Жанна беморнинг қаерда ётганини кўриш учун фонарни кўтарди. Кўзига энг аввал ташланган нарса, эшикнинг рўпарасидаги тўшакда ётган бемор бўлди. Қўшниси чалқанча тушиб, мурда сингари қимир этмай ётарди. Жанна фонарини яқинроқ тутди. Ҳа, бу ўша эди. Боши орқага ташланган; совуқ, кўкариб кетган юзида ўлим сокинлиги.
ЛЕВ ТОЛСТОЙ
ФАҚИРЛАР
Холида АҲРОРОВА таржимаси
Балиқчи кулбасидаги чироқ ёнида Жанна эски елканни ямаб ўтирибди. Ташқарида шамол гувиллайди, ўкиради, тўлқинлар чайқалиб соҳилга келиб урилади, пишқиради. Ҳовли қоронғи ва совуқ, денгизда бўрон ўкиради, аммо балиқчи кулбаси иссиқ ва тинч. Кулба яхшилаб супурилган: печда олов ҳали ўчмаган; токчада идиш-товоқлар ялтирайди. Оқ чодир тортилган каравотда беш бола денгиз ҳайқириғи остида ухлаб ётишибди. Балиқчининг ўзи эса эрталаб қайиғида денгизга чиқиб кетганича қайтиб келгани йўқ. Тўлқинларнинг гувиллаши-ю, шамолнинг ўкириши балиқчининг хотини қулоғидан кетмайди. Жаннанинг бутун вужудини ваҳима чулғаган.
Эски ёғоч соат ҳирқироқ товуш чиқариб ўнга, ўн бирга занг урди… Эридан ҳамон дарак йўқ. Жанна ўйланиб қолди. Эри жонини жабборга бериб ишлайди, совуқ демай, бўрон демай балиқ овлайди. Жанна ҳам эрталабдан кечгача ишдан бош кўтармайди, лекин на фойда? Тирикчилик зўрға ўтади. Болаларнинг ҳаммаси ҳам юпун: ёзин-қишин бирдай ялангоёқ юришади; буғдой нонини кўриш қаёқда – жавдар нонининг етиб тургани ҳам катта гап. Ҳамма овқатлари — балиқ. “Худога шукур, болаларим соғ-саломат, — деб ўйлайди Жанна ва яна бўронга қулоқ солади. — Ҳозир қаерларда экан-а? Худоё-худовандо, ўз паноҳингда сақла!”, дейди у.
Ётай деса, ҳали вақт эрта. Аёл ўрнидан туради. Бошига қалин рўмолини ташлаб, фонарни ёқади-да, денгиз тинчидимикан, маёқнинг чироғи ўчиб қолмадикан, эримнинг қайиғи кўринмаётганмикан, дея кўчага чиқади. Лекин денгизда ҳеч нима кўринмайди. Шамол бошидаги рўмолни юлқилайди, аллақандай нарса билан қўшни кулбанинг эшигини тарақлатади ва боягина бемор қўшнисини кўриб чиқмоқчи бўлганини эслайди. “Бечоранинг қарайдиган ҳеч кими йўқ”, деб ўйлайди Жанна ва эшикни тақиллатиб қулоқ солади… Жавоб бўлмайди.
“Бевалик қурсин, — деб ўйлайди Жанна остона ёниб туриб. — Боласи кўп эмас, иккитагина, лекин ҳаммасига ёлғиз ўзи балогардон. Устига-устак хасталик! Эҳ, бевалик қурсин, бевалик. Кириб кўриб чиқай-чи”.
Жанна эшикни қайта-қайта тақиллатади. Лекин жавоб бўлмайди.
— Ҳой қўшни! — деб қичқирди Жанна. “Бир нима бўлган бўлмасин тағин” деб ўйлади ва эшикни итарди. Эшик ланг очилиб кетди ва Жанна ичкари кирди.
Кулба зах ва совуқ эди. Жанна беморнинг қаерда ётганини кўриш учун фонарни кўтарди. Кўзига энг аввал ташланган нарса, эшикнинг рўпарасидаги тўшакда ётган бемор бўлди. Қўшниси чалқанча тушиб, мурда сингари қимир этмай ётарди. Жанна фонарини яқинроқ тутди. Ҳа, бу ўша эди. Боши орқага ташланган; совуқ, кўкариб кетган юзида ўлим сокинлиги. Сарғиш, жонсиз қўл алланарсага узатилиб, тушиб кетгандек похолда осилиб ётарди. Шу ернинг ўзида, мурда онанинг ёнгинасида эски кўйлакка ўралган жингалак соч, дўмбоқ икки гўдак малла бошларини бир-бирига суқишиб ухлаб ётишарди. Онаси жон бераётиб уларнинг оёғини эски рўмол билан ўраб, устларига кўйлагини тортиб қўйишга улгургани кўриниб турарди. Гўдаклар бир меъёрда равон нафас олар, ширин ва қаттиқ уйқуда эдилар.
