Қораолтин ўтган йилнинг баҳорида Рюкити тиш дўхтири хонасидан унча узоқ бўлмаган оқова ариқдан тутиб олган ўша тилла балиқча эди. Болалар ўша заҳоти унга Курокин – яъни қора олтин деб ном қўйишганди…

Масази ИВАКУРА
ОЛТИН БАЛИҚЧА
Русчадан Дилдора Алиева таржимаси

   Масажи Ивакура (4.03. 1903 — 6.05. 2000) — япон адибаси. У Тояма префектурасида дунёга келган. Биринчи жаҳон урушига қадар Японияда авж ола бошлаган пролетар (инқилобий) маданияти ҳаракати фаолларидан бири бўлган. 1939 йили унинг асари Акутагава мукофоти учун ўтказилган танловда иштирок этиб, яхши баҳо олгани маълум. Уруш йиллари Япония адабиёти иттифоқи аъзоси сифатида мамлакат бўйлаб адабий тарғибот тадбирларида иштирок этган. Урушдан кейин болалар учун ёзган асарлари кенг тарқалган ва Япония компартияси тарафдори сифатида фаолият юритган. 1965 йили Япония демократик адиблар иттифоқини ташкил этишда иштирок этиб, умрининг охиригача унинг аъзоси бўлган.
    P.S. «Жаҳон адабиёти» журналида босилган ҳикояси рус тилидан таржима қилингани учун унинг исми русча транскрипциядан келиб чиққан ҳолда Масадзи тарзида берилган. Аслида унинг исми японча талаффузидан келиб чиқиб ўзбекча ифодаласак, «Масази» тарзида берилиши лозим.

Турмушга чиқиш ҳақидаги қароридан Мугино ота-онасини куздаёқ воқиф қилиб қўйганди. Токиога жўнаш олдидан бўладиган тайёргарликлар ҳам тезда бошланиб кетганди. Бу  қизнинг бўлажак турмуш ўртоғи китоб безакчи-рассомнинг хизмати билан боғлиқ эди.

Эр-хотин Адзумаларнинг кенжа қизлари Мугинодан ташқари, яна иккита катта фарзандлари бор эди. Ўғиллари Сэндае шаҳридаги университетда дарс берарди, катта қизлари  актриса бўлиб, Синэки театрида ишларди ва Токиода яшарди. Мугино жўнаб кетганидан сўнг умрларининг қолганини Хокурикининг совуқ осмони остида яшаб ўтказиш чол-кампирларнинг пешонасига ёзилганди. Қария Ёхэйнинг ёши етмишдан ўтган, хотини Мияконики эса олтмиш бешлар атрофида эди. Улар ҳали ҳам ишлашарди, лекин охирги пайтлар гоҳ қулоқнинг шанғиллашидан , гоҳ белдаги оғриқдан бир-бирларига арзи дод қилмаган кунлари йўқ эди. Бир сўз билан айтганда, қариялар ўз касалларидан иложи борича эҳтиёт бўлишга ҳаракат қилишарди.

Мугино эрталаблари ота-онасининг ёнига чиққанда кўзлари гоҳ қизариб, шишиб кетган бўларди.

– Яна кечаси билан йиғлаб чиқдим… Ҳеч ўйлаб ўйимга етолмаяпман, менсиз ҳолингиз не кечади…– деди у қўли-қўлига тегмай ҳар жой-ҳар жойга қўйиб ташланган қоғоз қутилару тўқима йўл саватларга нарсаларни чаққонлик билан жойларкан, гуноҳкор одамдай жилмайиб.

Ота-онаси билан бўладиган айрилиққа қизнинг қандай муносабатда бўлишидан қатъи назар, қарияларнинг уни дуо қилишдан ўзга чоралари қолмаганди.

Мугино биринчи никоҳидан бўлган фарзанди Рюкити билан ота-онасининг уйида яшарди. У тиш шифокори хонасининг қабул ишларини олиб боришда онасига кўмаклашарди ва маҳаллий аёллар ҳаракатининг фаолларидан эди. Барча уй-рўзғор юмушлари ҳам унинг зиммасига юкланганди. Мугинонинг ёши ўттиздан ўтганида, шахсий ҳаётини энди янгитдан тиклаш учун имконият туғилганди.

Мугинонинг уйдан кетиши она учун қаттиқ зарба бўлганди. Ҳар сафар Токио ҳақида сўз очилганда, ўз туйғуларини яширишга азбаройи мадори етмаганидан ичидаги дардини тўкиб-сочишга тайёр турарди. Ота эса, аксинча, қизининг қарорини маъқуллаб, унинг жўнаб кетишини тезлаштиришга ҳаракат қиларди.

– Наҳотки бундан хафа эмассиз? – деди пичирлаб хотини Ёхэйга, кечқурун ўринга ётишганда.

– Жуда қизиқсан-да, хотин. Бу ахир қачон бўлмасин, бошга тушиши керак бўлган табиий ҳол-ку. Қизимизнинг бахти чопди, нега энди биз бундан хафа бўлишимиз керак?

– Ростини айтсам, мени Мугино эмас, кўпроқ Рю хавотирга соляпти. Биз уни қанча койимайлик, у бирон марта ҳам умидсизликка тушмади, ўша-ўша мулойим ва соддалигича қолаверди… Энди янги жойда унинг аҳволи не кечаркин?..

– Бу гапингда жон бор. Лекин яна шуниси ҳам борки, мендек мижғов бобонинг ғамхўрлигидан қутулгани балки болага яхшидир! – деди Ёхэй ишонч билан, худди невараси томонидан қандай муносабатга лойиқ эканини аниқ билгандек.

– Лекин кексайганимда менга шундай толе “кулиб” боқишини хаёлимга ҳам келтирмагандим, энди тақдирга тан беришдан ўзга илож йўқ.
– Илтимос, кулгимни қистатма. Атрофга диққат билан бир назар ташласанг, бизнинг ҳаётимизда қандай оддий воқеа рўй берганини ўшанда биласан.

– Э, сабр-тоқатингизга балли-эй! – деди киноя билан Мияко.
– Бунга сабр-тоқатнинг нима дахли бор? Бизнинг ёшда фарзандларга халақит бермаслик учун ўзимизни сал четга олганимиз маъқулми деяпман, холос. Сенга айтсам, бу бизнинг бурчимиз! Бунга эса ўз имкониятимиздан келиб чиқиб амал қилишимиз керак.

– Сиз ўша-ўша ҳар доимгидек ажибтовурсиз. Тутган йўлингиз ҳам аниқ, равшан, бироқ…

– Аниқ, дейсанми?

Мияко индамади.

Бундан ўттиз йил бурун дунёдан ўтган онасининг ўлими билан боғлиқ хотиралар бирдан Ехэйнинг ёдига тушиб кетди.

Ёхэйнинг онаси нақ тўқсон уч йил умр кўрганди. Онаси унга қанчалик меҳр қўйганини Ёхэй яхши биларди. У хизмат тақозоси билан шаҳарда қолиб яшашга мажбур, онасининг ёнида қолиб, унга ғамхўрлик кўрсатишга имкони кўтармасди. Онасининг кексалик даври даҳшатли уруш пайтларига тўғри келганди, Ёхэй эса Худонинг бермиш куни уни армияга чақиришларини ёки қатағон қилишларини кутиб яшарди. У вақтлар онаси билан дийдор кўришишни ўйламаса ҳам бўларди. Онасига бўлган ҳурмати, меҳри янада жўшиб турган ўша пайтларда мажбурий айрилиқдан у баттар эзиларди.

Онасининг ўлими ҳақидаги телеграмма келганда, у қаттиқ қайғуга ботганди, бироқ шу билан бирга ўзида аллақандай енгиллик ҳам ҳис этганди. Ўзидан бундай бағритошликни кутмаган Ёхэй виждон азобидан ўзини йўқотиш даражасига тушганди. Бу туйғу, узоқ йиллар давомида унга азоб бериб келаётган, гўё онасидан қутулганига шукур қилган одамда кечадиган, бироқ ўзи ҳам ҳали англаб етолмаган туйғуга ўхшаб кетарди. Бу туйғу ўшанда унинг юрагига ёриб кирганча, ҳали-ҳануз уни тарк этмай келарди.

