Лотин Америкаси минтақаси ўттиздан ортиқ мамлакатни ўзида қамрайди. Бу минтақа адабиёти оламга машҳур ва манзур. Бунда шеърларидан намуналар тақдим этилаётган Лотин Америкаси шоираларининг муносиб ўрни бор.

ЛОТИН АМЕРИКАСИ ШОИРАЛАРИ
ИЖОДИДАН
Рус тилидан Ғулом Мирзо таржималари

Габриела МИСТРАЛ

Габриела Мистрал (Gabriela Mistral — тахаллуси; асл исм-шарифи Лусила Годой Алькаяга, 1889–1957) — Лотин Америкасининг йирик шоираси, педагог, жамоат арбоби. Чилида туғилган. Лотин Америкаси адиблари орасида биринчи Нобель мукофоти совриндори (1945). Шоира 1922 йилда хорижга чиқиб кетган — Мексика, Италия, Испания, Францияда яшаган; АҚШда вафот этган. “Ўлим сонетлари” (1914), “Назокат” (1924), “Тор-мор” (1938), “Тушкунлик” (1922), “Тала” (1938), “Тахтакач” (1954) каби шеърий ва “Лаънатланган сўз” (1950) публицистик мақолалар тўплами муаллифи.

Ўтинч

Даладаги бошоқлардан ўтиндим,
хуштаъм бўлсин токи буғдойи ноним;
узумларга ёлворганча сўнг дедим:
маст қилмасин ток қони-ла ўғлоним.
Ўтинчимни эшитди узум ва дон,
таъзим айлаб ваъда берди икковлон.
Илтимосим айтдим қўнғир маймоққа, –
ўрмонзорга қирол бўлсин умрбод.
Болам бориб қолса гар ўша ёққа
зиён-заҳмат етказмасин ҳеч жонзот.
Ўтинчимни эшитди айиқполвон,
бошин ирғаб ваъда берди шу замон.
Нола қилдим ҳатто сассиқ алафга,
ўтгин, дедим, сен ҳам она тарафга;
болажоним қўққис баргинг чайнаса, –
розимасман, сўнгра кўнгли айниса.
Ўтинчимни эшитди тахир гиёҳ,
ваъда берди – қўлдек чўзилди япроқ.
Дарёга ҳам нидо қилдим, албатта
(қўш соҳилга сиғмай оққани-оққан):
нуридийдам бағрингга тушган пайтда
эсон-омон олиб чиққин қирғоққа.
Ўтинчимни тинглаб, дарё кўпирди –
тиниқ тўлқини билан ваъда берди.
Ана шундай кезиб бутун оламни,
мен ҳаммага таништиргум боламни;
гўдагимни бешигидан олсам, бас –
ҳар бир аёл бахтимга қилар ҳавас;
Олма-анор фарзандимни қучган чоғ –
ювилгайдир кўксимдаги барча доғ!
Дилбандимни белаб қўяман қайта,
бодом бўйин уфургай йўргаклари;
сўнг тун бўйи оҳиста алла айта,
изҳор этгум дунёга тилакларим;
то дунё ҳам сезсин оналик тафтим,
меҳр олсин ҳар сўзимдан пайдар-пай
ва қувнасин қўлимга қўйиб кафтин
ўзим туғиб-катта қилган боламдай.

Ғамгусор она

Менинг мардим, полвоним,
чўчимай ухла, беғам;
лек уйғоқ мунглиғ жоним,
келмас ёр ҳам, уйқу ҳам.
Алла, дейман, ором ол,
қилт этмасдан ухла, тек –
даштдаги чечак мисол,
ё пўстак қилларидек.

Тин олсанг, тинчдир қайғум,
ғам, араз чалғийди, бил.
Мен учун кўзингни юм, –
бедорман, мизғийди дил.

Сольвейг қўшиқлари*

1

Бандиман йўлларнинг оғушида мен,
тупроқ лабларингдек бунча хуштатим.
Йўл ўша, чанг ўша ва ўша-да мен,
васлингга муштоқман, ё муҳаббатим!

Термулсам, вақт сувдек оқар гувиллаб,
қисмат шоввасига қарайман шошиб.
Ерни боғлаб олмиш бу белбоғ – йўллар,
демакки, келасан манзиллар ошиб.

Сен менга май мисол бағишлайсан руҳ,
сенсиз ярим жондек қоламан ҳар чоғ.
Олисга боқаман, қалб тўла шукуҳ:
Ер боғлаб олибди йўллардан белбоғ!

Мени оғушингда кўрмиш Худойим.
Ўлсам, Яратганга не жавоб дейин.
Айт, ушлаб турибди сени қайда, ким;
мен томон келмоғинг шунчами қийин?

Ғамларни қабрдек қазади кетмон,
турибман мозорим узра чўкиб тиз,
барибир, мен сени кутаман ҳамон,
йўллардан Ер белбоғ боғламас бежиз!

2

Қарағайлар йўлда дуч келган
қияликка қўйиб ётар тўш.
Кимларнинг бағрида дам олгай
менинг кўнгил қўйган ёрим, хўш?

Жарликда жилдирар шўх жилға,
сувлоққа шошади қўй-қўзи.
Мен тотган булоқни ким булғар,
сувимга лаб босган ким ўзи?

Шамол, сенга не қилди япроқ,
ерга ташлаб юбординг нега?
Барг эса уйқучи ва йиғлоқ
боламдек бош қўяр кўксимга.

Ўттиз йилки сенга интизор,
остонамда кутганим-кутган.
Сен келмайсан, мана, келди қор
ва йўлларни энди овутгай.

3

Осмон қовоқ уйган, йиғлар қарағай,
одамдек ув тортиб бўзлайди қуюн.
Қорга юкли булут – қайга қарамай, –
оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт**!