Жанна болалар ётган беланчакни олди, устларига рўмолни ёпиб уйига олиб кетди. Унинг юраги дук-дук урар, нега ва қандай қилиб бундай қилганини ўзи ҳам билмас, лекин бошқача йўл тутолмаслигини яхши биларди.
Уйга келгач, Жанна ухлаб ётган гўдакларни ўз болалари ёнига ётқизди-да, чодирни тортди. Унинг ранги қум ўчган, ҳаяжонланган эди. Уни виждон азоби қийнаётган эди. “Эрим нима деркан?.. — дерди ўзига-ўзи… Унгаям осон эмас, ўзимизнинг беш боламизнинг ташвиши ошиб-тошиб ётибди. Ана, келиб қолди!… Йўқ-йўқ, у эмас. Нима қилиб қўйдим-а? Роса савалайди мени. Шундай қилғиликни қилганимдан кейин ураверсин… Ана у! Йўқ!… хайрият, у эмас экан!
Эшик биров киргандек ғижирлади. Жанна сесканиб кетиб, ўрнидан қўзғалди.
“Йўқ. Яна ҳеч ким йўқ! Э худойим-е, нима қилардим олиб келиб? Энди унинг кўзига қандай қарайман?”. Жанна ўйланиб қолади ва анча пайтгача каравот ёнида жим ўтиради.
Ёмғир тиниб, тонг ёришади, аммо шамол ҳамон увиллайди, денгиз аввалгидай қутуради.
Тўсатдан эшик ланг очилади, кулбага денгиз ҳавоси ёпирилиб киради, баланд бўйли, қорачадан кеган балиқчи дабдаласи чиққан, ҳўл тўрни судраб, хонага қадам қўяркан:
— Мана, Жанна, мен келдим! — дейди.
— Вой ўлмасам, келдингми! — дейди Жанна ва эрининг кўзига қарашга ботина олмай.
— Расво тун бўлди-да. Даҳшат!
— Ҳа, ҳаво ёмон айниди! Хўш, ов қалай?
— Расво, асти қўявер! Ҳеч нима тутолмадим. Тўрни йиртганим қолди. Иш пачава, жуда пачава!… Сенга нимасини айтай, жудаям расво ҳаво, жудаям расво бўлди-да! Бунақа тунни ҳеч кўрмаганман десам бўлади. Овниям қўявер! Эсон-омон келганимга шукур қил… Хўш, ўзинг қалай, нималар қилдинг?
Балиқчи тўрни хонага тортиб киритди-да, печь ёнига ўтирди.
— Менми? — деди Жанна ранги қув ўчиб. — нимаям қилардим… Ямоқчилик қилдим… Шамол шундай гувилладики, юрагим орқамга тортиб кетди. Сендан хавотир олдим.
— Ҳа, ҳа, — деб ғўлдиради эр. — жуда ёмон ҳаво. Нима ҳам қилардик! Икковлари ҳам жим бўлиб қолишди.
— Хабаринг йўқдир, — дейди Жанна, — қўшнимиз Симон ўлиб қолибди-я.
— Йўғ-е?
— Қачон ўлганини ҳам билмайман, кеча ўлган бўлса керак. Ўлим олдидан ҳам тоза эзилгандир, шўрлик. Болаларига юраги ачишиб, ўзини қўярга жой тополмагандир! Иккала боласиям ҳали гўдак… Бирларининг ҳали тили ҳам чиқмаган, иккинчиси энди эмаклай деяпти.
Жанна жим бўлиб қолди. Балиқчининг қовоғи солинди, чеҳраси жиддий, ташвишли тус олди.
— Эҳ дунё!… — деб ғўлдиради у чаккасини қашиб. — нима ҳам қилардик энди! Бориб уларни олиб келишга тўғри келади, уйғониб қолишса борми, мурда ёнида ҳоллари нима кечади? Ҳай, бир кунимизни кўриб кетармиз! Бор, дарров.