Болалари, энг аввало, Мугино билан бўлган ўзаро муносабатда Ёхэй кўпроқ ўзининг аччиқ ҳаётий тажрибаларига таяниб иш кўришга ҳаракат қиларди. Ўтган йили катта ўғли билан боғлиқ бўлган бир воқеа унинг ёдига тушиб кетди. Ота-онасини хурсанд қилиш ниятида янги йилни Тоямада кутиб олгани икки фарзанди ва хотинини олиб , Сэндаядан машинада йўлга чиққан Ётаро қалин қор ёққани сабаб йўлда қолиб кетишганди. Улар икки кечаю икки кундуз Огуни довонидан ўтиб олиш учун роса уринишди, бироқ бундан бирон наф чиқмагач, яна орқаларига қайтиб кетишга мажбур бўлишганди. Омади чопмаган ўғлига ҳамдардлик билдирган Ёхэй хотини иккови Токиога ўзлари келишди ва у ерга Ётарони ҳам оиласи билан таклиф этишди.

Ёхэй тўнғич қизи Тадзумига ҳам кўп ташвиш келтирганди. Беш йил бурун у буйрагини операция қилдирганди. Айнан шу пайтларда Тадзуми анчадан буён ўзи орзу қилиб юрган жиддий роль устида ишлаётганди. Тадзуми отасининг аҳволини ва унинг ёшида бундай операция хатарли эканини эшитди-ю, пьесада иштирок этишдан бош тортди. Онасининг қўнғироғидан сўнг у Тоямадаги клиникага зудлик билан етиб борди ва деярли йигирма кун бемор отасининг ёнида бўлди.

Кенжа қизи Мугинонинг шу пайтгача ота-онасининг бағрида яшаб, уларнинг оғирини енгил қилиб келаётгани, бу – ўзини қурбон қилгани эмасми? Ёхэй энди ўзи фарзанд ўстираётган фарзандларига эр-хотин қанчалик ташвиш туғдиришаётгани ҳақида ўйлаб, ўтган кунларни беихтиёр қайта-қайта ёдга оларди. О, айниқса, онаси оламдан ўтганида ўзини қанчалик енгил ҳис этгани бир умр ёдидан чиқмаса керак. Ёхэй ҳатто хотинининг оналик туйғусини таҳқирлашдан хавфсираб, бу гапни унга айтолмаганди. Ахир фарзандлар ҳам уларга чин юракдан боғланиб қолишганди-да.

Мугино ва неварасининг Токиога жўнаб кетишидан аввал Ёхэй унча хафа бўлмади. Уйдаги доимий шовқин-суроннинг сабабчиси бўлган Рюкитисиз унга дастлабки кунлар, балки, анча зерикарли бўлишини, албатта, тан олса-да, лекин яна бир томондан энди тинч-осойишталикда ўзини ишига бағишлашига яширинча бўласа-да, умид қиларди.

Мана, ўша кун ҳам етиб келди. Ёхэй хотини иккови қизи ва неварасини кузатиш учун вокзалга йўл олишди. Жўнаб кетаётган поезднинг орқасидан қараб қолган қария бирдан хотини икковининг ҳаётлари мазмунига айланиб қолган ва шу бугунгача уларга суянчиқ бўлиб келаётганларнинг бари мана шу сўнгги вагоннинг қизил сигналли чироқлари билан бирга энди қўлдан чиқиб, қоронғилик томон ғойиб бўлиб бораётганини ҳис этарди.

Улар тунги осойишталикка чўмган шаҳар кўчаларидан тақ-туқ қилиб одимлаганча чурқ этмай уйга қайтишарди. Энди уларни кутиб оладиган ҳеч кими йўқ зим-зиё уйга киришлари заҳоти Ёхэй ўзини мутлақо бўшлиққа тушиб қолганини ҳис этди. У одимларини жадаллатиб уйга аввал кирди-да, деворни пайпаслаб, чироқни ёқди. Улар  оёқ кийимларини алмаштиришди. Ёхэй саранжом-саришта остонага тартиб билан териб қўйилган икки жуфт резина этикдан шошибгина кўзини олиб қочди. Қариялар рутубатли даҳлиздан уйга ўтишди. Уй сув қуйгандек жим-жит эди. Уйнинг ҳувиллаб ётганини била туриб унга қадам боссанг, бедаво қайғу юрагингни абгор қиларди.

Айтадиган гапнинг ўзи йўқлигини тушунган эр-хотинлар бир-бирларига ўқтин-ўқтин кўз ташлаб қўярдилар, холос.

– Балки сакэ ичарсиз? – таклиф этди Мияко, юракни сиқадиган жимликни кўтаролмагач. Унинг талаффузида кутилмаганда Ибарака префектурасида туғилганини билдириб турувчи оҳанг пайдо бўлган эди.

– Ҳа… сакэми? Қачондан бери бизнинг уйдан сакэ топиладиган бўлиб қолди?

– Ҳа, яқинда менга Гокаямадан бир шиша мататабидзакэ олиб келишди.
– Мататабидзакэ? Актинидин (1) солинган сакэданми? Нима, мен сенга мушукмидимки…

– Мен шунчаки ҳар замонда бўлса ҳам ақлли, “тўғри сўз” эргинамнинг кайфи тарақ бўлганини  томоша қилмоқчи эдим.

Ёхэй зўрға жилмайди.

Кўп ўтмай қиш ҳам кириб келди, бу фаслнинг нақадар қаҳри қаттиқ экани қарияларга энди-энди билинаётганди. Шаҳар денгиз бўйида жойлашганди ва ҳаво булутли кунлар уларда тез-тез қор ёғиб турарди. Ёхэй ўзининг нимқоронғи иш хонасида ўтираркан,  қор бўронининг жаҳлдор гувуллашига диққат билан қулоқ тутди. Ёзмоқчи эди, ёзолмади. Кун ҳам шу тахлит ўтиб кетиши мумкин эди. Беморлар қабули тугаб, уйига қайтган Мияко баъзан эридан хабар оларди-да, сўнг икковлари манқал олдида чўққайиб ўтириб олишарди. Бир ёстиққа бош қўйган кўп йиллик эр-хотинлар сингари улар ҳам бир-бирларини бир қарашдаёқ тушунардилар ва шу билан суҳбат мавзуи тугаб, жим-жит, яна ўша-ўша бирга ҳайкалдек қотиб ўтираверишарди.

– Менимча, биз қиш элтиб қўядиган ҳаракатсизликка тушиб қолаётгандекмиз… – деди буни сезиб қолгандек, Мияко.

Ёхэй индамай кулиб қўйди.

Янги йил олдидан у қутлов номасини ёзди:

“Бизнинг фарзандларимиз тарқаб кетишди. Биз қариялар энди Янги йилни икки киши бўлиб кутиб олишимизга тўғри келади. Ҳеч нимага ярамай иккита чириб қолган дарахт… Фақатгина бизнинг эскириб, эгилиб қолган суякларимизгина баъзан бизнинг ҳали тирик эканимизни эслатиб туради, холос. Лекин, биз қариялар, бор кучимиз, сабр-тоқатимизни тўплаб, қолган умримизни муносиб ўтказишга ҳаракат қилаяпмиз.”

Ҳамиша севиб қолувчи.”

Ёхэй ўзининг маъюс ва таъсирчан қилиб ёзганларидан уялди-да, почта қутисига етмаёқ, ярим йўлда мактубни бу аҳволда жўнатишга иккиланиб қолди. Қанчалик ғалати туюлмасин, кўнгилчан қўни-қўшниларга икки қариянинг ҳаётида кечаётган бу ўзгаришлар қайғули кўринарди. Уларнинг шаҳрида сир ётмасди. Эрдан ажраган ёш аёлнинг тақдири ҳангоматалаб қўшниларга ўлгудек қизиқ туюлишига ҳайрон қолмаса ҳам бўларди. Шаҳар кўчаларининг гоҳ у ер-гоҳ бу ерида эгнига қизил свитер ва жинси кийиб олган, ўзининг тили билан айтганда “ҳилпираган байроқ”қа ўхшаш Мугинонинг қомати ора-чора кўзга ташланиб қолишига ҳамма кўникиб қолганди. Мугинонинг тўсатдан ғойиб бўлиши эса фисқу-фасод гапларга мавзу бўлмаганида ҳам бу жуда ғалати туюлган бўларди.

Мугино ва Рюкитининг жўнаб кетиши барчанинг диққатини  жалб қилган эди. Кейинги воқеалар бу воқеани яширишнинг сира иложи қолмаганини кўрсатди . Рюкити жўнаб кетиши билан мактабдош дўстларидан унинг номига йигирмадан ортиқ рангли янги йил откриткалари келди. Орадан бир оз вақт ўтиб, қандайдир учинчи синф ўқувчилари қарияга “Рюкити қолдириб кетган буюмлар”: пианкони (2) ва Рюкитининг синфдошлари чизган эсдалик расми солинган бўғчани олиб келишди. Буларнинг бари Миякони изтиробга солганди.

