Ҳиндистонда Кабирдас, Пир Кабир деб ҳам эъзозланган шоир Кабир шеърияти Ҳиндистонда халқ шеърияти сифатида халқ қўшиқлари бўлиб янграйди
КАБИР
ШЕЪРЛАР
Ҳиндийдан Амир Файзулла таржимаси
Илдизи жуда қадим замонларга бориб тақалган бҳактий ҳаракатининг XV асрдаги йирик намояндаларидан, ҳиндий адабиётнинг ёрқин сиймоларидан бири Кабир (1440-1518; ҳиндийда: कबीर — विकिपीडिया)дир. Ҳиндистонда уни Кабирдас деб ҳам эъзозлашади.
Кабирнинг ҳаёти тинч кечмаган. Ҳукмдор синф вакиллари ва ичқора шахслар уни тинмай таъқиб ва тазйиқ остига олар эдилар. Бу табиий эди, албатта. Мамлакатда зулм ва адоват авж олиб турган, адолат ва диёнат топталган бир вақтда Кабирнинг шу зулмларни юзага келтирган сабабларни аёвсиз фош этиши ҳукмрон доираларга ёқмас эди.
Кабир шеърияти Ҳиндистонда халқ шеърияти сифатида халқ қўшиқлари бўлиб янграйди, ва ниҳоят, шеъриятнинг ўзи сифатида мактаблар, коллежлар, университетларда ўрганилади.
ҒАЗАЛЛАР
* * *
Эй дарвеш, қайтарсанг гумроҳни уйга,
Ғамли кунинг айланган бўларди тўйга.
Ҳар не бўлса, майли, бўлсин гўшада,
Нима бор эр кишига ўрмон-бешада.
Уйда тегар унинг элга фойдаси,
Жон уйда тинч бўлар – шул қоидаси.
Уйдаги тоати аввал мустажоб,
Тангрига хуш ёқар бундайин тавоф.
Ёрини уйида суйган одатда,
Худога шукрлар қилар тоатда.
Кўнгилдан гар қилса ибодатини,
Топар икки дунё саодатини.
Шодликдан дунёга сиғмай кетади,
Дил торин янгратиб тинмай чертади.
Мусофир юртларда бой берар барин,
Йўқотганин уйда топади тайин.
Кабир дейди: эшит сўзимни, кетма,
Сўз қиммат олтиндан, ҳеч увол этма.
* * *
Оллоҳ номин ёд айла, йўқса ишинг пушаймон,
Ишонма вужудингга, вужуд иши кўп гумон.
Ойдек рухсоринг бир кун тупроқ билан бўлур тенг,
Муштинг тугиб келгандинг, очиқ қўл-ла кетарсен.
У ёқдан нима олиб келгандинг, эсингдами?
Хўш, кетарда кўнглингга тушмиш ниманинг ғами?
Ёшликда ўйнаб-кулдинг, единг-ичдинг, маст бўлдинг,
Кексалик дарди олди – барги хазондек сўлдинг.
Фурсатни ғанимат бил, куч борида меҳнат қил,
Не экдинг – шудир ҳосил, дейди Кабири оқил.
* * *
Чодрадан фарқи йўқ одам жисмининг,
Сирин билдим Тангрининг бу тилисмининг.
Беш унсур ҳам учта сийратдан бори,
Одамни ясамоқ Худонинг кори.
Саккиз ой деганда урчуқ-мокидан
Ажиб мато чиқмиш – йиртмас чокидан.
Маъбуду донишманд, авлиё, авом –
Барчаси бир хилда либосда тамом.
Афсус, жаҳолату ғафлат туфайли
Либосни кир қилмоқ уларнинг майли.
Аммо Кабир чекиб риёзат бор-бор
Гард ҳам қўндирмади либосга зинҳор.
* * *
Дунё аҳли рўёларга ғарқобдир,
Қаён боқма – гўзал, рангин, гулобдир.
Тошлар териб, қаср қуриб баҳайбат,
Ҳам айтарки, бу уй менингдир албат.
Аслида у на сенингдир, на менинг,
Нари борса бир чумчуқ инига тенг.
Гар юлдузга етса-да, ёлғон бу уй,
Яхши эрди чин уйингдан сурсанг ўй.
Чин уйингга олганингда йўл, ажаб,
Йиғлагай эл ёқа йиртиб, телбараб.
Қисиб-қимтиб дунё йиғдинг, бўлдинг бой,
Худо ҳукми келди – ҳолинг бўлди вой.
