Кечалари, сиз ухлаб қолганингиздан кейин жимжит хонада шифтга термилиб ётганимда ўзимни бахтиқаро ва ҳеч кимга кераги йўқ одамдек сезардим, во ажабо, шу билан сабабини билмаган ҳолда андак енгил тортардим ҳам ва шу тариқа яна беихтиёр холимни ўйнай бошлардим..

Ясунари Кавабата
ХОЛ ҲАҚИДА МАКТУБ

Кавабата Ясунари (японча:端康成; 1899.11.6, Осака ш. — 1972.16.4, Дзуси) — япон ёзувчиси. Япон санъат академияси аъзоси (1953). 20-йилларда янги сенсуалистларнинг модернистик гуруҳига яқинлашган. Биринчи асари — «Идзунлик ўйинчи» (1926)да болалик хотиралари лирик ҳикоя қилинган. Кавабатанинг ўзига хос бадиий услуби шоирона ҳис-туйғулардан иборат «Қорли ўлка» (1937) қиссасида намоён бўлган. Санъат даражасига кўтарилган қадимий урф-одатлар — чой билан боғлиқ удум «Минг қанотли турна» (1951) қиссасининг асосий мавзуини ташкил этади. «Тоғлар ноласи» (1953), «Эски пойтахт» (1961) романлари ички лиризм билан суғорилган, «Уйқудаги нозанинлар» (1961) қиссаси ёлғиз қолган кекса инсон ҳаёти ҳақида. Кавабата бир қатор эсселар («Гўзалликнинг яратилиши ва мавжудлиги» ва б.) муаллифи. Ёзувчи асарларида миллий ва замонавий ифода усулларидан юксак даражада фойдалангани ва шу тарзда инсоннинг ички дунёсини юксак маҳорат билан тасвирлагани учун 1968 йил Нобель мукофоти билан тақдирланган. «Уйқудаги нозанинлар» қиссаси ўзбек тилига таржима қилинган (2001 йил, таржимон Учқун Назаров).

Ўтган куни хол тушимга кирибди.

Қайси холни айтяпман, топинг-чи?! Ҳа, худди ўша, менга роса дашномлар эшиттирган холим бор эди-ю! Ўнг елкамдаги, янаям тўғрироғи, гарданимдаги хол! Эсладингизми?

– Вой-бў, катталигини, ёнғоқдек келади-я! Ҳадеб ушлайверма, болалаб кетади, – деб жиғимга тегардингиз. Ростини айтайми, катталиги майли-ю, аммо бир иргамчик, бунинг устига шишинқираганми-ей, лиққо узумга ўхшарди. Мен ҳам бефаросатгина эканманми, ўрнимга ётдим, дегунча холимни юлқилаб ўйнашга тушардим, тавба. Ҳали болалигимдан шунақа эдим, шекилли. Биринчи марта шу одатимни сезиб қолганингиз эсингиздами, ўшанда шунақаям уялиб кетган эдимки, асти қўяверинг! Йиғлайвериб, сизни хит қилиб юборганим-чи!

– Саёко, яна холингни ўйнаяпсанми? Менга қара, ўрганиб қоласан, қизим, кейин қийналасан ўзинг! Ушлайверсанг, катталашиб кетади, тегаверма, – деб уришарди ойим. Бу ўн тўрт-ўн беш йилги – болалигимдаги гаплар. Танбеҳ эшитавериб, охири ёлғиз қолгандагина холимни ўйнайдиган бўлдим.

Сиз сезиб қолиб урушган пайтингиз, ёшлигимга борибми, бошимни кўтаролмай қолардим. Шунақанги уялардимки, ер ёрилса-ю, ерга кириб кетсам. Эркаклар буни тушунишга қодир эмас, мен шунчаки номусдан эмас, балки гуноҳ қилиб қўйдим, деган хаёлда қийналар, ҳатто эрга текканимдан пушаймон бўлиб кетардим.

Сизни олдингизда ножўя иш қилиб қўйгандек сезардим ўзимни. Тавба, ўшанда, эрим энди бир умр юзимга солади, дея қўрққандим, Худога илтижо қилгандим мадад сўраб.

Кечалари, сиз ухлаб қолганингиздан кейин жимжит хонада шифтга термилиб ётганимда ўзимни бахтиқаро ва ҳеч кимга кераги йўқ одамдек сезардим, во ажабо, шу билан сабабини билмаган ҳолда андак енгил тортардим ҳам ва шу тариқа яна беихтиёр холимни ўйнай бошлардим.

Бир кўнглим, онам хавотир қилиб юрмасин учун: “Ойи, хотиржам бўлинг, холимни ўйнамаяпман сира”, деб ёзиб юборай, дердим-у, лекин очиғи ёлғон гап ёзгани номус қилардим.

Бир куни сиз: “Бу хол эмас, бошга битган бало бўлди!” – дедингиз очиқдан-очиқ қўрслик билан. Мен ич-ичимда ўшанда гапларингиз тўғрилигига иқрор бўлган ва ҳатто бош ирғаб маъқуллаган ҳам эдим, энди эса шунча вақт ўтгач: “Кошки, шу дардисар одатим лоақал ғашингизга тегмаса олам гулистон эди”, дея ўкиниб қўяман. Яшириб нима қилдим, бу холнинг оғир-енгили йўқ эди менга – кўйлагим ёқаси оша қараш кимнинг хаёлига кепти дейсиз! Тўғри, пинҳоний қусури бор қиз қулф солинган сандиқдек гап, одамларнинг қарагиси келаверади, бир кўрмагунча кўнгли жойига тушмайди, бироқ наҳотки қиз боланинг холи қусур ҳисобланса? Дарвоқе, ордона қолгур холни қачондан буён ўйнай бошлаганман-а?! Айтинг-чи, бу қилиғимни нимаси ёқмасди сизга?

Қачон қараса аччиғингиз чиққани етмай, яна: – Айтганча, нега уни чап қўлинг билан ўйнайсан? – деб сўраганингизга ўлайми?!

– Чап қўлим биланми?.. – мен бу хусусда илгари сира ўйлаб кўрмагандан довдираб қолгандим.

– Чап қўлим биланми?.. Ўзим ҳам ҳайронман, – деб беихтиёр гарангсиб чап қўлимга қаровдим ўшанда.

– Холинг ўнг елкангда бўлгандан кейин ўнг қўлинг билан ўйнаганинг қулайроқ эмасми?

– Шунақа шекилли, – маъқулладим мен ва ўша заҳоти ўнг қўлимни узатиб кўрдим.

– Йўқ, ноқулай экан!

– Нимаси ноқулай?

– Ким билади, чап қўл билан осонга ўхшайди.

– Ўнг қўлинг яқинроқ-ку?!

– Яқинликка яқин, бироқ… бу қўл бошқачароқ…

– Бошқачароқ?! Бу нима деганинг?! Тушунтириброқ гапир.

