Ўтган асрнинг 80-йиллари адабиётга кириб келган ёш шоирлар дунё шеъриятининг энг сара намуналарини ўзбек тилига таржима қилишга катта эътибор берган эди. Биримиз француз, бошқамиз немис, шу жумладан, мен япон, Шавкат Раҳмон эса испан шеъриятига «ёпишиб» олган эдик. Шавкатнинг таржима меросидан ўрин олган машҳур испан шоирлари: Хуан Рамон Хименес, Рафаэл Альберти, Федерико Гарсиа Лорка шеърларини сизга тақдим этамиз.
ИСПАН ШЕЪРИЯТИДАН: ХУАН РАМОН ХИМЕНЕС,
РАФАEЛ АЛБЕРТИ, ФЕДЕРИКО ГАРСИА ЛОРКА
Шавкат РАҲМОН таржималари
ХУАН РАМОН ХИМЕНЕС
(1881—1959)
* * *
Кифтга кўйиб ирғай таёғин,
кунботарда туманлар мисол —
қора тортган қарағайзорга
хомуш қараб юрар қўйчивон.
Қоронғилик босган олдинда
сурув йўлни чангита борар,
қўнғироқлар товши ойдинда
қайғулироқ, янграр тобора.
Кўринмайди қишлоқ олисдан,
кўринмайди сайҳон, чироғи.
Фақат изғиб юрар борлиқда
кимларнидир аччиқ фироғи.
Йўқолади сойнинг шов-шуви,
билинмас қай тарафга юрар.
Аллақайда оқётган сувнинг
чуқурлиги сезилиб турар.
Қоронғига қўшилар борлиқ,
кўринмайди бирорта кимса.
Улкан ойнинг тагида ёлғиз
қўнғироқлар ноласи тинмас.
* * *
Қайтолмасман. Абадулабад
майин тўлқин сингари энди
ёлғиз ойнинг тагида фақат
тун эркалаб тебратар ерни.
На бир изим, соямдан асар
қолмаган бу қаровсиз уйда
энди шамол кезар дарбадар,
кезар руҳим излаб беҳуда.
Излайдими биров ортимдан,
қилармикин биров мени ёд,
худо билар, ўзи бормикан
мени эслаб йиғлагучи зот.
Аммо гулу юлдузлар бордир,
тағин жафо, севинчу баҳор,
дарахтларнинг тагида холи
ногаҳоний учрашувлар бор.
Гоҳ эскирган пианино ҳам
бўшлиқларга таратар садо,
аммо энди қоронғи босган
деразамни очмасман асло.
РАФАEЛ АЛБЕРТИ
(1902—1974)
ДЕНГИЗДАГИ БУҚА
Бу ўлкани шундай деб,
атардилар кадимдан.
Қара, буқа териси
кўринади баҳрдан.
Гўё мовий уммонга
бошсиз жасадин суқа,
ялпайганча ётибди
ям-яшил ўлик буқа.
* * *
Ҳали оёқда туриб, сукунатни хўрлайсан,
ёввойи, тағин қайсар, шохларинг кўкка суқа,
майсаларни топтайсан, адирларга ўрлайсан,
тирилган яшил буқа.
Шунда барча қишлоқлар
йўлларидан қочиб келар сен билан кўришгани.
Қадларин ростлаб қолар букчайган дарёлар ҳам,
чиқажак ер қинидан ирмоқлар ханжарлари,
шодликдай гулласин деб, қуриган оғочларнинг
жони йўқ панжалари.
Шунда барча куйлар
чўпонлардан қочиб келар сен билан кўришгани.
Денгизлар юва туриб сенга олқиш айтажак,
тағин эркин ўтларсан тоғлар, дузларда такрор,
эркин буқа, сен тағин ўз ҳолингга қайтасан,
ўз-ўзингга ҳукмдор.
Шунда барча йўллар
шаҳарлардан қочиб келар сен билан кўришгани.
* * *
Очлик олиб кетар орзуни,
аммо доим куйламоғим шарт.
Турма тўсиб қўяр орзуни,
аммо доим куйламоғим шарт.