Мугино жўнаб кетгандан сўнг тиш шифокори Мияконинг иш хонасига ёш эркаклар бошқа кирмай қўйдилар, энди қабулхонада фақат кексаларнигина учратиш мумкин эди. Ёхэй кун бўйи иш столи ёнида хўмрайиб ўтирарди. Вақти-вақти билан хотинидан хавотирланиб қўярди: ёрдамчисиз ишини қандай эплаяпти экан?.. Сўнг Ёхэй оқсаб-тўқсаб қор босган сўқмоқдан Мияконинг ёнига шошиларди. Баъзан янги келган беморлар эса қарияни “бош мутахассис” деб ўйлаб, уни саволга кўмиб ташлашарди:
– Дўхтир, қаранг, менга тиш қўйишганди, бироқ…– ва ҳоказо.

Бундай пайтлар Ёхэй тезгина жуфтакни ростлаб қоларди. Бироқ яна қайтиб келиб, иш столига ўтирарди, лекин энди икки-уч қатордан ортиқ ёзолмасди. Кимсасиз уйдаги сукунат уни тобора ўз домига тортиб борар, қария эса оқ оралаб қолган бошини оромкурси суянчиғига қўярди-да, пинакка кетарди.

Мияко рўпарадаги уйда турадиган қўшниси билан баъзан учрашиб қолгудек бўлса, жўнаб кетган қизи тўғрисида унга алланималарни гапириб берарди. Шаҳардаги миш-мишлар мана шу тахлит тарқалаверарди. Ёлғиз кексаларга бўлган ҳамдардлик ва уларга кўрсатилаётган ғамхўрликлар кун сайин кўпайиб , Ёхэй ва хотинини ҳайрон қолдириш билан бирга  хижолатга ҳам қўя  бошлаганди.

Қиш кунларидан бирида шундай воқеа рўй берди. Февралнинг бошларида бирдан кун совуди-да, бир неча кун тинмай қор ёғди. Бундай об-ҳавода кўрпа тагидан чиққинг келмасди. Қариялар эрталабки бу ҳолатни Мияко энди беморлар қабулига кетмаса бўлмайдиган пайтгача иложи борича чўзишга ҳаракат қилишарди. Дераза ёнига бориб, Ёхэй уларнинг уйларидан то Мияконинг қабулхонасигача чувалган сўқмоқ худди супурилгандай қордан яхшилаб тозаланганини кўриб ҳайрон бўлди. Ёхэй буни қўшниларидан бири – ўрта мактаб ўқитувчиси қилганини билди. Хижолат тортган қария қўшнисига миннатдорчилик билдириш учун кирганида, қўшниси бошидаги чанғи шапкасини юлқиб ечиб, оғзидан бурқситиб буғ чиқариб нафас олаётган кўйи қарияни очиқ чеҳра билан кутиб олди-да:

– Қанақа миннатдорчилик? Қор курашга ҳам анча-мунча куч керак. Сизга қор кураш оғирлик қилади. Менга эса иш эмас. Аёлим ҳам ҳали ёш. Кўп безовта бўлмай, бу ёғини бизга қўйиб бераверинг, ҳаммаси яхши бўлади… – дея эътироз билдирди.

Ўқитувчи хотини иккови Ёхэй билан Миякога ғамхўрлик қилиб туришга қарор қилишди. Бир кун эрта тонгда Ёхэй газета тарқатгани йўл олди. Новвойхонадан унга пешвоз чиққан новвой ўзида йўқ хурсанд:

– Адзума-сан, ажойиб одамсиз-да! – деди уни чақириб.
– Ажойиблигимни қаердан била қолдингиз? – деди Ёхэй қайтарма қалпоғи тагидан ҳайрон қараб.

– Нима нотўғрими! Ахир қизингиз Муги-тан уйдан кетиб қолиб, қариган чоғингизда аёлингиз билан ёлғиз қолдингиз… Лекин сиз шундай қор бўронда ҳам ҳеч нимага ва ҳеч кимга парво қилмай, ўзингиз билган ўша йўлдан одатдагидек қадам ташлаб кетяпсиз. Нима, сизнингча, бу таҳсинга лойиқ эмасми?!

– Ҳа, мана сиз нимага шама қиляпсиз.

– Фақат бу эмас! Сиз даъват этаётган ижтимоий тузумга ишониб бўлганида эди, уни бугун эмас, эртага ўрнатиш мумкин эди. Лекин, бу қачон содир бўлади, Худо билади. Сиз бўлсангиз етмишни уриб қўйган қариясиз… Йўқ, нима десангиз денг-у, лекин, барибир сиз Адзуми-сан, ҳар қалай, ноёб одамсиз.

– Менинг ҳеч бир ноёблик жойим йўқ. Менга шу иш ёқади ва ёққани учун ҳам шуғулланяпман, бор гап шу.

– Йўқ, асло эътироз билдирманг! Барибир ажойибсиз…

Ёхэйга новвойнинг гаплари тагида бошқача маъно бордек туюлди, бироқ нонушта вақти яқинлашгани боис у суҳбатни чўзиб ўтирмади-да, эшик томон йўл олди.

– Нима, Муги-тан ва Рю-кун бу ерларга бошқа қайтишмайдими? – сўради новвой, ютоқиб.

– Ҳар ҳолда, доимий яшаш жойлари Токиода бўлади.
– Балки, ортиқча алжираётгандирман… Лекин сиз ва аёлингизга юз йил умр берилмаган-ку… Хуллас, ўзингизни асранг! Эҳтиёт қилинг…

Мана шундай хайр-хўшдан сўнг новвой эндигина печдан узилган фаранг нонларидан иккитасини қоғозга ўради-да, уни Ёхэйга узатди. Ноннинг тафти совқотган қўлларни ҳам илитди. Бу учрашувдан сўнг новвой печдан олинган янги нонлардан ора-сира қизи орқали Ёхэйнинг уйига жўнатиб турадиган бўлди.

2

“Азизларим менинг, қандайсизлар?

Ота-она уйидан учиб чиққач, истайманми буни, йўқми, энди ўзимнинг фақирона кармонимга яраша илож қидириб яшашга мажбурман. Агар қаердадир сайра балиғи сотилаётганидан хабар топсам, велосипедда ўша ерга учиб бораман. Агар йўлда арзон баргли карам учраб қолса, совуқ қотиб бўлса-да, алламаҳалгача навбат кутиб туравераман. Ҳамма гап шундаки, бундай югур-югур ташвишлар менга фақат роҳат бағишлайди. Майли, мен камбағалдирман, лекин энг муҳими, ихтиёрим ўзимда, ҳеч кимга тобе эмасман. Онам мени тушунади, деб умид қиламан.”

Мугинодан энди мана шундай мактублар кела бошлаганди. Узоқ кутишлар, меҳнатлар эвазига қизлари ўз бахтини топганидан ота-она хурсанд эдилар, унинг меҳнатсеварлиги, сабр-бардоши уларни қойил қолдирарди. Ҳозирча Мугинодан кўнгиллари тўқ эди. Эндиги барча диққат-эътибор Рюкитига қаратилганди. Уйдаги нималардир қарияларга набираларини ёдга соларди, бундан меҳрлари баттар жўшиб, болага бўлган соғинч юракларини ўртаб юборарди. Рюкитининг бирон-бир эски ўйинчоқларидан роботчаними, аскарчаними ёки бумеранг ё қайишли тўппончаними кўриб қолсалар, ўша заҳоти хотираларига муҳрланиб қолган бадиққат, кўзлари катта-катта, лабларини маҳкам қисиб олган дўндиққина болакай қалқиб чиқарди.

Баъзан Ёхэй мактаб ёнидан ўтиб қоларди. Уни пайқаб қолган Рюкитининг синфдошлари Ёхэйни ҳар кўрганларида хурсанд сакрашарди-да, унга қўлларини силкитишиб:

– Ана, бизнинг Рюкитининг буваси келяпти! – деб ҳаммага эшиттириб бақиришарди.

“Йўқ, барибир, нима қилиб бўлса-да, боланинг биз билан қолишига кўндириш керак эди!” – афсусланиб ўйларди Ёхэй.

Охирги пайтларда Рюкити дарс тайёрлаётганида кўпинча Ёхэйдан ёрдам сўрарди, бу ҳамжиҳатлик эса уларни борган сари яқинлаштирарди. Уй дафтарини кўтариб олган Рюкити бобосининг хонасига кулиб кириб келарди. Ёхэй унчалик банд бўлмаса-да, унинг тинчини бузишга ботинганга норози боққанда ҳам барибир одатдагидек кутиб олишини биларди. Рюкити бунга эътибор ҳам бермай, тинчгина бориб Ёхэйнинг рўпарасидаги столга ўтириб оларди.

– Буважон, “қўшиқ” белгиси қандай ёзилишини билмаяпман. Ўша чизиқлар тартиби қандай бўлади, кўрсатиб беринг.