– Бошқачароқ деганимми?.. Қўлни олд томондан узатиб бориш бошқа, орқадан узатиш бошқа… – ўша пайтда энди-энди тилим чиқиб сизга бемалол гап қайтарадиган бўлиб қолгандим. Лекин сизга кўрсатиб бераман деб, худди ёқтирмаган нарсасини зўрлаб тиқиштираётганида қайтаришга уринган одамдек чап билагим билан юзимни бутунлай тўсиб олганимда бегонасираётганга ўхшаб қолар эдим. Шуни сезиб хижолат чекканларим, мулзам бўлганларим… Нима дейишни билмай, соддалигим қурсин, иложи борича хушфеъллик билан савол берардим: – Чап қўл билан ушласа бирон нима бўладими?

– Ўнг қўлми, чап қўлми – барибир, бу жуда хунук одат.

– Ахир…

– Ахир-пахири йўқ, врачга бориб куйдиртириб кел, деб сенга неча марта айтдим.

– Вой, уят бўлмайдими?!

– Сенга айтяпман, бу жуда осон, оғримайдиям…

– Холини олдириш учун докторга борадиганлар ҳам борми?

– Тиқилиб ётибди!

– Балки уларнинг холи бетидадир. Меникига ўхшаб ҳеч ким кўрмайдиган ерда бўлса боришмасди. Врачни бошимга ураманми? Хўп, бордим ҳам дейлик, нима гаплигини эшитгач, эрингиз розими шунга, деб сўраб қолса, нима деб жавоб қиламан?!

– Сўраса сўрайверсин! Холимни ўйнашдан қутулолмаяпман, дейсан-қўясан.

– Намунча, – деб юборардим охири аламимга чидаёлмай, – битта арзимаган холни деб одамни шунчалик ҳам сиқасизми?! Сизга нима оғирлиги тушаяпти?

– Оғирлиги тушаётгани йўқ. Ҳадеб ўйнайвермагин-да, демоқчиман холос.

– Жўрттага ўйнаётганим йўқ…

– Ўлгудек ўжарсан-да! Хўп деб шу ярамас одатингни ташласанг – олам гулистон!

– Хўп дейишга хўп дейман. Тор ёқали кўйлак ҳам кийяпман.

– Кияр эдинг, ҳозир киймаяпсан, бўйнингга ол.

– Борингки, ўйнаяпман ҳам дейлик, нима қипти? Нимаси ёмон, тушунолмаяпман.

– Нима қипти эмиш?! Ўйнаётганингни кўрсам таъбим тирриқ бўлиб кетади, шунинг учун сендан илтимос, ўйнамай қўяқол.

– Нега таъбингиз тирриқ бўлади?

– Ия, сабабини тушунтириб ҳам берайми? Холни ўйнашдан фойда йўқ, тушундинг? Бу жуда ёмон одат – қусур, яхшиси, шартта унинг баҳридан ўтиш керак, тамом-вассалом!

– Йўқ деётганим йўғу.

– Холингни ўйнаётганда ўзинг сезмайсан-да, четдан кўрганингда эди бир марта! Одам ачиниб кетади: бир бефаросат, қўсқи ва меров хотинга ўхшаб қоласан.

– Бефаросат дейсизми? – дилимдан балки чинданам шунақа кўринарман, деган фикр кечдими, тасдиқ ишорасида бош ирғадим. – Агар бундан буён холимни ўйнасам, аямасдан қўлимга уринг, хўпми?

– Бўпти. Лекин уч йил бўлдики арзимаган қилиғингдан қутулолмайсан, ўзинг уялишинг керак.

Мен нима учун “фаросатсиз хотин”га ўхшаб кўринганим ҳақида хаёлга чўмиб, жавоб бермадим, индамадим. Тўғри, қўлини ҳаёсизларча кўтариб холини қашлаётган аёл атрофдагиларда нохуш таассурот қолдирар, уларнинг энсасини қотирар, бироқ, шунинг учун уни бефаросат ёки беҳаёга чиқариб қўйиш инсофдан эмас… Мен ҳам шу маънода, ўшандай лаҳзаларда ўзини қайсарлик билан оқлашга уринаётган расво хотиндек кўрингандирман. Лекин аслида унақа аёл эмаслигимни сиз билардингиз-ку! Қўшиламан, тўғри, ўша лаҳзаларда менга қараган одам бефаҳмроқ хотин, дейиши мумкин. Лекин бу фақат таассуротнинг ҳукми эмасми?

Қисқаси, шу тушунмовчиликлар туфайли ўртамизда тубсиз чоҳ пайдо бўлганди-ю, мен дилимдагини тушунтириб беришга ожизлик қилиб қолардим. Бу иллат болалигимдан қолган, дедим. Шу сабаблими, беихтиёр холимни ушладим, дегунча ўзимни идора қилолмай қолардим. Ҳолбуки, ўша пайтда мени билган одам борки, кўнглимдагини дарҳол фаҳмлаб оларди.

Сиз аслида мени ёқтирмасдингиз, акс ҳолда шу арзимаган ва беозор қилиғимни ҳадеса юзимга солиб, камситмаган бўлардингиз. Мени яхши кўрганингизда, бунга ортиқча аҳамият ҳам бериб ўтирмай, ҳазилга йўярдингиз.

Гоҳида эзилиб, юрагимга ҳеч нарса сиғмай кетган пайтларда, шу қилиғимни ёқтирадиган эркак бордир дунёда, деб ўкиниб қўярдиму, дафъатан бундай ножўя хаёлдан ўзим қўрқиб кетардим.

Эҳтимол, шу одатимни биринчи марта сезиб қолганингизда, чамаси, менга ачинганингиз учун шу ҳақда гапирган бўлсангиз керак-а! Мен ҳозир ҳам, агар айтсангиз бўлди, бунга шубҳа қилмайман. Бироқ эр-хотин ўртасидан парда кўтарилдими, бас, ҳатто гапиришга арзимайдиган икир-чикирлар ҳам уларнинг турмушини заҳарлар, ораларига совуқчилик солар экан. Ваҳоланки, бир-бирига кўнгил қўйган эр-хотин бир-бирининг яхши-ёмон одат-қилиғига кўникиб кетади. Тўғри, гоҳо улар ҳам бошида, маълум пайтгача чиқишолмай юради. Илтимос, тўғри тушунинг, мен зинҳор-базинҳор бир-бирининг одатларидан энсаси қотмайдиган эр-хотинларгина аҳил, тинч-тотув яшайди, бошқалари бир-бирини ёмон кўради, демоқчимасман, асло. Бироқ энди ҳар ҳолда жуфти ҳалолингизман – икки оғиз ширин сўз билан кўнглимни кўтариб қўйсангиз асакангиз кетармиди, дея музтар бўламан.

