Бир куни Кёконинг миясига иккинчи қаватда тўшакка михланиб ётган эрига қўлойнада томорқани кўрсатиш фикри келиб қолди. Шу билан бемор ҳаёти ўзгариб қоладигандай эди. Лекин ўртада бошқа гаплар бўлиб кетди.
Ясунари КАВАБАТА
ОЙНАДАГИ ОЙ
Фахриёр таржимаси
Бир куни Кёконинг миясига иккинчи қаватда тўшакка михланиб ётган эрига қўлойнада томорқани кўрсатиш фикри келиб қолди. Шу билан бемор ҳаёти ўзгариб қоладигандай эди. Лекин ўртада бошқа гаплар бўлиб кетди.
Қанақа ойна эди ўзи у? Бу ойна Кёко эрининг уйига сеп қилиб олиб келган пардоз столи тортмасида турар эди. Пардоз столи ҳам, қўлойнанинг гардиши ҳам тутдан ясалган эди. У янги келин бўлиб тушган чоғлар баъзан ойнани қўлига олиб, орқа сочи қандай турмакланганини кўришлари, кимоносининг енги сирғалиб, билаги тирсагигача очилиб қолганида уятдан қизариб кетганларини бот-бот эслар эди. Худди ўша қўлойна…
Кёко чўмилиб чиқиб, пардоз столи ёнига ўтирганида эри: “ Ўқувинг йўқ экан, кел, яхшиси, ўзим ушлаб турақолай”, деб келинчакнинг қўлидан ойнани олар ва хотини пардоз столи ойнасида орқа сочини яхшироқ кўриши учун қўлойнани турли томондан тутар ва бундан ўзи ҳам завқланар эди. Бечора келинчак эса эрининг орқаваротдан тикилиб турганидан батгар ўнғайсизланарди.
Ўша гапларга кўп бўлгани йўқ, ҳатто тутли гардиш хали тоб еб улгурмади, аммо бу ўртада уруш бошланди, одамлар бошқа жойларга кўчирилди; эри оғир дардга чалиниб қолди. Кёко унга томорқаларини кўрсатмоқчи бўлганида ойна аллақачои хира тортган, гардишини-ку айтмаса ҳам бўлади чангу ёғупа сингиб, чирк босиб кетган зди. Лекин нима қипти? Томорқа ундан бип-бинойи кўриняпти-ку! Шу-шу эри ойнани қўлидан қўймайдиган, бош учига қўйнб ётадиган бўлди. Бекорчиликданми ёки беморларга хос инжиқликданми, ишқилиб, гардишнинг кирини тозалаб, ойнани ярақлатиб қўйди. Кейинчалик эри уни куҳ-куҳлаб, хафсала билан артаётганини кўриб, ёғоч гардишнинг майда тирқишларида сил таёқчалари қолиб кетиши мумкин-ку, деган шубҳа ораларди Кёконинг кўнглига…
Кёко ҳар куни эрининг сочига камелия мойини суртиб тарар, у эса сочини кафти билан силаб-силаб яна гардишни тозалашга уринар, эскирган гардиш ҳам локлангандай ялтиллаб кетар, пардоз столи эса ҳамон хира тортиб турар эди.
Кёко бошқа турмуш қилганида столни ўзи билан сеп қилиб олиб кетди.
Бироқ у қўлойнасини эрининг жасадига қўшиб ёқиб юборди. Бу ҳакда кейинги эрига лом-мим демади. Энди пардоз столида гардишига Камакура ўйма нақши-ю лок билан зеб берилган янги қўлойна турар эди.
Кёко эрининг жасади тобутга қўлбармоқлари кўксида бир-бирига чалиштирилиб ётқизилгани учун — таомилга кўра шундай эди — майитнинг қўлига ойнани ушлатолмай кўксига қўйишга мажбур бўлди.
Сўнг ойнани у ердан олиб қорнига қўяр экан:
— Кўкрагингиз тинмай оғригани оғриган эди, тағин шугина ойнанинг ҳам оғирлига тушиб юрмасии, — деб шивирлади.
Ойна эр-хотиннинг бир бирига меҳрини товлангани учун хам, рахматлининг юрагига яқнн бўлсин, деб кўксига қўйган эди. Яна эримнинг қариидошлари уни кўриб қолмасин, деб устига оппоқ хразентема ташлаб қўйди. Олов ойнани эритнб юборди. У эгилиб, қалин, қийшиқ қувурга менгзаб қолди, тутундан сарғайиб кетди.
—Анави нима, ойнами? — деди қариндошлардан бири ҳайрон бўлнб.
Кёко пардоз ғилофидаги яна бир тандзаки (Танидзаки — танка(бешлик) жанридаги шеър ёзишга мўлжалланган чўзинчоқ қоғоз) шаклидага жажжи дурўя ойнани хам қўшиб, марҳумнинг кўксига қўйган эди. У бир пайтлар бу ойнакни тўй саёхатига олиб кетаман дсб кўнглига тугиб кўйган, лекин уруш орзуларини чиппакка чнқарган эди. Эри тириклигида ўша ойнанинг хеч керага бўлмади.
Янги эри уни саёхатга олнб чиқди. Пардоз ғилофи титиғи чиқиб, ҳатто моғорлаб кетганидан Кёко янгисини сотиб олди. Албатта, буиисининг хам ойнаси бор зди.
Сафариинг биринчи куни эри уни маҳкам қучиб, қулоғнга:
— Худди қиз болага ўхшайсан. Боёқиш! — деб шивирлади.
Унинг гап оҳангида истеҳзо эмас, туйқус бир кувонч бор эди. Эҳтимол, Кёконииг олдин эр кўрмаган қиздек иболи экани унинг кўнглини кўтариб юборгандир. Лекин бу гап Кёкога оғир ботди. У бирдан ҳўнграб йиғлаб юборди-да, қунишиб олди. Эри ўзича буни ибога йўйди.
Кёко кимга раҳми келиб йиғлаётир — ўзигами ёки олдинги эригами — ўзи хам тушунмас эди. Гўё бирини иккинчисидаи ажратиб бўлмасди. У бирдан хозирги эрини ранжитиб кўйганини, унга хушмуомала бўлиши кераклигини фаҳмлаб, эркаланиб сўз қотди:
— Ростдан-а? Ҳали шуни ҳам биламаи денг? — Лекин у ножўя гап айтиб кўйганини сезди-да, шолғомдай қизариб кетди. Бундан эрининг баттар завқи келди.
— Бола-чақанг йўқ эди, шекилли, — деди у ва яна билмасдан хотинининг ярасига туз сепиб қўйди .
Кёко олдинги эриникидан бошқача эркак кучига рўпара бўлди-ю, ичини ит тирнай бошлади: у бола овунадигаи қўғирчоққа ўхшаб қолган эди.
— Ўзиям болага ўхшаган бир нимам бор эди, — дея эътироз билдирди Кёко, кейин бирдан жимиб колдн.
У бедаво дардга чалинган олдинги эрини ўлимидаи сўнг ҳам бола деб ўйлар, гўё уни ҳомиладек ичида катта қилаётган эди.
“Нега эримнинг ўлиб қолишинн билатуриб хам соғлиғини ўйлаб, у билан қовушишдан ўзимни олиб қочиб юрдим?” дегап хаёл ўтди Кёконинг кўнглидан.
