Атоқли грузин ёзувчиси Нодар Думбадзе ўзбек ўқувчиларига яхши таниш. Унинг “Нишонга тегмаган ўқлар” (“Кукарача”), “Абадият қонуни”, “Қўрқманг, онагинам”, “Оқ байроқлар”, “Эллада” (“Hellados”) каби асарлари аллақачон китобхонларнинг кўнгил мулкига айланган. Думбадзе ижодига кучли инсонпарварлик, оқибат, меҳр-муҳаббат туйғулари сингиб кетган.
Адибнинг бир қанча китоблари таниқли таржимон Низом Комил томонидан ўзбекчага маҳорат билан ўгирилган.  Нодар Думбадзе ижодига бўлган меҳр ва ҳавас мени ҳам таржимага ундади. Эътиборингизга ҳавола этилаётган – “Юрагимнинг бир парчаси” ҳикоясида ёзувчи меҳр-оқибат ҳақида куйлайди, нозик чизгилар яратади.

Таржимон

Нодар Думбадзе
ЮРАКНИНГ БИР ПАРЧАСИ
Ориф Толиб таржимаси

Нодар Владимирович Думбадзе (1928.14.7 — Тбилиси — 1984.5.3) — атоқли грузин ёзувчиси. Илк ҳикоялар тўплами — «Қишлоқ болалари» (1958). Дастлабки йирик асарлари — «Мен, бувим, Илико ва Илларион» (1960) қиссаси ва «Қуёшни кўряпман» (1962) романида 2-жаҳон уруши йилларидаги грузин қишлоқларининг оғир ҳаёти акс этган. «Қуёш кечаси» (1967), «Оқ байроқлар» (1972) романларида замонавий муҳим ижтимоий- ахлоқий масалалар кўтарилган. «Абадият қонуни» (1978)да инсоннинг жамиятдаги ўрни, яшашнинг маъноси мавжуд ҳаётий лавҳалар, шахслар орқали акс эттирилган. Нодар Думбадзе асарлари чуқур лиризм б-н суғорилган, уларда драматизм юмор б-н уйғунлашиб кетган. Асарлари ўзбек тилига таржима қилинган («Қуёшни кўряпман», 1969; «Қўрқманг онагинам», 1982; «Абадият қонуни», 1983 ва б.). «Абадият қонуни» асари асосида ўзбек тилида телеспектакль яратилган (1985). Бир неча ҳикоялари таниқли таржимон Низом Комил томонидан моҳирона ўзбекчалаштирилган.

Жўка дарахтининг остида бошини қуйи солганча бузоқчаларининг арқонини ушлаб ялтирбош болакай ўтирибди. Ёшовсираган кўзларини лой-балчиқ қотиб қолган яланг оёқларига тикиб ўй суряпти: “Бу чол дадамнинг худди ўзи! Оппоқ сочлари… Қоп-қора қошлари… Кенг бурни… Чиройли кўзлари… Овозиям майин, ширали… Кўзимни юмиб турсам товушидан дадам деб ўйлайман!..”

Бола кўзларини юмди.

-Мен шунинг учун сизни безовта қилдим, азизим Кишварди… Ортиқ дармоним қолмади. Умуман қўлдан чиқиб кетди бу ярамас. Ҳамма болалар бир гўр – китобга яқин йўламайди, буям шу. Кечасию кундузи мана шу бузовлари билан бирга. Учинчи числода нима қилганини биласизми? Господзедаги маҳалла қудуғига хумдай тарвузни улоқтирибди! Мана, бир ҳафтадан бери иккита хонадон сув ўрнига шарбат ичиб ўтирибмиз!..

-Э худойим-ей! Шунақами, ўғлим?! Майли, сиқилманг, азизам Юлия. Мен уни Гурияга опкетаман, чинорнинг учига оёғидан осиб қўяман. Қўйдай ювош бўлиб қолади!

-Нимага уни осиб қўясиз билмадим-у, лекин бир гап хаёлимга келди: онасининг жуда бахти кулган экан – бу ярамасни кўрмай ўтиб кетди. Айтгандай, отасиниям бахти кулган…

-Нима деб ўйлайсиз, қадрдоним Юлия, уни эплай олармиканман?

-Билмайман, ҳеч балони билмайман… Ўзингиз ўйлаб кўринг: яқинда уни тегирмонга бергандим. Энг зўр, саралаб қўйилган маккажўхорини ўғирлаб гумдон қилган. Қўлида беш фунт, елкасида ун билан қайтиб келди. Қолган нарсаларни Валико Кукулашивлининг саёқ арзандаларига бўлиб берган, менимча. “Бола чақам кўп, оч-наҳор ўтирибди”, деб зорланарди бечора. Эҳ, тавба-ей!

-Э худойим-ей! Шунақами, ўғлим?!

-Бу ҳали ҳолваси! Аввалги куни Кукури Угулава деган бетайин ўртоғи билан ўзининг география ўқитувчиси Датико Цвераванинг боғига ўғирликка тушган. Ўйлаганиям қўрқиб кетасан одам!.. Шафтоли теришган-да обориб товуққа алмаштиришган! Эҳ, тавба-ей!

-Э худойим-ей! Шунақами, ўғлим?!

-Ҳа, бунча “шунақами”, “шунақами” деб такрорлаб қолдингиз! Мени алдаяпти деб ўйлаяпсизми?

-Нега энди, нега энди, азизам Юлия! Наҳотки, уни бу йўлдан қайтариб бўлмаса?! Наҳотки, дийдаси қотиб бўлган бўлса?!

-Йўқ, нима деяпсиз… Уни қутқариш мумкин, албатта. Аммо бунга менинг қурбим етмайди. Бунинг учун эркак кишининг қаттиқ қўли керак. Бундан ташқари, пешанамда яна иккитаси бор – Зураб билан Вахтанг, Колигинамнинг болалари, улар сал тузук.

-Ҳим… Нима десам экан сизга, азизам Юлия. Ота-онаси ҳаётлик пайти мени болага зиғирчаям яқинлаштирмасди. Мен унга бегонаман, тушуняпсизми, бегона!..

-Бундай деманг, азизим Кишварди. У нима қилсаям ўғил бола, эркак билан эркакнинг тил топишиши осонроқ… Бунинг устига у наслингиз давомчиси…

-Ҳа, албатта… Ўқишлари қанақа унинг, азизам Юлия?

-Ҳим!.. Ўз ўқитувчисининг боғига ўғирликка тушган, “Декамерон” деган уят китоб учун бувисининг кумуш қошиқларини сотиб юборган боланинг ўқиши ҳақида нима дейиш мумкин?! Бир ўйлаб кўринг-чи, азизим Кишварди!

-Шунақами, ўғлим?! Бўлди! Уни Гурияга опкетаман, чинорнинг учига оёғидан осиб қўяман!

-Буни қаранг, биз унинг ташвишини чекаётибмиз, пинагиниям бузмайди-я! Кимга гапиряпсан демайди!