Оқибат, сиз мени сира аямай дўппослайдиган бўлдингиз. Бунчаликка бормаслик лозим эди, чунки гуноҳим бор-йўғи холимни ўйнаш эди, холос. Шунга одамни бунчалар қийнаш инсофданми? Мен кўпинча бекордан-бекорга азоб чекканимга чидаёлмай йиғлардим, бироқ ўшандаям сиздан астойдил хафа бўлмасдим ва “ҳеч бўлмаса ўзинг айт, сени бу одатдан халос этиш учун нима қилай?” деб куйиб-пишганларингизда бекорга хуноб бўлмаётганингизни ич-ичимдан ҳис қилардим.

Мени қон қақшатганларингизни битта-яримтага айтсам борми, аминманки: “Эрингиз бунча золим!” деб қаҳри келган бўларди. Лекин начора, осмон узоқ, ер қаттиқ, одам ҳаммасига кўникаркан. Бир куни: “Мен бу одатимни ташлолмайман, шекилли, яхшиси қўлимни боғлаб қўйинг”, – дедим-да худди ибодат қилаётгандек кафтларимни қовуштириб, қўлларимни узатдим. Ўзимча шу билан бутун инон-ихтиёримни сизга топширган эдим гўё, сиз мулзам бўлдингиз, бўзариб-гезариб белбоғимни ечдингиз-да, қўлимни боғлаб қўйдингиз.

Ҳурпайган сочларимни боғланган қўлларим билан тузатишга уринаётганимни кузатиб турганингизда, кўзларингизга қанчалик илинж билан термилганимни тасаввур ҳам қила олмайсиз. Ўшанда, шоядки одатимдан қутулсам, дея ўйладим ва шу заҳоти оҳ, қанийди, битта-яримта холимни силаб қўйса, деган истакдан капалагим учди.

Насиҳат билан одам қилолмаслигингизга кўзингиз етди, шекилли, мендан кўнглингиз совиб кетди. Сиз билганини қилаверсин, дегандек ўз ҳолимга ташлаб, бошқа койимай қўйдингиз. Холимни ўйнаётганимда эса кўриб-кўрмасликка олдингиз.

Ажабо, шунча таъна-ю дашномлар, калтаклашлар фойда бермаган одат бирдан қолиб кетса! Мажбур қилишгани учун эмас, балки қандайдир осонгина, ўз-ўзидан…

Кунлардан бир кун, гўё бирдан эслаб қолгандек, сизга:

– Кейинги пайтларда холимни ўйнолмаяпман, – дедим.

– Ҳа-я, шунақами? – дедингиз бепарвогина.

Мен ўшанда ҳамонки холимни ўйнаш шунчалик аҳамиятсиз нарса экан, нега илгари бунчалар кўзимни очирмас эдингиз, деб сизга таъна қилмоқчи бўлгандим. Агар шундай деганимда, аминманки сиз, бу ярамас одатни ташлаш шунчалар осон экан, нега илгарироқ ҳаракат қилмагансан, деб жавоб қайтарар эдингиз. Минг афсус, бу гаплар айтилмай ичимизда қолиб кетди.

Кейинчалик сизнинг юзингизда холингни эртаю кеч ўйнайвермайсанми, менга нима, деган ифода аниқ-ошкор акс этадиган бўлиб қолгач, тўсатдан ҳафсалам пир бўлди. Рост, шундан сўнг сизнинг олдингизда жўрттага ўйнашга уриниб кўргандим, бироқ ажабо, сираям қўлим бормади.

Кўнглим ўшанда бирам ғаш бўлган, бирам алам қилганди…

Шунда холимни сизга сездирмасдан ўйнамоқчи бўлдим, ажабо: қўлим ҳамон ўзимга бўйсунмасди.

Мен бошимни қуйи солиб, аламимдан лабларимни тишладим. “Хўш, қани айт-чи, холингни нима қилмоқчи бўлаяпсан?” – дейишингизга шунчалар илҳақ эдимки ўшанда, асти  қўяверинг! Бироқ, ўша-ўша икковимиз бирон марта уни эслаб тилга олмадик.

Шу баҳона билан кўпдан-кўп хотираларимиз унутилиб кетди, шекилли…

Эсизгина, шу одатимни сиз илк бор дашном берган пайтларда ташлаб юбора қолсам бўлмасмиди?! Мен чинданам расво хотин эканман!

Мана оқибат, ота-онамнинг уйида ўтирибман. Иттифоқо, бирга чўмилаётган пайтимизда, онам тўсатдан:

– Ўзингга қарамай қўйибсан, Саёко! – деб қолдилар. – Ёш ўтган сари шу экан-да!

Мен ажабланиб онамга қарадим. Онам аввалгидек дуркун, бадани текис ва оппоқ эди.

– Холинг эсингдан ҳам чиқиб кетгандир-ов?!

Онамга шу дардисар хол туфайли бошимга не кунлар тушмади, дея ҳасрат қилгим келди-ю, бироқ унинг ўрнига:

– Врач оғритмасдан холни кесиб ташлай оладими? – дедим.

– Менимча, врачларга қийин эмас… Фақат чандиқ қолмасмикин, бир сўраб кўриш керак, – дея кўнгил учун азмойиш қилди онам. – Биз бўлсак доим Саёко эрга тегишга тегди-ю, ҳалиям холини ўйнаётган бўлса-я, деб ўтирардик.

– Ўйнардим.

– Биз ҳам шундай деб ўйлагандик!

– Бу ярамас одат эди. Айтинг-чи, одамнинг холи қачон чиқади?

– Дарвоқе, қачон чиқаркин? Чақалоқларнинг холини ҳеч ҳам кўрмаганман.

– Боламнинг ҳам холи йўқ ҳалигача.

– Ана кўрдинг?! Лекин нима бўлганда ҳам катта бўлган сайин кўпайиб боради. Сенинг холинг жуда антиқа. Катталигини қўявер, у жимиттак, болалигингда чиққан эди. – Онам бўйнимга қараб кулиб юборди.

Мен эса ўша дақиқаларда ўзимча, болалигимда холим нуқтадек бўлгандиру онам, опам, укаларим вақтларини чоғ қилиш учун уни доим ўйнаган бўлсалар керак. Шу сабабдан холимни ўйнаш одат бўлиб қолгандир, дея ўйлардим.

Ота-онамнинг уйида яшаётганимда ҳар куни ўринга ётишим биланоқ яна холимни ўйнай бошлардим. Ким билади болалигим, қизлик давримни қўмсаганимдандир бу?!

Унга неча-неча йиллар қўл теккизмадим-а!

Ҳозир ёнимда йўқсиз. Мен тортинмасдан уни чимчилаб, истаганча ўйнашим мумкин. Аммо сира кўнглимга сиғмаяпти. Холимга тегишим биланоқ кўзларимга муздек ёш қуйилади.

Қизлик хотираларим ҳақида бир хаёл сураман, дегандим. Ёдимга сиз тушдингиз.