Рангни норанг, оқни қора дер замон,
Кабир айтар: бул замондин ал-амон.
* * *
Нодонликдан гоҳо йўқотсам йўлим,
Устоз солар йўлимга ушлаб қўлим.
Шундан менга қоида-қонун бекор,
Саждага бош урмоқдан кўнгил безор.
Эл мени бир телбаю девона дер,
Ўзини тенгсиз оқил, мардона дер.
Энди йўқ эҳромга қўймоқ тандаси,
Одатимдир, то ибодат кандаси.
Келганимдан бохабар қилмоқ учун
Тангрига бонг чалмагайман уззу-кун.
Ҳурматим қўйсин билиб деб ул санам,
Сочмагайман ҳаққига гул дона ҳам.
Тангри номин айламасман замзама,
Қилмасин қурбонлиқ энди ул тамаъ.
Ё риёзат чекмагайман оҳ уриб,
Азми роҳ қилмасман ёки тонг туриб.
Менга Ер аҳли эрур кўп қадрдон,
То фидо бўлсин унга бу қилча жон.
Йўқ ҳавас менда дину-дунёга ҳам,
На бирон хешу таборни истарам.
Не ҳақоратларга бўлдим мен нишон,
Тўлди қонларга юрак буткул, ишон.
Кабир айтар:
– Поралар кўнглимни тиғ,
Тангри тутмас раҳматин мендан дариғ.
* * *
Осмондан ёғилар раҳмат сувлари,
Ҳолбуки, кўк олис – кўзлардан нари.
Ёқимли тарона таралар мудом,
Ҳолбуки, бир чолғу кўринмас бу дам.
Нилуфар барқ уриб очилиб ётир,
Ҳолбуки, на кўл бор, на кўлмак зоҳир.
Оққушлар парвози тутган ҳар ёқни,
Ҳолбуки, ой ёққан эмас чироқни.
Барчаси Тангрининг карашмасидир,
Раҳмат – фақат унинг сарчашмасидир.
Раҳмат эшигини очса Худойим
Шундоқ мўъжизалар рўй берар доим.
Ўлим, қўрқув деган гаплар йўқолур,
Ҳаёт, шодлик улар ўрнини олур.
Чирийди шаҳвату ғазабу кинлар,
Барқ урар боғларда оппоқ насринлар.
Қийнаб келган неча аср ташналик
Арзимас олмоққа бирров чашналик.
Минг хил касал, минг хил кору бор, дуо –
Яратгандай, зумда йўқ қилар Худо.
Кабир айтар: тингла сўзим, қаландар,
Ҳеч қачон ўлмайсан мисли самандар.
* * *
Раббнинг шаҳрига бир кун борарсан ҳам, эй банда,
Дунё ишидан ҳайрон қоларсан ҳам, эй банда,
Шохдан узилган баргни учириб кетар шамол,
Қайтиб жойига келмас, олислар балки алҳол.
Боғбонни кўриб ногоҳ шивирлашар ғунчалар:
“Гул термоқда, эртага бизга ҳам қайчи солар?”
Тегирмон тошин кўриб Кабирнинг эси учди,
Унга айланар зумда дон борки, дўлга тушди.
Тупроқ дейди кулолга, тепкилама мени кўп,
Бир кун келарки, мен ҳам тепкиларман сени хўп.
Ўтин дер темирчига: “Шошма, мени ёқма, ҳой,
Жасадинг гулханига асқотурман, ҳойнаҳой”.
Эй банда, ибодат қил, дийдорлаш Тангри билан,
Раҳматга етишгайсан то Унинг амри билан.
Кабир, индирма чимдим уйқуни кўзинггаким,
Олдинда бир хоб кутар, абадий ётасан жим.
* * *
Сен келган мамлакат бир йўқлик эди,
У ерда бор эди на ер, на осмон.
Қуёшсиз эди у, моҳи тобонсиз,
На сув оқар эди, на ёғар найсон.
Кшатрий, браҳман, шудра, вайшия
Каби зот-потлардан йўқ эди нишон.
На мўғул, на патҳан, на саид, на шайх –
Миллат-мазҳаблардан холи бир макон.
На Ганеш, на Маҳеш, Браҳма, Вишну –
Бирон-бир маъбудни билмасди жаҳон.
На Шешнаг, на йога, жангалий, муни –
Қадам изи босиб бормаган ҳеч он.
Ибтидо, интиҳо бегона бунда,
Ўлим ё касаллик йўқ нарса, ишон.