Зим-зиё зулумот. Тун бунча хасис, –
ҳатто дайдига ҳам илтифоти йўқ!
Тундек қаро кўзим кўр бўлар, эссиз, –
оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт!

Паға-паға қорга тўлмоқда олам, –
адашган касни ким излаб чиқар, айт?
Қор кўмди чўпонлар гулханини ҳам…
Оҳ, қандай йўл топиб келар Пер Гюнт!

* Сольвейг – Генрик Ибсеннинг 1867 йилда ёзилган “Пер Гюнт” номли пьесасидаги лирик қаҳрамон қиз. Сольвейг асарнинг бош қаҳрамони Пер Гюнт билан севишиб қолади ва ўрмондаги кулбада бирга яшайди. Аммо, Пер Гюнт уни ташлаб кетади ва дарбадарликда дунё кезади, турли юртларда бўлиб, ҳар хил касб-кор билан шуғулланади, машаққатли саргузаштларни бошидан кечиради. Орадан кўп йиллар ўтганидан сўнг уйига қайтиб келган Пер уни меҳр-муҳаббат ва садоқат билан кутаётган қайлиғи Сольвейг билан яна учрашади. Шу бадиий мавзу асосида адабиётда турли асарлар, хусусан, машҳур рус шоири Александр Блокнинг “Сольвейг” номли шеъри яратилган.

** Пер Гюнт (норв. Peer Gynt) — Генрик Ипсеннинг шу номдаги пьесаси бош қаҳрамони. Бир замонлар бойлик ва ҳурмат-эътибор топган, аммо кейинчалик ичкиликка ружу қўйиб мол-мулки ва обрў-нуфузидан жудо бўлган Йон Гюнтнинг ўғли. Пер отаси бой берган ҳамма нарсани тиклашга беҳуда уринади. Сўнг тушкунликка тушиб, қайлиғи Сольвейг ва она юртини ташлаб кетади. У дарбадарларча дунё кезиб, умрининг охирида яна юртига, қайлиғининг ёнига қайтади.

Денгиз қўшиқларидан
(Унутишни истаганлар учун қўшиқ)

Бунча ажиб қайиқ, ажойиб қайиқ
қалқиб турар оппоқ кўпиклар аро.
Қовурғаларига кўксимни қўйиб,
шикастанафс ҳолда қилдим тавалло.

Мангу денгиз, мангу тузларинг ювсин –
қалбимни поклаб бер – кўпикларда чай.
Жанг десам – шай турсин заминнинг кўкси,
дам десам – уммоннинг бағрида яйрай!

Бунча учқур қайиқ, қудратли қайиқ,
бағрига михладим шўрлик юракни.
Эҳтиёткор қайиқ, ҳимматли қайиқ,
асрагин қон силққан ўша чойнакни.

Жоним денгиз, сенинг тузларинг ўткир,
ўчир барча аччиқ хотираларни
ёки юрагимни тубга ур, синдир, –
бунча азоб билан яшаб бўларми.

Ўтган ҳаётимни қайиққа бердим,
ўтмиш қисматдан ҳам қутулсам эди.
Юз кунда умримни сен қайтадан туз
ва сенга турмушга чиқайин, денгиз.

Юзлаб довулларинг келсин, уфурсин –
ўтмишим ўчгунча елсин, кўпирсин…
Денгиздан ўзгалар тилар дур-мунчоқ,
мен эса ўтингум: унутай тезроқ!

Хуана де ИБАРБУРУ

Хуана де Ибарбуру (Juana de Ibarbourou, 1895-1980) – Уругвай шеъриятининг ёрқин шоираларидан бири.  Илк шеърий тўплами — «Олмос сўзлар» (1919), шунингдек, «Совуққина кўза» (1920),»Ёввойи илдиз» (1922) китоблари майин лирика  ва она юртга муҳаббат туйғуларига бой бўлиб, унга катта шуҳрат келтирган.Аммо, ижодининг кейинги даврида ёзилган шеърларида диний  мистика ва ҳаддан ортиқ қайғу-ҳасрат оҳанглари кучайгани сезилиб туради.

Интизорлик

Оҳ, зиғирпояжон! Тезроқ етил, пиш;
сендан майин чойшаб тўқишим даркор.
Келганида қучсин эркаланиб ёр,
ахир баҳор яқин, тугаётир қиш.
Оҳ, атиргулжоним! Очилсин ғунчанг:
то шошиб, соғиниб келганида ёр
қат-қат гулбаргларинг таратиб ифор,
кўзин қамаштирсин тиғдек ўткир ранг.
Қани, муҳаббатнинг сандонларида
нозик оёқларга ясанг зар занжир –
анкабут ипидек енгил ва ҳарир,
токи кетолмасин энди ёнимдан.
Боғни айлантириб экаман лола,
гуллар тўсиб қўйсин кетар йўлларин…
Эҳтиросим, тезроқ боғла қўлларин,
ноз-карашмам, итдек остона пойла!

Мангулик

Азизим, мабодо ўлсам – мозорга
дафн этма, армонда кетмасин хоким:
қўйсинлар юзага, балки гулзорга;
тинглай сой ва қушлар гирясин токим.
Чуқурга кўмманг, бас – ер узра шундоқ;
офтобдан нур эмсин устухонларим,
кўзтувакларимда ўсган қизғалдоқ
эслатсин шафақдек гулгун онларим.
Жуда ҳам юзага дафн эт, илло
вужудимда туғён қўзғалмасин, бил;
ўрага қўймасанг – зулумот аро
чириб, йўқ бўлмоғим кечгайдир енгил.
Қўлларим иккита куракча каби
кўкрагим устида қовушган, хоксор;
истамам, уларни эзганда қабр –
гўрни каламушдек этмоғин тор-мор.
Гуллар эк, шу чечак илдизи-ла то
ернинг юзасига чиқай қутилиб
ва лазиз чеҳрангга термулай ҳатто
ҳаётбахш гулсапсар кўзлари бўлиб.