Лекин Жанна жойидан қимирламади.
— Ҳа, нима дейсан? Хоҳламайсанми, сенга нима бўлди, Жанна?
— Мана улар — Жанна шундай деди-да, чодирни очди.
LEV TOLSTOY
FAQIRLAR
Xolida AHROROVA tarjimasi
Baliqchi kulbasidagi chiroq yonida Janna eski yelkanni yamab o’tiribdi. Tashqarida shamol guvillaydi, o’kiradi, to’lqinlar chayqalib sohilga kelib uriladi, pishqiradi. Hovli qorong’i va sovuq, dengizda bo’ron o’kiradi, ammo baliqchi kulbasi issiq va tinch. Kulba yaxshilab supurilgan: pechda olov hali o’chmagan; tokchada idish-tovoqlar yaltiraydi. Oq chodir tortilgan karavotda besh bola dengiz hayqirig’i ostida uxlab yotishibdi. Baliqchining o’zi esa ertalab qayig’ida dengizga chiqib ketganicha qaytib kelgani yo’q. To’lqinlarning guvillashi-yu, shamolning o’kirishi baliqchining xotini qulog’idan ketmaydi. Jannaning butun vujudini vahima chulg’agan.
Eski yog’och soat hirqiroq tovush chiqarib o’nga, o’n birga zang urdi… Eridan hamon darak yo’q. Janna o’ylanib qoldi. Eri jonini jabborga berib ishlaydi, sovuq demay, bo’ron demay baliq ovlaydi. Janna ham ertalabdan kechgacha ishdan bosh ko’tarmaydi, lekin na foyda? Tirikchilik zo’rg’a o’tadi. Bolalarning hammasi ham yupun: yozin-qishin birday yalangoyoq yurishadi; bug’doy nonini ko’rish qayoqda – javdar nonining yetib turgani ham katta gap. Hamma ovqatlari — baliq. “Xudoga shukur, bolalarim sog’-salomat, — deb o’ylaydi Janna va yana bo’ronga quloq soladi. — Hozir qaerlarda ekan-a? Xudoyo-xudovando, o’z panohingda saqla!”, deydi u.
Yotay desa, hali vaqt erta. Ayol o’rnidan turadi. Boshiga qalin ro’molini tashlab, fonarni yoqadi-da, dengiz tinchidimikan, mayoqning chirog’i o’chib qolmadikan, erimning qayig’i ko’rinmayotganmikan, deya ko’chaga chiqadi. Lekin dengizda hech nima ko’rinmaydi. Shamol boshidagi ro’molni yulqilaydi, allaqanday narsa bilan qo’shni kulbaning eshigini taraqlatadi va boyagina bemor qo’shnisini ko’rib chiqmoqchi bo’lganini eslaydi. “Bechoraning qaraydigan hech kimi yo’q”, deb o’ylaydi Janna va eshikni taqillatib quloq soladi… Javob bo’lmaydi.
“Bevalik qursin, — deb o’ylaydi Janna ostona yonib turib. — Bolasi ko’p emas, ikkitagina, lekin hammasiga yolg’iz o’zi balogardon. Ustiga-ustak xastalik! Eh, bevalik qursin, bevalik. Kirib ko’rib chiqay-chi”.
Janna eshikni qayta-qayta taqillatadi. Lekin javob bo’lmaydi.
— Hoy qo’shni! — deb qichqirdi Janna. “Bir nima bo’lgan bo’lmasin tag’in” deb o’yladi va eshikni itardi. Eshik lang ochilib ketdi va Janna ichkari kirdi.
Kulba zax va sovuq edi. Janna bemorning qaerda yotganini ko’rish uchun fonarni ko’tardi. Ko’ziga eng avval tashlangan narsa, eshikning ro’parasidagi to’shakda yotgan bemor bo’ldi. Qo’shnisi chalqancha tushib, murda singari qimir etmay yotardi. Janna fonarini yaqinroq tutdi. Ha, bu o’sha edi. Boshi orqaga tashlangan; sovuq, ko’karib ketgan yuzida o’lim sokinligi. Sarg’ish, jonsiz qo’l allanarsaga uzatilib, tushib ketgandek poxolda osilib yotardi. Shu yerning o’zida, murda onaning yonginasida eski ko’ylakka o’ralgan jingalak soch, do’mboq ikki go’dak malla boshlarini bir-biriga suqishib uxlab yotishardi. Onasi jon berayotib ularning oyog’ini eski ro’mol bilan o’rab, ustlariga ko’ylagini tortib qo’yishga ulgurgani ko’rinib turardi. Go’daklar bir me’yorda ravon nafas olar, shirin va qattiq uyquda edilar.