— Морини фақат поезд ойнасидан кўрганман, — деди эри Кёкони қучар экан. — Сен туғилиб ўсган, атрофи чакалакзор шаҳар жуда чиройли бўлса қерак-а? Бекорга Мори (Мори — чакалак дегани) деб аталмагандир. У ерда неча ёшинггача яшагансан?
— Коллежни тугатгунча. Ҳарбий мажбуриятни Сандзёдаги харбий заводда ўтадим.
— Бундан чиқди, Сандзё яқинида туғилган экансан-да? Ўзим ҳам ўйладим-а, Этиго вилоятилик шу қиз бунча сулув бўлмаса деб. “Саидзёлик парилар” деб бекорга айтилмас экан-да?..
— Мен чиройли эмасман, — деди Кёко қўлини кўксига босиб.
— Қўлинг ҳам, оёғинг ҳам бежирим. Офатижонсан-да…
— Ундай деманг! — Кёко қўли халақит бераётганини сезиб, кўксидан олди.
— Фарзандинг бўлганида ҳам сенга уйланар эдим, — шивирлади эр аёлнинг қулоғига. — Уни ўз боламдай яхши кўрардим. Ўша бола киз бўлганида қанийди?
Кёко, ўғли борлиги учун шунақа деяпти, яхши кўришини билдириб қўймоқчи-ю, лекин эпини қилолмади, деб ўйлади, Эри Кёкони ўн кунлик тўй саёҳатига олиб чиқди, мақсади эса ўғли билан кўришишини кейинроққа суриш эди.
Эрининг ажабтовургина чарм сафар ғилофи бўлиб, Кёконики унинг олдида бир пулга арзимас эди. Ғилоф оҳори тўкилиброқ қолганига қарамай, катта, пишиққина эди. Эри тез-тез сафар қилиб турса-да, беэътибор бўлмагани учунми, ишқилиб, ғилоф бошқа кўҳна, аммо асл моллардай, жилвасини йўқотмаган эди. Кёконинг эсига бирор марта ишлатилмаган бўлса ҳам моғорлаб кетган олдинги пардоз ғилофи тушди. Ўша ғилофидаги эрига бериб турган жажжи ойнакни, ўлимидан сўнг у билаи бирга нариги дунёга кузатган эди. Қўлойнанинг устига қўйиб тобутга жойлаган жажжи ойнаги… улар оловда эриб, бир-бирига қўшилиб кетди; тобутга иккита ойна қўйилганини, ғалати холда тош қотиб қолган шиша бўлаги олдин ойна бўлганини ҳеч ким фаҳмлагани ҳам йўқ. Кёко буни бировга айтмади.
Назарида, қўш ойнада акс этган сон минг дунёлар баднафс оловда ёниб битган, 6у йўқотиш билан эрининг жасади куйиб, бир ҳовуч кулга айлангани ўртасида ҳеч қандай тафовут қолмаган эди. Кёко томорқани кўрсатиш учун қўлойнасиии берди-ю, эри эса шу-шу ундан ажрамайдиган бўлди. Лекин кўп ўтмай у ойнани қўлида узоқ тутиб тура олмайдиган бўлиб колди, бундай пайтларда Кёко ҳар сафар унинг қўлларини, елкасини уқалар эди. Шунда у эрига яна битта жажжи, енгилгина ойнании берди. Ойнада одамлар кўчани кесиб ўтар, болалар боғда ўйнар эди.
Жимитдек ойнада жамулжам бўлгаи улкан ва ранг-баранг дунёни кўриб, Кёконинг ўзи ҳам ҳайрои қолди. Ойна, бор-йўғи, пардоз-андоз анжоми, қўлойна эса бошқа ойнада энсани кўриш учунгина керак. Аммо бемор у билан одаму оламни қайтадан кашф қилди. Кёко ҳам эрининг бош томонига ўтириб олиб, ойнага қараб-қараб қўяр, у билан кўзгудаги нарсалар ҳақида гаплашар эди. Ҳадемай у ҳам ойнада акс этган дунёни ҳакиқий дунёдан фарқлай олмай қолди. Булар гўё бир-бирига боғлиқ бўлмаган икки алоҳида дунё эди, ойнадан кўринаётган дунё Кёкога аслидан мукаммалроқ туюла бошлади.
— Осмон ойнада кумушдай товланяпти, — дейди эри, кейин деразадан ташқарига қараб, — деразадан эса кулранг кўринар экан, — деб қўшиб кўяди.
Ойнадаги осмон юракни сиқмас, ростакамига товланар эди.
— Балки уни яхшилаб артганингиз учун шундай туюлаётгандир?.
Шунда эри деразадан осмонга қараш учун бошини озгина бурди.
— Тўғри, энди у хира- кулранг. Одамнинг, ит ёки чумчуқнинг кўзи ҳам осмонни бир хил кўрармикан? Осмон ранги асли қанақа экан-а, ким айта олади?
— Осмоннинг ойна кўзи кўраётган ранги-чи? — Кёко “Осмон ошиқ-маъшуқларнинг кўзига қандай кўрииаётган экан”, демоқчи эди. Дарахтларнинг ойнадаги акси яшилроқ, савсан эса аслидан ҳам оқроқ кўринар эди.
— Мана бу — ўнг бошмалдоғинг изи. — Эри ойнанинг четини кўрсатди. Негадир Кёконинг юраги шув этиб кетди. У шоша-пиша ойнани куҳ-куҳлаб, арта бошлади.
— Қўявер. Томорқани биринчи марта кўрсатганингда ҳам ойнада бармоғинг изи қолган эди.
— Пайқамабман ҳам…
— Сен парвойингга келтирганинг ҳам йўқ, лекин мен бошмалдоғинг билан кўрсагкич бармоғинг изини таниб қолдим.
Оғир хасталикка чалиниб, тўшакка михланиб қолган беморгина хотинининг бармоқ изларини эслаб қолса керак.
Улар турмуш қургандан кейин эри соғ юрмади ҳисоб. Ҳатто урушга ҳам бормади.
Уйларига ўт кетгандаи сўнг Кёконинг танишлариникида бир хонани ижарага олиб туришди. Эри у пайтларда ишга қатнаб юрар эди. У Кёко билан турмуш қургач, ўз уйида бир ойча, ижара уйда эса икки ойча соғ юрди, холос.
Уруш тугай деб қолганда уни ҳам армияга олишди. Икки-уч кун бир аэродромда ерковлик қилиб, йиқилиб қолгач, уйга қайтаришди. У келган куни уруш хам тугади. Эри тўшакдан тура олмай колди, Кёко уни ота-онаси кўчирилган қишлоққа олиб кетди, чунки бор-будини эриникига қўшиб, аввалдан ўша ёққа жўнатиб юборган эди.
Тоғда чоғроқ бир уйни ижарага олишиб, эри шу ерда даволана бошлади. Ўша уйда улар билан бирга яна бир кўчирилган оила ҳам турар эди. Уруш тугаши билан бу оила Токиога қайтди. Кёкога боғдан кичик томорқа — учга уч кэнлик (бир кэн 1,81 метрга тенг) шудгорланган ер мерос қолган эди.