Ёввойи илдиз

Тамаддундан роса бўлганман безор:
эркин яшай дейман ҳамда бахтиёр!
Ҳамма гуллар каби гулзордаман, лек
ёввойи илдизим кесдирмам зинҳор!

Иоланда БЕДРЕГАЛЬ

Иоланда Бедрегаль (1916-1999) — шоира, эссенавис, фольклоршунос. Боливия замонавий шеъриятининг таниқли намояналаридан бири. Ижодида фалсафий мавзу бўртиб туради.

Ташналик

На сув,
на май,
на қон билан
қондириб бўлмагай бу ташналигим.

Менинг бўлган нарсаларни ҳам,
бўлмайдиган нарсаларни ҳам,
бўладиган нарсаларни ҳам келар ичгим.
Аммо кутма, кутганингдек бўлмас.
Бўлган нарсалар такроран бўлмас,
бўлажак нарсалар умуман бўлмас.

Мен лаҳзанинг
шиша қадаҳида
мангуликни ичмоққа зорман.

Сесилия МЕЙРЕЛЕС

Сесилия Мейрелес (1901-1964) – бразилиялик шоира, журналист ва педагог; 1917 йилда Таълим институтини тамомлаган. 1938 йили нашр этилган “Саёҳат” шеърий тўплами билан ўзини модернизм оқимининг тарафдорли сифатида намоён этган. Бразилия оғзаки ва ёзма адабиёти академияси мукофоти совриндори.

Метаморфоза

Парвоздаги шўрлик қуш
кўкдан ерга
қулабмиш,

тўлқинлар мисли болға,
оппоқ қайиқни зумда
михлаб қўйди қирғоққа…

Оғушларсиз кечди тун!
Наҳот, сенинг юрагинг
севмоқдан безди бу кун

ва аҳд қилди алмаштиргани
муҳаббат кемасида
дарғани.

Энди қора кўзларда
сезилмайди аввалги
севгимиздан излар-да,

Лабларинг ҳам мутлақо
бегона бир исмни
шивирламоқда ҳатто.

Самоларга учган қуш
булутларга тўқнашиб,
кўкдан қулади беҳуш.

Қайдан келди-я тўфон,
оққушдек кемамизни
буткул айлади яксон.

Ишқ мангу топди завол,
севгимиз наволарин
учириб кетгач шамол.

Биздан қолган изни ҳам
аламзада оқимлар
минг бора ювди, эркам.

Клаудиа БАРРЕРА

Клаудиа Баррера (1911 йилда туғилган) — гондураслик шоира, «Мангу савол» ва «Хотирадаги тимсол» номли шеърий тўпламлар муаллифи.

Ҳаммаси ўтади

Ҳаммаси ўтади… Қолмагай бир из ҳам
совуган ва ҳатто тош қотган қум аро.
Ҳаммаси йитади: ярқ этган юлдуз ҳам,
тилло суви инган темиртан аслаҳам,
ёмон туш ва кўздан тўкилган тоза нам.

Ҳаммаси ўтади, қолмагай бир из ҳам,
йиллардек оққувчи бу қумлар бокарам.

Ҳаммаси ўтади. Бир лаҳза бўлса ҳам
юзимда тин олсин безовта уйқулар.
Барибир, кетар-ку тонг ўша нозик дам.
Ҳаммаси йитади: уйғонишдек ситам
ва тунги сарсари, кўп нажиб туйғулар.

Ҳаммаси кетади, адолатдир бу ҳам,
яъники, ноаниқ ташвишга эш диллар…
Қўшиқлар асрори, шеърлардаги кўклам,
оҳанглар қатига сингган не-не алам
ва қувонч, барчаси — мангуликка йўллар.

Ҳаммаси йитади. Кетади азоб ҳам —
ёлғизлик, бахтсизлик воз кечади биздан.
Чунки иккимиз ҳам азал бани одам,
бахт, иқбол, муҳаббат — биз учун мангу ғам
бош олиб кетолмас бу сайёрамиздан.

Дульсе Мария ЛОЙНАС

Дульсе Мария Лойнас (испанча: Dulce María Loynaz, 1902-1997) – кубалик шоира, илк шеърлари 1919 йилда чоп этилган. 1927 йилда Гавана Университетини тамомлаб, ҳуқуқшунос мутахассислигини эгаллаган. Яқин Шарқ, Лотин Америкаси мамлакатлари ва Испанияга кўп бор саёҳат қилган, Канар оролларида бир муддат яшаган. Шеър ёзишни кўпроқ шахсий машғулот деб ҳисоблаган ва шу боис «Боғ» романи (1951), «Тенерифдаги Ёз фасли» сафарномаси каби насрий асарлар, шунингдек газета ва журналлар учун кундалик мақолалар ҳамда таржимаи ҳоли билан боғлиқ манзумалар ёзишга кўпроқ эътибор қаратган. Ўндан ортиқ турли мукофот ва унвонлар соҳибаси. Гаванада 2005 йилда шоира номи билан аталувчи маданий марказ очилган.