Кабирдас келтирди ушбу пайғомни,
Фойда деб ўзию сизга бегумон.
Сўзимга ишонинг, эй аҳли дунё,
Ҳамда тез йўл олинг ўшал юрт томон.
ТЎРТЛИКЛАР
* * *
Одам бўлиб туғилмоқлик катта саодат,
Ким айтадир келмоғингни тағин не бўлиб.
Пишган мева бир бор тушгач узилиб ерга,
Яна қайтиб шохга қўнмас, ширага тўлиб.
* * *
Ёлғончи дуч келди бир ёлғончига
Меҳр ришталари уланди маҳкам.
Ёлғончи дуч келди ростгўй одамга,
Меҳр ришталари узилди шу дам.
* * *
Бахтсиз йиғлар ўзин бахтсизлигидан,
Бахтин бой беришдан чўчир бахтиёр.
Фақат Худо деган пок бандагина
Бахту бахтсизликни ўйламас зинҳор.
* * *
Ҳайронман, не айби борки, сочингни
Дам-бадам тарошлаб, қиласан тақир?
Нега қурум босган қалбингни сира
Ювмайсан астойдил тозалаб, ахир?
* * *
Кабир айтар: тиниқлашди ақлим ниҳоят,
Бамисоли Ганга суви – жонларга роҳат.
Тангрининг ҳам энди кўнгли суст кетиб менга
Чорлар: “Кабир, тезроқ келгил, соғиндим ғоят”.
* * *
Кўнглим оинаси дарз кетди, ҳа дарз,
Бутун қилиб бўлмас синган шишани.
Оламдан қолгандир кўнглим бутунлай,
Ҳожат ҳам йўқ қайта боғламоқ ани.
* * *
Меҳнат қилган одам покдир шубҳасиз,
Меҳнатсиз иллатни ким кеткизар, ким?
Каттами, кичикми, дунё ишларин
Барчасига раҳбар ўзи Худойим.
* * *
Менинг борлигимда Тангри йўқ эди,
Энди Тангри бор-у, ажаб, мен йўқман.
Ичимда чарақлаб ёнгач ул чироқ,
Бенишон йўқолди зулмат йўлимдан.
* * *
Аҳмоқ билан дўстлашма зинҳор,
Темир сувда сузмас ҳеч қачон.
Бир томчи сув минг ўсимликда
Минг хил ҳосил берар бегумон.
KABIR
SHE’RLAR
Hindiydan Amir Fayzulla tarjimasi
Ildizi juda qadim zamonlarga borib taqalgan bhaktiy harakatining XV asrdagi yirik namoyandalaridan, hindiy adabiyotning yorqin siymolaridan biri Kabir (1440-1518; hindiyda: कबीर — विकिपीडिया)dir. Hindistonda uni Kabirdas deb ham e’zozlashadi.
Kabirning hayoti tinch kechmagan. Hukmdor sinf vakillari va ichqora shaxslar uni tinmay ta’qib va tazyiq ostiga olar edilar. Bu tabiiy edi, albatta. Mamlakatda zulm va adovat avj olib turgan, adolat va diyonat toptalgan bir vaqtda Kabirning shu zulmlarni yuzaga keltirgan sabablarni ayovsiz fosh etishi hukmron doiralarga yoqmas edi.
Kabir she’riyati Hindistonda xalq she’riyati sifatida xalq qo‘shiqlari bo‘lib yangraydi, va nihoyat, she’riyatning o‘zi sifatida maktablar, kollejlar, universitetlarda o‘rganiladi.
G‘AZALLAR
* * *
Ey darvesh, qaytarsang gumrohni uyga,
G‘amli kuning aylangan bo‘lardi to‘yga.
Har ne bo‘lsa, mayli, bo‘lsin go‘shada,
Nima bor er kishiga o‘rmon-beshada.
Uyda tegar uning elga foydasi,
Jon uyda tinch bo‘lar – shul qoidasi.
Uydagi toati avval mustajob,
Tangriga xush yoqar bundayin tavof.
Yorini uyida suygan odatda,
Xudoga shukrlar qilar toatda.
Ko‘ngildan gar qilsa ibodatini,
Topar ikki dunyo saodatini.
Shodlikdan dunyoga sig‘may ketadi,
Dil torin yangratib tinmay chertadi.
Musofir yurtlarda boy berar barin,
Yo‘qotganin uyda topadi tayin.
Kabir deydi: eshit so‘zimni, ketma,
So‘z qimmat oltindan, hech uvol etma.