Қишлоқда сабзавотни деҳқонлардан сотиб олиш хам мумкин эди, бироқ мерос қолган томорқани ташлаб қўйиш мавриди бўлмагани учун Кёко ҳар куни ер чопар, гуркираб ўсаётган экиндан кўзи қувнар эди. У эрининг каравоти ёнида ўтиришдан безор бўлгани учун эмас, тикиш билан тўқиш юрагини сиқиб юборгани учун ҳам томорқага ёпишиб олди. Бу эрининг эрта бир кун тузалиб кетишига умид уйғотар, азбаройи яхши кўргани учун анча-мунча вақтини унга бағишлар, китоблар ўқиб берар эди. Беморга қараб чарчаганиданми, бирваракайига ҳамма нарсасидан айрилиб қолаётгандай бўлар, хаёлларини чалғитмоқчи бўлиб ишга зўр берар эди.
Сентябрнинг ўрталарида тоққа кўчиб келишди. Бу ерни ёз жазирамасидан жон сақлаётган шаҳарликлар тарк этгач, эрта кузнинг совуқ ёмғирлари ёға бошлади. Аммо бир кун кун ботай деганда қушларнинг чуғур-чуғури атрофни тутди-ю, бирдан ҳаво очилиб кетди. Кёко офтоб нурларига чўмилаётган томорқасига чиқиб, ям-яшил экинларига тикилди. Сўнгра бошини адл кўтариб, олис тоғ чўққилари узра сузиб ўтаётган гулобий булутларни кўриб завқланди, шунга андармон бўлиб, иккинчи қаватда ётган эрининг чақиргани эшитмабди. Бир пайт қулоғига кирди-ю, қўлининг тупроғини ҳам қоқмасдан тепага қараб югурди.
— Томоқ йиртиб бақирсам ҳам эшитмайсан-а?
— Кечирасиз, хаёл билан бўлиб колибман.
— Йиғиштир томорқангни! Сени чақираман деб ўлиб қолишим ҳам ҳеч гап эмас. Гўрга эди нима ишлар қилиб юрганингни билсам.
— Томорқада эдим. Чиқма десангиз, майли, чиқмай қўя қоламан.
Эри хотиржам гортди.
— Читтак сайраганини эшитдингми? — У Кёкони шуни сўраш учун чақирган эди. Уларнинг суҳбатига чакалакдаи келаётган сайроқ хам қўшилди. Шом қоронғиси чакалакни яна-да баҳайбат кўрсатар эди. Шу-шу Кёко читтак қанақа сайрашини эслаб қолди.
— Қўнғироқча сотиб олсак, нима дейсиз? Жингирласа бўлди, чопиб келаверамаи. Ҳозирча бош учингизга бирор нима қўйиб қўяман, керак бўлиб қолсам, деразадан отарсиз.
— Нима, энди идиш-товоқни отайми? Ол-а!
Эри, томорқада ишлама, деб тихирлик қилмади. Кёко қўлойнадан унга томорқасини кўрсатишни ўйлаб топгунича орадан аччиқ ичакдай чўзилиб қахратон қиш ўтиб, ортидан кўклам келди.
Оддий бир ойна бемор эрининг кўнглига бу дилбар ва ям-яшил олам завқини олиб кирганида боёқиш аёлнинг қанчалар қувонганини бир кўрсангиз эди! У энди Кёко экин баргларидан зараркунанда ҳашаротларни териб олиб ташлаётганини ҳам кўрар, табиийки, қанақа ҳашарот эканини фарқлай олмас, хотини эса уларни эрига кўрсатиш учун иккинчи қаватга кўтариб чиқишдан чарчамас эди. У Кёконииг ер чопишини кузатиб ётадиган бўлди…
— Ойнадан чувалчангни кўрдим, — деди у бир куни Кёкога. Кечга яқин офтоб ғарбга оғганда Кёко кўзига нур тушаётганинн сезиб, бошини кўтарар ва эри тепадан ойнани ўзига тўғрилаётганини кўрар эди.
Эри Кёкога талабалик давридан қолган арзонгаров матодан ўзига шим тикиб олишни буюрди. У хотинининг хол-хол гулли кўк шимда томорқани чопиқ килаётганини кўриб, ҳузур қилар эди.
Кёко эри ойнадан қараб ётганинн билар, лекин иш билан овора бўлиб, бу эсидан кўтарилар эди. У, шунчалик ўзгарибман-а, энди келин бўлиб тушган кезларим билагим очилиб қолса ҳам уялиб кетар эдим, деб эслади-ю, юрагида аллақандай илиқлик пайдо бўлди.
* * *
Кёко Япония урушда ютқазаётган чоғлар деярли пардоз қилмай қўйди. Кейинчалик касал эрини ўйлаб, на юзига упа, на лабига бўёқ суртди. Иккинчи марта турмуш қургандан сўнггина ўзига эътибор беришга вақту ҳафсала топди. У лаббўёқ билаи упа юзини ўзгартириб юбораётганини, бир зумда ҳурилиқога айланиб қолаётганини сезар, янги эрининг илк марта ёлғиз қолишганида ўзига мафтун бўлиб, завқ-шавққа тўлиб айтган гапларига чин дилдан ишона бошлаган эди.
Энди Кёко чўмилиб чиққандан сўнг ўзини ойнага солишдан, гўзаллигидан уялмайдиган бўлди. Аммо раҳматли эри ойнадаги гўзалликни бошқача илғашга ўргатган эди уни ва бу унга бир умрлик сабоқ бўлиб қолди. Энди у ойна бутунлай бошқа олам эканига ишонарди.
Лекин у бир ўзига, бир аксига қараб, кулранг осмон билан ойнада кумушдай товланган осмон ўртасидагичалик фарқ йўқлигини сезар эди. Эҳтимол, бу ҳол ўртадаги масофага эмас, тўшакка михланнб қолганидан юраги зада бўлиб кетган эрининг кайфиятига ҳам боғлиқ бўлгандир. Ойнадан томоша килганида томорқада ер чопаётган хотини кўзига қанчалар сулув кўринган экан?! Эри бу туйғуни ўзи билан нариги дунёга олиб кетди. Кёко у тирик пайтида бу ҳақда ўйлаб кўрмаган экан.
Ўзининг бемор эри ойнадан кўрган акси, ундан кўринган қуёнкарамнинг кўм-кўк гули, оппоқ савсан, дала четида ўйнаб юрган болакайлар, олис қорли тоғлар ортидан чиқиб келаётган қуёш… Кёко буларнинг барини хотирасида тиклашдан ҳам кўра бир замонлар ўзи билам эригагина мансуб бўлган ўзга дунёни соғинган эди. У ҳозирги эрини аягани учун ҳам жону жаҳонини куйдириб ташқарига отилиши муқаррар бўлган ҳиссиётга йўл бермаслик илинжида олдинги эрини бу ҳаётга дахли бўлмаган, мавҳум бир нарсадай эслашга тиришар эди.
Кёко май тонгларининг бирида радиодан қушлар сайроғини эшитиб қолди. Эшиттириш эри қазо қилган жойга яқинроқдаги бир тоғдан тайёрланган экан.
У эрини ишга кузатди-да, пардоз столидан қўлойнани олди ва унда акс этган кўм-кўк осмонни томоша қила бошлади. Кейин ўзининг ойнадан боқиб турган юзига тикилди. Шунда хаёлига ғалати бир фикр келди: одам ўз юзини фақат ойнадагина кўриши мумкин. Шундан сўнг у ҳар куни юзини томоша қиладиган, унга қўл теккизиб кўрадиган, ўша аксни юзим деб ўйлайдиган бўлди. Нега Тангри таоло одамни ўз юзини кўра олмайдиган қилиб яратган экан-а?