– Яна қанақа “чизиқлар тартиби?!”

– Ҳм… “чизиқлар тартиби” – бу ёзиш пайтида риоя этиш зарур бўлган тартиб. Қайси чизиқ аввал келади, қайсиниси кейин…

– Ҳа, шундай демайсанми. Яна ўша ҳеч кимга кераги йўқ саволлар.

– Ҳечам унақа эмас. Ўқитувчимиз, бу она тилини ўрганишимиз учун зарур дедилар!– оёқ тираб туриб олди Рюкити.

– Биласанми, Рю, балки мактаб болаларига иероглиф (япон ёзувининг номи)  ёзишнинг энг оддий тартибини ўргатиш керакдир. Лекин мен ҳаддан ошадиган инжиқликларга қаршиман.

– Ҳа, рост, мен она тилидан яхши ўзлаштирувчилар қаторида тураман, лекин ҳуснихат борасида қолоқлардан сал юқорироқдаман.

Ёхэй таслим бўлди.

– Қулоқ сол, Рю, мен бундай тартибга қаршиман. Қани,  ўша “қўшиғинг” қандай ёзилар экан, бир эслаб кўрай-чи?.. Йўқ, ҳеч калламга келмаяпти…

– Буважон, нима, шуни ҳам билмайсизми?
– Биласанми, болам, мен хушимга келганини ёзиб ўрганганман.

– Ўҳў! – ҳайратланди Рюкити ва: “Яхши, яхши… кутубхоначидан сўрай қоламан…” – деди-да, хонадан отилиб чиқиб кетди.

“Эҳ, боласи тушмагур-ей!..” – кўнглидан ўтказди набираси изидан аччиқланиб қараб қолган Ёхэй.

Бундай воқеалар тез-тез содир бўлиб турарди.

Мияко қаердандир Рюкитининг фотосуратини ахтариб топди-да, телевизор экранининг ёнгинасига тўғнаб қўйди. Расм ўтган йил баҳорда Рюкитининг учинчи синфга ўтиши арафасида олинганди.

Суратчи Рюкитининг янги велосипед педалига оёғини қўйиб, ўзида йўқ хурсанд турган бахтли лаҳзаларини расмга муҳрлаганди. Рюкитининг юз тузилиши, гавдаси қуйиб қўйгандек онасининг ўзи эди. Пиликдай қошларига, одамни мафтун этувчи катта-катта қора кўзларига, қайрилган узун киприкларига қараб, рўпарангизда ўғил бола турганига ишонмайсиз. Боланинг ҳайратдан ёниб турган кўзлари ҳаммага бирдай самимият билан боқарди. Ҳали Рюкити эмизикли бола пайтида ҳам Ёхэй уни “оқкўнгил катта кўзлигимиз” деб эркаларди. Рюкитининг нафақат кўзлари, ҳатто  мулойимлиги ва юмшоқлиги, нозик ҳаракатлари ҳам қиз болани эслатарди. Ташқи кўриниши билан одамларни ўзига жалб қилувчи бу болакай, умуман олганда, бошқа болалар сингари ўсиб-улғайди. Тўғри, баъзан у бемаъни ишларга ҳам қўл уриб турарди. Уни “одоб қоидасини бузиб”, гўё аёллар ҳожатхонасига кирганликда айблаб, озмунча шовқин-сурон кўтаришмаганмиди … Ўшанда Рюкити ўз айбини бўйнига олмай, роса йиғлаганди. Синф раҳбари ва Мугино эса аслида нима бўлганини охиригача билишга уринган ҳам эдилар. Маълум бўлишича, бешинчи синф ўқувчиларидан бири аёллар пардозхонасига Рюкитини итариб  киргазиб, устидан қулфлаб қўйган экан.

– Қамаб қўйиб: “Ҳали дулдулинг ҳам йўқдир!” – деб мени яна роса калака ҳам қилишди, – деди ҳиқиллаб йиғларкан, Рюкити.

– Унинг мана бу калта сочигаю олди думалоқ қилиб ўйилган қип-қизил майкасига бир қарасанг, шунга ўхшаш воқеани кутиш мумкинлигини ана ўшанда тушунасан! – деди Ёхэй қизига.

Сўнг у хотини билан ғалати бир мавзу ҳақида гаплашишди.

– Аёллар учун бундай нарсалар одатий ҳол, лекин ҳақиқий япон йигити учун-чи ?.. Ўзи эркак кишини бундай кўзлар билан ҳаётда бирон-бир жиддий нимагадир эришишига умид қилса бўлармикан?!

– Нима, бу донишманд мутахассисларнинг хулосасими? – сўради таъна билан Мияко.

– Йўқ, мен ўз шахсий тажрибаларимдан келиб чиқиб айтяпман, холос. Бунинг устига Рюкитининг нафис чизиқ тортилгандек оғзи ҳам кичкинагина… Бу мени ташвишга соляпти. Эркакнинг оғзи катта, кўзлари қийиқ, қараши ўткир бўлиши керак.

– Бундай бемаъни фикрларни қаердан оласан ўзи, билмадим! Менга Рюдаги ҳамма нарса ёқади! – аччиқланиб деди Мияко ва бир оз тин олгач, яна давом этди: – Бекорга ташвишланма! Ўзингнинг оғзингга бир қара, эски ўрадай бўлиб ётибди. Сен билан танишган пайтимиз менга ҳақиқий яматолик (3) бўлиб кўрингансан.

Ёхэй хотини иккови ораларида бўлиб ўтган пичинг гапларни эслади-да, аччиқ алам ила кулимсираб қўйди. Шуни ҳам айтиш керакки, Рюнинг боши одатдагидан анча-мунча катта бўлгани боис Ёхэйнинг бор умиди шу набирасидан эди. Охирги йиллар Рюкитининг бўйи хийла ўсган бўлса-да, бу унчалик кўзга ташланмасди. Ёши тўртларга кирганида боши ўзига оғирлик қилиб, тез-тез йиқилиб ҳам тушарди. Йиқилгандан кейин ҳам у туришга ҳаракат қилмасди, ётган жойида ўйнаб ётаверарди, афтидан, унга шу қулай бўлган бўлса керак. Бундан хавотирга тушган Мугино ўғлини тезда шифокорга олиб борди. Шифокор ҳеч бир касаллик топмади ва буни бош суякнинг жадал шаклланиш ҳолати дея ташхис қўйиб қўя қолди. Ёхэйнинг чанғи шапкаси ростдан ҳам Рюкитига лоп-лойиқ келарди.

Боши катта одамларнинг афзаллик томонлари кўпроқ эканига у, ўзи айтганидек, “шахсий тажрибасидан” келиб чиқибгина ишонч ҳосил қилганди. Идиш қанча катта бўлса, унга шунча кўп нарса кетади. Рюкити ростдан ҳам биринчи синфдан бошлабоқ жисмоний тарбия дарсидан ташқари бошқа барча фанларни яхши ўзлаштириб келарди. Келажакда унинг ким бўлишини фақат кутишгина қолганди, холос. “Менинг каллам эса туғилганимдан бери худди бақлажондек чўзиқлигича қолган. Шундай бўлса-да, мендан ҳеч нима чиқмади”,– файласуфона хулоса чиқарди Ёхэй.

Бошланғич мактабда ўз қобилияти билан бошқалардан ажралиб турувчи қўшни қишлоқда яшайдиган Кикумацу деган бола у билан бирга ўқирди. Унинг боши гавдасига қараганда анча катта бўлганидан болалар уни масхаралаб Қовоқ деб чақиришарди. Ўрта мактабда уларнинг Каритани деган синфбоши эса хумкалла бола қиёфасидаги омад келтирувчи Фукусукэ қўғирчоғига ўхшарди . Япония тарихида Мэйдзи деб аталувчи даврнинг премьер-министри  – Таро Кацура ҳам бошининг катталиги билан машҳур бўлган… Гёте, Гегелдек машҳур сиймоларнинг номлари ҳам бирма-бир Ёхэйнинг ёдига туша бошлади… Буларнинг бари қарияда умид уйғотарди.

Ёхэй Токиога қўнғироқ қилиш учун баҳона изларди. У қизи билан гаплашиб бўлгач, ундан набирасини чақириб беришини сўради.

– Бу мен, Рюман! – оҳиста, тортинмай жавоб берарди Рюкити.
– Нима қиляпсан?

– Телевизор кўряпман.
– Ўртоқларинг борми?
– Бор!

Суҳбат ҳар доимгидек набирасининг:
– Бошқа гапим йўқ, гўшакни онамга бераман, – деган гапи билан тугарди.