Ўлим ҳалок қилар орзуни,
аммоки мен
ўшандаям куйламоғим шарт.
* * *
Қичқирворди уйғониб тонгда:
мен гиёҳман,
бир ҳўл гиёҳман.
Мен гиёҳман,
қат-қат япроқли,
гултож бўлгум улғайганимда.
Мен гиёҳман,
сакрасам агар
шовиллашим мумкин дарахтдай.
Мен бақириб қушга дўнаман,
агар учиб чиқсам…
Шу кечаси нозик гиёҳнинг
товушини эшитди осмон.
ФЕДЕРИКО ГАРСИА ЛОРКА
(1898—1936)
ОЙ ҲАҚИДА РОМАНС
Келди налғар ғорига ой
настариндан ўраб рўмол.
Карар, қарар бола фақир.
Бола фақир тикилар лол.
Ой қўлларин ёзиб, ўйнаб,
сўлқиллатиб қалай тусли,
беору пок кўкракларин,
олар тунги шамол ҳушин.
Беркиниб ол, ойим, ойим!
Келиб қолса лўлилар гар,
юрагингдан сандонларда
оқ ҳалқалар зарб қилишар.
Қўрқма, бола, қўрқма сира,
сен лўлилар келган тобда
сандонга бош қўйиб ётгин,
уйғонмассан сира хобдан.
Беркин, ойим, ойим, ойим!
Туйдим олис от дупурин.
Қўрқма, бола, бироқ босма
оҳорланган ипак нурим.
Отлиқ елар йироқлардан
ноғорадай чалиб дузни.
Шўрлик бола муз сандонга
бош қўйганча юмар кўзин.
Зайтунзордан биринжи туш —
лўлилар ҳам чиқиб келар,
бошларини тутиб баланд,
кўзларини қисиб келар.
Ўҳ, қайси бир оғоч ёқдан
додлаворар бойқуш ғариб.
Ой боланинг қўлчасидан
ушлаб кетар осмон сари.
Ногоҳ ғордан янграр фарёд,
хотин-халаж қий-чувлари.
Шамол эса кезар бедор,
Шамол кезар увлаб-увлаб.
ҚОРА ҒАМ ҲАҚИДА РОМАНС
Ғира-шира тоғдан пастга
Соледад қиз тушар чоғда,
тонгни излаб ҳадеб қора
ерни чўқир хўрозлар ҳам.
Мисдай сариқ танидан от,
туман, зулмат бўйи келар.
Сархуш сандон кўкраклари
бутун чўлга куйлаб келар.
Бемаҳалда, ҳой, Соледад,
кимни излаб юрибсан, айт?
— Керак бўлса, излайман-да,
сенга нима, не ишинг бор?
Балки излаб юргандирман
ўтган шодлик, ўзимни зор.
Ай, Соледад, шўришим, ай!
Агар қайсар бўлса байтал,
ташлар ўзин шум денгизга,
чиқмагай ҳеч ундан қайта.
— Эсга солма денгизни, қўй,
қора ғам ҳам зотан гўзал
баргаклари даҳшат сўнган
зайтунзордан пастда ўсар.
Ай, Соледад, шўришим, ай!
Сени эзган қандай ғамдир,
ёшинг — трунж суви, оғзинг
қанотдан аччиқ таъмдир.
— Қандай буюк ғамдир! Уйда
телбадай бош урдим садга,
икки ўрим соч судралди
ташдан ичга, ичдан ташга.
Қандай ғамдир! Адо бўлдим,
жулдур кийган либосларим.
Нафис кўйлак, лозим қайда!
Қизғалдоқдай тар сонларим!
Хўжағатнинг сувин ичиб,
шабнамларда чўмил фақат
ҳам нотавон юрагингни
ўз ҳолига қўй, Соледад!
Пастда куйлаб оқар дарё,
чайқалади осмон, боғлар.
Гуллар эса ошқовоқранг —
янги нурдан кияр тожлар.
Ай, лўлининг қора ғами!
Мангу узлат, ноклар ғами!
Яширинган сирли сойлар,
милтираган тонглар ғами!