“Балки одам юзини кўра олганда гангиб, эси оғиб қолармиди?” деб сўрарди у ўзидан ўзи.
Йўқ, табиат одамзодни азалдан юзини кўра олмайдиган қилиб яратган. Ниначи билан бешиктерватар кўрар эҳтимол.
Ё юз одамга бошқалар кўриши учун керакмикан? Яхши кўриб қолиш учун бир баҳона каби…
У қўлойнани четга қўйди-да, дафъатан тутдан ясалган пардоз столининг безаги қўлойнасининг Камакура ўйма нақшига мос тушмаслигини пайқаб қолди. Олдинги қўлойнаси эрининг жасади билан бирга куйиб кулга айлангандан сўнг пардоз столи бева бўлиб қолгандай эди. Кёко эрига қўлойнаси билаи бирга яна битта жажжи ойнак бергани нафақат хайрли кечди, балки мусибат ҳам келтирди. Чунки эри ҳар куни уларда ўз аксини кўрар, касаллик тобора зўрайиб бораётганию яқинлашиб келаётган ўлим шарпасини пайқар эди. Мабодо ойна ёрдамида руҳий қотиллик содир этиш мумкин бўлса, буни Кёко килмадими? У ойна бало-қазонинг уяси эканини анча олдин сезгани учун олиб қўймоқчи бўлганида эри кўнмаган эди.
— Энди кўриш қувончини ҳам тортиб олмоқчимисан мендан? — деган эди у ўшанда. — Кўзим очиқлигида кўрганларимдан ҳузур қилиб яшамокчиман!
Эри ойнадаги ҳаётни деб ўзини қурбон қилди. У ёмғирдан ҳосил бўлган кўлмакдаги ойнинг ойнага тушган аксига қараб завқланар эди. Ҳалиям ўша ой акси — фақат аксмикан? — унинг хаёлидан кетмайди.
— Бировни яхши кўриш учун ҳам одам соғлом бўлиши керак, — дейди янги эри. Гарчи Кёко хижолатомуз бош ирғаса-да, юрагининг аллақаеридадир бу гапга қўшилгиси келмайди. Аввалига у, нега касал эрим билан бирга ётишдан қочиб юрдим, деб ўзидаи ўпка-гина қилди, аммо вақт ўтиши билан бу хаёллари кайғули мухаббат ҳақидаги хотирага айланди, кейинроқ эса шу хотира ҳам юрагини соғинч билан лиммо-лим тўлдириб турганини англагач, койинмайдиган бўлди.
Бу эри-чи? Аёл кўнглини жуда жўн тушунмаяптими?
— Нега шундай яхши одам бўлатуриб, хотинингиз билан ажрашиб кетгансиз? — деб сўради Кёко бир куни ундан. У лом-мим демади. Кёко марҳум эрининг укаси ҳоли жонига кўймагач, бу одамга тегишга рози бўлган эди. Турмуш қуришларидан олдин тўрт ойча учрашиб юришди. Янги эри ундан ўн беш ёш катта эди.
Кёко ҳомиладор эканини сезиб қолиб, қўрқиб кетди. “Қўрқяпман, қўрқиб кетяпман”, дер эди у эрининг пинжига тиқилиб. Тинмай кўнгли айнийверганидан эси оғиб қолар даражага етди. У ҳовлига ялангоёқ югуриб чиқиб, қарағай игнабаргини чайнар, ўгай ўғлини мактабга жўнатаётиб, адашиб унинг сумкасига иккаласига ҳам гуруч солинган нонушта қутиларини тиқар, баъзан пардоз столи тортмасига худди у шаффофланиб қолгандай тикилар ва гўё унда турган ўйма нақшли Камакура қўлойнасини кўрар эди. Кёко кечалари уйғониб кетиб, кўрпачага ўтириб олар, ухлаб ётган эридан кўз узолмай узоқ тикилиб ўтираверар эди. Инсон умрининг фонийлигини ўйлаб ваҳимага тушар, худди эрини бўғиб ўлдирмоқчидай, тунги кимоноси белбоғини еча бошлар эди. Айни ёз чилласи бўлгани учун хаво кечалари ҳам иссиқ ва дим бўлишига қарамай, авзои баданини ваража тутиб, совуқ тер босар эди.
— Кёко, ҳадемай она бўласан, — сўз қотарди эри уни ўзига келтириш учун елкаларидаи тутиб силкитганча.
Врач уни касалхонага ётқизишни маслаҳат берди. Кёко йўқ деб оёқ тираб туриб олса-да, пировардида рози бўлишдан ўзга чораси қолмади.
— Бўпти, касалхонага ётаман. Фақат бир-икки кунга ота-онамнинг олдига борнб келишимга рухсат берсангиз, — деб илтимос қилди у.
Эри уни ота-онасиникига олиб бориб кўйди.
Эртаси куни у олдинги эри билан яшаган тоғдаги уйга бориш учун йўлга чиқди. Сентябрнииг боши эди — ўшанда 6у ерга улар ўн кунча кеч келишган эди. Поездда яна кўнгли айниб қуса бошлади, боши айланди. У манзилига ета олмай қолишдан қўрқар эди. Йўқ, амал-тақал қилиб, манзилга етиб олди, станцияда поезддан тушиб, тоза ҳаводан тўйиб нафас олгач, анча енгил тортди. Худди шайтон васвасаси аригандай ўзига келди, тўхтаб, атрофдаги тоғларга ғалати разм солди. Осмон билан бўйлашиб турган кўм-кўк тоғ тизмалари аниқ-тиниқ кўринар эди. Атрофидаги ҳаёт уни яна оғушига ола бошлади. Кўзларидан қуйилаётган қайноқ ёшни арта-арта олдинги уйи томон юрди. Худди ўша кезлардагидай шафақ олдида қорайиб кўринаётган чакалакдан қушлар чуғури таралмоқда эди.
Ўша уйда энди бошка биров яшар, иккиичи қаватнинг деразасига оқ тўрпарда тутилган эди. Кёко уйнинг яқинига боришга юраги бетламай, бирпас жим тикилиб турди-да, қўкқисдан ўзи ҳам ҳайратланганча шивирлади:
— Бола сизга ўхшаб қолса, нима қиламиз?
Кўнгли жойига тушиб, станцияга қайтиб кетди.
Манба: «Тафаккур» журнали, 2010/01
Qanaqa oyna edi o’zi u? Bu oyna Kyoko erining uyiga sep qilib olib kelgan pardoz stoli tortmasida turar edi. Pardoz stoli ham, qo’loynaning gardishi ham tutdan yasalgan edi.
Yasunari KAVABATA
OYNADAGI OY
Faxriyor tarjimasi
Kavabata Yasunari (1899.14.6, Osaka sh. — 1972.16.4, Dzusi) — yapon yozuvchisi. Yapon san’at akademiyasi a’zosi (1953). Nobel` mukofoti laureati (1968). 20-yillarda yangi sensualistlarning modernistik guruhiga yaqinlashgan. Birinchi asari — «Idzunlik o’yinchi» (1926)da bolalik xotiralari lirik hikoya qilingan. Kavabataning o’ziga xos badiiy uslubi shoirona his-tuyg’ulardan iborat «Qorli o’lka» (1937) qissasida namoyon bo’lgan. San’at darajasiga ko’tarilgan qadimiy urf-odatlar — choy bilan bog’liq udum «Ming qanotli turna» (1951) qissasining asosiy mavzuini tashkil etadi. «Tog’lar nolasi» (1953), «Eski poytaxt» (1961) romanlari ichki lirizm bilan sug’orilgan, «Uyqudagi nozaninlar» (1961) qissasi yolg’iz qolgan keksa inson hayoti haqida. Kavabata bir qator esselar («Go’zallikning yaratilishi va mavjudligi» va b.) muallifi. «Uyqudagi nozaninlar» qissasi o’zbek tiliga tarjima qilingan (2001 yil, tarjimon Uchqun Nazarov).