3

Баҳорги тенг кунлик ҳафталари ҳам яқинлашиб қолганди. Жануб шамоли ёпирилиб келди-да, чўзилиб кетган қишни бир лаҳзада қувиб солди. Уй олдидаги қор уюмлари эриб, қуёш тафтидан баҳраманд ердан оч бинафшаранг туман атрофга ёйила бошлади.

Ўша куни эрталабдан чиқиндиларни олиб кетиш учун шаҳардан махсус машина келиши керак эди. Ҳовлидаги ахлатларни машина келгунча йиғиб-териб, ҳаммаёқни саранжом-саришта қилиб қўйиш Ёхэйнинг зиммасида эди. Қор эриб кетганидан сўнг сарой ёнидаги уйнинг орқасидан бир талай ахлату ва яна кераксиз алланималар топиларди.

Ёхэй яна жон-жон деб манқал ёнида исингиси келарди-ю, бироқ, шу тобда резина этигини кийиб, уйдан чиқиш керак эди. Эрталабки қуёшнинг майин нуридан кўзлари қисилди-да, орқа ҳовлининг эшигига тушди. “Жонланиш вақти келди” дея қадимдан баҳорга берилган жонли таъриф қанчалик тўғри эканини у энди бутун вужуди билан ҳис этганди.

Сарой ёнида бир талай эски-туски, лаш-лушлар хирмон бўлиб кетганини Ёхэй биларди. У ерда йўқ нарсанинг ўзи йўқ эди: айвондан қолган тахтадан тортиб, тарнов, бўш шишалар, ҳар хил катталикдаги банкалар, ва ниҳоят, намдан бўккан картону Рюкитининг ўйинчоқлари солинган қутилар бор эди. Бари шу даражада ифлосланиб, тураверганидан босилиб кетган қор бўлаклари билан қоришиб кетгандики, ҳатто Ёхэйнинг ўзи ҳам буларнинг қай бирини ёқиб ташлаш кераклигини ажратолмай қолганди.

Ёхэйнинг кўзи кутилмаганда қачонлардир ташлаб юборилган сарой ёнидаги беўхшов полиэтилен ваннага тушди-ю, кайфияти бузилди. Полиэтилендан ишланган буюмларни унинг жини суймасди. У материалнинг ўзига тоқат қилолмасди. Бундай ўйлаб кўринг, металлни не кўйга солманг, у ҳамиша бирдай ўз жилвасини йўқотмай тураверади, шундай экан, уни полиэтилен билан ёнма-ён қўйиб бўлармиди. Бир вақтлар бу болалар ваннасида жажжи Рюкитини чўмилтиришарди, сўнг у бир неча вақт ахлат қутиси сифатида ўз хизматини ўтади. Ортиқча буюмга айланишдан аранг қутулган бу “нафис” тоғора кўринишдан бундан мағрурдек ўзининг зангори тубига мустаҳкам ўрнашиб олганди.

Ёхэй ачинганидан тилини танглайига босиб чакиллатди-да, бир тўда лаш-лушлар ёнига борди. Йўқ, бу қақир-қуқурлардан бугуноқ қутулмаса бўлмайди. Аслини олганда, бу шўринг қурғур ванна сарой томидан оқиб тушаётган эриган қор ва ёмғир сувлари қирғоғигача тўлиб-тошиб ётадиган тоғора ўрнида ишлатиларди, холос. Унинг усти тунги совуқдан худди целлофан ёпилгандек юпқа муз билан қопланиб қоларди.

Демак, энг аввал сувни тўкиб ташлаш керак. Ёхэй иш қўлқопини кийди-да, тоғора четидан ушлаб уни ағдармоқчи бўлганди, кучи етмади: суви тўла тоғора унга оғирлик қилди. Аччиғи чиққан Ёхэй бор кучи билан ваннани ёнбошлатди-да, бирдан серрайганча туриб қолди – ванна ичида тирноқдан сал каттароқ қандайдир ялтироқ қора бир нарса жилдираб ерга оқаётган лойқа сувда қимирлаб турарди. Ёхэй тоғорани бир оз ушлаб турганди, ҳалиги нарса ғойиб бўлди-қолди. Оғдирганда ерга тушмай қолган ифлос бўлса керак деб ўйлаб, Ёхэй ишини давом эттираверди. Бу сафар ялтироқ нарса сув юзига яқинроқ кела бошлади. Энди унинг ўзи ҳеч иккиланмай, мустақил юқорига қараб силжиб борарди. Ёхэй кўзларига ишонмасди. Мана, ўша номаълум қора нарса юқорига сузиб чиқди. Энди унинг ташқи кўринишини Ёхэй бемалол кўрса бўлади.

– Вой-й! Бу ахир ўзимизнинг Қораолтинимиз-ку! – тонг қолиб хитоб қилди қария.

У тоғорани шошиб ерга қўйди-да, ушоққина жониворга еб қўйгудек тикилди. Кўнгли беихтиёр, худди Рюкитини учратиб қолгандай, яшнаб кетди.

Қораолтин ўтган йилнинг баҳорида Рюкити тиш дўхтири хонасидан унча узоқ бўлмаган оқова ариқдан тутиб олган  тилла балиқча эди. Болалар ўша заҳоти унга Курокин – яъни қора олтин деб ном қўйишганди. Рюкитининг бошмалдоғи тирноғидек келадиган увоққина, худди қора бўёқ билан чаплангандек қоп-қора балиқчага қўйилган бу лақаб доимий бўлиб қолганди. Бошининг ўнг ва чап томонида ғуддага ўхшаш кўзлар дўмпайиб турарди. “Сув кўзлар” дея олтин балиқчага ҳар хил номлар берилиши балки шундан келиб чиққандир. Кичкинтойнинг думидаги сузғичи очилган елпиғичдек диккайиб турарди. Балиқнинг боши билан думидан бошқа худди қўлга илинадиган ҳеч нарсаси йўқдек гўё. Думини ликонглатиб, номутаносиб қаппайиб турган бошини қийналиб буришию, сувнинг ичида худди ишбилармонлардек у ёқдан-бу ёққа зир югуришини кузатиб меҳринг товланиб кетарди. Рюкити уни сувдан оппа-осон тутиб оларди.

Беш кун давомида Рюкити Қораолтиндан сира ажралмади. У балиқчани оғзи кенгроқ катта шиша идишга солди-да, бу қўлбола аквариумни ўзининг ёзув столига қўйиб қўйди. Овқатланиш вақтида аквариум столга олиб келинарди. Кейин у бумеранг ва тўппончага қизиқиб қолиб, балиқчани бутунлай унутди. Ҳар ҳолда Ёхэй кундалик югур-югур ташвишлар билан овора бўлиб, шу бугуннинг тонгигача уни эсига ҳам келтирмаганди. Набираси бир пайтлар ўзи севиб ўйнаган ўйинчоқларини беэътибор ташлаб қўйгани учун қария катталарга қўндоқда теккан инжиқлик билан уни роса койий кетди.

“Қишни бундай ерда ўтказиб омон қолишнинг ўзи бир мўъжиза!”– Ёхэй уйга отилди.

– Гапимга қулоқ сол, Мияко! Қораолтин ахир тирик экан-ку, – деди у хотинига хурсанд бўлиб, ошхона эшигини очаркан. Мияко ўчоқ ёнида уймалашиб, нонушта тайёрлашни тугатай деб қолганди.

– А-а, сиз уни полиэтилен халтачадан топиб олдингиз, шекилли? – деди хотини эрига ўгирилиб. Лекин хотинининг овозида нимагадир ҳеч бир ҳайрат сезилмади. – Бу Рюнинг иши.

– Буни билармидинг?!
– Жуда соз, омон қолибди, бўпти-да.

Демак, биргина Ёхэйнинг ўзи балиқчани унутган-да, баридан бехабар қолган.

Мияко эрининг кетидан орқа ҳовлига шошилди. Улар тоғора ёнига боришди-да, ёнига ўтиришди ва Ёхэй:

– Хаёлот дунёсида яшовчи  ёзувчи зоти, ўзлари билмай, балки беихтиёр бағритошга айланиб қолсалар керак-да?.. – деди бирдан хафа бўлиб.

– Бу билан нима демоқчисиз?
– Қораолтинни топиб олганимда ҳаяжонга тушгандим, сенинг гапларинг ҳам менга таъсир қилди.

– Демак, мендан ранжибсиз-да?
– Йўқ, ранжимадим. Ҳамма бало ўзимда.

Мияко бу гал тилини тиёлмади.

– Бунинг ёзувчиларга алоқаси йўқ. Сиз доим раҳмсизлигингиз билан ажралиб тургансиз. Мен шамоллаб, тобим қочиб қолганда ўзингизни қандай тутганингизни бир эслаб кўринг. Ўшандай вақтда мени эркалатиб, бағрингизга босишингизни истагандим. Бунинг ўрнига сиз: “Кўчага пальтосиз чиқмаслик керак, яхши қизимаган ҳаммомда ювиниб бўлмайди…” деб насиҳатдан нарига ўтмасдингиз.