Кечиккан севги балладаси

Севги, сен келдинг-да жуда кеч
ўғирладинг оромим буткул.
Айт, кимсасиз уйимга бу кеч
бошлаб келди сени қайси йўл?
Севги, менга бугун не аъло –
ҳали англаб етмадим ўзим:
кимдир менга айтар сўзми ё
мен ҳеч кимга айтмаган сўзим?
Севги… Мен – ой. Ва лекин бу чоқ
кўрмасайдинг заъфарон юзни.
Сўлмоқдаман. Гул бер бир қучоқ.
Менга совға қилгин денгизни…
Севги, бас, кечиккан сенмасми,
«Яшна!», дейсан яна жонҳалак.
Севги, нолон шеърлар етмасми,
кўз ёшларим сенга не керак?..

Вақт

1

Сендан ҳаё қилиб, бермаган бўсам
вужудимга юлдуздек сингди…
Энди уни қандай чиқариб олсам?
Ўпишгайман, яхшиси, энди!

2

Қанийди дарёга қолсам айланиб,
шўхлик қилсам, тошсам, кўпирсам:
сени севиб, сенга мангу бойланиб,
келсам ва доимо пойингни ўпсам.

3

Алвон гулнинг фурсати ўтди,
қиш қаҳрига бор ҳали замон.
Соатимда соатлар йитди…
Бунда вақтсиз қолдим саргардон.

4

Кеч бўлди, ҳали эрта, кечани йўқотдим, бас.
Эртага етиб бўлмас ва бугун…
Вақтни ҳеч тутиб бўлмас,
имкон йўқ сенга ёр бўлмоғим учун!

5

Неча чақирим ёғду
том ва деворни безар…
(Вақт қалбига ўхшар у,
тунги соатга менгзар.)
6
Мен севгимни ўлчамоқ учун
қўлларимга тасмани олдим.
Тоғ бошида – ипнинг бир учи,
бошқаси-чи… Елларда қолди!

Кармен СОЛЕР

Кармен Солер (Carmen Soler, 1924–1985) — парагвайлик шоира, асосан ижтимоий мавзуларда ижод қилган. 1947 йили она юртидан бадарға қилиниб, муҳожирликда яшаган.

Парагвайдаги тинчлик кабутари

Оқ каптарой
термулгай
ва тургай жим.
Оқ каптарой
йиғлагай
ва тургай жим.
Каптаройим
Каптаржонга не ҳам дер,
оғзи доим
боғлаб қўйилган, ахир?

« Сен мени севмасдан илгари …»

Сен мени севмасдан илгари –
мен қандай бўлганман, билмадим.
Билганим: зулматда яшардим,
барча еган-ичганим – заққум,
қаро эди кўрганим бари.

Билганим: ҳаётим кемаси
ҳалокат домидан чиқмасди.
Мен қандай бўлганман, билмадим –
сен мени севмасдан илгари.
Менимча, илгари йўқ эдим,
қўлингда туғилдим мен – ғариб.

Шошма!

Қўлларимдан тортқилама, Вақт.
Бир хилват бурчакда қолдир – ва унут.

Шоширгайсан бунча силкилаб,
хотиржам ухлашга бер имкон
бир кеча бўлса ҳам – ё бир он
сен тушимни бўлак-бўлаклаб
ўмармайсан, дея ишонай.

Гулларингни қолдирма бўйсиз,
йўқса, улар тўкилиб кетгай.
Вақт, созингни чалма туйғусиз,
ахир, торлар узилиб кетгай
мизроб-ла чертганда мусиқа.

Яшаш керак гулдек очилиб –
кеч англадим бу ҳақиқатни:
очилиб улгурмади ҳали
бир гулимнинг биронта қати.

Вақт – сендан ўтингум: шошмагил!

Бланка ВАРЕЛА

Бланка Леонор Варела Гонсалес (испанча: Blanca Leonor Varela Gonzáles, 1926-2009) — перулик шоира, таржимон. Унинг онаси Эсмеральда Гонсалес ҳам таниқли шоира, бастакор ва хонанда бўлган. Бланка Сан-Маркос Университетида таҳсил олган. 1949 йилда Парижда, кейинчалик Флоренция ва Вашингтонда истиқомат қилган. 1962 йили она шаҳри Лимуга қайтиб келган. Бир қатор адабий мукофотлар билан тақдирланган. Перу маданияти бўйича Миллий институт фахрий медалига сазовор бўлган. Шоиранинг шеърлари Европадаги кўплаб халқлар тилларига таржима қилинган. У журналистика ва таржима билан ҳам шуғулланган.

Ҳеч ким билмайдиган сир

биздан қолмаса ҳам ерда ҳеч вақо
ўша-ўша қолгай қуёш ва дарё
кун келиб очилгай сир эшиклари
оламнинг энг қора кир эшиклари
деразалар эса бахтга албатта
йирик кўзлар каби очилар катта
ўшанда ҳаммаси бўлади аён
яъни бу дунёдан ўтдик беармон
шунчаки яшашга топмайин фурсат
биз яшашни ўйлаб топганмиз фақат
кашф этишга лойиқ ахир бу ҳаёт

Гурунг

келгин ва бир фурсат менга гурунг бер
не ҳақда сўзлашинг – бу муҳим эмас
муҳими – ҳавонинг оқими дир-дир
лабларингни тебратсалар бас
ва ёки аксинча лабларинг ила
ҳаволарга йўлла зилзила
муҳими – сен гурунг бераётган дам
ўзлигингни топгайсан тайин
ўзлигинг –
ёрқиндир гулхандай
бошқа қиёс айтишим қийин

Lotin Amerikasi mintaqasi o‘ttizdan ortiq mamlakatni o‘zida qamraydi. Bu mintaqa adabiyoti olamga mashhur va manzur. Bunda she’rlaridan namunalar taqdim etilayotgan Lotin Amerikasi shoiralarining munosib o‘rni bor.