Bir kuni Kyokoning miyasiga ikkinchi qavatda to’shakka mixlanib yotgan eriga qo’loynada tomorqani ko’rsatish fikri kelib qoldi. Shu bilan bemor hayoti o’zgarib qoladiganday edi. Lekin o’rtada boshqa gaplar bo’lib ketdi.
Qanaqa oyna edi o’zi u? Bu oyna Kyoko erining uyiga sep qilib olib kelgan pardoz stoli tortmasida turar edi. Pardoz stoli ham, qo’loynaning gardishi ham tutdan yasalgan edi. U yangi kelin bo’lib tushgan chog’lar ba’zan oynani qo’liga olib, orqa sochi qanday turmaklanganini ko’rishlari, kimonosining yengi sirg’alib, bilagi tirsagigacha ochilib qolganida uyatdan qizarib ketganlarini bot-bot eslar edi. Xuddi o’sha qo’loyna…
Kyoko cho’milib chiqib, pardoz stoli yoniga o’tirganida eri: “ O’quving yo’q ekan, kel, yaxshisi, o’zim ushlab turaqolay”, deb kelinchakning qo’lidan oynani olar va xotini pardoz stoli oynasida orqa sochini yaxshiroq ko’rishi uchun qo’loynani turli tomondan tutar va bundan o’zi ham zavqlanar edi. Bechora kelinchak esa erining orqavarotdan tikilib turganidan batgar o’ng’aysizlanardi.
O’sha gaplarga ko’p bo’lgani yo’q, hatto tutli gardish xali tob yeb ulgurmadi, ammo bu o’rtada urush boshlandi, odamlar boshqa joylarga ko’chirildi; eri og’ir dardga chalinib qoldi. Kyoko unga tomorqalarini ko’rsatmoqchi bo’lganida oyna allaqachoi xira tortgan, gardishini-ku aytmasa ham bo’ladi changu yog’upa singib, chirk bosib ketgan zdi. Lekin nima qipti? Tomorqa undan bip-binoyi ko’rinyapti-ku! Shu-shu eri oynani qo’lidan qo’ymaydigan, bosh uchiga qo’ynb yotadigan bo’ldi. Bekorchilikdanmi yoki bemorlarga xos injiqlikdanmi, ishqilib, gardishning kirini tozalab, oynani yaraqlatib qo’ydi. Keyinchalik eri uni kuh-kuhlab, xafsala bilan artayotganini ko’rib, yog’och gardishning mayda tirqishlarida sil tayoqchalari qolib ketishi mumkin-ku, degan shubha oralardi Kyokoning ko’ngliga…
Kyoko har kuni erining sochiga kameliya moyini surtib tarar, u esa sochini kafti bilan silab-silab yana gardishni tozalashga urinar, eskirgan gardish ham loklanganday yaltillab ketar, pardoz stoli esa hamon xira tortib turar edi.
Kyoko boshqa turmush qilganida stolni o’zi bilan sep qilib olib ketdi.
Biroq u qo’loynasini erining jasadiga qo’shib yoqib yubordi. Bu hakda keyingi eriga lom-mim demadi. Endi pardoz stolida gardishiga Kamakura o’yma naqshi-yu lok bilan zeb berilgan yangi qo’loyna turar edi.
Kyoko erining jasadi tobutga qo’lbarmoqlari ko’ksida bir-biriga chalishtirilib yotqizilgani uchun — taomilga ko’ra shunday edi — mayitning qo’liga oynani ushlatolmay ko’ksiga qo’yishga majbur bo’ldi.
So’ng oynani u yerdan olib qorniga qo’yar ekan:
— Ko’kragingiz tinmay og’rigani og’rigan edi, tag’in shugina oynaning ham og’irliga tushib yurmasii, — deb shivirladi.
Oyna er-xotinning bir biriga mehrini tovlangani uchun xam, raxmatlining yuragiga yaqnn bo’lsin, deb ko’ksiga qo’ygan edi. Yana erimning qariidoshlari uni ko’rib qolmasin, deb ustiga oppoq xrazentema tashlab qo’ydi. Olov oynani eritnb yubordi. U egilib, qalin, qiyshiq quvurga mengzab qoldi, tutundan sarg’ayib ketdi.
—Anavi nima, oynami? — dedi qarindoshlardan biri hayron bo’lnb.
Kyoko pardoz g’ilofidagi yana bir tandzaki (Tanidzaki — tanka(beshlik) janridagi she’r yozishga mo’ljallangan cho’zinchoq qog’oz) shaklidaga jajji duro’ya oynani xam qo’shib, marhumning ko’ksiga qo’ygan edi. U bir paytlar bu oynakni to’y sayoxatiga olib ketaman dsb ko’ngliga tugib ko’ygan, lekin urush orzularini chippakka chnqargan edi. Eri tirikligida o’sha oynaning xech keraga bo’lmadi.
Yangi eri uni sayoxatga olnb chiqdi. Pardoz g’ilofi titig’i chiqib, hatto mog’orlab ketganidan Kyoko yangisini sotib oldi. Albatta, buiisining xam oynasi bor zdi.
Safariing birinchi kuni eri uni mahkam quchib, qulog’nga:
— Xuddi qiz bolaga o’xshaysan. Boyoqish! — deb shivirladi.
Uning gap ohangida istehzo emas, tuyqus bir kuvonch bor edi. Ehtimol, Kyokoniig oldin er ko’rmagan qizdek iboli ekani uning ko’nglini ko’tarib yuborgandir. Lekin bu gap Kyokoga og’ir botdi. U birdan ho’ngrab yig’lab yubordi-da, qunishib oldi. Eri o’zicha buni iboga yo’ydi.
Kyoko kimga rahmi kelib yig’layotir — o’zigami yoki oldingi erigami — o’zi xam tushunmas edi. Go’yo birini ikkinchisidai ajratib bo’lmasdi. U birdan xozirgi erini ranjitib ko’yganini, unga xushmuomala bo’lishi kerakligini fahmlab, erkalanib so’z qotdi:
— Rostdan-a? Hali shuni ham bilamai deng? — Lekin u nojo’ya gap aytib ko’yganini sezdi-da, sholg’omday qizarib ketdi. Bundan erining battar zavqi keldi.
— Bola-chaqang yo’q edi, shekilli, — dedi u va yana bilmasdan xotinining yarasiga tuz sepib qo’ydi .
Kyoko oldingi erinikidan boshqacha erkak kuchiga ro’para bo’ldi-yu, ichini it tirnay boshladi: u bola ovunadigai qo’g’irchoqqa o’xshab qolgan edi.
— O’ziyam bolaga o’xshagan bir nimam bor edi, — deya e’tiroz bildirdi Kyoko, keyin birdan jimib koldn.
U bedavo dardga chalingan oldingi erini o’limidai so’ng ham bola deb o’ylar, go’yo uni homiladek ichida katta qilayotgan edi.