* * *
Olloh nomin yod ayla, yo‘qsa ishing pushaymon,
Ishonma vujudingga, vujud ishi ko‘p gumon.
Oydek ruxsoring bir kun tuproq bilan bo‘lur teng,
Mushting tugib kelganding, ochiq qo‘l-la ketarsen.
U yoqdan nima olib kelganding, esingdami?
Xo‘sh, ketarda ko‘nglingga tushmish nimaning g‘ami?
Yoshlikda o‘ynab-kulding, yeding-ichding, mast bo‘lding,
Keksalik dardi oldi – bargi xazondek so‘lding.
Fursatni g‘animat bil, kuch borida mehnat qil,
Ne ekding – shudir hosil, deydi Kabiri oqil.
* * *
Chodradan farqi yo‘q odam jismining,
Sirin bildim Tangrining bu tilismining.
Besh unsur ham uchta siyratdan bori,
Odamni yasamoq Xudoning kori.
Sakkiz oy deganda urchuq-mokidan
Ajib mato chiqmish – yirtmas chokidan.
Ma’budu donishmand, avliyo, avom –
Barchasi bir xilda libosda tamom.
Afsus, jaholatu g‘aflat tufayli
Libosni kir qilmoq ularning mayli.
Ammo Kabir chekib riyozat bor-bor
Gard ham qo‘ndirmadi libosga zinhor.
* * *
Dunyo ahli ro‘yolarga g‘arqobdir,
Qayon boqma – go‘zal, rangin, gulobdir.
Toshlar terib, qasr qurib bahaybat,
Ham aytarki, bu uy meningdir albat.
Aslida u na seningdir, na mening,
Nari borsa bir chumchuq iniga teng.
Gar yulduzga yetsa-da, yolg‘on bu uy,
Yaxshi erdi chin uyingdan sursang o‘y.
Chin uyingga olganingda yo‘l, ajab,
Yig‘lagay el yoqa yirtib, telbarab.
Qisib-qimtib dunyo yig‘ding, bo‘lding boy,
Xudo hukmi keldi – holing bo‘ldi voy.
Rangni norang, oqni qora der zamon,
Kabir aytar: bul zamondin al-amon.
* * *
Nodonlikdan goho yo‘qotsam yo‘lim,
Ustoz solar yo‘limga ushlab qo‘lim.
Shundan menga qoida-qonun bekor,
Sajdaga bosh urmoqdan ko‘ngil bezor.
El meni bir telbayu devona der,
O‘zini tengsiz oqil, mardona der.
Endi yo‘q ehromga qo‘ymoq tandasi,
Odatimdir, to ibodat kandasi.
Kelganimdan boxabar qilmoq uchun
Tangriga bong chalmagayman uzzu-kun.
Hurmatim qo‘ysin bilib deb ul sanam,
Sochmagayman haqqiga gul dona ham.
Tangri nomin aylamasman zamzama,
Qilmasin qurbonliq endi ul tama’.
Yo riyozat chekmagayman oh urib,
Azmi roh qilmasman yoki tong turib.
Menga Yer ahli erur ko‘p qadrdon,
To fido bo‘lsin unga bu qilcha jon.
Yo‘q havas menda dinu-dunyoga ham,
Na biron xeshu taborni istaram.
Ne haqoratlarga bo‘ldim men nishon,
To‘ldi qonlarga yurak butkul, ishon.
Kabir aytar:
– Poralar ko‘nglimni tig‘,
Tangri tutmas rahmatin mendan darig‘.
* * *
Osmondan yog‘ilar rahmat suvlari,
Holbuki, ko‘k olis – ko‘zlardan nari.
Yoqimli tarona taralar mudom,
Holbuki, bir cholg‘u ko‘rinmas bu dam.
Nilufar barq urib ochilib yotir,
Holbuki, na ko‘l bor, na ko‘lmak zohir.
Oqqushlar parvozi tutgan har yoqni,
Holbuki, oy yoqqan emas chiroqni.
Barchasi Tangrining karashmasidir,
Rahmat – faqat uning sarchashmasidir.
Rahmat eshigini ochsa Xudoyim
Shundoq mo‘’jizalar ro‘y berar doim.
O‘lim, qo‘rquv degan gaplar yo‘qolur,
Hayot, shodlik ular o‘rnini olur.
Chiriydi shahvatu g‘azabu kinlar,
Barq urar bog‘larda oppoq nasrinlar.
Qiynab kelgan necha asr tashnalik
Arzimas olmoqqa birrov chashnalik.