Бола жўка дарахтининг остида кўзларини юмиб ўтирар ва ўйларди: “Бечора Юлия бувим чарчади. Олдин овози қанақанги ёқимлийди, ҳозир шанғиллайди. Ё менга шунақа туюляптимикан? Бобом бўлса шошмасдан, ҳовлиқмай гапиряпти… Ҳа, кўриниб турибди, бувим чарчаган. Агарда мени ҳозир бобом билан жўнатиб юбормаганда эди, ҳеч қачон уни қийнамаган бўлардим. Қанийди… Қанийди…”

-У етим, азизам Юлия… Фақат жазолаш ярамайди, меҳр ҳам керак.

-Етимдан етимнинг фарқи бор! Керагича меҳр кўрсатдим, қани билса! Меҳрмиш-а…

-Шунақами, ўғлим?! Мен уни Гурияга опкетаман, оёғини осмонга қилиб осиб қўяман… Қачон олиб кетишим керак, азизам Юлия?

-Ҳозироқ! Тайёрланишига ҳеч қанча вақт кетмайди.

-Шунақа денг… Ҳеч балоси йўқ-да, а?

-Ўтган йили Авчаладан қандай олиб келган бўлсам шундай юрибди, азизим Кишварди… Хоҳласангиз ўзингиз шоҳона сарпо олиб берарсиз…

-Бечора болам…

-Йўл олдидан овқатланиб олсаларинг бўларди, азизим Кишварди…

-Ҳа йўқ, ташвишланманг, азизам Юлия… Самтредиада тамадди қилиб оламиз, уёғига худо пошшо.

-Ихтиёрингиз… Оқ йўл сизга. Хизр йўлдошингиз бўлсин!..

-Худо қувват берсин, азизам Юлия!..

-Айтмоқчи, мана буларни ҳам оволинг.

-Нима бу?

-Унинг ҳар хил ҳужжатлари. Менимча, сентябрда мактабга олиб борасиз. Шунга керак бўлади. Тўртинчи синфга ўтди… Маълумотномада хато кетиб қолган: Ломжария Нодари ўрнига Ломжария Надири[1] деб ёзишибди. Менимча, бу хатояммас, аслида, тўғри ёзишган.

-Шунақами, ўғлим?! Мен уни Гурияга опкетаман, чинорнинг учига оёғидан илиб қўяман…

-Қаеридан илсангиз илинг, лекин ортиқ кўзимга кўринмаса бўлгани.

-Оёғидан иламан, оғидан…

-Худо қувват берсин.

-Уни шундай кўйга солайки, ҳолига маймунлар йиғласин.

-Хўп, хайр бўлмаса, азизим Кишварди.

-Яхши қолинг, азизам Юлия.

Мазкур олди-берди маросими 1938 йил август кунларининг бирида, туш пайти Хони қишлоғида Нодар Ломжариянинг бувиси, аниқроғи, онасининг онаси қадрли Юлия Микеладзе ва гуриялик бобоси, аниқроғи, отасининг отаси жаноб Кишварди Ломжария ўртасида бўлиб ўтди.

Бир соат ўтгач бола, аниқроғи, 1928 йилнинг 14 июлида Тбилиси шаҳрида хизматчи оиласида туғилган Нодар Ломжария тандирдай қизиган тупроқ йўл бўйлаб бобосининг ортидан ғамгин судралиб борарди…

***

Бобо билан невара Хонидан Кулашгача фойтунда, Кулашдан Самтредиага линейка[2]да етиб олишди. Кейин тамадди ҳам қилмасдан Чохатауридан ўтадиган чой фабрикасининг юк машинасига чиқишди. У ердан Интабуети қишлоғигача пиёда кетдилар.

Бобо олдинда, невара орқада. Бобо қексаларга хос хаста товушда йўталди, иҳради. Рўпарадан келаётган йўловчини кўриб жим қолди, тезда имо-ишора билан саломлашди-да, сўнг яна йўталди, иҳради. Гоҳида у болага жим тикилиб қолади. Бу худди сўнгги зурриёдини йўқотишдан қўрққан қари отнинг нигоҳига ўхшайди.

Бола қадам ташлар ва ўйларди: “Бечора чол нимжон, касалманд… У мени дарахтга оёғимдан осиб қўймоқчи… Бу чол – менинг бобом. Дадамнинг дадаси. Бобом! Унинг ортидан эргашиб юришга мени нима мажбур қиляпти? Худди қулга ўхшаб индамай, ҳўшшайиб кетяпман. Икки марта сакрасам – тамом! Нима мени ушлаб турибди? Чарчаб, очқаб, иссиғу чанқовдан ўлгидай бўлсам ҳам қочиб кетмайман. Нега? Бу кучнинг номи нима?”

-Нималар ҳақида ўйлаяпсан, ўғлим? – ўгирилиб тўсатдан савол берди чол.

-Ҳеч нарса ҳақида ўлаётганим йўқ! – деди довдираб қолган бола. У ҳамма нарсани кутганди, лекин бунақа саволни эмас.

Чол йўлнинг чеккасига бориб ўтирди. Йўталиб, нафасини ростлаб олгач болага тикилди, кейин бармоқларини букиб санашга тушди: 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38.

-Йигирма саккизинчи йили туғилгандинг. Ҳозир ўттиз саккизинчи йил. Демак, ўн бирга кирибсан… Кап-катта йигит бўп қолдинг… Қандай қилиб ҳеч нарса ҳақида ўйламаслигинг мумкин? Ё ўз бобонгдан яширасанми?

-Йўқ, нега энди, ҳеч нарса ҳақида ўйлаганим йўқ эди.

-Ўйлайдиган вақтинг келган, ўғлим, вақтинг келган.

Чол йўталиб, инқиллаб турди-да йўлида давом этди. Бола бобосининг ортидан худди юки оғир аравадай бошини эгиб, қулоғини динг қилиб қадам ташларди…

***

Бола — офтобда қорайган, сочлари ҳурпайган – чинор тагида белкуракка суяниб турибди, кўзларини лой-балчиқ қотиб қолган яланг оёқларига тикканча ўй суряпти: “Бир йилнинг ичида буткул қариб, мункайиб қолибди. Юзида ажин тўла. Овози қанақадир бўғиқ. Лекин барибир у менинг аямга – ёш, чиройли, мулойим, қоракўз, меҳрибон аямга ўхшайди. Қадам ташлашиям, овозиям… … Кўзимни юмиб турсам товушидан аям деб ўйлайман!..”

Лекин бола кўзларини юммади. Қўрқиб кетди.

-Тинчимни йўқотдим, азизим Кишварди! Онасининг безовта нигоҳи ўнгимдаям, тушимдаям намоён бўляпти… Унинг овози ҳар қадамда мени таъқиб қилади… Уни олиб кетган кунингиздан бери юрагим суғуриб олингандай тентираб юраман… Болани менга қайтаринг, азизим Кишварди!..

-Ҳим… У, азизам, сиздан олган вақтимда бола эди. Ҳозир – кап-катта йигит, ҳамма нарсани ўзи ҳал қилади. Агар сиз билан кетишни истаса мен ҳеч қандай қаршилик билдирмайман.