“Nega erimning o’lib qolishinn bilaturib xam sog’lig’ini o’ylab, u bilan qovushishdan o’zimni olib qochib yurdim?” degap xayol o’tdi Kyokoning ko’nglidan.
— Morini faqat poezd oynasidan ko’rganman, — dedi eri Kyokoni quchar ekan. — Sen tug’ilib o’sgan, atrofi chakalakzor shahar juda chiroyli bo’lsa qerak-a? Bekorga Mori (Mori — chakalak degani) deb atalmagandir. U yerda necha yoshinggacha yashagansan?
— Kollejni tugatguncha. Harbiy majburiyatni Sandzyodagi xarbiy zavodda o’tadim.
— Bundan chiqdi, Sandzyo yaqinida tug’ilgan ekansan-da? O’zim ham o’yladim-a, Etigo viloyatilik shu qiz buncha suluv bo’lmasa deb. “Saidzyolik parilar” deb bekorga aytilmas ekan-da?..
— Men chiroyli emasman, — dedi Kyoko qo’lini ko’ksiga bosib.
— Qo’ling ham, oyog’ing ham bejirim. Ofatijonsan-da…
— Unday demang! — Kyoko qo’li xalaqit berayotganini sezib, ko’ksidan oldi.
— Farzanding bo’lganida ham senga uylanar edim, — shivirladi er ayolning qulog’iga. — Uni o’z bolamday yaxshi ko’rardim. O’sha bola kiz bo’lganida qaniydi?
Kyoko, o’g’li borligi uchun shunaqa deyapti, yaxshi ko’rishini bildirib qo’ymoqchi-yu, lekin epini qilolmadi, deb o’yladi, Eri Kyokoni o’n kunlik to’y sayohatiga olib chiqdi, maqsadi esa o’g’li bilan ko’rishishini keyinroqqa surish edi.
Erining ajabtovurgina charm safar g’ilofi bo’lib, Kyokoniki uning oldida bir pulga arzimas edi. G’ilof ohori to’kilibroq qolganiga qaramay, katta, pishiqqina edi. Eri tez-tez safar qilib tursa-da, bee’tibor bo’lmagani uchunmi, ishqilib, g’ilof boshqa ko’hna, ammo asl mollarday, jilvasini yo’qotmagan edi. Kyokoning esiga biror marta ishlatilmagan bo’lsa ham mog’orlab ketgan oldingi pardoz g’ilofi tushdi. O’sha g’ilofidagi eriga berib turgan jajji oynakni, o’limidan so’ng u bilai birga narigi dunyoga kuzatgan edi. Qo’loynaning ustiga qo’yib tobutga joylagan jajji oynagi… ular olovda erib, bir-biriga qo’shilib ketdi; tobutga ikkita oyna qo’yilganini, g’alati xolda tosh qotib qolgan shisha bo’lagi oldin oyna bo’lganini hech kim fahmlagani ham yo’q. Kyoko buni birovga aytmadi.
Nazarida, qo’sh oynada aks etgan son ming dunyolar badnafs olovda yonib bitgan, 6u yo’qotish bilan erining jasadi kuyib, bir hovuch kulga aylangani o’rtasida hech qanday tafovut qolmagan edi. Kyoko tomorqani ko’rsatish uchun qo’loynasiii berdi-yu, eri esa shu-shu undan ajramaydigan bo’ldi. Lekin ko’p o’tmay u oynani qo’lida uzoq tutib tura olmaydigan bo’lib koldi, bunday paytlarda Kyoko har safar uning qo’llarini, yelkasini uqalar edi. Shunda u eriga yana bitta jajji, yengilgina oynanii berdi. Oynada odamlar ko’chani kesib o’tar, bolalar bog’da o’ynar edi.
Jimitdek oynada jamuljam bo’lgai ulkan va rang-barang dunyoni ko’rib, Kyokoning o’zi ham hayroi qoldi. Oyna, bor-yo’g’i, pardoz-andoz anjomi, qo’loyna esa boshqa oynada ensani ko’rish uchungina kerak. Ammo bemor u bilan odamu olamni qaytadan kashf qildi. Kyoko ham erining bosh tomoniga o’tirib olib, oynaga qarab-qarab qo’yar, u bilan ko’zgudagi narsalar haqida gaplashar edi. Hademay u ham oynada aks etgan dunyoni hakiqiy dunyodan farqlay olmay qoldi. Bular go’yo bir-biriga bog’liq bo’lmagan ikki alohida dunyo edi, oynadan ko’rinayotgan dunyo Kyokoga aslidan mukammalroq tuyula boshladi.
— Osmon oynada kumushday tovlanyapti, — deydi eri, keyin derazadan tashqariga qarab, — derazadan esa kulrang ko’rinar ekan, — deb qo’shib ko’yadi.
Oynadagi osmon yurakni siqmas, rostakamiga tovlanar edi.
— Balki uni yaxshilab artganingiz uchun shunday tuyulayotgandir?.
Shunda eri derazadan osmonga qarash uchun boshini ozgina burdi.
— To’g’ri, endi u xira- kulrang. Odamning, it yoki chumchuqning ko’zi ham osmonni bir xil ko’rarmikan? Osmon rangi asli qanaqa ekan-a, kim ayta oladi?
— Osmonning oyna ko’zi ko’rayotgan rangi-chi? — Kyoko “Osmon oshiq-ma’shuqlarning ko’ziga qanday ko’riiayotgan ekan”, demoqchi edi. Daraxtlarning oynadagi aksi yashilroq, savsan esa aslidan ham oqroq ko’rinar edi.
— Mana bu — o’ng boshmaldog’ing izi. — Eri oynaning chetini ko’rsatdi. Negadir Kyokoning yuragi shuv etib ketdi. U shosha-pisha oynani kuh-kuhlab, arta boshladi.
— Qo’yaver. Tomorqani birinchi marta ko’rsatganingda ham oynada barmog’ing izi qolgan edi.
— Payqamabman ham…
— Sen parvoyingga keltirganing ham yo’q, lekin men boshmaldog’ing bilan ko’rsagkich barmog’ing izini tanib qoldim.
Og’ir xastalikka chalinib, to’shakka mixlanib qolgan bemorgina xotinining barmoq izlarini eslab qolsa kerak.
Ular turmush qurgandan keyin eri sog’ yurmadi hisob. Hatto urushga ham bormadi.
Uylariga o’t ketgandai so’ng Kyokoning tanishlarinikida bir xonani ijaraga olib turishdi. Eri u paytlarda ishga qatnab yurar edi. U Kyoko bilan turmush qurgach, o’z uyida bir oycha, ijara uyda esa ikki oycha sog’ yurdi, xolos.
Urush tugay deb qolganda uni ham armiyaga olishdi. Ikki-uch kun bir aerodromda yerkovlik qilib, yiqilib qolgach, uyga qaytarishdi. U kelgan kuni urush xam tugadi. Eri to’shakdan tura olmay qoldi, Kyoko uni ota-onasi ko’chirilgan qishloqqa olib ketdi, chunki bor-budini erinikiga qo’shib, avvaldan o’sha yoqqa jo’natib yuborgan edi.
Tog’da chog’roq bir uyni ijaraga olishib, eri shu yerda davolana boshladi. O’sha uyda ular bilan birga yana bir ko’chirilgan oila ham turar edi. Urush tugashi bilan bu oila Tokioga qaytdi. Kyokoga bog’dan kichik tomorqa — uchga uch kenlik (bir ken 1,81 metrga teng) shudgorlangan yer meros qolgan edi.