– Бўлди, етар. Минг марта айтгансан… гапиравериб безор қилдинг.
– Аҳиллигимизга кўз тегди. Ҳамонки иккимиз қолган эканмиз, энди тинч-тотув, аҳил-иноқ яшашимиз керак.

Мияко қўлини тоғорага тиқди-да, тагидаги сувдан эҳтиётлик билан ҳовучлаб олди. Унинг кафтида енгилгина чайқалаётган балиқча пайдо бўлди. Мияко қўлини деярли сувнинг бетига олиб чиққан ҳам эдики, балиқча чаққонлик билан бармоқлари орасидан сирғалиб чиқиб кетди.

– Бунчаям ажойиб бўлмаса! – завқ билан хитоб қилди Мияко. – Шундай жажжики, қўлингга олганингни ҳам айтарли сезмайсан. Бўлмаса унинг ҳам жони бор.

– Мўъжиза! Бундай мўъжизалар бу оламда тўлиб ётибди! Одамлар эътиборидан четда, қаровсиз бир аҳволга ташлаб қўйилган бўлса-да, қаҳратон қишда ҳам музнинг остида жимгина, беозор умр кечираверишади…

– Ҳа-а… Рю Қораолтинни тосга солиб қўйгандан сўнг мен уни бир неча маротаба кўришга келдим, лекин, нимадир бўлиб, ундан хабар олиш бутунлай ёдимдан кўтарилибди. Демак, унда мен ҳам бағритош эканман-да… – дея қошини чимирди Мияко.

Қораолтин бир шўнғиб кетганча, сув тубида қоп-қора гувалача бўлиб қўзғалмай ётаверди.

– Келинг, тезроқ сувини алмаштира қолайлик, – таклиф қилди Мияко. Бироқ Ёхэй унинг сўзини бўлди-да:

– Йўқ, бўлмайди. Уни сенинг иш хонангнинг ёнидаги ҳовузчага қўйиб юборамиз, – деди.

– Ҳовузга? У ерга асло қўйиб юбориб бўлмайди!
– Нима учун? У модомики омон қолган экан, майли, қўявер, ҳовузда катта бўлаверсин. У ерда кислород ҳам сероб.

– Бу мумкин эмас! Биласиз-ку, у ерни зоғорабалиқ эгаллаб олган. У бир лаҳзада балиқчамизни ютади-қўяди. Акс ҳолда Рю уни полиэтилен халтачада сақламаган бўларди.

– Шошма, нима қилишни топдим. Мен Қораолтиннинг барибир ҳовузда катта бўлишини истайман.

– Буни қандай уддалашни биласизми?
– Ҳа, биламан.

– Унда сизга ишондим. Қаранг, яна миттичамизни нобуд қилиб қўйманг.
– Бўлмағур гапни қўй!

Хотини кетгандан сўнг Ёхэй Қораолтинни кузатишда давом этди. Ишбилармондек сувда у ёқдан-бу ёққа бориб-келиб турган балиқчанинг кўнгилни ийдирувчи кўриниши беихтиёр Ёхэйнинг хотирасида набирасининг қиёфасини жонлантириб юборди. У тирик жон деб қабул қила бошлаган бу ушоққина жониворнинг кўкиштоб-қора ранги Ёхэйнинг хаёлида сирли хавотир уйғота бошлаганди. Балиқчага кўрсатаётган меҳри набирасига албатта қувонч келтиришига қария ишонарди.

4

Мияконинг тиш даволаш хонаси уларнинг уйларидан юз метрча нарида жойлашган бўлиб, ҳудуди жиҳатидан бошқа даҳага қарашли эди. Мияко у ерда эрталаб соат тўққиздан кечки соат олтигача беморларни қабул қиларди. Уйлари атрофидаги боғда орасидан шўппайиб бир нечта қарағаю қайинлар юксалиб турган супурги ўтлар ўсиб ётарди. Қабулхона олдидаги бўш ётган ерга уч йил бурун боғ дарахтларидан экишиб, манзарали тошлардан ҳар тарафга сочиб-сочиб ташлашганди. Боғбон бўш ётган ерларнинг деярли ярмини ҳовуз учун ажратиб олганди-да, унга гўё чўткада бир зумда шатир-шутир чизиб ташланган, “юрак”ни эслатувчи иероглифда ғалати қилиб букилган тухумсимон шакл берганди. Сўнг ҳовузни сувга тўлдириб, унга оқ, қизил , тилларанг зоғорабалиқларни қўйиб юборишганди . Уларнинг орасида эса энди Миякони хавотирга солаётган катта қора зоғорабалиқ ҳам бор эди.

Ёхэй деярли куннинг ярмини универмагда ўтказди. “Ҳаммаси қуш ишқибозлари учун” бўлимида бир талай катта-кичик қафаслар териб ташланганди. Бироқ Ёхэй ўзига керакли ўлчамдаги қафасни тополмаётганди.

– Бундай катта қафасни қандай қушга сотиб олмоқчисиз? – ҳайрон бўлиб сўради сотувчи.

– Менга, гапнинг очиғи… қуш қафаси керак эмас.

Сотувчи ғалати харидордан ажабланиб нарига кетди.

Таваккал деди-да, Ёхэй одатда унда қизғиш-кўкимтир ара тўтиқушини ёки парқулоқ чуғурчуқни сақлайдиган учта катта қафас сотиб олишга қарор қилди. Унинг нияти ғалати ва шу билан бирга оддий бўлиб, ҳар бир қафаснинг бир томонини олиб ташлаб, сўнг учта қафасни бирлаштириш эди.

– Мен ҳовуз атрофида ўзига хос боғ барпо қилмоқчиман, – деб тушунтирди қафасларни кўтариб келган Ёхэй хотинига.

– Ўшанда балиқчамиздан хавотир олмасак ҳам бўлади… – дея бош ирғади Мияко табассумини яшириб, – унга эрининг ниятлари телбанамо туюларди.

– Мен Қораолтиннинг янги бошпанаси нафақат ишончли, балки кенг ҳам бўлишини истайман. Ўшанда мечкай зоғорабалиқ унга кўз олайтиришдан нарига ўтолмайди.

Ёхэй на тажрибаси, на маҳорати бўлмаган бу ишга ғайрат билан киришиб кетди. У сим ва омбирни олди-да, тўппа-тўғри боғнинг ўтган йилги майсалари устига бориб жойлашди ва деярли роппа-роса икки кун қафас билан овора бўлди. Аввал новдаларни бир-биридан ажратиб, сўнг уларни сим билан бирлаштиришга тўғри келди. Бу жуда сердиққат машғулот эди. Қораолтин ўзининг майин тангачаларига зиён етказмаслиги учун симнинг ичкаридаги ўткир учларини яшириб, уни янада пухтароқ қилиб боғлаб ташлаш зарур эди. Ёхэй ишга муккасидан кетганди: у ҳатто телефонга ҳам жавоб бермади ва ҳеч кимни қабул ҳам қилмади.

Каталакни ҳовузга тантанали тушириш маросимида Мияко ҳам иштирок этди. Кумуш панжарали кенг қафаснинг деворларидан бири ҳовузнинг бир бурчагига ўрнатилди. Қораолтинни халтачадаги сувдан тутиб олган Ёхэй, тор эшик орқали балиқча билан қўлини аста ҳовузга суқди. Ехэйнинг кенг кафтида ётган Қораолтин аввал норози бўлиб, бошини ва сузгичларини ўйната бошлади. Сўнг афтидан кўникди, шекилли, қўлдан сирғалиб тушди-да, силкиниб, ўзининг янги улкан оламига сузиб кетди.

– Қизиқ, бизнинг зоғорабалиқлар бу бегонани қандай кутиб олишаркин, – деди ташвишланиб Мияко.
– Хавотир олмасак ҳам бўлади, ҳозирча ҳаммаси жойида.

Ёхэй каталакни сувга тушириши замоноқ зоғорабалиқлар – улар йигирма бештача эди – безовталаниб, каталак атрофида гир-гир айлана бошладилар . Энди улар ялтироқ тангачаларини кўз -кўз қилиб вазмин жилдираган оқар сувда тантана билан турнақатор ўтиб борардилар. Қораолтиннинг ўзи катакнинг ўртасигача сузиб борди-да, гангиб қолганиданми ё ҳузур қилибми, бир жойда туриб қолди. Мабодо балиқ сувда тўсатдан таққа тўхтаб қолса, демак, у ҳузур қиляпти, деб ўйлаш одатга айланиб қолган.