-У мендан хафа… Уни мен билан қайтишга кўндира оладиган ягона одам сизсиз, азизим Кишварди…

-Ахир унга ўхшаганидан сизда яна иккита бор-ку, қадрдоним Юлия… Ҳеч бўлмаса биттасини менга қолдиринг!

-Наҳотки, гап сонда бўлса?! Ўнта бўлса ўрни, қирқта бўлса қилиғи бошқа. У менинг набирам, қадрдоним Кишварди!

-Шундайку-я… Лекин мен нима қилишим керак? Ахир ўлимимдан кейин авлодимизни давом эттирадиган ягона меросхўрим у…

-Мен унинг фамилиясини ўзгартирмайман! Майли, иккита Ломжария бўлақолсин, лекин уни менга қайтаринг.

-Демак, болани олиб кетгани келибсиз-да, азизам Юлия?!

-Нариги дунёга гуноҳ билан кетишимга йўл қўйманг! У ерда онасининг кўзига қандай қарайман?!

-Э, азизам Юлия, худо билар ким олдин кетар. Агарда мен сиздан олдинроқ ўлсам, онаси билан дадасининг кўзига қандай қарайман?

-Худо умрингизни узоқ қилсин, азизим Кишварди.

-Далам ҳам, узумзорим ҳам, тегирмоним ҳам, қабрим ҳам, хоким ҳам мана шу боланики… Йўқ, ўлсам ҳам уни сизга бермайман!

-Бўлмаса мен ўзимни ўлдираман. Ҳозироқ, кўзингизнинг олдида!

-Худо хайрингизни берсин, азизам Юлия, нималар деяпсиз!.. Бувинг билан кетасанми, ўғлим?

-Ростини айтармиди… У сиздан ийманяпти!

— Шунақами, ўғлим?!

-Унга онанинг меҳри керак, азизим Кишварди! Оқ ювиб, оқ тараш лозим. Сиз онасининг ўрини боса олармидингиз?..

-Нималар деяпсиз… Мен у билан шу пайтгача, худога шукр, ёмон яшамадим… Лоақал сизни ёрдамга ҳам чақирмадим-ку…

-Сиз ҳақсиз, сиз ҳақсиз, азизим Кишварди. Лекин барибир… Боланинг оёқларини уйқудан олдин ювиш, мактабга кузатиб қўйиш… Булар эркакларнинг иши эмас!..

-Бизнинг мактаб азобхона эмас… Унақа нарсалар сизларнинг мактабларингда эди, болани ёввойига чиқаришганди, эслашимча, сиз ҳам уларнинг фикрига қўшилган эдингиз…

-Нега ўшанда тилим узилиб тушмади экан, а!

-У менинг қўлимда фариштага айланиб қолмаган, шафтоли ўғирлашниям ташлагани йўқ…

-Қуйилиб қолар!

-Ё энди ун улашмай қўйди деб ўйлаяпсизми?

-Э, униям бошида қолсин! Ҳамма нарсам уники, менга деса хонумонимга ўт қўйиб юбормайдими – ғиринг демайман!

-Чекяптиям, ярамас!

— Шунақами, ўғлим?!

-Сиз, мана, мендан сўранг! Тамаки халтамниям, ҳамёнимниям шип-шийдам қилди!

-Майли, соғлик учун оз-моз чекиб турса ҳечқиси йўқ. Ахир ўзингиз айтдингиз-ку – у энди кап-катта йигит!

-Яна бир ой сабр қилинг. Пилла тутганим учун мукофот пули оламан, болани кийинтираман… Бунақа жулдурвоқи аҳволда сизникига кетмайди!

-Сиз фақат жавоб беринг. Кийим, пойабзал олиб бериш – менинг ишим! Ўзимникини ечиб бўлса ҳам унга кийдираман!

-Ҳим, сизнинг кийимларингиз унга роса лойиқ тушади!

-Албатта, сизга ҳазил, ўйин-кулги. Менинг эса юрагим қон бўлиб кетяпти!

-Ахир, айтдим-ку: у аллақачон кап-катта йигит бўлган. Ўзи ҳал қилсин!

-Сиз – унинг учун авлиё даражасидасиз, нима десангиз ишонади, нимани қил десангиз қилади… Айтинг унга, азизим Кишварди!..

-Худодан қўрқсангиз-чи, азизам Юлия. Ахир қандай қилиб ўз жигарбандимга, томирида қоним оқиб турган болага уйимдан кет деб айта оламан?!

-Нима, мен унга бегонаманми? Ахир у менинг ҳам жигарбандим, юрагимнинг бир парчаси. Худо билади, бир йил умрим қолдими-йўқми. Ўтинаман сиздан, ажалимдан беш кун бурун ўлдирманг, болани менга бахшида қилинг!

-Азизам Юлия!

-Олдингизда тиз чўкаман, тиз чўкаман!..

-Нималар қиляпсиз! Туринг ўрнингиздан! Худо хайрингизни берсин!..

-Э қодир худойим, унга бахту саодат инъом эт!

-Энди менинг ортиқ шодлигим ҳам, бахтим ҳам қолмади…

-Э бор худойим…

-Бувинг билан кет, ўғлим…

Мазкур суҳбат биз бошда ҳикоя қилган бобо-буви иштирокидаги воқеалардан роппа-роса бир йил кейин содир бўлди. Бу галги жараён олди-берди маросими эмасди. Бу икки қайноқ қоннинг тўқнашуви, икки оловли юракнинг воласи эди. Бу икки меҳр ўтининг кураши сабаб боланинг юраги шиддат билан тепа бошлади, томоғига алланарса тиқилгандай бўлди, танасини совуқ тер босди, титроқ бутун вужудини ловуллатиб юборди. Қандайдир кўринмас куч уни зарб билан бувиси томон тортарди, бироқ худди шундай шиддаткор оҳанрабо уни бобоси томон етакларди. Бола бир неча бор шундай оғриқни ҳис қилди – гўё унинг вужуди қайноқ сув ичида қолди. Чол билан кампир ўртасида кечган қизғин, шиддатли баҳс тугамагунча болани қандайдир қўрқув, аллақандай кўнгилсизликни кутиш азоби тарк этмади.

Буви ўрнидан туриб болага яқин келди, уни қучоғига олди.

-Болагинамдан ёдгорим, кўзларимнинг нури, юр мен билан, кемтик бағримни тўлдир, болажоним!..

Кампир йиғлади, унинг иссиқ кўз ёшлари боланинг бошига томчилади. Ўпкасини бўшатиб олгач, болани секингина бағрига тортди, бироқ у худди темир қозиқдай, томирлари ернинг қаър-қаърига сингиб кетган дарахт сингари жойидан жилмай, ҳаракатсиз турарди.