LOTIN AMЕRIKASI SHOIRALARI
IJODIDAN
Rus tilidan G‘ulom Mirzo tarjimalari

Gabriyela MISTRAL

Gabriyela Mistral (Gabriela Mistral — taxallusi; asl ism-sharifi Lusila Godoy Alkayaga, 1889–1957) — Lotin Amerikasining yirik shoirasi, pedagog, jamoat arbobi. Chilida tug‘ilgan. Lotin Amerikasi adiblari orasida birinchi Nobel mukofoti sovrindori (1945). Shoira 1922 yilda xorijga chiqib ketgan — Meksika, Italiya, Ispaniya, Fransiyada yashagan; AQSHda vafot etgan. “O‘lim sonetlari” (1914), “Nazokat” (1924), “Tor-mor” (1938), “Tushkunlik” (1922), “Tala” (1938), “Taxtakach” (1954) kabi she’riy va “La’natlangan so‘z” (1950) publitsistik maqolalar to‘plami muallifi.

O‘tinch

Daladagi boshoqlardan o‘tindim,
xushta’m bo‘lsin toki bug‘doyi nonim;
uzumlarga yolvorgancha so‘ng dedim:
mast qilmasin tok qoni-la o‘g‘lonim.
O‘tinchimni eshitdi uzum va don,
ta’zim aylab va’da berdi ikkovlon.
Iltimosim aytdim qo‘ng‘ir maymoqqa, –
o‘rmonzorga qirol bo‘lsin umrbod.
Bolam borib qolsa gar o‘sha yoqqa
ziyon-zahmat yetkazmasin hech jonzot.
O‘tinchimni eshitdi ayiqpolvon,
boshin irg‘ab va’da berdi shu zamon.
Nola qildim hatto sassiq alafga,
o‘tgin, dedim, sen ham ona tarafga;
bolajonim qo‘qqis barging chaynasa, –
rozimasman, so‘ngra ko‘ngli aynisa.
O‘tinchimni eshitdi taxir giyoh,
va’da berdi – qo‘ldek cho‘zildi yaproq.
Daryoga ham nido qildim, albatta
(qo‘sh sohilga sig‘may oqqani-oqqan):
nuridiydam bag‘ringga tushgan paytda
eson-omon olib chiqqin qirg‘oqqa.
O‘tinchimni tinglab, daryo ko‘pirdi –
tiniq to‘lqini bilan va’da berdi.
Ana shunday kezib butun olamni,
men hammaga tanishtirgum bolamni;
go‘dagimni beshigidan olsam, bas –
har bir ayol baxtimga qilar havas;
Olma-anor farzandimni quchgan chog‘ –
yuvilgaydir ko‘ksimdagi barcha dog‘!
Dilbandimni belab qo‘yaman qayta,
bodom bo‘yin ufurgay yo‘rgaklari;
so‘ng tun bo‘yi ohista alla ayta,
izhor etgum dunyoga tilaklarim;
to dunyo ham sezsin onalik taftim,
mehr olsin har so‘zimdan paydar-pay
va quvnasin qo‘limga qo‘yib kaftin
o‘zim tug‘ib-katta qilgan bolamday.

G‘amgusor ona

Mening mardim, polvonim,
cho‘chimay uxla, beg‘am;
lek uyg‘oq munglig‘ jonim,
kelmas yor ham, uyqu ham.
Alla, deyman, orom ol,
qilt etmasdan uxla, tek –
dashtdagi chechak misol,
yo po‘stak qillaridek.

Tin olsang, tinchdir qayg‘um,
g‘am, araz chalg‘iydi, bil.
Men uchun ko‘zingni yum, –
bedorman, mizg‘iydi dil.

Solveyg qo‘shiqlari*

1

Bandiman yo‘llarning og‘ushida men,
tuproq lablaringdek buncha xushtatim.
Yo‘l o‘sha, chang o‘sha va o‘sha-da men,
vaslingga mushtoqman, yo muhabbatim!

Termulsam, vaqt suvdek oqar guvillab,
qismat shovvasiga qarayman shoshib.
Yerni bog‘lab olmish bu belbog‘ – yo‘llar,
demakki, kelasan manzillar oshib.

Sen menga may misol bag‘ishlaysan ruh,
sensiz yarim jondek qolaman har chog‘.
Olisga boqaman, qalb to‘la shukuh:
Yer bog‘lab olibdi yo‘llardan belbog‘!

Meni og‘ushingda ko‘rmish Xudoyim.
O‘lsam, Yaratganga ne javob deyin.
Ayt, ushlab turibdi seni qayda, kim;
men tomon kelmog‘ing shunchami qiyin?

G‘amlarni qabrdek qazadi ketmon,
turibman mozorim uzra cho‘kib tiz,
baribir, men seni kutaman hamon,
yo‘llardan Yer belbog‘ bog‘lamas bejiz!

2

Qarag‘aylar yo‘lda duch kelgan
qiyalikka qo‘yib yotar to‘sh.
Kimlarning bag‘rida dam olgay
mening ko‘ngil qo‘ygan yorim, xo‘sh?

Jarlikda jildirar sho‘x jilg‘a,
suvloqqa shoshadi qo‘y-qo‘zi.
Men totgan buloqni kim bulg‘ar,
suvimga lab bosgan kim o‘zi?

Shamol, senga ne qildi yaproq,
yerga tashlab yubording nega?
Barg esa uyquchi va yig‘loq
bolamdek bosh qo‘yar ko‘ksimga.

O‘ttiz yilki senga intizor,
ostonamda kutganim-kutgan.
Sen kelmaysan, mana, keldi qor
va yo‘llarni endi ovutgay.

3

Osmon qovoq uygan, yig‘lar qarag‘ay,
odamdek uv tortib bo‘zlaydi quyun.
Qorga yukli bulut – qayga qaramay, –
oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt**!