Мияконинг беморларни қабул қилиш вақти тугагунча, фахр туйғусига лиммо-лим Ёхэй ҳовуз бўйида қолди. Ёхэй, шу тобда бажарган “савоб иш”лари эвазига на фақат аллақачонлар унут бўлиб кетган, балки умуман ҳаётида жуда кам дуч келган қониқиш ҳиссини туяётганди. Уйга кетишда йўл-йўлакай:

– Бугун кечқурун Рюга қўнғироқ қилиш керак, – дея маълум қилди Ёхэй хотинига.

Эртаси кун эрталаб Ёхэй одатдагидан хийла барвақт уйғонди. Қораолтин унинг хаёлини тарк этмаётганди. Ёхэй енгил пальтосини эгнига илди-да, боғ томон ошиқди.

Зоғорабалиқларга эрталаб хўрак ташлаш Ёхэйнинг зиммасида эди. Бироқ ўша кун Ёхэй улар тўғрисида ўйламаётганди. Қораолтин ҳашаматли янги маконида илк тунини қандай ўтказганини билиш Ёхэйга тинчлик бермасди. Қария балиқчани мамнун ва бахтиёр кўришни истарди. Ахир, балиқча тор халтадаги сувдан кислородга тўйинган ва организмлар дунёсига бой бўлган кенг ҳовузга келиб тушганди-да.

Ёхэйнинг қадам товушини эшитган зоғорабалиқлар шовқин-сурон кўтариб, шитоб билан ҳовузнинг лабига ёпирилишди . Ёхэй даставвал катак ўрнатилган ерга йўл олди. Эрталаб ҳаво очиқ эди. Ёхэй сув ёнидаги тошга ўтирди-да, қора духоба қийқимига ўхшаш шарпани излаб топмоқчи бўлиб сув бетидаги шаффоф сокинликка диққат билан разм солди.

Кўз кўриб, қулоқ эшитмаган воқеа юз берди. Қораолтин бир кечада катакдан ғойиб бўлганди. Бу яна қандай бемаънилик! Ёхэй шоша-пиша шолвори почасини шимарди-да, сувга қадам қўйди. У катакка қанча разм солмасин, у бўм -бўш эди. Фақат ҳовуздаги нозик панжаранинг ялтирашигина кўзни жимирлатарди, холос. Ваҳолонки, охурнинг эшикчаси зич ёпилган, катакка эса ҳеч бир зиён етмаганди. Демак, Қораолтин бешмиллиметрли – зиғирдек – панжаранинг ёриғи орасидан лип этиб чиқиб кетибди-да. Шундай бўлиши мумкинми?

Йиғламоқдан бери бўлган Ёхэй, ғаров ходани олиб келди-да, ҳовузнинг барча чекка, пана-пастқам жойларини титкилаб кўриб чиқди. Агар балиқча қафасдан сирғалиб чиқиб кетган бўлса, у тошнинг тагига биқиниб олган ёки йўсинлар орасига яширинган бўлиши ҳам мумкин. Ҳар ҳолда Ёхэй шунга умид қиларди. Бироқ у қанча жон куйдириб изламасин, ҳовуз увоққина қора жониворни унга қайтариб бермади.

Энди, каллага содир бўлган воқеага иккита сабаб бўлиши мумкин деган хаёл келарди. Илк гумон бошда Мияко хавотирланган зоғорабалиқдан эди. Наҳотки, у бизнинг Қораолтинимизни барибир ютиб юборган бўлса? Худди жирканч бир нимага тегиб кетгандек, бундай тахминдан ҳатто Ёхэйнинг кўнгли ҳам беҳузур бўла бошлаганди.

Яна бир тахмин қолганди. Ҳовузни тозалаш ва ундаги сувни аввал ариққа, сўнг яқин орадаги анҳорга чиқариб юбориш учун унга махсус қувур олиб келиб ўрнатилди. Агар Қораолтин қувурнинг туйнугигача етиб ололса, унда, бир пайтлар Рюкити уни тутиб олган ўша ариққа қайта олиши мумкин. Ёхэй кейингисига ишонишни афзал кўрди. У яна ўша ғаров хода билан қуролланди-да, балиқчани излай кетди. Бироқ Қораолтинни топишга умид қолмаганди. Ариқ тубига қалин лой чўкканди, ундаги лойқа сув ҳам деярли қоп-қора бўлиб, унинг юзасининг баъзи-баъзи ерларида ёмғир чувалчанглари худди қизил тасма мисол иланг-биланг бўлиб сузиб юрарди.

Балки бу ифлос оқим Қораолтинни аллақачон шаҳардан ташқарига олиб чиқиб ташлагандир ва у ҳозир катта сув йўлида бамайлихотир сузиб юргандир? Ёхэйнинг калласига келган бу антиқа фикр унга нажот бағишларди.

Шунга қарамай, оғзи яна очкўзлик билан ланг очилган зоғорабалиқлар унинг хаёлини ўғирлади.

Ўзини босиб олган Ёхэй боққа қайтди. У, ачиб маромига етган соя дуккакларидан тайёрланиб қуритилган бўтқани эслатувчи омухта ем солинган қоғозхалтани очди- да, уни сиқимлаб олиб сувга ташлай бошлади. Ана бошланди томоша! Бир-бирини итарган, туртиб-сурган оч зоғорабалиқлар сувга улоқтирилган увоқларга ўзларини ота бошладилар. Ёхэй чўчиб тушди: оч қизил оғзи худди ғордек очилиб турган бу баднафс балиқлар бунчаям жирканч бўлмаса.

Қизил, малла ва оқ зоғорабалиқлар одатда гала-гала бўлиб тўпланишарди-да, бекиниб ҳам ўтирмай ҳовузнинг бетига қалқиб чиқиб, бамайлихотир тийғаниб боришарди. Уларнинг орасида Мияко Ҳукмдор деб ном қўйган фақат катта зоғорабалиқгина кўринмасди, холос. Ўзини айнан шундай идора қилиш балки қора зоғорабалиқларга хос бўлган одатдир? Ҳукмдор ҳовуз тубида бемалол чўзилиб олиб, воқеани эринибгина кузатарди. У йўлига тўғаноқ бўлган балиқларни сурбетларча туртиб-суртиб, хўрак илинжида вақти-вақти билан сув юзига кўтариларди-да, яна қайтиб шўнғиб кетарди. Ёхэй шу кунгача ўз балиқларини яхши кўриб, ҳатто қандайдир меҳри товланиб кузатарди. Жорий қилинган тартибга амал қилиб, даҳшатли шубҳа остида қолган Ҳукмдор бу сафар ҳам сувнинг юзида охиргилардан бири бўлиб пайдо бўлди. У чақалоқникидек нафис-пушти пўстлоқ билан қопланган оғзини ланг очди-да, ёнма-ён сузиб юрган емакни ютиб юборди. Ёхэйнинг нафаси ичига тушиб кетди. “Бунақа жиғилдонга илон ҳам индамай сиғиб кетаверади-ку. – Қариянинг Ҳукмдорга бўлган меҳридан асар ҳам қолмади. Одатдаги емагини иштаҳа билан жиғилдонига уриб олган бу нобакор ўзини жўрттага содда-муғомбир қилиб кўрсатарди. Мўлтонининг ўзи-я!..” Орадан бир мунча фурсат ўтди. Ҳукмдор ўзининг бақувват гавдаси билан тез чап берди-да, сув қаърига шўнғиб кетди. Ёхэй ваҳимали хаёлдан фориғ бўлишга нечоғлик уринмасин, ғойиб бўлган Қораолтин барибир унга қора зоғорабалиқнинг ғўлабур қурсоғида сапчиб-сапчиб тушаётгандек туюлаверарди.

Ҳозир зоғорабалиқлар чиндан ҳам ҳовузларда урчитиляпти, лекин бир вақтлар бу балиқлар йиртқич жонивор ҳисобланарди. “Йўқ, энди мени лақиллатолмайсан!” – Ёхэй уйга дили хуфтон бўлиб қайтди.

Мияко бунинг барида астойдил Ҳукмдорни айбларди. Аёл зоғорабалиқларнинг мечкайлигини билгани учун ҳам агар Қораолтин унинг оғзи атрофида ўралашадиган бўлса, зоғорабалиқ ўз савқи табиийсига бўйсуниб, бундай хушхўр бўлакдан шунчаки воз кеча олмаслигини тасаввур қилиш қийин эмасди.

– Ҳовуздан халос бўлиб, жонини сақлаб қолишни Қораолтин барибир уддалаган бўлиши керак! – Ёхэй ўзини юпатиш илинжида буни бот-бот такрорларди. Ҳар ҳолда Мияконинг нохуш фарази ҳақиқатга яқин бўлса ажабмас.