-Бувинг билан кет, ўғлим, бечора бувингни хафа қилма… Дийдорингга тўйиб олсин, кейин менинг олдимга яна қайтиб келасан… Мен унгача сени кутиб ўтираман, ғамга тўлиб ўтираман… Сен нима деб ўйлагандинг? Мана шунақа, невара бўлиш осонмас! Оғир, жуда оғир, айниқса мен билан бувингга ўхшаган дардибедаволарнинг невараси бўлиш қийин… Болтанг, белкурагинг, кетмонинг, тўқмоғинг, саватинг, сигиринг, араванг ҳеч қаёққа кетмайди, қайтишингни кутади…

Бола бобонинг сўзларини эшитиб ҳайрон қолди: болта, кетмон, белкурак, сават ҳовлининг бошқа-бошқа томонида ағанаб ётарди, сигир, арава, эчки бўлса умуман бошқа тарафда эди, лекин бобо уларга қарамай қўли билан турган жойларини аниқ кўрсатиб берарди.

Бобо сўзида давом этди:

-Мана сумканг, дарсликларинг – гурузин тили, тарих… Яна ниманг қолди? Ҳеч нима… Шиминг, кўйлагинг, шиппагинг – эгнингда. Самтредиагача ялангоёқ кетгин, бўлмаса шиппакларинг уйгача етиб бормайди. Бўпти… Бўл энди тезроқ!

***

Кишварди Ломжария невараси ҳозир темир қозиққа, томирлари ернинг қаър-қаъригача сингиб кетган дарахтга айланганини тушунди, жуда-жуда чуқур кетган бу томирларни оддий насиҳат билан суғуриб бўлмасди. Бошқача йўл тутиш керак эди. Лекин қанақа?

Кишварди Ломжария невараси гирдобнинг ўртасида чирпирак бўлаётганини, икки авлоднинг шиддаткор, жанговор қони уни икки томонга зарб билан тортаётганини ҳам англади. Уларни қайси бири устун келади? Қай бир қон ғалаба қозонади? Бу кураш нима билан тугашини кутиш фойдасиз… Уларнинг қайсидир бири қайноқ қонлар кўпираётган кураш дарёсини ёриб чиқиши, янги ўзанга қараб оқиб кетиши керак.

Ва ниҳоят… Кишварди Ломжария бувидан олдинроқ ҳаракат қилди:

-Ҳўш, яна нимани кутяпсан? Сен билан айтишишдан чарчадим!

Бола бобосига қўрқа-писа қаради.

-Жўна, орқангга қайрилиб қарама! Тушундингми?!

Боланинг қалбини бобосига бўлган қаттиқ ачиниш ва бувисига бўлган шафқат ҳислари бирваракайига забт этди. Ич-ичидан тўлиб келаётган ёшлар боланинг кўзини хира парда билан қоплади, боши ўз-ўзидан кўксига эгилиб қолди, бир оғиз сўз айтмасдан худди юки оғир аравадай Чохатаурнинг тупроқ йўлига бурилди. Қариб-мункиллаб қолган, бошдан-оёқ қора кийинган бувисининг ортидан эргашди…

Кишварди Ломжария тошнинг устига бориб ўтирди-да, мис идишдаги сувнинг қайнашини кута бошлади.

Кишварди Ломжария оловга тикилганча хаёл сурарди. Айни дамда нохуш ўйлардан қутилишга, улардан яширинишга уринарди. Лекин ўзингдан қайга қочиб беркинасан? Ахир одам ожиз банда-ку… “Болани бериб юбормаслик керак эди… Лекин кампирнинг андуҳига дош бера олмадим… Энди бўлса ўзим худди ўшандай ҳолатга тушиб ўтирибман. Кейинги ҳафта кампирникига бораман, болани қайтариб беришини сўрайман. Бермаса, куч билан оламан… “Айтаман, жигарбандимни, юрагимнинг бир парчасини, томиримдаги қонимни тортиб олишга қандай ҳаққинг бор?! Ахир сен худо эмассан!” Лекин… у ҳам менга худди шу сўзлар билан жавоб қайтариши мумкин-ку! Ахир мен ҳам ожиз бандаман… Ахир бола менга қандай ришталар билан боғланган бўлса унга ҳам шундай яқин-ку. Эҳ, одам бўлиш қийин, жудаям қийин. Аҳволим яратганга аён, бандангга ўзинг раҳм қил худойим… Кейинги ҳафта бораман-да, кампирнинг оёқларига йиқиламан. Йўқ, бир ҳафтагача сабр қилолмайман… Эртадан кейин бораман… Йўқ, эртагаёқ! Эртага азон пайти йўлга тушаман. Э худо, тезроқ тонг ота қолсайди…”

Кишварди Ломжария тошда ўтириб шундай ўйлар сурарди. Мис идишдаги сув қайнаган пайти дарвоза тўсатдан очилди, бўсағада боланинг эгилган боши ва елкасига бойланган шиппаклари кўринди.

-Э худо! Ўзингга шукур!

-Мен қайтдим, — пичирлади невара.

-Қайтишингни билардим, — деди бобо.

Сўнг мис тоғорага қозончадан иссиқ сув қуйди-да, неварасининг ҳорғин оёқларини узоқ ювди. Кейин унга деб сўрига жой солди, ўзи бўлса кичкинагина уйчасига ухлагани кириб кетди.

Чолни ярим кечаси боланинг овози безовта қилди:

-Бобо, сиз билан ётсам майлими?

-Кел, ўғлим.

Бола бобосини қучоқлаб олди.

“Бечора, ҳамма ёғи музлаб қолибди!” – ўйлади невара.

“Қанақа тафти бор, а!” – ўйлади бобо.

Бироз вақт ўтгандан кейин бобо сўради:

-Биласанми, сени нима қайтарди?

-Йўқ!

-Билиб ол, ўғлим, томирингда оқиб турган қон сени мен томон етаклади. Қон, юрак қони шунақанги катта куч, ўғлим!..

Кейин бутун тун давомида улар бир оғиз ҳам гапиришмади. Ҳеч нима ҳақида ўйламадилар, ҳеч нима ҳақида гапирмадилар.

Бобо ва невара ширин уйқуга кетди…

Икки танада оққан бир хил қон – меҳр қони ўйлади, гапирди. Лекин у нималар ҳақида ўйлади, нималар ҳақида гапирди – ёлғиз худогагина аён!..

[1] Сўз ўйини: Нодари – эркаклар исми, надири – ёввойи дегани.
[2] Линейка – кўп ўринли узун арава.

Матн  Ориф Толиб сайтидан олинди.

Atoqli gruzin yozuvchisi Nodar Dumbadze o’zbek o’quvchilariga yaxshi tanish. Uning “Nishonga tegmagan o’qlar” (“Kukaracha”), “Abadiyat qonuni”, “Qo’rqmang, onaginam”, “Oq bayroqlar”, “Ellada” (“Hellados”) kabi asarlari allaqachon kitobxonlarning ko’ngil mulkiga aylangan. Dumbadze ijodiga kuchli insonparvarlik, oqibat, mehr-muhabbat tuyg’ulari singib ketgan.

