликка қўйиб ётар тўш.
Кимларнинг бағрида дам олгай
менинг кўнгил қўйган ёрим, хўш?
Жарликда жилдирар шўх жилға,
сувлоққа шошади қўй-қўзи.
Мен тотган булоқни ким булғар,
сувимга лаб босган ким ўзи?
Шамол, сенга не қилди япроқ,
ерга ташлаб юбординг нега?
Барг эса уйқучи ва йиғлоқ
боламдек бош қўяр кўксимга.
Ўттиз йилки сенга интизор,
остонамда кутганим-кутган.
Сен келмайсан, мана, келди қор
ва йўлларни энди овутгай.
3
Осмон қовоқ уйган, йиғлар қарағай,
одамдек ув тортиб бўзлайди қуюн.
Қорга юкли булут – қайга қарамай, –
оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт**!
Зим-зиё зулумот. Тун бунча хасис, –
ҳатто дайдига ҳам илтифоти йўқ!
Тундек қаро кўзим кўр бўлар, эссиз, –
оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт!
Паға-паға қорга тўлмоқда олам, –
адашган касни ким излаб чиқар, айт?
Қор кўмди чўпонлар гулханини ҳам…
Оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт!
* Сольвейг – Генрик Ибсеннинг 1867 йилда ёзилган “Пер Гюнт” номли пьесасидаги лирик қаҳрамон қиз. Сольвейг асарнинг бош қаҳрамони Пер Гюнт билан севишиб қолади ва ўрмондаги кулбада бирга яшайди. Аммо, Пер Гюнт уни ташлаб кетади ва дарбадарликда дунё кезади, турли юртларда бўлиб, ҳар хил касб-кор билан шуғулланади, машаққатли саргузаштларни бошидан кечиради. Орадан кўп йиллар ўтганидан сўнг уйига қайтиб келган Пер уни меҳр-муҳаббат ва садоқат билан кутаётган қайлиғи Сольвейг билан яна учрашади. Шу бадиий мавзу асосида адабиётда турли асарлар, хусусан, машҳур рус шоири Александр Блокнинг “Сольвейг” номли шеъри яратилган.
** Пер Гюнт (норв. Peer Gynt) — Генрик Ипсеннинг шу номдаги пьесаси бош қаҳрамони. Бир замонлар бойлик ва ҳурмат-эътибор топган, аммо кейинчалик ичкиликка ружу қўйиб мол-мулки ва обрў-нуфузидан жудо бўлган Йон Гюнтнинг ўғли. Пер отаси бой берган ҳамма нарсани тиклашга беҳуда уринади. Сўнг тушкунликка тушиб, қайлиғи Сольвейг ва она юртини ташлаб кетади. У дарбадарларча дунё кезиб, умрининг охирида яна юртига, қайлиғининг ёнига қайтади.
Денгиз қўшиқларидан
(Унутишни истаганлар учун қўшиқ)
Бунча ажиб қайиқ, ажойиб қайиқ
қалқиб турар оппоқ кўпиклар аро.
Қовурғаларига кўксимни қўйиб,
шикастанафс ҳолда қилдим тавалло.
Мангу денгиз, мангу тузларинг ювсин –
қалбимни поклаб бер – кўпикларда чай.
Жанг десам – шай турсин заминнинг кўкси,
дам десам – уммоннинг бағрида яйрай!
Бунча учқур қайиқ, қудратли қайиқ,
бағрига михладим шўрлик юракни.
Эҳтиёткор қайиқ, ҳимматли қайиқ,
асрагин қон силққан ўша чойнакни.
Жоним денгиз, сенинг тузларинг ўткир,
ўчир барча аччиқ хотираларни
ёки юрагимни тубга ур, синдир, –
бунча азоб билан яшаб бўларми.
Ўтган ҳаётимни қайиққа бердим,
ўтмиш қисматдан ҳам қутулсам эди.
Юз кунда умримни сен қайтадан туз
ва сенга турмушга чиқайин, денгиз.
Юзлаб довулларинг келсин, уфурсин –
ўтмишим ўчгунча елсин, кўпирсин…
Денгиздан ўзгалар тилар дур-мунчоқ,
мен эса ўтингум: унутай тезроқ!