Вақти келиб сиз балки жавобини берадиган ярамас хотин, бефаросат аёл кўрпага бурканиб, холини ўйнаганча сиз ҳақингизда ўйлаб ётса, ғалати туюларкан, шундай эмасми?! Буни ўзим ҳам кутмагандим.

Кўз ёшларимдан ҳўл бўлган ёстиқнинг орқасини ўгириб ухлаб қолардим, ҳатто хол ҳақида туш кўргандим. Гўё сиз, мен ва яна нотаниш бир аёл аллақандай хонада – уйғонгач, қаердалигимни эслолмадим – ўтирган эмишмиз. Мен сакэ ичиб, сархуш бўлиб қолибман, шекилли, сиздан бир нима ҳақида ёлбориб сўрармишман.

Дафъатан, дардисар одатим хуруж қилиб, тирсагим билан юз-кўзим аралаш кўкрагимни тўсиб, чап қўлимни ўнг елкамга узатибман. Холимни ушлаганимни биламан, кутилмаганда у оғриқсиз, бошқасиз узилиб чиқибди. Бармоқларим билан эзғилай туриб, холни синчиклаб кўздан кечирдим. У қайнатилган қора ловиянинг пўстлоғига ўхшарди. Ҳоли-жонингизга қўймай уни бурнингиз ёнидаги хол устига ёпиштирасиз, деб туриб олибман.

Кейин ўзим ёпиштираман, деб сизнинг енгингиздан ушлаб тортибман ва қон-қон йиғлаб, кўксингизга бош қўйибман…

Кўзимни очганимда ёстиқ дув-дув оқаётган кўз ёшларимдан жиққа ҳўл бўлган эди. Бутун вужудим қақшарди-ю, бироқ елкамдан тоғ қулагандек ўзимни хотиржам сезардим. Балки, ҳақиқатдан холдан қутилгандирман, дея ўйладим оғзим қулоғимга етиб. Лекин барибир юрак ютиб, ушлаб кўришга ботинолмадим.

Сизга айтиб бермоқчи бўлганларим мана шулар. Ҳозир ҳам ўша қора ловиянинг пўстлоғига ўхшаган хол бармоқларим орасида тургандек.

Бурнингиз ёнидаги хол менинг заррача ғашимни келтирмасди. Доимо кўриб турган бўлсам-да, бирор марта уни юзингизга солмаган эдим.

Агар майиздек холимни мошдек холингиз устига қўйсангиз ва у ўса бошласа, хўб ажойиб иш бўларди-да!

Мен кўрган тушни кўриш сизга ҳам насиб этганда борми, ўзимни шунчалар бахтиёр сезардимки, асти қўяверинг.

Тушимни айтиб бераман, деб баъзи нарсалар хаёлимдан кўтарилибди. Эсингиздами, ўринда холимни ўйнай бошласам, сиз:

– Одамни хит қилиб юборасан-да… – дея нолирдингиз.

Ўшанда мен ўзимча азбаройи ачинганларидан деяптилар, деб қувониб кетардим. Гапимга ишонаверинг, ростдан ҳам шундай деб ўйлардим. Афсуслар бўлсинким, мен бу одатимдан ўшанда воз кечолмагандим. Ўзимни оқлаш учун онам билан опаларимни айблашдан ўзга чора ҳам, баҳона ҳам тополмасдим. Тўғрисиям, болалигимда мени кулдираман, деб холимни ўйнашаркан, балки шу сабабдан холимни ўйнамасдан туролмайдиган бўлиб қолгандирман?!

Бир куни:

– Эсингиздами, илгари холимни ўйнасам, роса жеркиб берардингиз, нима сабабдан шунақа қилардингиз? – дея онамдан гина қилгандим

– Эсимда… бир пасда шунча вақт ўтиб кетибди-я…

– Айтақолинг, нега урушардингиз?

– Нега дейсанми? Бу ярамас одат бўлгани учун.

– Ғашингизга тегармиди?

– Нима десам экан?.. – Онам хаёл сурганча бошини қуйи солди. – Биров кўрса уят қилади, деб ўйлаган бўлсам керак-да!

– Балки шундайдир… Аммо нимаси уят? Мен бефаҳм қизга ўхшаб кўринармидим… ёки қайсар аёлгами?

– Ким билади, бунақа хаёл ҳечам келмаган кўнглимга. Ўрганиб қоласан, деб қўрқардим, холос.

– Сиқилиб кетармидингиз?

– Ҳа, назаримда сен худди бефаҳм, шалтоқ қизларга ўхшаб қолардинг.

– Ойи, болалигимда опаларим билан холимни қитиқлаб ўйнармидингизлар?

– Ўйнардик, шекилли.

Балки онам билан опаларим суюб эркалаганларининг хумори тутиб холимни беихтиёр ўйнагандирман, бошида?! Мабодо шундай экан, яхши кўрган меҳрибонлари эсига  тушганда ўйнайди, деб фараз қилиш мумкин эмасмиди?

Сизга мана шуларни ҳам айтмоқчи эдим. Минг қилганимда ҳам одатимни ёқтирмай чакки қилгансиз.

Айтинг-чи, холимни ўйнаётган дақиқаларда нималарни ўйлаган бўлишим мумкин?

Ҳозир бўлса мен соддадил бу қилиғим – у шундай жаҳлингизни чиқарардики! – сизга баралла айтишга ботинолмаган севгимнинг ифодаси бўлса-я, деб ўйлаб қўяман.

Хол ўйнаш айб эмас – ўлиб-қутилиб ўзимни оқлашга арзимайди.

Лекин сизнинг “ярамас хотинингиз” ҳамиша кўнглингизга қарамоқчи бўларди. Бироқ шунда ҳам сиз менга дашном беришдан чарчамас эдингиз. Эҳтимол, мана шунинг учун ҳам сизга ўчакишадиган бўлиб қолгандирман.

Инкор этмайман, мен ҳам ўзимга етгунча қайсар, гиначи хотинман. Лекин нима қилай, ноҳақ тортган азоблар эсимга тушса, ўзимни тутолмай қоламан. Аммо шунга қарамай, барибир, мени тушунишингизни истардим..

Рус тилидан  Олим Отахонов таржимаси

Манба: www. jahonadabiyoti.uz

Kechalari, siz uxlab qolganingizdan keyin jimjit xonada shiftga termilib yotganimda o‘zimni baxtiqaro va hech kimga keragi yo‘q odamdek sezardim, vo ajabo, shu bilan sababini bilmagan holda andak yengil tortardim ham va shu tariqa yana beixtiyor xolimni o‘ynay boshlardim..