Adibning bir qancha kitoblari taniqli tarjimon Nizom Komil tomonidan o’zbekchaga mahorat bilan o’girilgan. Nodar Dumbadze ijodiga bo’lgan mehr va havas meni ham tarjimaga undadi. E’tiboringizga havola etilayotgan – “Yuragimning bir parchasi” (“Krov`”) hikoyasida yozuvchi mehr-oqibat haqida kuylaydi, nozik chizgilar yaratadi.

Tarjimon

Nodar Dumbadze
YURAKNING BIR PARCHASI
Orif Tolib tarjimasi

 Nodar Vladimirovich Dumbadze (1928.14.7 — Tbilisi — 1984.5.3) — atoqli gruzin yozuvchisi. Ilk hikoyalar to’plami — «Qishloq bolalari» (1958). Dastlabki yirik asarlari — «Men, buvim, Iliko va Illarion» (1960) qissasi va «Quyoshni ko’ryapman» (1962) romanida 2-jahon urushi yillaridagi gruzin qishloqlarining og’ir hayoti aks etgan. «Quyosh kechasi» (1967), «Oq bayroqlar» (1972) romanlarida zamonaviy muhim ijtimoiy- axloqiy masalalar ko’tarilgan. «Abadiyat qonuni» (1978)da insonning jamiyatdagi o’rni, yashashning ma’nosi mavjud hayotiy lavhalar, shaxslar orqali aks ettirilgan. Nodar Dumbadze asarlari chuqur lirizm b-n sug’orilgan, ularda dramatizm yumor b-n uyg’unlashib ketgan. Asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan («Quyoshni ko’ryapman», 1969; «Qo’rqmang onaginam», 1982; «Abadiyat qonuni», 1983 va b.). «Abadiyat qonuni» asari asosida o’zbek tilida telespektakl` yaratilgan (1985). Bir necha hikoyalari taniqli tarjimon Nizom Komil tomonidan mohirona o’zbekchalashtirilgan.

Jo‘ka daraxtining ostida boshini quyi solgancha buzoqchalarining arqonini ushlab yaltirbosh bolakay o‘tiribdi. Yoshovsiragan ko‘zlarini loy-balchiq qotib qolgan yalang oyoqlariga tikib o‘y suryapti: “Bu chol dadamning xuddi o‘zi! Oppoq sochlari… Qop-qora qoshlari… Keng burni… Chiroyli ko‘zlari… Ovoziyam mayin, shirali… Ko‘zimni yumib tursam tovushidan dadam deb o‘ylayman!..”

Bola ko‘zlarini yumdi.

-Men shuning uchun sizni bezovta qildim, azizim Kishvardi… Ortiq darmonim qolmadi. Umuman qo‘ldan chiqib ketdi bu yaramas. Hamma bolalar bir go‘r – kitobga yaqin yo‘lamaydi, buyam shu. Kechasiyu kunduzi mana shu buzovlari bilan birga. Uchinchi chisloda nima qilganini bilasizmi? Gospodzedagi mahalla qudug‘iga xumday tarvuzni uloqtiribdi! Mana, bir haftadan beri ikkita xonadon suv o‘rniga sharbat ichib o‘tiribmiz!..

-E xudoyim-yey! Shunaqami, o‘g‘lim?! Mayli, siqilmang, azizam Yuliya. Men uni Guriyaga opketaman, chinorning uchiga oyog‘idan osib qo‘yaman. Qo‘yday yuvosh bo‘lib qoladi!

-Nimaga uni osib qo‘yasiz bilmadim-u, lekin bir gap xayolimga keldi: onasining juda baxti kulgan ekan – bu yaramasni ko‘rmay o‘tib ketdi. Aytganday, otasiniyam baxti kulgan…

-Nima deb o‘ylaysiz, qadrdonim Yuliya, uni eplay olarmikanman?

-Bilmayman, hech baloni bilmayman… O‘zingiz o‘ylab ko‘ring: yaqinda uni tegirmonga bergandim. Eng zo‘r, saralab qo‘yilgan makkajo‘xorini o‘g‘irlab gumdon qilgan. Qo‘lida besh funt, yelkasida un bilan qaytib keldi. Qolgan narsalarni Valiko Kukulashivlining sayoq arzandalariga bo‘lib bergan, menimcha. “Bola chaqam ko‘p, och-nahor o‘tiribdi”, deb zorlanardi bechora. Eh, tavba-yey!

-E xudoyim-yey! Shunaqami, o‘g‘lim?!

-Bu hali holvasi! Avvalgi kuni Kukuri Ugulava degan betayin o‘rtog‘i bilan o‘zining geografiya o‘qituvchisi Datiko Sveravaning bog‘iga o‘g‘irlikka tushgan. O‘ylaganiyam qo‘rqib ketasan odam!.. Shaftoli terishgan-da oborib tovuqqa almashtirishgan! Eh, tavba-yey!

-E xudoyim-yey! Shunaqami, o‘g‘lim?!

-Ha, buncha “shunaqami”, “shunaqami” deb takrorlab qoldingiz! Meni aldayapti deb o‘ylayapsizmi?

-Nega endi, nega endi, azizam Yuliya! Nahotki, uni bu yo‘ldan qaytarib bo‘lmasa?! Nahotki, diydasi qotib bo‘lgan bo‘lsa?!

-Yo‘q, nima deyapsiz… Uni qutqarish mumkin, albatta. Ammo bunga mening qurbim yetmaydi. Buning uchun erkak kishining qattiq qo‘li kerak. Bundan tashqari, peshanamda yana ikkitasi bor – Zurab bilan Vaxtang, Koliginamning bolalari, ular sal tuzuk.

-Him… Nima desam ekan sizga, azizam Yuliya. Ota-onasi hayotlik payti meni bolaga zig‘irchayam yaqinlashtirmasdi. Men unga begonaman, tushunyapsizmi, begona!..

-Bunday demang, azizim Kishvardi. U nima qilsayam o‘g‘il bola, erkak bilan erkakning til topishishi osonroq… Buning ustiga u naslingiz davomchisi…

-Ha, albatta… O‘qishlari qanaqa uning, azizam Yuliya?

-Him!.. O‘z o‘qituvchisining bog‘iga o‘g‘irlikka tushgan, “Dekameron” degan uyat kitob uchun buvisining kumush qoshiqlarini sotib yuborgan bolaning o‘qishi haqida nima deyish mumkin?! Bir o‘ylab ko‘ring-chi, azizim Kishvardi!

-Shunaqami, o‘g‘lim?! Bo‘ldi! Uni Guriyaga opketaman, chinorning uchiga oyog‘idan osib qo‘yaman!

-Buni qarang, biz uning tashvishini chekayotibmiz, pinaginiyam buzmaydi-ya! Kimga gapiryapsan demaydi!

Bola jo‘ka daraxtining ostida ko‘zlarini yumib o‘tirar va o‘ylardi: “Bechora Yuliya buvim charchadi. Oldin ovozi qanaqangi yoqimliydi, hozir shang‘illaydi. Yo menga shunaqa tuyulyaptimikan? Bobom bo‘lsa shoshmasdan, hovliqmay gapiryapti… Ha, ko‘rinib turibdi, buvim charchagan. Agarda meni hozir bobom bilan jo‘natib yubormaganda edi, hech qachon uni qiynamagan bo‘lardim. Qaniydi… Qaniydi…”

-U yetim, azizam Yuliya… Faqat jazolash yaramaydi, mehr ham kerak.