Рус тилидан Ғулом Мирзо таржималари
Gabriyela MISTRAL
SHE’RLAR
O‘tinch
Daladagi boshoqlardan o‘tindim,
xushta’m bo‘lsin toki bug‘doyi nonim;
uzumlarga yolvorgancha so‘ng dedim:
mast qilmasin tok qoni-la o‘g‘lonim.
O‘tinchimni eshitdi uzum va don,
ta’zim aylab va’da berdi ikkovlon.
Iltimosim aytdim qo‘ng‘ir maymoqqa, –
o‘rmonzorga qirol bo‘lsin umrbod.
Bolam borib qolsa gar o‘sha yoqqa
ziyon-zahmat yetkazmasin hech jonzot.
O‘tinchimni eshitdi ayiqpolvon,
boshin irg‘ab va’da berdi shu zamon.
Nola qildim hatto sassiq alafga,
o‘tgin, dedim, sen ham ona tarafga;
bolajonim qo‘qqis barging chaynasa, –
rozimasman, so‘ngra ko‘ngli aynisa.
O‘tinchimni eshitdi taxir giyoh,
va’da berdi – qo‘ldek cho‘zildi yaproq.
Daryoga ham nido qildim, albatta
(qo‘sh sohilga sig‘may oqqani-oqqan):
nuridiydam bag‘ringga tushgan paytda
eson-omon olib chiqqin qirg‘oqqa.
O‘tinchimni tinglab, daryo ko‘pirdi –
tiniq to‘lqini bilan va’da berdi.
Ana shunday kezib butun olamni,
men hammaga tanishtirgum bolamni;
go‘dagimni beshigidan olsam, bas –
har bir ayol baxtimga qilar havas;
Olma-anor farzandimni quchgan chog‘ –
yuvilgaydir ko‘ksimdagi barcha dog‘!
Dilbandimni belab qo‘yaman qayta,
bodom bo‘yin ufurgay yo‘rgaklari;
so‘ng tun bo‘yi ohista alla ayta,
izhor etgum dunyoga tilaklarim;
to dunyo ham sezsin onalik taftim,
mehr olsin har so‘zimdan paydar-pay
va quvnasin qo‘limga qo‘yib kaftin
o‘zim tug‘ib-katta qilgan bolamday.
G‘amgusor ona
Mening mardim, polvonim,
cho‘chimay uxla, beg‘am;
lek uyg‘oq munglig‘ jonim,
kelmas yor ham, uyqu ham.
Alla, deyman, orom ol,
qilt etmasdan uxla, tek –
dashtdagi chechak misol,
yo po‘stak qillaridek.
Tin olsang, tinchdir qayg‘um,
g‘am, araz chalg‘iydi, bil.
Men uchun ko‘zingni yum, –
bedorman, mizg‘iydi dil.
Solveyg qo‘shiqlari*
1
Bandiman yo‘llarning og‘ushida men,
tuproq lablaringdek buncha xushtatim.
Yo‘l o‘sha, chang o‘sha va o‘sha-da men,
vaslingga mushtoqman, yo muhabbatim!
Termulsam, vaqt suvdek oqar guvillab,
qismat shovvasiga qarayman shoshib.
Yerni bog‘lab olmish bu belbog‘ – yo‘llar,
demakki, kelasan manzillar oshib.
Sen menga may misol bag‘ishlaysan ruh,
sensiz yarim jondek qolaman har chog‘.
Olisga boqaman, qalb to‘la shukuh:
Yer bog‘lab olibdi yo‘llardan belbog‘!
Meni og‘ushingda ko‘rmish Xudoyim.
O‘lsam, Yaratganga ne javob deyin.
Ayt, ushlab turibdi seni qayda, kim;
men tomon kelmog‘ing shunchami qiyin?
G‘amlarni qabrdek qazadi ketmon,
turibman mozorim uzra cho‘kib tiz,
baribir, men seni kutaman hamon,
yo‘llardan Yer belbog‘ bog‘lamas bejiz!
2
Qarag‘aylar yo‘lda duch kelgan
qiyalikka qo‘yib yotar to‘sh.
Kimlarning bag‘rida dam olgay
mening ko‘ngil qo‘ygan yorim, xo‘sh?
Jarlikda jildirar sho‘x jilg‘a,
suvloqqa shoshadi qo‘y-qo‘zi.