Yasunari Kavabata
XOL HAQIDA MAKTUB

Kavabata Yasunari (yaponcha:端康成; 1899.11.6, Osaka sh. — 1972.16.4, Dzusi) — yapon yozuvchisi. Yapon san’at akademiyasi a’zosi (1953). 20-yillarda yangi sensualistlarning modernistik guruhiga yaqinlashgan. Birinchi asari — «Idzunlik o‘yinchi» (1926)da bolalik xotiralari lirik hikoya qilingan. Kavabataning o‘ziga xos badiiy uslubi shoirona his-tuyg‘ulardan iborat «Qorli o‘lka» (1937) qissasida namoyon bo‘lgan. San’at darajasiga ko‘tarilgan qadimiy urf-odatlar — choy bilan bog‘liq udum «Ming qanotli turna» (1951) qissasining asosiy mavzuini tashkil etadi. «Tog‘lar nolasi» (1953), «Eski poytaxt» (1961) romanlari ichki lirizm bilan sug‘orilgan, «Uyqudagi nozaninlar» (1961) qissasi yolg‘iz qolgan keksa inson hayoti haqida. Kavabata bir qator esselar («Go‘zallikning yaratilishi va mavjudligi» va b.) muallifi. Yozuvchi asarlarida milliy va zamonaviy ifoda usullaridan yuksak darajada foydalangani va shu tarzda insonning ichki dunyosini yuksak mahorat bilan tasvirlagani uchun 1968 yil Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. «Uyqudagi nozaninlar» qissasi o‘zbek tiliga tarjima qilingan (2001 yil, tarjimon Uchqun Nazarov).

O‘tgan kuni xol tushimga kiribdi.

Qaysi xolni aytyapman, toping-chi?! Ha, xuddi o‘sha, menga rosa dashnomlar eshittirgan xolim bor edi-yu! O‘ng yelkamdagi, yanayam to‘g‘rirog‘i, gardanimdagi xol! Esladingizmi?

– Voy-bo‘, kattaligini, yong‘oqdek keladi-ya! Hadeb ushlayverma, bolalab ketadi, – deb jig‘imga tegardingiz. Rostini aytaymi, kattaligi mayli-yu, ammo bir irgamchik, buning ustiga shishinqiraganmi-yey, liqqo uzumga o‘xshardi. Men ham befarosatgina ekanmanmi, o‘rnimga yotdim, deguncha xolimni yulqilab o‘ynashga tushardim, tavba. Hali bolaligimdan shunaqa edim, shekilli. Birinchi marta shu odatimni sezib qolganingiz esingizdami, o‘shanda shunaqayam uyalib ketgan edimki, asti qo‘yavering! Yig‘layverib, sizni xit qilib yuborganim-chi!

– Sayoko, yana xolingni o‘ynayapsanmi? Menga qara, o‘rganib qolasan, qizim, keyin qiynalasan o‘zing! Ushlayversang, kattalashib ketadi, tegaverma, – deb urishardi oyim. Bu o‘n to‘rt-o‘n besh yilgi – bolaligimdagi gaplar. Tanbeh eshitaverib, oxiri yolg‘iz qolgandagina xolimni o‘ynaydigan bo‘ldim.

Siz sezib qolib urushgan paytingiz, yoshligimga boribmi, boshimni ko‘tarolmay qolardim. Shunaqangi uyalardimki, yer yorilsa-yu, yerga kirib ketsam. Erkaklar buni tushunishga qodir emas, men shunchaki nomusdan emas, balki gunoh qilib qo‘ydim, degan xayolda qiynalar, hatto erga tekkanimdan pushaymon bo‘lib ketardim.

Sizni oldingizda nojo‘ya ish qilib qo‘ygandek sezardim o‘zimni. Tavba, o‘shanda, erim endi bir umr yuzimga soladi, deya qo‘rqqandim, Xudoga iltijo qilgandim madad so‘rab.

Kechalari, siz uxlab qolganingizdan keyin jimjit xonada shiftga termilib yotganimda o‘zimni baxtiqaro va hech kimga keragi yo‘q odamdek sezardim, vo ajabo, shu bilan sababini bilmagan holda andak yengil tortardim ham va shu tariqa yana beixtiyor xolimni o‘ynay boshlardim.

Bir ko‘nglim, onam xavotir qilib yurmasin uchun: “Oyi, xotirjam bo‘ling, xolimni o‘ynamayapman sira”, deb yozib yuboray, derdim-u, lekin ochig‘i yolg‘on gap yozgani nomus qilardim.

Bir kuni siz: “Bu xol emas, boshga bitgan balo bo‘ldi!” – dedingiz ochiqdan-ochiq qo‘rslik bilan. Men ich-ichimda o‘shanda gaplaringiz to‘g‘riligiga iqror bo‘lgan va hatto bosh irg‘ab ma’qullagan ham edim, endi esa shuncha vaqt o‘tgach: “Koshki, shu dardisar odatim loaqal g‘ashingizga tegmasa olam guliston edi”, deya o‘kinib qo‘yaman. Yashirib nima qildim, bu xolning og‘ir-yengili yo‘q edi menga – ko‘ylagim yoqasi osha qarash kimning xayoliga kepti deysiz! To‘g‘ri, pinhoniy qusuri bor qiz qulf solingan sandiqdek gap, odamlarning qaragisi kelaveradi, bir ko‘rmaguncha ko‘ngli joyiga tushmaydi, biroq nahotki qiz bolaning xoli qusur hisoblansa? Darvoqe, ordona qolgur xolni qachondan buyon o‘ynay boshlaganman-a?! Ayting-chi, bu qilig‘imni nimasi yoqmasdi sizga?

Qachon qarasa achchig‘ingiz chiqqani yetmay, yana: – Aytgancha, nega uni chap qo‘ling bilan o‘ynaysan? – deb so‘raganingizga o‘laymi?!

– Chap qo‘lim bilanmi?.. – men bu xususda ilgari sira o‘ylab ko‘rmagandan dovdirab qolgandim.

– Chap qo‘lim bilanmi?.. O‘zim ham hayronman, – deb beixtiyor garangsib chap qo‘limga qarovdim o‘shanda.

– Xoling o‘ng yelkangda bo‘lgandan keyin o‘ng qo‘ling bilan o‘ynaganing qulayroq emasmi?

– Shunaqa shekilli, – ma’qulladim men va o‘sha zahoti o‘ng qo‘limni uzatib ko‘rdim.

– Yo‘q, noqulay ekan!

– Nimasi noqulay?

– Kim biladi, chap qo‘l bilan osonga o‘xshaydi.

– O‘ng qo‘ling yaqinroq-ku?!

– Yaqinlikka yaqin, biroq… bu qo‘l boshqacharoq…

– Boshqacharoq?! Bu nima deganing?! Tushuntiribroq gapir.