Zim-ziyo zulumot. Tun buncha xasis, –
hatto daydiga ham iltifoti yo‘q!
Tundek qaro ko‘zim ko‘r bo‘lar, essiz, –
oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt!

Pag‘a-pag‘a qorga to‘lmoqda olam, –
adashgan kasni kim izlab chiqar, ayt?
Qor ko‘mdi cho‘ponlar gulxanini ham…
Oh, qanday yo‘l topib kelar Per Gyunt!

* Solveyg – Genrik Ibsenning 1867 yilda yozilgan “Per Gyunt” nomli pyesasidagi lirik qahramon qiz. Solveyg asarning bosh qahramoni Per Gyunt bilan sevishib qoladi va o‘rmondagi kulbada birga yashaydi. Ammo, Per Gyunt uni tashlab ketadi va darbadarlikda dunyo kezadi, turli yurtlarda bo‘lib, har xil kasb-kor bilan shug‘ullanadi, mashaqqatli sarguzashtlarni boshidan kechiradi. Oradan ko‘p yillar o‘tganidan so‘ng uyiga qaytib kelgan Per uni mehr-muhabbat va sadoqat bilan kutayotgan qaylig‘i Solveyg bilan yana uchrashadi. Shu badiiy mavzu asosida adabiyotda turli asarlar, xususan, mashhur rus shoiri Aleksandr Blokning “Solveyg” nomli she’ri yaratilgan.

** Per Gyunt (norv. Peer Gynt) — Genrik Ipsenning shu nomdagi pyesasi bosh qahramoni. Bir zamonlar boylik va hurmat-e’tibor topgan, ammo keyinchalik ichkilikka ruju qo‘yib mol-mulki va obro‘-nufuzidan judo bo‘lgan Yon Gyuntning o‘g‘li. Per otasi boy bergan hamma narsani tiklashga behuda urinadi. So‘ng tushkunlikka tushib, qaylig‘i Solveyg va ona yurtini tashlab ketadi. U darbadarlarcha dunyo kezib, umrining oxirida yana yurtiga, qaylig‘ining yoniga qaytadi.

Dengiz qo‘shiqlaridan
(Unutishni istaganlar uchun qo‘shiq)

Buncha ajib qayiq, ajoyib qayiq
qalqib turar oppoq ko‘piklar aro.
Qovurg‘alariga ko‘ksimni qo‘yib,
shikastanafs holda qildim tavallo.

Mangu dengiz, mangu tuzlaring yuvsin –
qalbimni poklab ber – ko‘piklarda chay.
Jang desam – shay tursin zaminning ko‘ksi,
dam desam – ummonning bag‘rida yayray!

Buncha uchqur qayiq, qudratli qayiq,
bag‘riga mixladim sho‘rlik yurakni.
Ehtiyotkor qayiq, himmatli qayiq,
asragin qon silqqan o‘sha choynakni.

Jonim dengiz, sening tuzlaring o‘tkir,
o‘chir barcha achchiq xotiralarni
yoki yuragimni tubga ur, sindir, –
buncha azob bilan yashab bo‘larmi.

O‘tgan hayotimni qayiqqa berdim,
o‘tmish qismatdan ham qutulsam edi.
Yuz kunda umrimni sen qaytadan tuz
va senga turmushga chiqayin, dengiz.

Yuzlab dovullaring kelsin, ufursin –
o‘tmishim o‘chguncha yelsin, ko‘pirsin…
Dengizdan o‘zgalar tilar dur-munchoq,
men esa o‘tingum: unutay tezroq!

Xuana de IBARBURU

Xuana de Ibarburu (Juana de Ibarbourou, 1895-1980) – Urugvay she’riyatining yorqin shoiralaridan biri.  Ilk she’riy to‘plami — “Olmos so‘zlar” (1919), shuningdek, “Sovuqqina ko‘za” (1920),“Yovvoyi ildiz” (1922) kitoblari mayin lirika  va ona yurtga muhabbat tuyg‘ulariga boy bo‘lib, unga katta shuhrat keltirgan.Ammo, ijodining keyingi davrida yozilgan she’rlarida diniy  mistika va haddan ortiq qayg‘u-hasrat ohanglari kuchaygani sezilib turadi.

Intizorlik

Oh, zig‘irpoyajon! Tezroq yetil, pish;
sendan mayin choyshab to‘qishim darkor.
Kelganida quchsin erkalanib yor,
axir bahor yaqin, tugayotir qish.
Oh, atirguljonim! Ochilsin g‘unchang:
to shoshib, sog‘inib kelganida yor
qat-qat gulbarglaring taratib ifor,
ko‘zin qamashtirsin tig‘dek o‘tkir rang.
Qani, muhabbatning sandonlarida
nozik oyoqlarga yasang zar zanjir –
ankabut ipidek yengil va harir,
toki ketolmasin endi yonimdan.
Bog‘ni aylantirib ekaman lola,
gullar to‘sib qo‘ysin ketar yo‘llarin…
Ehtirosim, tezroq bog‘la qo‘llarin,
noz-karashmam, itdek ostona poyla!

Mangulik

Azizim, mabodo o‘lsam – mozorga
dafn etma, armonda ketmasin xokim:
qo‘ysinlar yuzaga, balki gulzorga;
tinglay soy va qushlar giryasin tokim.
Chuqurga ko‘mmang, bas – yer uzra shundoq;
oftobdan nur emsin ustuxonlarim,
ko‘ztuvaklarimda o‘sgan qizg‘aldoq
eslatsin shafaqdek gulgun onlarim.
Juda ham yuzaga dafn et, illo
vujudimda tug‘yon qo‘zg‘almasin, bil;
o‘raga qo‘ymasang – zulumot aro
chirib, yo‘q bo‘lmog‘im kechgaydir yengil.
Qo‘llarim ikkita kurakcha kabi
ko‘kragim ustida qovushgan, xoksor;
istamam, ularni ezganda qabr –
go‘rni kalamushdek etmog‘in tor-mor.
Gullar ek, shu chechak ildizi-la to
yerning yuzasiga chiqay qutilib
va laziz chehrangga termulay hatto
hayotbaxsh gulsapsar ko‘zlari bo‘lib.