Men totgan buloqni kim bulg‘ar,
suvimga lab bosgan kim o‘zi?
Shamol, senga ne qildi yaproq,
yerga tashlab yubording nega?
Barg esa uyquchi va yig‘loq
bolamdek bosh qo‘yar ko‘ksimga.
O‘ttiz yilki senga intizor,
ostonamda kutganim-kutgan.
Sen kelmaysan, mana, keldi qor
va yo‘llarni endi ovutgay.
3
Osmon qovoq uygan, yig‘lar qarag‘ay,
odamdek uv tortib bo‘zlaydi quyun.
Qorga yukli bulut – qayga qaramay, –
oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt**!
Zim-ziyo zulumot. Tun buncha xasis, –
hatto daydiga ham iltifoti yo‘q!
Tundek qaro ko‘zim ko‘r bo‘lar, essiz, –
oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt!
Pag‘a-pag‘a qorga to‘lmoqda olam, –
adashgan kasni kim izlab chiqar, ayt?
Qor ko‘mdi cho‘ponlar gulxanini ham…
Oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt!
* Solveyg – Genrik Ibsenning 1867 yilda yozilgan “Per Gyunt” nomli pyesasidagi lirik qahramon qiz. Solveyg asarning bosh qahramoni Per Gyunt bilan sevishib qoladi va o‘rmondagi kulbada birga yashaydi. Ammo, Per Gyunt uni tashlab ketadi va darbadarlikda dunyo kezadi, turli yurtlarda bo‘lib, har xil kasb-kor bilan shug‘ullanadi, mashaqqatli sarguzashtlarni boshidan kechiradi. Oradan ko‘p yillar o‘tganidan so‘ng uyiga qaytib kelgan Per uni mehr-muhabbat va sadoqat bilan kutayotgan qaylig‘i Solveyg bilan yana uchrashadi. Shu badiiy mavzu asosida adabiyotda turli asarlar, xususan, mashhur rus shoiri Aleksandr Blokning “Solveyg” nomli she’ri yaratilgan.
** Per Gyunt (norv. Peer Gynt) — Genrik Ipsenning shu nomdagi pyesasi bosh qahramoni. Bir zamonlar boylik va hurmat-e’tibor topgan, ammo keyinchalik ichkilikka ruju qo‘yib mol-mulki va obro‘-nufuzidan judo bo‘lgan Yon Gyuntning o‘g‘li. Per otasi boy bergan hamma narsani tiklashga behuda urinadi. So‘ng tushkunlikka tushib, qaylig‘i Solveyg va ona yurtini tashlab ketadi. U darbadarlarcha dunyo kezib, umrining oxirida yana yurtiga, qaylig‘ining yoniga qaytadi.
Dengiz qo‘shiqlaridan
(Unutishni istaganlar uchun qo‘shiq)
Buncha ajib qayiq, ajoyib qayiq
qalqib turar oppoq ko‘piklar aro.
Qovurg‘alariga ko‘ksimni qo‘yib,
shikastanafs holda qildim tavallo.
Mangu dengiz, mangu tuzlaring yuvsin –
qalbimni poklab ber – ko‘piklarda chay.
Jang desam – shay tursin zaminning ko‘ksi,
dam desam – ummonning bag‘rida yayray!
Buncha uchqur qayiq, qudratli qayiq,
bag‘riga mixladim sho‘rlik yurakni.
Ehtiyotkor qayiq, himmatli qayiq,
asragin qon silqqan o‘sha choynakni.
Jonim dengiz, sening tuzlaring o‘tkir,
o‘chir barcha achchiq xotiralarni
yoki yuragimni tubga ur, sindir, –
buncha azob bilan yashab bo‘larmi.
O‘tgan hayotimni qayiqqa berdim,
o‘tmish qismatdan ham qutulsam edi.
Yuz kunda umrimni sen qaytadan tuz
va senga turmushga chiqayin, dengiz.
Yuzlab dovullaring kelsin, ufursin –
o‘tmishim o‘chguncha yelsin, ko‘pirsin…
Dengizdan o‘zgalar tilar dur-munchoq,
men esa o‘tingum: unutay tezroq!
Rus tilidan G’ulom Mirzo tarjimalari