– Boshqacharoq deganimmi?.. Qo‘lni old tomondan uzatib borish boshqa, orqadan uzatish boshqa… – o‘sha paytda endi-endi tilim chiqib sizga bemalol gap qaytaradigan bo‘lib qolgandim. Lekin sizga ko‘rsatib beraman deb, xuddi yoqtirmagan narsasini zo‘rlab tiqishtirayotganida qaytarishga uringan odamdek chap bilagim bilan yuzimni butunlay to‘sib olganimda begonasirayotganga o‘xshab qolar edim. Shuni sezib xijolat chekkanlarim, mulzam bo‘lganlarim… Nima deyishni bilmay, soddaligim qursin, iloji boricha xushfe’llik bilan savol berardim: – Chap qo‘l bilan ushlasa biron nima bo‘ladimi?

– O‘ng qo‘lmi, chap qo‘lmi – baribir, bu juda xunuk odat.

– Axir…

– Axir-paxiri yo‘q, vrachga borib kuydirtirib kel, deb senga necha marta aytdim.

– Voy, uyat bo‘lmaydimi?!

– Senga aytyapman, bu juda oson, og‘rimaydiyam…

– Xolini oldirish uchun doktorga boradiganlar ham bormi?

– Tiqilib yotibdi!

– Balki ularning xoli betidadir. Menikiga o‘xshab hech kim ko‘rmaydigan yerda bo‘lsa borishmasdi. Vrachni boshimga uramanmi? Xo‘p, bordim ham deylik, nima gapligini eshitgach, eringiz rozimi shunga, deb so‘rab qolsa, nima deb javob qilaman?!

– So‘rasa so‘rayversin! Xolimni o‘ynashdan qutulolmayapman, deysan-qo‘yasan.

– Namuncha, – deb yuborardim oxiri alamimga chidayolmay, – bitta arzimagan xolni deb odamni shunchalik ham siqasizmi?! Sizga nima og‘irligi tushayapti?

– Og‘irligi tushayotgani yo‘q. Hadeb o‘ynayvermagin-da, demoqchiman xolos.

– Jo‘rttaga o‘ynayotganim yo‘q…

– O‘lgudek o‘jarsan-da! Xo‘p deb shu yaramas odatingni tashlasang – olam guliston!

– Xo‘p deyishga xo‘p deyman. Tor yoqali ko‘ylak ham kiyyapman.

– Kiyar eding, hozir kiymayapsan, bo‘yningga ol.

– Boringki, o‘ynayapman ham deylik, nima qipti? Nimasi yomon, tushunolmayapman.

– Nima qipti emish?! O‘ynayotganingni ko‘rsam ta’bim tirriq bo‘lib ketadi, shuning uchun sendan iltimos, o‘ynamay qo‘yaqol.

– Nega ta’bingiz tirriq bo‘ladi?

– Iya, sababini tushuntirib ham beraymi? Xolni o‘ynashdan foyda yo‘q, tushunding? Bu juda yomon odat – qusur, yaxshisi, shartta uning bahridan o‘tish kerak, tamom-vassalom!

– Yo‘q deyotganim yo‘g‘u.

– Xolingni o‘ynayotganda o‘zing sezmaysan-da, chetdan ko‘rganingda edi bir marta! Odam achinib ketadi: bir befarosat, qo‘sqi va merov xotinga o‘xshab qolasan.

– Befarosat deysizmi? – dilimdan balki chindanam shunaqa ko‘rinarman, degan fikr kechdimi, tasdiq ishorasida bosh irg‘adim. – Agar bundan buyon xolimni o‘ynasam, ayamasdan qo‘limga uring, xo‘pmi?

– Bo‘pti. Lekin uch yil bo‘ldiki arzimagan qilig‘ingdan qutulolmaysan, o‘zing uyalishing kerak.

Men nima uchun “farosatsiz xotin”ga o‘xshab ko‘ringanim haqida xayolga cho‘mib, javob bermadim, indamadim. To‘g‘ri, qo‘lini hayosizlarcha ko‘tarib xolini qashlayotgan ayol atrofdagilarda noxush taassurot qoldirar, ularning ensasini qotirar, biroq, shuning uchun uni befarosat yoki behayoga chiqarib qo‘yish insofdan emas… Men ham shu ma’noda, o‘shanday lahzalarda o‘zini qaysarlik bilan oqlashga urinayotgan rasvo xotindek ko‘ringandirman. Lekin aslida unaqa ayol emasligimni siz bilardingiz-ku! Qo‘shilaman, to‘g‘ri, o‘sha lahzalarda menga qaragan odam befahmroq xotin, deyishi mumkin. Lekin bu faqat taassurotning hukmi emasmi?

Qisqasi, shu tushunmovchiliklar tufayli o‘rtamizda tubsiz choh paydo bo‘lgandi-yu, men dilimdagini tushuntirib berishga ojizlik qilib qolardim. Bu illat bolaligimdan qolgan, dedim. Shu sabablimi, beixtiyor xolimni ushladim, deguncha o‘zimni idora qilolmay qolardim. Holbuki, o‘sha paytda meni bilgan odam borki, ko‘nglimdagini darhol fahmlab olardi.

Siz aslida meni yoqtirmasdingiz, aks holda shu arzimagan va beozor qilig‘imni hadesa yuzimga solib, kamsitmagan bo‘lardingiz. Meni yaxshi ko‘rganingizda, bunga ortiqcha ahamiyat ham berib o‘tirmay, hazilga yo‘yardingiz.

Gohida ezilib, yuragimga hech narsa sig‘may ketgan paytlarda, shu qilig‘imni yoqtiradigan erkak bordir dunyoda, deb o‘kinib qo‘yardimu, daf’atan bunday nojo‘ya xayoldan o‘zim qo‘rqib ketardim.

Ehtimol, shu odatimni birinchi marta sezib qolganingizda, chamasi, menga achinganingiz uchun shu haqda gapirgan bo‘lsangiz kerak-a! Men hozir ham, agar aytsangiz bo‘ldi, bunga shubha qilmayman. Biroq er-xotin o‘rtasidan parda ko‘tarildimi, bas, hatto gapirishga arzimaydigan ikir-chikirlar ham ularning turmushini zaharlar, oralariga sovuqchilik solar ekan. Vaholanki, bir-biriga ko‘ngil qo‘ygan er-xotin bir-birining yaxshi-yomon odat-qilig‘iga ko‘nikib ketadi. To‘g‘ri, goho ular ham boshida, ma’lum paytgacha chiqisholmay yuradi. Iltimos, to‘g‘ri tushuning, men zinhor-bazinhor bir-birining odatlaridan ensasi qotmaydigan er-xotinlargina ahil, tinch-totuv yashaydi, boshqalari bir-birini yomon ko‘radi, demoqchimasman, aslo. Biroq endi har holda jufti halolingizman – ikki og‘iz shirin so‘z bilan ko‘nglimni ko‘tarib qo‘ysangiz asakangiz ketarmidi, deya muztar bo‘laman.