Yovvoyi ildiz

Tamaddundan rosa bo‘lganman bezor:
erkin yashay deyman hamda baxtiyor!
Hamma gullar kabi gulzordaman, lek
yovvoyi ildizim kesdirmam zinhor!

Iolanda BЕDRЕGAL

Iolanda Bedregal (1916-1999) — shoira, essenavis, folklorshunos. Boliviya zamonaviy she’riyatining taniqli namoyanalaridan biri. Ijodida falsafiy mavzu bo‘rtib turadi.

Tashnalik

Na suv,
na may,
na qon bilan
qondirib bo‘lmagay bu tashnaligim.

Mening bo‘lgan narsalarni ham,
bo‘lmaydigan narsalarni ham,
bo‘ladigan narsalarni ham kelar ichgim.
Ammo kutma, kutganingdek bo‘lmas.
Bo‘lgan narsalar takroran bo‘lmas,
bo‘lajak narsalar umuman bo‘lmas.

Men lahzaning
shisha qadahida
mangulikni ichmoqqa zorman.

Sesiliya MЕYRЕLЕS

Sesiliya Meyreles (1901-1964) – braziliyalik shoira, jurnalist va pedagog; 1917 yilda Ta’lim institutini tamomlagan. 1938 yili nashr etilgan “Sayohat” she’riy to‘plami bilan o‘zini modernizm oqimining tarafdorli sifatida namoyon etgan. Braziliya og‘zaki va yozma adabiyoti akademiyasi mukofoti sovrindori.

Metamorfoza

Parvozdagi sho‘rlik qush
ko‘kdan yerga
qulabmish,

to‘lqinlar misli bolg‘a,
oppoq qayiqni zumda
mixlab qo‘ydi qirg‘oqqa…

Og‘ushlarsiz kechdi tun!
Nahot, sening yuraging
sevmoqdan bezdi bu kun

va ahd qildi almashtirgani
muhabbat kemasida
darg‘ani.

Endi qora ko‘zlarda
sezilmaydi avvalgi
sevgimizdan izlar-da,

Lablaring ham mutlaqo
begona bir ismni
shivirlamoqda hatto.

Samolarga uchgan qush
bulutlarga to‘qnashib,
ko‘kdan quladi behush.

Qaydan keldi-ya to‘fon,
oqqushdek kemamizni
butkul ayladi yakson.

Ishq mangu topdi zavol,
sevgimiz navolarin
uchirib ketgach shamol.

Bizdan qolgan izni ham
alamzada oqimlar
ming bora yuvdi, erkam.

Klaudia BARRЕRA

Klaudia Barrera (1911 yilda tug‘ilgan) — gonduraslik shoira, «Mangu savol» va «Xotiradagi timsol» nomli she’riy to‘plamlar muallifi.

Hammasi o‘tadi

Hammasi o‘tadi… Qolmagay bir iz ham
sovugan va hatto tosh qotgan qum aro.
Hammasi yitadi: yarq etgan yulduz ham,
tillo suvi ingan temirtan aslaham,
yomon tush va ko‘zdan to‘kilgan toza nam.

Hammasi o‘tadi, qolmagay bir iz ham,
yillardek oqquvchi bu qumlar bokaram.

Hammasi o‘tadi. Bir lahza bo‘lsa ham
yuzimda tin olsin bezovta uyqular.
Baribir, ketar-ku tong o‘sha nozik dam.
Hammasi yitadi: uyg‘onishdek sitam
va tungi sarsari, ko‘p najib tuyg‘ular.

Hammasi ketadi, adolatdir bu ham,
ya’niki, noaniq tashvishga esh dillar…
Qo‘shiqlar asrori, she’rlardagi ko‘klam,
ohanglar qatiga singgan ne-ne alam
va quvonch, barchasi — mangulikka yo‘llar.

Hammasi yitadi. Ketadi azob ham —
yolg‘izlik, baxtsizlik voz kechadi bizdan.
Chunki ikkimiz ham azal bani odam,
baxt, iqbol, muhabbat — biz uchun mangu g‘am
bosh olib ketolmas bu sayyoramizdan.

Dulse Mariya LOYNAS

Dulse Mariya Loynas (ispancha: Dulce María Loynaz, 1902-1997) – kubalik shoira, ilk she’rlari 1919 yilda chop etilgan. 1927 yilda Gavana Universitetini tamomlab, huquqshunos mutaxassisligini egallagan. Yaqin Sharq, Lotin Amerikasi mamlakatlari va Ispaniyaga ko‘p bor sayohat qilgan, Kanar orollarida bir muddat yashagan. She’r yozishni ko‘proq shaxsiy mashg‘ulot deb hisoblagan va shu bois «Bog‘» romani (1951), «Tenerifdagi Yoz fasli» safarnomasi kabi nasriy asarlar, shuningdek gazeta va jurnallar uchun kundalik maqolalar hamda tarjimai holi bilan bog‘liq manzumalar yozishga ko‘proq e’tibor qaratgan. O‘ndan ortiq turli mukofot va unvonlar sohibasi. Gavanada 2005 yilda shoira nomi bilan ataluvchi madaniy markaz ochilgan.