Qishloqda sabzavotni dehqonlardan sotib olish xam mumkin edi, biroq meros qolgan tomorqani tashlab qo’yish mavridi bo’lmagani uchun Kyoko har kuni yer chopar, gurkirab o’sayotgan ekindan ko’zi quvnar edi. U erining karavoti yonida o’tirishdan bezor bo’lgani uchun emas, tikish bilan to’qish yuragini siqib yuborgani uchun ham tomorqaga yopishib oldi. Bu erining erta bir kun tuzalib ketishiga umid uyg’otar, azbaroyi yaxshi ko’rgani uchun ancha-muncha vaqtini unga bag’ishlar, kitoblar o’qib berar edi. Bemorga qarab charchaganidanmi, birvarakayiga hamma narsasidan ayrilib qolayotganday bo’lar, xayollarini chalg’itmoqchi bo’lib ishga zo’r berar edi.
Sentyabrning o’rtalarida toqqa ko’chib kelishdi. Bu yerni yoz jaziramasidan jon saqlayotgan shaharliklar tark etgach, erta kuzning sovuq yomg’irlari yog’a boshladi. Ammo bir kun kun botay deganda qushlarning chug’ur-chug’uri atrofni tutdi-yu, birdan havo ochilib ketdi. Kyoko oftob nurlariga cho’milayotgan tomorqasiga chiqib, yam-yashil ekinlariga tikildi. So’ngra boshini adl ko’tarib, olis tog’ cho’qqilari uzra suzib o’tayotgan gulobiy bulutlarni ko’rib zavqlandi, shunga andarmon bo’lib, ikkinchi qavatda yotgan erining chaqirgani eshitmabdi. Bir payt qulog’iga kirdi-yu, qo’lining tuprog’ini ham qoqmasdan tepaga qarab yugurdi.
— Tomoq yirtib baqirsam ham eshitmaysan-a?
— Kechirasiz, xayol bilan bo’lib kolibman.
— Yig’ishtir tomorqangni! Seni chaqiraman deb o’lib qolishim ham hech gap emas. Go’rga edi nima ishlar qilib yurganingni bilsam.
— Tomorqada edim. Chiqma desangiz, mayli, chiqmay qo’ya qolaman.
Eri xotirjam gortdi.
— Chittak sayraganini eshitdingmi? — U Kyokoni shuni so’rash uchun chaqirgan edi. Ularning suhbatiga chakalakdai kelayotgan sayroq xam qo’shildi. Shom qorong’isi chakalakni yana-da bahaybat ko’rsatar edi. Shu-shu Kyoko chittak qanaqa sayrashini eslab qoldi.
— Qo’ng’iroqcha sotib olsak, nima deysiz? Jingirlasa bo’ldi, chopib kelaveramai. Hozircha bosh uchingizga biror nima qo’yib qo’yaman, kerak bo’lib qolsam, derazadan otarsiz.
— Nima, endi idish-tovoqni otaymi? Ol-a!
Eri, tomorqada ishlama, deb tixirlik qilmadi. Kyoko qo’loynadan unga tomorqasini ko’rsatishni o’ylab topgunicha oradan achchiq ichakday cho’zilib qaxraton qish o’tib, ortidan ko’klam keldi.
Oddiy bir oyna bemor erining ko’ngliga bu dilbar va yam-yashil olam zavqini olib kirganida boyoqish ayolning qanchalar quvonganini bir ko’rsangiz edi! U endi Kyoko ekin barglaridan zararkunanda hasharotlarni terib olib tashlayotganini ham ko’rar, tabiiyki, qanaqa hasharot ekanini farqlay olmas, xotini esa ularni eriga ko’rsatish uchun ikkinchi qavatga ko’tarib chiqishdan charchamas edi. U Kyokoniig yer chopishini kuzatib yotadigan bo’ldi…
— Oynadan chuvalchangni ko’rdim, — dedi u bir kuni Kyokoga. Kechga yaqin oftob g’arbga og’ganda Kyoko ko’ziga nur tushayotganinn sezib, boshini ko’tarar va eri tepadan oynani o’ziga to’g’rilayotganini ko’rar edi.
Eri Kyokoga talabalik davridan qolgan arzongarov matodan o’ziga shim tikib olishni buyurdi. U xotinining xol-xol gulli ko’k shimda tomorqani chopiq kilayotganini ko’rib, huzur qilar edi.
Kyoko eri oynadan qarab yotganinn bilar, lekin ish bilan ovora bo’lib, bu esidan ko’tarilar edi. U, shunchalik o’zgaribman-a, endi kelin bo’lib tushgan kezlarim bilagim ochilib qolsa ham uyalib ketar edim, deb esladi-yu, yuragida allaqanday iliqlik paydo bo’ldi.
* * *
Kyoko Yaponiya urushda yutqazayotgan chog’lar deyarli pardoz qilmay qo’ydi. Keyinchalik kasal erini o’ylab, na yuziga upa, na labiga bo’yoq surtdi. Ikkinchi marta turmush qurgandan so’nggina o’ziga
e’tibor berishga vaqtu hafsala topdi. U labbo’yoq bilai upa yuzini o’zgartirib yuborayotganini, bir zumda huriliqoga aylanib qolayotganini sezar, yangi erining ilk marta yolg’iz qolishganida o’ziga maftun bo’lib, zavq-shavqqa to’lib aytgan gaplariga chin dildan ishona boshlagan edi.
Endi Kyoko cho’milib chiqqandan so’ng o’zini oynaga solishdan, go’zalligidan uyalmaydigan bo’ldi. Ammo rahmatli eri oynadagi go’zallikni boshqacha ilg’ashga o’rgatgan edi uni va bu unga bir
umrlik saboq bo’lib qoldi. Endi u oyna butunlay boshqa olam ekaniga ishonardi.
Lekin u bir o’ziga, bir aksiga qarab, kulrang osmon bilan oynada kumushday tovlangan osmon o’rtasidagichalik farq yo’qligini sezar edi. Ehtimol, bu hol o’rtadagi masofaga emas, to’shakka mixlannb qolganidan yuragi zada bo’lib ketgan erining kayfiyatiga ham bog’liq bo’lgandir. Oynadan tomosha kilganida tomorqada yer chopayotgan xotini ko’ziga qanchalar suluv ko’ringan ekan?! Eri bu tuyg’uni o’zi bilan narigi dunyoga olib ketdi. Kyoko u tirik paytida bu haqda o’ylab ko’rmagan ekan.
O’zining bemor eri oynadan ko’rgan aksi, undan ko’ringan quyonkaramning ko’m-ko’k guli, oppoq savsan, dala chetida o’ynab yurgan bolakaylar, olis qorli tog’lar ortidan chiqib kelayotgan quyosh… Kyoko bularning barini xotirasida tiklashdan ham ko’ra bir zamonlar o’zi bilam erigagina mansub bo’lgan o’zga dunyoni sog’ingan edi. U hozirgi erini ayagani uchun ham jonu jahonini kuydirib tashqariga otilishi muqarrar bo’lgan hissiyotga yo’l bermaslik ilinjida oldingi erini bu hayotga daxli bo’lmagan, mavhum bir narsaday eslashga tirishar edi.