Oqibat, siz meni sira ayamay do‘pposlaydigan bo‘ldingiz. Bunchalikka bormaslik lozim edi, chunki gunohim bor-yo‘g‘i xolimni o‘ynash edi, xolos. Shunga odamni bunchalar qiynash insofdanmi? Men ko‘pincha bekordan-bekorga azob chekkanimga chidayolmay yig‘lardim, biroq o‘shandayam sizdan astoydil xafa bo‘lmasdim va “hech bo‘lmasa o‘zing ayt, seni bu odatdan xalos etish uchun nima qilay?” deb kuyib-pishganlaringizda bekorga xunob bo‘lmayotganingizni ich-ichimdan his qilardim.

Meni qon qaqshatganlaringizni bitta-yarimtaga aytsam bormi, aminmanki: “Eringiz buncha zolim!” deb qahri kelgan bo‘lardi. Lekin nachora, osmon uzoq, yer qattiq, odam hammasiga ko‘nikarkan. Bir kuni: “Men bu odatimni tashlolmayman, shekilli, yaxshisi qo‘limni bog‘lab qo‘ying”, – dedim-da xuddi ibodat qilayotgandek kaftlarimni qovushtirib, qo‘llarimni uzatdim. O‘zimcha shu bilan butun inon-ixtiyorimni sizga topshirgan edim go‘yo, siz mulzam bo‘ldingiz, bo‘zarib-gezarib belbog‘imni yechdingiz-da, qo‘limni bog‘lab qo‘ydingiz.

Hurpaygan sochlarimni bog‘langan qo‘llarim bilan tuzatishga urinayotganimni kuzatib turganingizda, ko‘zlaringizga qanchalik ilinj bilan termilganimni tasavvur ham qila olmaysiz. O‘shanda, shoyadki odatimdan qutulsam, deya o‘yladim va shu zahoti oh, qaniydi, bitta-yarimta xolimni silab qo‘ysa, degan istakdan kapalagim uchdi.

Nasihat bilan odam qilolmasligingizga ko‘zingiz yetdi, shekilli, mendan ko‘nglingiz sovib ketdi. Siz bilganini qilaversin, degandek o‘z holimga tashlab, boshqa koyimay qo‘ydingiz. Xolimni o‘ynayotganimda esa ko‘rib-ko‘rmaslikka oldingiz.

Ajabo, shuncha ta’na-yu dashnomlar, kaltaklashlar foyda bermagan odat birdan qolib ketsa! Majbur qilishgani uchun emas, balki qandaydir osongina, o‘z-o‘zidan…

Kunlardan bir kun, go‘yo birdan eslab qolgandek, sizga:

– Keyingi paytlarda xolimni o‘ynolmayapman, – dedim.

– Ha-ya, shunaqami? – dedingiz beparvogina.

Men o‘shanda hamonki xolimni o‘ynash shunchalik ahamiyatsiz narsa ekan, nega ilgari bunchalar ko‘zimni ochirmas edingiz, deb sizga ta’na qilmoqchi bo‘lgandim. Agar shunday deganimda, aminmanki siz, bu yaramas odatni tashlash shunchalar oson ekan, nega ilgariroq harakat qilmagansan, deb javob qaytarar edingiz. Ming afsus, bu gaplar aytilmay ichimizda qolib ketdi.

Keyinchalik sizning yuzingizda xolingni ertayu kech o‘ynayvermaysanmi, menga nima, degan ifoda aniq-oshkor aks etadigan bo‘lib qolgach, to‘satdan hafsalam pir bo‘ldi. Rost, shundan so‘ng sizning oldingizda jo‘rttaga o‘ynashga urinib ko‘rgandim, biroq ajabo, sirayam qo‘lim bormadi.

Ko‘nglim o‘shanda biram g‘ash bo‘lgan, biram alam qilgandi…

Shunda xolimni sizga sezdirmasdan o‘ynamoqchi bo‘ldim, ajabo: qo‘lim hamon o‘zimga bo‘ysunmasdi.

Men boshimni quyi solib, alamimdan lablarimni tishladim. “Xo‘sh, qani ayt-chi, xolingni nima qilmoqchi bo‘layapsan?” – deyishingizga shunchalar ilhaq edimki o‘shanda, asti qo‘yavering! Biroq, o‘sha-o‘sha ikkovimiz biron marta uni eslab tilga olmadik.

Shu bahona bilan ko‘pdan-ko‘p xotiralarimiz unutilib ketdi, shekilli…

Esizgina, shu odatimni siz ilk bor dashnom bergan paytlarda tashlab yubora qolsam bo‘lmasmidi?! Men chindanam rasvo xotin ekanman!

Mana oqibat, ota-onamning uyida o‘tiribman. Ittifoqo, birga cho‘milayotgan paytimizda, onam to‘satdan:

– O‘zingga qaramay qo‘yibsan, Sayoko! – deb qoldilar. – Yosh o‘tgan sari shu ekan-da!

Men ajablanib onamga qaradim. Onam avvalgidek durkun, badani tekis va oppoq edi.

– Xoling esingdan ham chiqib ketgandir-ov?!

Onamga shu dardisar xol tufayli boshimga ne kunlar tushmadi, deya hasrat qilgim keldi-yu, biroq uning o‘rniga:

– Vrach og‘ritmasdan xolni kesib tashlay oladimi? – dedim.

– Menimcha, vrachlarga qiyin emas… Faqat chandiq qolmasmikin, bir so‘rab ko‘rish kerak, – deya ko‘ngil uchun azmoyish qildi onam. – Biz bo‘lsak doim Sayoko erga tegishga tegdi-yu, haliyam xolini o‘ynayotgan bo‘lsa-ya, deb o‘tirardik.

– O‘ynardim.

– Biz ham shunday deb o‘ylagandik!

– Bu yaramas odat edi. Ayting-chi, odamning xoli qachon chiqadi?

– Darvoqe, qachon chiqarkin? Chaqaloqlarning xolini hech ham ko‘rmaganman.

– Bolamning ham xoli yo‘q haligacha.

– Ana ko‘rding?! Lekin nima bo‘lganda ham katta bo‘lgan sayin ko‘payib boradi. Sening xoling juda antiqa. Kattaligini qo‘yaver, u jimittak, bolaligingda chiqqan edi. – Onam bo‘ynimga qarab kulib yubordi.

Men esa o‘sha daqiqalarda o‘zimcha, bolaligimda xolim nuqtadek bo‘lgandiru onam, opam, ukalarim vaqtlarini chog‘ qilish uchun uni doim o‘ynagan bo‘lsalar kerak. Shu sababdan xolimni o‘ynash odat bo‘lib qolgandir, deya o‘ylardim.

Ota-onamning uyida yashayotganimda har kuni o‘ringa yotishim bilanoq yana xolimni o‘ynay boshlardim. Kim biladi bolaligim, qizlik davrimni qo‘msaganimdandir bu?!

Unga necha-necha yillar qo‘l tekkizmadim-a!