Kechikkan sevgi balladasi

Sevgi, sen kelding-da juda kech
o‘g‘irlading oromim butkul.
Ayt, kimsasiz uyimga bu kech
boshlab keldi seni qaysi yo‘l?
Sevgi, menga bugun ne a’lo –
hali anglab yetmadim o‘zim:
kimdir menga aytar so‘zmi yo
men hech kimga aytmagan so‘zim?
Sevgi… Men – oy. Va lekin bu choq
ko‘rmasayding za’faron yuzni.
So‘lmoqdaman. Gul ber bir quchoq.
Menga sovg‘a qilgin dengizni…
Sevgi, bas, kechikkan senmasmi,
“Yashna!”, deysan yana jonhalak.
Sevgi, nolon she’rlar yetmasmi,
ko‘z yoshlarim senga ne kerak?..

Vaqt

1

Sendan hayo qilib, bermagan bo‘sam
vujudimga yulduzdek singdi…
Endi uni qanday chiqarib olsam?
O‘pishgayman, yaxshisi, endi!

2

Qaniydi daryoga qolsam aylanib,
sho‘xlik qilsam, toshsam, ko‘pirsam:
seni sevib, senga mangu boylanib,
kelsam va doimo poyingni o‘psam.

3

Alvon gulning fursati o‘tdi,
qish qahriga bor hali zamon.
Soatimda soatlar yitdi…
Bunda vaqtsiz qoldim sargardon.

4

Kech bo‘ldi, hali erta, kechani yo‘qotdim, bas.
Ertaga yetib bo‘lmas va bugun…
Vaqtni hech tutib bo‘lmas,
imkon yo‘q senga yor bo‘lmog‘im uchun!

5

Necha chaqirim yog‘du
tom va devorni bezar…
(Vaqt qalbiga o‘xshar u,
tungi soatga mengzar.)
6
Men sevgimni o‘lchamoq uchun
qo‘llarimga tasmani oldim.
Tog‘ boshida – ipning bir uchi,
boshqasi-chi… Yellarda qoldi!

Karmen SOLЕR

Karmen Soler (Carmen Soler, 1924–1985) — paragvaylik shoira, asosan ijtimoiy mavzularda ijod qilgan. 1947 yili ona yurtidan badarg‘a qilinib, muhojirlikda yashagan.

Paragvaydagi tinchlik kabutari

Oq kaptaroy
termulgay
va turgay jim.
Oq kaptaroy
yig‘lagay
va turgay jim.
Kaptaroyim
Kaptarjonga ne ham der,
og‘zi doim
bog‘lab qo‘yilgan, axir?

« Sen meni sevmasdan ilgari …»

Sen meni sevmasdan ilgari –
men qanday bo‘lganman, bilmadim.
Bilganim: zulmatda yashardim,
barcha yegan-ichganim – zaqqum,
qaro edi ko‘rganim bari.

Bilganim: hayotim kemasi
halokat domidan chiqmasdi.
Men qanday bo‘lganman, bilmadim –
sen meni sevmasdan ilgari.
Menimcha, ilgari yo‘q edim,
qo‘lingda tug‘ildim men – g‘arib.

Shoshma!

Qo‘llarimdan tortqilama, Vaqt.
Bir xilvat burchakda qoldir – va unut.

Shoshirgaysan buncha silkilab,
xotirjam uxlashga ber imkon
bir kecha bo‘lsa ham – yo bir on
sen tushimni bo‘lak-bo‘laklab
o‘marmaysan, deya ishonay.

Gullaringni qoldirma bo‘ysiz,
yo‘qsa, ular to‘kilib ketgay.
Vaqt, sozingni chalma tuyg‘usiz,
axir, torlar uzilib ketgay
mizrob-la chertganda musiqa.

Yashash kerak guldek ochilib –
kech angladim bu haqiqatni:
ochilib ulgurmadi hali
bir gulimning bironta qati.

Vaqt – sendan o‘tingum: shoshmagil!

Blanka VARЕLA

Blanka Leonor Varela Gonsales (ispancha: Blanca Leonor Varela Gonzáles, 1926-2009) — perulik shoira, tarjimon. Uning onasi Esmeralda Gonsales ham taniqli shoira, bastakor va xonanda bo‘lgan. Blanka San-Markos Universitetida tahsil olgan. 1949 yilda Parijda, keyinchalik Florensiya va Vashingtonda istiqomat qilgan. 1962 yili ona shahri Limuga qaytib kelgan. Bir qator adabiy mukofotlar bilan taqdirlangan. Peru madaniyati bo‘yicha Milliy institut faxriy medaliga sazovor bo‘lgan. Shoiraning she’rlari Yevropadagi ko‘plab xalqlar tillariga tarjima qilingan. U jurnalistika va tarjima bilan ham shug‘ullangan.

Hech kim bilmaydigan sir

bizdan qolmasa ham yerda hech vaqo
o‘sha-o‘sha qolgay quyosh va daryo
kun kelib ochilgay sir eshiklari
olamning eng qora kir eshiklari
derazalar esa baxtga albatta
yirik ko‘zlar kabi ochilar katta
o‘shanda hammasi bo‘ladi ayon
ya’ni bu dunyodan o‘tdik bearmon
shunchaki yashashga topmayin fursat
biz yashashni o‘ylab topganmiz faqat
kashf etishga loyiq axir bu hayot

Gurung

kelgin va bir fursat menga gurung ber
ne haqda so‘zlashing – bu muhim emas
muhimi – havoning oqimi dir-dir
lablaringni tebratsalar bas
va yoki aksincha lablaring ila
havolarga yo‘lla zilzila
muhimi – sen gurung berayotgan dam
o‘zligingni topgaysan tayin
o‘zliging –
yorqindir gulxanday
boshqa qiyos aytishim qiyin