O’tgan asrning 80-yillari adabiyotga kirib kelgan yosh shoirlar dunyo she’riyatining eng sara namunalarini o’zbek tiliga tarjima qilishga katta e’tibor bergan edi. Birimiz frantsuz, boshqamiz nemis, shu jumladan, men yapon, Shavkat Rahmon esa ispan she’riyatiga «yopishib» olgan edik. Shavkatning tarjima merosidan o’rin olgan mashhur ispan shoirlari: Xuan Ramon Ximenes, Rafael Al`berti, Federiko Garsia Lorka she’rlarini sizga taqdim etamiz.
ISPAN SHE’RIYATIDAN: XUAN RAMON XIMENES,
RAFAEL ALBERTI, FEDERIKO GARSIA LORKA
Shavkat RAHMON tarjimalari
XUAN RAMON XIMENES
(1881—1959)
* * *
Kiftga ko’yib irg’ay tayog’in,
kunbotarda tumanlar misol —
qora tortgan qarag’ayzorga
xomush qarab yurar qo’ychivon.
Qorong’ilik bosgan oldinda
suruv yo’lni changita borar,
qo’ng’iroqlar tovshi oydinda
qayg’uliroq, yangrar tobora.
Ko’rinmaydi qishloq olisdan,
ko’rinmaydi sayhon, chirog’i.
Faqat izg’ib yurar borliqda
kimlarnidir achchiq firog’i.
Yo’qoladi soyning shov-shuvi,
bilinmas qay tarafga yurar.
Allaqayda oqyotgan suvning
chuqurligi sezilib turar.
Qorong’iga qo’shilar borliq,
ko’rinmaydi birorta kimsa.
Ulkan oyning tagida yolg’iz
qo’ng’iroqlar nolasi tinmas.
* * *
Qaytolmasman. Abadulabad
mayin to’lqin singari endi
yolg’iz oyning tagida faqat
tun erkalab tebratar yerni.
Na bir izim, soyamdan asar
qolmagan bu qarovsiz uyda
endi shamol kezar darbadar,
kezar ruhim izlab behuda.
Izlaydimi birov ortimdan,
qilarmikin birov meni yod,
xudo bilar, o’zi bormikan
meni eslab yig’laguchi zot.
Ammo gulu yulduzlar bordir,
tag’in jafo, sevinchu bahor,
daraxtlarning tagida xoli
nogahoniy uchrashuvlar bor.
Goh eskirgan pianino ham
bo’shliqlarga taratar sado,
ammo endi qorong’i bosgan
derazamni ochmasman aslo.
RAFAEL ALBERTI
(1902—1974)
DENGIZDAGI BUQA
Bu o’lkani shunday deb,
atardilar kadimdan.
Qara, buqa terisi
ko’rinadi bahrdan.
Go’yo moviy ummonga
boshsiz jasadin suqa,
yalpaygancha yotibdi
yam-yashil o’lik buqa.
* * *
Hali oyoqda turib, sukunatni xo’rlaysan,
yovvoyi, tag’in qaysar, shoxlaring ko’kka suqa,
maysalarni toptaysan, adirlarga o’rlaysan,
tirilgan yashil buqa.
Shunda barcha qishloqlar
yo’llaridan qochib kelar sen bilan ko’rishgani.
Qadlarin rostlab qolar bukchaygan daryolar ham,
chiqajak yer qinidan irmoqlar xanjarlari,
shodlikday gullasin deb, qurigan og’ochlarning
joni yo’q panjalari.
Shunda barcha kuylar
cho’ponlardan qochib kelar sen bilan ko’rishgani.
Dengizlar yuva turib senga olqish aytajak,
tag’in erkin o’tlarsan tog’lar, duzlarda takror,
erkin buqa, sen tag’in o’z holingga qaytasan,
o’z-o’zingga hukmdor.
Shunda barcha yo’llar
shaharlardan qochib kelar sen bilan ko’rishgani.
* * *
Ochlik olib ketar orzuni,
ammo doim kuylamog’im shart.
Turma to’sib qo’yar orzuni,
ammo doim kuylamog’im shart.