-Yetimdan yetimning farqi bor! Keragicha mehr ko‘rsatdim, qani bilsa! Mehrmish-a…

-Shunaqami, o‘g‘lim?! Men uni Guriyaga opketaman, oyog‘ini osmonga qilib osib qo‘yaman… Qachon olib ketishim kerak, azizam Yuliya?

-Hoziroq! Tayyorlanishiga hech qancha vaqt ketmaydi.

-Shunaqa deng… Hech balosi yo‘q-da, a?

-O‘tgan yili Avchaladan qanday olib kelgan bo‘lsam shunday yuribdi, azizim Kishvardi… Xohlasangiz o‘zingiz shohona sarpo olib berarsiz…

-Bechora bolam…

-Yo‘l oldidan ovqatlanib olsalaring bo‘lardi, azizim Kishvardi…

-Ha yo‘q, tashvishlanmang, azizam Yuliya… Samtrediada tamaddi qilib olamiz, uyog‘iga xudo poshsho.

-Ixtiyoringiz… Oq yo‘l sizga. Xizr yo‘ldoshingiz bo‘lsin!..

-Xudo quvvat bersin, azizam Yuliya!..

-Aytmoqchi, mana bularni ham ovoling.

-Nima bu?

-Uning har xil hujjatlari. Menimcha, sentyabrda maktabga olib borasiz. Shunga kerak bo‘ladi. To‘rtinchi sinfga o‘tdi… Ma’lumotnomada xato ketib qolgan: Lomjariya Nodari o‘rniga Lomjariya Nadiri[1] deb yozishibdi. Menimcha, bu xatoyammas, aslida, to‘g‘ri yozishgan.

-Shunaqami, o‘g‘lim?! Men uni Guriyaga opketaman, chinorning uchiga oyog‘idan ilib qo‘yaman…

-Qayeridan ilsangiz iling, lekin ortiq ko‘zimga ko‘rinmasa bo‘lgani.

-Oyog‘idan ilaman, og‘idan…

-Xudo quvvat bersin.

-Uni shunday ko‘yga solayki, holiga maymunlar yig‘lasin.

-Xo‘p, xayr bo‘lmasa, azizim Kishvardi.

-Yaxshi qoling, azizam Yuliya.

Mazkur oldi-berdi marosimi 1938 yil avgust kunlarining birida, tush payti Xoni qishlog‘ida Nodar Lomjariyaning buvisi, aniqrog‘i, onasining onasi qadrli Yuliya Mikeladze va guriyalik bobosi, aniqrog‘i, otasining otasi janob Kishvardi Lomjariya o‘rtasida bo‘lib o‘tdi.

Bir soat o‘tgach bola, aniqrog‘i, 1928 yilning 14 iyulida Tbilisi shahrida xizmatchi oilasida tug‘ilgan Nodar Lomjariya tandirday qizigan tuproq yo‘l bo‘ylab bobosining ortidan g‘amgin sudralib borardi…

***

Bobo bilan nevara Xonidan Kulashgacha foytunda, Kulashdan Samtrediaga lineyka[2]da yetib olishdi. Keyin tamaddi ham qilmasdan Choxatauridan o‘tadigan choy fabrikasining yuk mashinasiga chiqishdi. U yerdan Intabuyeti qishlog‘igacha piyoda ketdilar.

Bobo oldinda, nevara orqada. Bobo qeksalarga xos xasta tovushda yo‘taldi, ihradi. Ro‘paradan kelayotgan yo‘lovchini ko‘rib jim qoldi, tezda imo-ishora bilan salomlashdi-da, so‘ng yana yo‘taldi, ihradi. Gohida u bolaga jim tikilib qoladi. Bu xuddi so‘nggi zurriyodini yo‘qotishdan qo‘rqqan qari otning nigohiga o‘xshaydi.

Bola qadam tashlar va o‘ylardi: “Bechora chol nimjon, kasalmand… U meni daraxtga oyog‘imdan osib qo‘ymoqchi… Bu chol – mening bobom. Dadamning dadasi. Bobom! Uning ortidan ergashib yurishga meni nima majbur qilyapti? Xuddi qulga o‘xshab indamay, ho‘shshayib ketyapman. Ikki marta sakrasam – tamom! Nima meni ushlab turibdi? Charchab, ochqab, issig‘u chanqovdan o‘lgiday bo‘lsam ham qochib ketmayman. Nega? Bu kuchning nomi nima?”

-Nimalar haqida o‘ylayapsan, o‘g‘lim? – o‘girilib to‘satdan savol berdi chol.

-Hech narsa haqida o‘layotganim yo‘q! – dedi dovdirab qolgan bola. U hamma narsani kutgandi, lekin bunaqa savolni emas.

Chol yo‘lning chekkasiga borib o‘tirdi. Yo‘talib, nafasini rostlab olgach bolaga tikildi, keyin barmoqlarini bukib sanashga tushdi: 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38.

-Yigirma sakkizinchi yili tug‘ilganding. Hozir o‘ttiz sakkizinchi yil. Demak, o‘n birga kiribsan… Kap-katta yigit bo‘p qolding… Qanday qilib hech narsa haqida o‘ylamasliging mumkin? Yo o‘z bobongdan yashirasanmi?

-Yo‘q, nega endi, hech narsa haqida o‘ylaganim yo‘q edi.

-O‘ylaydigan vaqting kelgan, o‘g‘lim, vaqting kelgan.

Chol yo‘talib, inqillab turdi-da yo‘lida davom etdi. Bola bobosining ortidan xuddi yuki og‘ir aravaday boshini egib, qulog‘ini ding qilib qadam tashlardi…

***

Bola — oftobda qoraygan, sochlari hurpaygan – chinor tagida belkurakka suyanib turibdi, ko‘zlarini loy-balchiq qotib qolgan yalang oyoqlariga tikkancha o‘y suryapti: “Bir yilning ichida butkul qarib, munkayib qolibdi. Yuzida ajin to‘la. Ovozi qanaqadir bo‘g‘iq. Lekin baribir u mening ayamga – yosh, chiroyli, muloyim, qorako‘z, mehribon ayamga o‘xshaydi. Qadam tashlashiyam, ovoziyam… … Ko‘zimni yumib tursam tovushidan ayam deb o‘ylayman!..”

Lekin bola ko‘zlarini yummadi. Qo‘rqib ketdi.

-Tinchimni yo‘qotdim, azizim Kishvardi! Onasining bezovta nigohi o‘ngimdayam, tushimdayam namoyon bo‘lyapti… Uning ovozi har qadamda meni ta’qib qiladi… Uni olib ketgan kuningizdan beri yuragim sug‘urib olinganday tentirab yuraman… Bolani menga qaytaring, azizim Kishvardi!..