Janna bolalar yotgan belanchakni oldi, ustlariga ro’molni yopib uyiga olib ketdi. Uning yuragi duk-duk urar, nega va qanday qilib bunday qilganini o’zi ham bilmas, lekin boshqacha yo’l tutolmasligini yaxshi bilardi.
Uyga kelgach, Janna uxlab yotgan go’daklarni o’z bolalari yoniga yotqizdi-da, chodirni tortdi. Uning rangi qum o’chgan, hayajonlangan edi. Uni vijdon azobi qiynayotgan edi. “Erim nima derkan?.. — derdi o’ziga-o’zi… Ungayam oson emas, o’zimizning besh bolamizning tashvishi oshib-toshib yotibdi. Ana, kelib qoldi!… Yo’q-yo’q, u emas. Nima qilib qo’ydim-a? Rosa savalaydi meni. Shunday qilg’ilikni qilganimdan keyin uraversin… Ana u! Yo’q!… xayriyat, u emas ekan!
Eshik birov kirgandek g’ijirladi. Janna seskanib ketib, o’rnidan qo’zg’aldi.
“Yo’q. Yana hech kim yo’q! E xudoyim-ye, nima qilardim olib kelib? Endi uning ko’ziga qanday qarayman?”. Janna o’ylanib qoladi va ancha paytgacha karavot yonida jim o’tiradi.
Yomg’ir tinib, tong yorishadi, ammo shamol hamon uvillaydi, dengiz avvalgiday quturadi.
To’satdan eshik lang ochiladi, kulbaga dengiz havosi yopirilib kiradi, baland bo’yli, qorachadan kegan baliqchi dabdalasi chiqqan, ho’l to’rni sudrab, xonaga qadam qo’yarkan:
— Mana, Janna, men keldim! — deydi.
— Voy o’lmasam, keldingmi! — deydi Janna va erining ko’ziga qarashga botina olmay.
— Rasvo tun bo’ldi-da. Dahshat!
— Ha, havo yomon aynidi! Xo’sh, ov qalay?
— Rasvo, asti qo’yaver! Hech nima tutolmadim. To’rni yirtganim qoldi. Ish pachava, juda pachava!… Senga nimasini aytay, judayam rasvo havo, judayam rasvo bo’ldi-da! Bunaqa tunni hech ko’rmaganman desam bo’ladi. Ovniyam qo’yaver! Eson-omon kelganimga shukur qil… Xo’sh, o’zing qalay, nimalar qilding?
Baliqchi to’rni xonaga tortib kiritdi-da, pech` yoniga o’tirdi.
— Menmi? — dedi Janna rangi quv o’chib. — nimayam qilardim… Yamoqchilik qildim… Shamol shunday guvilladiki, yuragim orqamga tortib ketdi. Sendan xavotir oldim.
— Ha, ha, — deb g’o’ldiradi er. — juda yomon havo. Nima ham qilardik! Ikkovlari ham jim bo’lib qolishdi.
— Xabaring yo’qdir, — deydi Janna, — qo’shnimiz Simon o’lib qolibdi-ya.
— Yo’g’-ye?
— Qachon o’lganini ham bilmayman, kecha o’lgan bo’lsa kerak. O’lim oldidan ham toza ezilgandir, sho’rlik. Bolalariga yuragi achishib, o’zini qo’yarga joy topolmagandir! Ikkala bolasiyam hali go’dak… Birlarining hali tili ham chiqmagan, ikkinchisi endi emaklay deyapti.
Janna jim bo’lib qoldi. Baliqchining qovog’i solindi, chehrasi jiddiy, tashvishli tus oldi.
— Eh dunyo!… — deb g’o’ldiradi u chakkasini qashib. — nima ham qilardik endi! Borib ularni olib kelishga to’g’ri keladi, uyg’onib qolishsa bormi, murda yonida hollari nima kechadi? Hay, bir kunimizni ko’rib ketarmiz! Bor, darrov.
Lekin Janna joyidan qimirlamadi.
— Ha, nima deysan? Xohlamaysanmi, senga nima bo’ldi, Janna?
— Mana ular — Janna shunday dedi-da, chodirni ochdi.