O’lim halok qilar orzuni,
ammoki men
o’shandayam kuylamog’im shart.
* * *
Qichqirvordi uyg’onib tongda:
men giyohman,
bir ho’l giyohman.
Men giyohman,
qat-qat yaproqli,
gultoj bo’lgum ulg’ayganimda.
Men giyohman,
sakrasam agar
shovillashim mumkin daraxtday.
Men baqirib qushga do’naman,
agar uchib chiqsam…
Shu kechasi nozik giyohning
tovushini eshitdi osmon.
FEDERIKO GARSIA LORKA
(1898—1936)
OY HAQIDA ROMANS
Keldi nalg’ar g’origa oy
nastarindan o’rab ro’mol.
Karar, qarar bola faqir.
Bola faqir tikilar lol.
Oy qo’llarin yozib, o’ynab,
so’lqillatib qalay tusli,
beoru pok ko’kraklarin,
olar tungi shamol hushin.
Berkinib ol, oyim, oyim!
Kelib qolsa lo’lilar gar,
yuragingdan sandonlarda
oq halqalar zarb qilishar.
Qo’rqma, bola, qo’rqma sira,
sen lo’lilar kelgan tobda
sandonga bosh qo’yib yotgin,
uyg’onmassan sira xobdan.
Berkin, oyim, oyim, oyim!
Tuydim olis ot dupurin.
Qo’rqma, bola, biroq bosma
ohorlangan ipak nurim.
Otliq yelar yiroqlardan
nog’oraday chalib duzni.
Sho’rlik bola muz sandonga
bosh qo’ygancha yumar ko’zin.
Zaytunzordan birinji tush —
lo’lilar ham chiqib kelar,
boshlarini tutib baland,
ko’zlarini qisib kelar.
O’h, qaysi bir og’och yoqdan
dodlavorar boyqush g’arib.
Oy bolaning qo’lchasidan
ushlab ketar osmon sari.
Nogoh g’ordan yangrar faryod,
xotin-xalaj qiy-chuvlari.
Shamol esa kezar bedor,
Shamol kezar uvlab-uvlab.
QORA G’AM HAQIDA ROMANS
G’ira-shira tog’dan pastga
Soledad qiz tushar chog’da,
tongni izlab hadeb qora
yerni cho’qir xo’rozlar ham.
Misday sariq tanidan ot,
tuman, zulmat bo’yi kelar.
Sarxush sandon ko’kraklari
butun cho’lga kuylab kelar.
Bemahalda, hoy, Soledad,
kimni izlab yuribsan, ayt?
— Kerak bo’lsa, izlayman-da,
senga nima, ne ishing bor?
Balki izlab yurgandirman
o’tgan shodlik, o’zimni zor.
Ay, Soledad, sho’rishim, ay!
Agar qaysar bo’lsa baytal,
tashlar o’zin shum dengizga,
chiqmagay hech undan qayta.
— Esga solma dengizni, qo’y,
qora g’am ham zotan go’zal
bargaklari dahshat so’ngan
zaytunzordan pastda o’sar.
Ay, Soledad, sho’rishim, ay!
Seni ezgan qanday g’amdir,
yoshing — trunj suvi, og’zing
qanotdan achchiq ta’mdir.
— Qanday buyuk g’amdir! Uyda
telbaday bosh urdim sadga,
ikki o’rim soch sudraldi
tashdan ichga, ichdan tashga.
Qanday g’amdir! Ado bo’ldim,
juldur kiygan liboslarim.
Nafis ko’ylak, lozim qayda!
Qizg’aldoqday tar sonlarim!
Xo’jag’atning suvin ichib,
shabnamlarda cho’mil faqat
ham notavon yuragingni
o’z holiga qo’y, Soledad!
Pastda kuylab oqar daryo,
chayqaladi osmon, bog’lar.
Gullar esa oshqovoqrang —
yangi nurdan kiyar tojlar.
Ay, lo’lining qora g’ami!
Mangu uzlat, noklar g’ami!
Yashiringan sirli soylar,
miltiragan tonglar g’ami!