Kyoko may tonglarining birida radiodan qushlar sayrog’ini eshitib qoldi. Eshittirish eri qazo qilgan joyga yaqinroqdagi bir tog’dan tayyorlangan ekan.
U erini ishga kuzatdi-da, pardoz stolidan qo’loynani oldi va unda aks etgan ko’m-ko’k osmonni tomosha qila boshladi. Keyin o’zining oynadan boqib turgan yuziga tikildi. Shunda xayoliga g’alati bir fikr keldi: odam o’z yuzini faqat oynadagina ko’rishi mumkin. Shundan so’ng u har kuni yuzini tomosha qiladigan, unga qo’l tekkizib ko’radigan, o’sha aksni yuzim deb o’ylaydigan bo’ldi. Nega Tangri taolo odamni o’z yuzini ko’ra olmaydigan qilib yaratgan ekan-a?
“Balki odam yuzini ko’ra olganda gangib, esi og’ib qolarmidi?” deb so’rardi u o’zidan o’zi.
Yo’q, tabiat odamzodni azaldan yuzini ko’ra olmaydigan qilib yaratgan. Ninachi bilan beshiktervatar ko’rar ehtimol.
YO yuz odamga boshqalar ko’rishi uchun kerakmikan? Yaxshi ko’rib qolish uchun bir bahona kabi…
U qo’loynani chetga qo’ydi-da, daf’atan tutdan yasalgan pardoz stolining bezagi qo’loynasining Kamakura o’yma naqshiga mos tushmasligini payqab qoldi. Oldingi qo’loynasi erining jasadi bilan birga kuyib kulga aylangandan so’ng pardoz stoli beva bo’lib qolganday edi. Kyoko eriga qo’loynasi bilai birga yana bitta jajji oynak bergani nafaqat xayrli kechdi, balki musibat ham keltirdi. Chunki eri har kuni ularda o’z aksini ko’rar, kasallik tobora zo’rayib borayotganiyu yaqinlashib kelayotgan o’lim sharpasini payqar edi. Mabodo oyna yordamida ruhiy qotillik sodir etish mumkin bo’lsa, buni Kyoko kilmadimi? U oyna balo-qazoning uyasi ekanini ancha oldin sezgani uchun olib qo’ymoqchi bo’lganida eri ko’nmagan edi.
— Endi ko’rish quvonchini ham tortib olmoqchimisan mendan? — degan edi u o’shanda. — Ko’zim ochiqligida ko’rganlarimdan huzur qilib yashamokchiman!
Eri oynadagi hayotni deb o’zini qurbon qildi. U yomg’irdan hosil bo’lgan ko’lmakdagi oyning oynaga tushgan aksiga qarab zavqlanar edi. Haliyam o’sha oy aksi — faqat aksmikan? — uning xayolidan ketmaydi.
— Birovni yaxshi ko’rish uchun ham odam sog’lom bo’lishi kerak, — deydi yangi eri. Garchi Kyoko xijolatomuz bosh irg’asa-da, yuragining allaqaeridadir bu gapga qo’shilgisi kelmaydi. Avvaliga u, nega kasal erim bilan birga yotishdan qochib yurdim, deb o’zidai o’pka-gina qildi, ammo vaqt o’tishi bilan bu xayollari kayg’uli muxabbat haqidagi xotiraga aylandi, keyinroq esa shu xotira ham yuragini sog’inch bilan limmo-lim to’ldirib turganini anglagach, koyinmaydigan bo’ldi.
Bu eri-chi? Ayol ko’nglini juda jo’n tushunmayaptimi?
— Nega shunday yaxshi odam bo’laturib, xotiningiz bilan ajrashib ketgansiz? — deb so’radi Kyoko bir kuni undan. U lom-mim demadi. Kyoko marhum erining ukasi holi joniga ko’ymagach, bu odamga tegishga rozi bo’lgan edi. Turmush qurishlaridan oldin to’rt oycha uchrashib yurishdi. Yangi eri undan o’n besh yosh katta edi.
Kyoko homilador ekanini sezib qolib, qo’rqib ketdi. “Qo’rqyapman, qo’rqib ketyapman”, der edi u erining pinjiga tiqilib. Tinmay ko’ngli ayniyverganidan esi og’ib qolar darajaga yetdi. U hovliga yalangoyoq yugurib chiqib, qarag’ay ignabargini chaynar, o’gay o’g’lini maktabga jo’natayotib, adashib uning sumkasiga ikkalasiga ham guruch solingan nonushta qutilarini tiqar, ba’zan pardoz stoli tortmasiga xuddi u shaffoflanib qolganday tikilar va go’yo unda turgan o’yma naqshli Kamakura qo’loynasini ko’rar edi. Kyoko kechalari uyg’onib ketib, ko’rpachaga o’tirib olar, uxlab yotgan eridan ko’z uzolmay uzoq tikilib o’tiraverar edi. Inson umrining foniyligini o’ylab vahimaga tushar, xuddi erini bo’g’ib o’ldirmoqchiday, tungi kimonosi belbog’ini yecha boshlar edi. Ayni yoz chillasi bo’lgani uchun xavo kechalari ham issiq va dim bo’lishiga qaramay, avzoi badanini varaja tutib, sovuq ter bosar edi.
— Kyoko, hademay ona bo’lasan, — so’z qotardi eri uni o’ziga keltirish uchun yelkalaridai tutib silkitgancha.
Vrach uni kasalxonaga yotqizishni maslahat berdi. Kyoko yo’q deb oyoq tirab turib olsa-da, pirovardida rozi bo’lishdan o’zga chorasi qolmadi.
— Bo’pti, kasalxonaga yotaman. Faqat bir-ikki kunga ota-onamning oldiga bornb kelishimga ruxsat bersangiz, — deb iltimos qildi u.
Eri uni ota-onasinikiga olib borib ko’ydi.
Ertasi kuni u oldingi eri bilan yashagan tog’dagi uyga borish uchun yo’lga chiqdi. Sentyabrniig boshi edi — o’shanda 6u yerga ular o’n kuncha kech kelishgan edi. Poezdda yana ko’ngli aynib qusa boshladi, boshi aylandi. U manziliga yeta olmay qolishdan qo’rqar edi. Yo’q, amal-taqal qilib, manzilga yetib oldi, stantsiyada poezddan tushib, toza havodan to’yib nafas olgach, ancha yengil tortdi. Xuddi shayton vasvasasi ariganday o’ziga keldi, to’xtab, atrofdagi tog’larga g’alati razm soldi. Osmon bilan bo’ylashib turgan ko’m-ko’k tog’ tizmalari aniq-tiniq ko’rinar edi. Atrofidagi hayot uni yana og’ushiga ola boshladi. Ko’zlaridan quyilayotgan qaynoq yoshni arta-arta oldingi uyi tomon yurdi. Xuddi o’sha kezlardagiday shafaq oldida qorayib ko’rinayotgan chakalakdan qushlar chug’uri taralmoqda edi.
O’sha uyda endi boshka birov yashar, ikkiichi qavatning derazasiga oq to’rparda tutilgan edi. Kyoko uyning yaqiniga borishga yuragi betlamay, birpas jim tikilib turdi-da, qo’kqisdan o’zi ham hayratlangancha shivirladi:
— Bola sizga o’xshab qolsa, nima qilamiz?
Ko’ngli joyiga tushib, stantsiyaga qaytib ketdi.
Manba: «Tafakkur» jurnali, 2010/01