-Him… U, azizam, sizdan olgan vaqtimda bola edi. Hozir – kap-katta yigit, hamma narsani o‘zi hal qiladi. Agar siz bilan ketishni istasa men hech qanday qarshilik bildirmayman.

-U mendan xafa… Uni men bilan qaytishga ko‘ndira oladigan yagona odam sizsiz, azizim Kishvardi…

-Axir unga o‘xshaganidan sizda yana ikkita bor-ku, qadrdonim Yuliya… Hech bo‘lmasa bittasini menga qoldiring!

-Nahotki, gap sonda bo‘lsa?! O‘nta bo‘lsa o‘rni, qirqta bo‘lsa qilig‘i boshqa. U mening nabiram, qadrdonim Kishvardi!

-Shundayku-ya… Lekin men nima qilishim kerak? Axir o‘limimdan keyin avlodimizni davom ettiradigan yagona merosxo‘rim u…

-Men uning familiyasini o‘zgartirmayman! Mayli, ikkita Lomjariya bo‘laqolsin, lekin uni menga qaytaring.

-Demak, bolani olib ketgani kelibsiz-da, azizam Yuliya?!

-Narigi dunyoga gunoh bilan ketishimga yo‘l qo‘ymang! U yerda onasining ko‘ziga qanday qarayman?!

-E, azizam Yuliya, xudo bilar kim oldin ketar. Agarda men sizdan oldinroq o‘lsam, onasi bilan dadasining ko‘ziga qanday qarayman?

-Xudo umringizni uzoq qilsin, azizim Kishvardi.

-Dalam ham, uzumzorim ham, tegirmonim ham, qabrim ham, xokim ham mana shu bolaniki… Yo‘q, o‘lsam ham uni sizga bermayman!

-Bo‘lmasa men o‘zimni o‘ldiraman. Hoziroq, ko‘zingizning oldida!

-Xudo xayringizni bersin, azizam Yuliya, nimalar deyapsiz!.. Buving bilan ketasanmi, o‘g‘lim?

-Rostini aytarmidi… U sizdan iymanyapti!

— Shunaqami, o‘g‘lim?!

-Unga onaning mehri kerak, azizim Kishvardi! Oq yuvib, oq tarash lozim. Siz onasining o‘rini bosa olarmidingiz?..

-Nimalar deyapsiz… Men u bilan shu paytgacha, xudoga shukr, yomon yashamadim… Loaqal sizni yordamga ham chaqirmadim-ku…

-Siz haqsiz, siz haqsiz, azizim Kishvardi. Lekin baribir… Bolaning oyoqlarini uyqudan oldin yuvish, maktabga kuzatib qo‘yish… Bular erkaklarning ishi emas!..

-Bizning maktab azobxona emas… Unaqa narsalar sizlarning maktablaringda edi, bolani yovvoyiga chiqarishgandi, eslashimcha, siz ham ularning fikriga qo‘shilgan edingiz…

-Nega o‘shanda tilim uzilib tushmadi ekan, a!

-U mening qo‘limda farishtaga aylanib qolmagan, shaftoli o‘g‘irlashniyam tashlagani yo‘q…

-Quyilib qolar!

-Yo endi un ulashmay qo‘ydi deb o‘ylayapsizmi?

-E, uniyam boshida qolsin! Hamma narsam uniki, menga desa xonumonimga o‘t qo‘yib yubormaydimi – g‘iring demayman!

-Chekyaptiyam, yaramas!

— Shunaqami, o‘g‘lim?!

-Siz, mana, mendan so‘rang! Tamaki xaltamniyam, hamyonimniyam ship-shiydam qildi!

-Mayli, sog‘lik uchun oz-moz chekib tursa hechqisi yo‘q. Axir o‘zingiz aytdingiz-ku – u endi kap-katta yigit!

-Yana bir oy sabr qiling. Pilla tutganim uchun mukofot puli olaman, bolani kiyintiraman… Bunaqa juldurvoqi ahvolda siznikiga ketmaydi!

-Siz faqat javob bering. Kiyim, poyabzal olib berish – mening ishim! O‘zimnikini yechib bo‘lsa ham unga kiydiraman!

-Him, sizning kiyimlaringiz unga rosa loyiq tushadi!

-Albatta, sizga hazil, o‘yin-kulgi. Mening esa yuragim qon bo‘lib ketyapti!

-Axir, aytdim-ku: u allaqachon kap-katta yigit bo‘lgan. O‘zi hal qilsin!

-Siz – uning uchun avliyo darajasidasiz, nima desangiz ishonadi, nimani qil desangiz qiladi… Ayting unga, azizim Kishvardi!..

-Xudodan qo‘rqsangiz-chi, azizam Yuliya. Axir qanday qilib o‘z jigarbandimga, tomirida qonim oqib turgan bolaga uyimdan ket deb ayta olaman?!

-Nima, men unga begonamanmi? Axir u mening ham jigarbandim, yuragimning bir parchasi. Xudo biladi, bir yil umrim qoldimi-yo‘qmi. O‘tinaman sizdan, ajalimdan besh kun burun o‘ldirmang, bolani menga baxshida qiling!

-Azizam Yuliya!

-Oldingizda tiz cho‘kaman, tiz cho‘kaman!..

-Nimalar qilyapsiz! Turing o‘rningizdan! Xudo xayringizni bersin!..

-E qodir xudoyim, unga baxtu saodat in’om et!

-Endi mening ortiq shodligim ham, baxtim ham qolmadi…

-E bor xudoyim…

-Buving bilan ket, o‘g‘lim…

Mazkur suhbat biz boshda hikoya qilgan bobo-buvi ishtirokidagi voqealardan roppa-rosa bir yil keyin sodir bo‘ldi. Bu galgi jarayon oldi-berdi marosimi emasdi. Bu ikki qaynoq qonning to‘qnashuvi, ikki olovli yurakning volasi edi. Bu ikki mehr o‘tining kurashi sabab bolaning yuragi shiddat bilan tepa boshladi, tomog‘iga allanarsa tiqilganday bo‘ldi, tanasini sovuq ter bosdi, titroq butun vujudini lovullatib yubordi. Qandaydir ko‘rinmas kuch uni zarb bilan buvisi tomon tortardi, biroq xuddi shunday shiddatkor ohanrabo uni bobosi tomon yetaklardi. Bola bir necha bor shunday og‘riqni his qildi – go‘yo uning vujudi qaynoq suv ichida qoldi. Chol bilan kampir o‘rtasida kechgan qizg‘in, shiddatli bahs tugamaguncha bolani qandaydir qo‘rquv, allaqanday ko‘ngilsizlikni kutish azobi tark etmadi.

Buvi o‘rnidan turib bolaga yaqin keldi, uni quchog‘iga oldi.

-Bolaginamdan yodgorim, ko‘zlarimning nuri, yur men bilan, kemtik bag‘rimni to‘ldir, bolajonim!..

Kampir yig‘ladi, uning issiq ko‘z yoshlari bolaning boshiga tomchiladi. O‘pkasini bo‘shatib olgach, bolani sekingina bag‘riga tortdi, biroq u xuddi temir qoziqday, tomirlari yerning qa’r-qa’riga singib ketgan daraxt singari joyidan jilmay, harakatsiz turardi.