Ming xil kasal, ming xil koru bor, duo –
Yaratganday, zumda yo‘q qilar Xudo.
Kabir aytar: tingla so‘zim, qalandar,
Hech qachon o‘lmaysan misli samandar.
* * *
Rabbning shahriga bir kun borarsan ham, ey banda,
Dunyo ishidan hayron qolarsan ham, ey banda,
Shoxdan uzilgan bargni uchirib ketar shamol,
Qaytib joyiga kelmas, olislar balki alhol.
Bog‘bonni ko‘rib nogoh shivirlashar g‘unchalar:
“Gul termoqda, ertaga bizga ham qaychi solar?”
Tegirmon toshin ko‘rib Kabirning esi uchdi,
Unga aylanar zumda don borki, do‘lga tushdi.
Tuproq deydi kulolga, tepkilama meni ko‘p,
Bir kun kelarki, men ham tepkilarman seni xo‘p.
O‘tin der temirchiga: “Shoshma, meni yoqma, hoy,
Jasading gulxaniga asqoturman, hoynahoy”.
Ey banda, ibodat qil, diydorlash Tangri bilan,
Rahmatga yetishgaysan to Uning amri bilan.
Kabir, indirma chimdim uyquni ko‘zinggakim,
Oldinda bir xob kutar, abadiy yotasan jim.
* * *
Sen kelgan mamlakat bir yo‘qlik edi,
U yerda bor edi na yer, na osmon.
Quyoshsiz edi u, mohi tobonsiz,
Na suv oqar edi, na yog‘ar nayson.
Kshatriy, brahman, shudra, vayshiya
Kabi zot-potlardan yo‘q edi nishon.
Na mo‘g‘ul, na pathan, na said, na shayx –
Millat-mazhablardan xoli bir makon.
Na Ganesh, na Mahesh, Brahma, Vishnu –
Biron-bir ma’budni bilmasdi jahon.
Na Sheshnag, na yoga, jangaliy, muni –
Qadam izi bosib bormagan hech on.
Ibtido, intiho begona bunda,
O‘lim yo kasallik yo‘q narsa, ishon.
Kabirdas keltirdi ushbu payg‘omni,
Foyda deb o‘ziyu sizga begumon.
So‘zimga ishoning, ey ahli dunyo,
Hamda tez yo‘l oling o‘shal yurt tomon.
TO‘RTLIKLAR
* * *
Odam bo‘lib tug‘ilmoqlik katta saodat,
Kim aytadir kelmog‘ingni tag‘in ne bo‘lib.
Pishgan meva bir bor tushgach uzilib yerga,
Yana qaytib shoxga qo‘nmas, shiraga to‘lib.
* * *
Yolg‘onchi duch keldi bir yolg‘onchiga
Mehr rishtalari ulandi mahkam.
Yolg‘onchi duch keldi rostgo‘y odamga,
Mehr rishtalari uzildi shu dam.
* * *
Baxtsiz yig‘lar o‘zin baxtsizligidan,
Baxtin boy berishdan cho‘chir baxtiyor.
Faqat Xudo degan pok bandagina
Baxtu baxtsizlikni o‘ylamas zinhor.
* * *
Hayronman, ne aybi borki, sochingni
Dam-badam taroshlab, qilasan taqir?
Nega qurum bosgan qalbingni sira
Yuvmaysan astoydil tozalab, axir?
* * *
Kabir aytar: tiniqlashdi aqlim nihoyat,
Bamisoli Ganga suvi – jonlarga rohat.
Tangrining ham endi ko‘ngli sust ketib menga
Chorlar: “Kabir, tezroq kelgil, sog‘indim g‘oyat”.
* * *
Ko‘nglim oinasi darz ketdi, ha darz,
Butun qilib bo‘lmas singan shishani.
Olamdan qolgandir ko‘nglim butunlay,
Hojat ham yo‘q qayta bog‘lamoq ani.
* * *
Mehnat qilgan odam pokdir shubhasiz,
Mehnatsiz illatni kim ketkizar, kim?
Kattami, kichikmi, dunyo ishlarin
Barchasiga rahbar o‘zi Xudoyim.
* * *
Mening borligimda Tangri yo‘q edi,
Endi Tangri bor-u, ajab, men yo‘qman.
Ichimda charaqlab yongach ul chiroq,
Benishon yo‘qoldi zulmat yo‘limdan.
* * *
Ahmoq bilan do‘stlashma zinhor,
Temir suvda suzmas hech qachon.
Bir tomchi suv ming o‘simlikda
Ming xil hosil berar begumon.