Hozir yonimda yo‘qsiz. Men tortinmasdan uni chimchilab, istagancha o‘ynashim mumkin. Ammo sira ko‘nglimga sig‘mayapti. Xolimga tegishim bilanoq ko‘zlarimga muzdek yosh quyiladi.

Qizlik xotiralarim haqida bir xayol suraman, degandim. Yodimga siz tushdingiz.

Vaqti kelib siz balki javobini beradigan yaramas xotin, befarosat ayol ko‘rpaga burkanib, xolini o‘ynagancha siz haqingizda o‘ylab yotsa, g‘alati tuyularkan, shunday emasmi?! Buni o‘zim ham kutmagandim.

Ko‘z yoshlarimdan ho‘l bo‘lgan yostiqning orqasini o‘girib uxlab qolardim, hatto xol haqida tush ko‘rgandim. Go‘yo siz, men va yana notanish bir ayol allaqanday xonada – uyg‘ongach, qayerdaligimni eslolmadim – o‘tirgan emishmiz. Men sake ichib, sarxush bo‘lib qolibman, shekilli, sizdan bir nima haqida yolborib so‘rarmishman.

Daf’atan, dardisar odatim xuruj qilib, tirsagim bilan yuz-ko‘zim aralash ko‘kragimni to‘sib, chap qo‘limni o‘ng yelkamga uzatibman. Xolimni ushlaganimni bilaman, kutilmaganda u og‘riqsiz, boshqasiz uzilib chiqibdi. Barmoqlarim bilan ezg‘ilay turib, xolni sinchiklab ko‘zdan kechirdim. U qaynatilgan qora loviyaning po‘stlog‘iga o‘xshardi. Holi-joningizga qo‘ymay uni burningiz yonidagi xol ustiga yopishtirasiz, deb turib olibman.

Keyin o‘zim yopishtiraman, deb sizning yengingizdan ushlab tortibman va qon-qon yig‘lab, ko‘ksingizga bosh qo‘yibman…

Ko‘zimni ochganimda yostiq duv-duv oqayotgan ko‘z yoshlarimdan jiqqa ho‘l bo‘lgan edi. Butun vujudim qaqshardi-yu, biroq yelkamdan tog‘ qulagandek o‘zimni xotirjam sezardim. Balki, haqiqatdan xoldan qutilgandirman, deya o‘yladim og‘zim qulog‘imga yetib. Lekin baribir yurak yutib, ushlab ko‘rishga botinolmadim.

Sizga aytib bermoqchi bo‘lganlarim mana shular. Hozir ham o‘sha qora loviyaning po‘stlog‘iga o‘xshagan xol barmoqlarim orasida turgandek.

Burningiz yonidagi xol mening zarracha g‘ashimni keltirmasdi. Doimo ko‘rib turgan bo‘lsam-da, biror marta uni yuzingizga solmagan edim.

Agar mayizdek xolimni moshdek xolingiz ustiga qo‘ysangiz va u o‘sa boshlasa, xo‘b ajoyib ish bo‘lardi-da!

Men ko‘rgan tushni ko‘rish sizga ham nasib etganda bormi, o‘zimni shunchalar baxtiyor sezardimki, asti qo‘yavering.

Tushimni aytib beraman, deb ba’zi narsalar xayolimdan ko‘tarilibdi. Esingizdami, o‘rinda xolimni o‘ynay boshlasam, siz:

– Odamni xit qilib yuborasan-da… – deya nolirdingiz.

O‘shanda men o‘zimcha azbaroyi achinganlaridan deyaptilar, deb quvonib ketardim. Gapimga ishonavering, rostdan ham shunday deb o‘ylardim. Afsuslar bo‘lsinkim, men bu odatimdan o‘shanda voz kecholmagandim. O‘zimni oqlash uchun onam bilan opalarimni ayblashdan o‘zga chora ham, bahona ham topolmasdim. To‘g‘risiyam, bolaligimda meni kuldiraman, deb xolimni o‘ynasharkan, balki shu sababdan xolimni o‘ynamasdan turolmaydigan bo‘lib qolgandirman?!

Bir kuni:

– Esingizdami, ilgari xolimni o‘ynasam, rosa jerkib berardingiz, nima sababdan shunaqa qilardingiz? – deya onamdan gina qilgandim

– Esimda… bir pasda shuncha vaqt o‘tib ketibdi-ya…

– Aytaqoling, nega urushardingiz?

– Nega deysanmi? Bu yaramas odat bo‘lgani uchun.

– G‘ashingizga tegarmidi?

– Nima desam ekan?.. – Onam xayol surgancha boshini quyi soldi. – Birov ko‘rsa uyat qiladi, deb o‘ylagan bo‘lsam kerak-da!

– Balki shundaydir… Ammo nimasi uyat? Men befahm qizga o‘xshab ko‘rinarmidim… yoki qaysar ayolgami?

– Kim biladi, bunaqa xayol hecham kelmagan ko‘nglimga. O‘rganib qolasan, deb qo‘rqardim, xolos.

– Siqilib ketarmidingiz?

– Ha, nazarimda sen xuddi befahm, shaltoq qizlarga o‘xshab qolarding.

– Oyi, bolaligimda opalarim bilan xolimni qitiqlab o‘ynarmidingizlar?

– O‘ynardik, shekilli.

Balki onam bilan opalarim suyub erkalaganlarining xumori tutib xolimni beixtiyor o‘ynagandirman, boshida?! Mabodo shunday ekan, yaxshi ko‘rgan mehribonlari esiga tushganda o‘ynaydi, deb faraz qilish mumkin emasmidi?

Sizga mana shularni ham aytmoqchi edim. Ming qilganimda ham odatimni yoqtirmay chakki qilgansiz.

Ayting-chi, xolimni o‘ynayotgan daqiqalarda nimalarni o‘ylagan bo‘lishim mumkin?

Hozir bo‘lsa men soddadil bu qilig‘im – u shunday jahlingizni chiqarardiki! – sizga baralla aytishga botinolmagan sevgimning ifodasi bo‘lsa-ya, deb o‘ylab qo‘yaman.

Xol o‘ynash ayb emas – o‘lib-qutilib o‘zimni oqlashga arzimaydi.

Lekin sizning “yaramas xotiningiz” hamisha ko‘nglingizga qaramoqchi bo‘lardi. Biroq shunda ham siz menga dashnom berishdan charchamas edingiz. Ehtimol, mana shuning uchun ham sizga o‘chakishadigan bo‘lib qolgandirman.

Inkor etmayman, men ham o‘zimga yetguncha qaysar, ginachi xotinman. Lekin nima qilay, nohaq tortgan azoblar esimga tushsa, o‘zimni tutolmay qolaman. Ammo shunga qaramay, baribir, meni tushunishingizni istardim..

Rus tilidan Olim Otaxonov tarjimasi

Manba: www. jahonadabiyoti.uz