-Buving bilan ket, o‘g‘lim, bechora buvingni xafa qilma… Diydoringga to‘yib olsin, keyin mening oldimga yana qaytib kelasan… Men ungacha seni kutib o‘tiraman, g‘amga to‘lib o‘tiraman… Sen nima deb o‘ylaganding? Mana shunaqa, nevara bo‘lish osonmas! Og‘ir, juda og‘ir, ayniqsa men bilan buvingga o‘xshagan dardibedavolarning nevarasi bo‘lish qiyin… Boltang, belkuraging, ketmoning, to‘qmog‘ing, savating, sigiring, aravang hech qayoqqa ketmaydi, qaytishingni kutadi…

Bola boboning so‘zlarini eshitib hayron qoldi: bolta, ketmon, belkurak, savat hovlining boshqa-boshqa tomonida ag‘anab yotardi, sigir, arava, echki bo‘lsa umuman boshqa tarafda edi, lekin bobo ularga qaramay qo‘li bilan turgan joylarini aniq ko‘rsatib berardi.

Bobo so‘zida davom etdi:

-Mana sumkang, darsliklaring – guruzin tili, tarix… Yana nimang qoldi? Hech nima… Shiming, ko‘ylaging, shippaging – egningda. Samtrediagacha yalangoyoq ketgin, bo‘lmasa shippaklaring uygacha yetib bormaydi. Bo‘pti… Bo‘l endi tezroq!

***

Kishvardi Lomjariya nevarasi hozir temir qoziqqa, tomirlari yerning qa’r-qa’rigacha singib ketgan daraxtga aylanganini tushundi, juda-juda chuqur ketgan bu tomirlarni oddiy nasihat bilan sug‘urib bo‘lmasdi. Boshqacha yo‘l tutish kerak edi. Lekin qanaqa?

Kishvardi Lomjariya nevarasi girdobning o‘rtasida chirpirak bo‘layotganini, ikki avlodning shiddatkor, jangovor qoni uni ikki tomonga zarb bilan tortayotganini ham angladi. Ularni qaysi biri ustun keladi? Qay bir qon g‘alaba qozonadi? Bu kurash nima bilan tugashini kutish foydasiz… Ularning qaysidir biri qaynoq qonlar ko‘pirayotgan kurash daryosini yorib chiqishi, yangi o‘zanga qarab oqib ketishi kerak.

Va nihoyat… Kishvardi Lomjariya buvidan oldinroq harakat qildi:

-Ho‘sh, yana nimani kutyapsan? Sen bilan aytishishdan charchadim!

Bola bobosiga qo‘rqa-pisa qaradi.

-Jo‘na, orqangga qayrilib qarama! Tushundingmi?!

Bolaning qalbini bobosiga bo‘lgan qattiq achinish va buvisiga bo‘lgan shafqat hislari birvarakayiga zabt etdi. Ich-ichidan to‘lib kelayotgan yoshlar bolaning ko‘zini xira parda bilan qopladi, boshi o‘z-o‘zidan ko‘ksiga egilib qoldi, bir og‘iz so‘z aytmasdan xuddi yuki og‘ir aravaday Choxataurning tuproq yo‘liga burildi. Qarib-munkillab qolgan, boshdan-oyoq qora kiyingan buvisining ortidan ergashdi…

Kishvardi Lomjariya toshning ustiga borib o‘tirdi-da, mis idishdagi suvning qaynashini kuta boshladi.

Kishvardi Lomjariya olovga tikilgancha xayol surardi. Ayni damda noxush o‘ylardan qutilishga, ulardan yashirinishga urinardi. Lekin o‘zingdan qayga qochib berkinasan? Axir odam ojiz banda-ku… “Bolani berib yubormaslik kerak edi… Lekin kampirning anduhiga dosh bera olmadim… Endi bo‘lsa o‘zim xuddi o‘shanday holatga tushib o‘tiribman. Keyingi hafta kampirnikiga boraman, bolani qaytarib berishini so‘rayman. Bermasa, kuch bilan olaman… “Aytaman, jigarbandimni, yuragimning bir parchasini, tomirimdagi qonimni tortib olishga qanday haqqing bor?! Axir sen xudo emassan!” Lekin… u ham menga xuddi shu so‘zlar bilan javob qaytarishi mumkin-ku! Axir men ham ojiz bandaman… Axir bola menga qanday rishtalar bilan bog‘langan bo‘lsa unga ham shunday yaqin-ku. Eh, odam bo‘lish qiyin, judayam qiyin. Ahvolim yaratganga ayon, bandangga o‘zing rahm qil xudoyim… Keyingi hafta boraman-da, kampirning oyoqlariga yiqilaman. Yo‘q, bir haftagacha sabr qilolmayman… Ertadan keyin boraman… Yo‘q, ertagayoq! Ertaga azon payti yo‘lga tushaman. E xudo, tezroq tong ota qolsaydi…”

Kishvardi Lomjariya toshda o‘tirib shunday o‘ylar surardi. Mis idishdagi suv qaynagan payti darvoza to‘satdan ochildi, bo‘sag‘ada bolaning egilgan boshi va yelkasiga boylangan shippaklari ko‘rindi.

-E xudo! O‘zingga shukur!

-Men qaytdim, — pichirladi nevara.

-Qaytishingni bilardim, — dedi bobo.

So‘ng mis tog‘oraga qozonchadan issiq suv quydi-da, nevarasining horg‘in oyoqlarini uzoq yuvdi. Keyin unga deb so‘riga joy soldi, o‘zi bo‘lsa kichkinagina uychasiga uxlagani kirib ketdi.

Cholni yarim kechasi bolaning ovozi bezovta qildi:

-Bobo, siz bilan yotsam maylimi?

-Kel, o‘g‘lim.

Bola bobosini quchoqlab oldi.

“Bechora, hamma yog‘i muzlab qolibdi!” – o‘yladi nevara.

“Qanaqa tafti bor, a!” – o‘yladi bobo.

Biroz vaqt o‘tgandan keyin bobo so‘radi:

-Bilasanmi, seni nima qaytardi?

-Yo‘q!

-Bilib ol, o‘g‘lim, tomiringda oqib turgan qon seni men tomon yetakladi. Qon, yurak qoni shunaqangi katta kuch, o‘g‘lim!..

Keyin butun tun davomida ular bir og‘iz ham gapirishmadi. Hech nima haqida o‘ylamadilar, hech nima haqida gapirmadilar.

Bobo va nevara shirin uyquga ketdi…

Ikki tanada oqqan bir xil qon – mehr qoni o‘yladi, gapirdi. Lekin u nimalar haqida o‘yladi, nimalar haqida gapirdi – yolg‘iz xudogagina ayon!..

[1] So‘z o‘yini: Nodari – erkaklar ismi, nadiri – yovvoyi degani.
[2] Lineyka – ko‘p o‘rinli uzun arava.

Matn Orif Tolib saytidan olindi.