Кейинги уч-тўрт кун ичида Ёхэй ҳаяжондан ўзини қўярга жой тополмай қолганди. Ҳаёт унга шундай сермазмун туюлаётгандики, ҳатто у қизи ва набираси жўнаб кетгандан сўнг кўнглини вайрон қилаётган ёлғизликдан халос бўлгандек эди. У энди сўна бошлаётганди. Руҳи ҳам синиб борарди. Ҳамма бало, Рюкитининг қисмати билан Қораолтиннинг кўргиликлари ўртасида қандайдир боғлиқлик бор, дея қариянинг тахмин қилаётганида эди.

Охири чидолмаган қария:
– Мен бориб Рюкитини кўриб келаман,– деди кечки овқат пайти гап бошлаб хотинига.

– Ахир баҳорги таътилда унинг ўзи келади-ку.
– Келади… Эшикка тикилавериб кўзларим тўрт бўлди.

– Ўзи жуда Токиога боргингиз келяпти, шекилли.
– Рюкитини шундай соғиндимки… Асти қўявер.

– Мен ҳам сиз билан… Ҳа, лекин  беморларимни ташлаб  кетолмайман-ку.

– Ҳозир ўзинг уни таътилга келади деб айтдинг-ку. Энди бир оз сабр қил. Улар қандай яшашяпти экан, буни қачон кўраркинман деб сира сабрим чидамаяпти.

Ва ниҳоят Мияконинг розилиги ҳам олинди.

5

Ўқув йили охирлаб қолганди, Токиога жўнайдиган поезд ҳам одамга тўла эди. Ёхэй сафарга тўсатдан отлангани учун ҳам чиптани фақат умумий вагонга ололганди, холос . Бироқ Кнадзава ва Такаокдан сўнг ўтирадиган жойларнинг бари банд эди

Ёхэйнинг вагон-ресторандан паноҳ топишдан ўзга чораси қолмаганди. Кутилмаганда яқин-атрофдаги столда ўтирган йўловчилардан бири унга қўлини силкиди. Ёхэй ҳайрон бўлиб тўхтади-да: “Наҳотки бу ўзимизнинг новвой бўлса?” деб ўйлади.

Қомати салобатли дўкондор башанг либос кийгани боис ҳам Ёхэй уни дарров танимади. Пиво шишаларига тўлиб кетган столда яна икки киши ўтирарди.

– Марҳамат, бош устига, Адзума-сан! – Ёхэйни таклиф этди новвой ва ҳамроҳига таништирди. – Учрашган жойимизни қаранг-а! Сиз ҳам Токиогами?

– Ҳа, қизимнинг олдига.
– Демак, Муги-таннинг олдига кетаётган экансиз-да. Жуда соз. Хурсандман…

– Ўзингиздан сўрасак?
– Бизми? Биз деҳқончилик ва ўрмон хўжалиги вазирлигига.

– Вазирликка дейсизми? Нима масалада?
– Сиздан ибрат олиб, фойдали иш билан шуғулланишга аҳд қилдик. Арзнома, йўқ, тўғрироғи, талабномамиз бор.

– Гап бу ёқда денг. Бу жуда-жуда…
– Сиз нима деб ўйлайсиз, Адзума-сан, япон новвойлари ҳозир нимадан кўпроқ ташвишдалар? Бизга ун зарур! Давлат бўлса ҳозир бизни ун билан фақат тўқсон фоиз миқдоридагина таъминлай олиши мумкин. Биз танг аҳволдамиз. Шу важдан Бутуняпония новвойлари ассоциацияси деҳқончилик ва ўрмон хўжалиги вазирлигига мурожаат этишга қарор қилди. Бу масала, сўзсиз, ортиқча шоли масаласи билан боғлиқ. Бироқ биз деҳқонлар билан сан-манга бормоқчи эмасмиз. Хуллас, масала жиддий, ҳукумат буни аниқлаб, тагига етиши шарт.

Новвой ҳаяжонини яширолмай баланд овозда гапирарди.

– Ҳа-а, бу осон масала эмас.
– Адзума-сан, бизни сизнинг ҳамдардлигингиз эмас, фикрингиз қизиқтиради.

– Бирон-бир фикрга келиш учун… – деб Ёхэй гап бошлаганди, новвой ўша заҳоти унинг сўзини бўлди-да:

– Яқинда журналлардан бирида сизнинг буюк назариётчингиз Маркс  ҳақидаги мақолага кўзим тушиб қолди.

– Бунинг нима алоқаси бор, тушунмадим?
– Демак, маълум бўлишича, ўша назариётчи ўзи жонбозлик кўрсатган ижтимоий тузумни кўролмай дунёдан ўтган экан-да.

– Шундай экан, нима ҳам қилардик.
– Бу дегани, демак, уни алам ва умидсизлик изтироби адойи тамом қилибди-да.

– У умрининг сўнгги кунларида ҳам бор куч-ғайратини илмий-назарий фаолиятга бағишлаганди.

– А, ҳали гап бу ёқда денг. Ундай бўлса, мен яна ўша сиз билан суҳбатлашган масалага қайтишни истардим. Адзума-сан, сиз қачондир яхши кунлар бўлади ва биз ёруғ кунларга албатта етамиз деганингиз эсимда. Ўша кунлар қачон келади? Қачон? Бизнинг жўн ҳисоб-китобларимиз бўйича бунинг ҳеч таги кўринмаяпти. Ҳозирча умид қилишдан ўзга чора йўққа ўхшайди.

– Ҳа, умидни узмаслик керак, аммо шуни ҳам эсдан чиқармангки, биз фақат мавҳум фикр-мулоҳзалардан келиб чиқиб айтаётганимиз йўқ буни. Бари далиллар билан тасдиқланган.

– Тасдиқланган, дейсизми. Афсус, бундай мураккаб масалаларга бизнинг тишимиз ўтмайди. Сизнинг орзуларингиз эса ҳозирча ушалаётгани йўқ.
– Ушалади! Сиздек фикрлайдиганлар қанча кўп бўлса, мақсадимиз шунчалик тез рўёбга чиқади.

– Наҳотки биздек новвойлару гуруч сотувчилардан бирон наф бўлса?

– Ўйлашимча, наф бўлади!
– Ва ниҳоят баъзи бир равшанликлар киритдингиз.

Ҳамма кулиб юборди.

Наоэцдан йўл тикка ўнгга, Марказий Японияга бурилди. Мартнинг учинчи ўн кунлиги бошланган бўлса-да, ҳали у ер-бу ерларни қалин қор босиб ётганди, поезддан Мёкокогэн станциясига бир гала чанғичилар келиб тушишди.

Мана, Синано ҳам ортда қолди. Поезд Усун туннелига бир шўнғиб чиққанидан сўнг деразадан Канто водийсининг ям-яшил даласи ҳам кўрина бошлади. “Ҳа, бизнинг Тоямага нисбатан баҳор бу ерларда анча эрта бошланар экан.”

Мёкокогэн станциясидан сўнг ва ниҳоят Ёхэйга ҳам бўшаган ердан жой тегди. У ҳузур билан ўзини ўриндиқ суянчиғига ташлади-да, набирасини эслай кетди:

“…Уэно вокзалига поезд кеч соат бешда етиб бориши керак. Мен яна икки марта поезддан поездга ўтиришим керак, ўшанда Китидзёдзига соат еттиларга етиб бораман…”

Ёхэй Уэно вокзалида новвой ва унинг дўстлари билан хайрлашди – улфатлар саунага шошишарди. Ёхэй шаҳар электрпоездининг жадвалидан бехабарлиги сабаб Мугино билан телефонда гаплашганда келишини фақат тахминий вақтини ва уйга ўзи етиб боришини айтиб қизини огоҳлантирди. Бироқ ҳозир Китидзёдзига яқинлашиб қолганида қария қизи ва набираси уни кутиб олишларини жуда хоҳлаётганди.

Тезлиги секинлашиб бораётган электричка платформа бўйлаб жила бошлади ва ўзидаги ноёб ўхшашлик билан ҳамон уни ҳайратга солиб келаётган чеҳраларга Ёхэйнинг дарров кўзи тушди.

“Ҳартугул келишди!” Қораолтин ғойиб бўлиши билан кечагина Ёхэйга азоб бераётган хавотиру ғашликликлар ўша заҳоти ёқимсиз тушдек ғойиб бўлди.

Қизи ва набираси унга қўлларини силкитишди -да, нимадир деб бақиришди, бироқ қария уларнинг сўзларини тузукроқ англолмади. Поезд ҳали тўхташга ҳам улгурмай, Мугино билан ўғли ўзларини Ёхэйнинг вагонига отишди.

– Келганингиз қандай яхши бўлди, ота!
– Сизни соғиндим, бобожон!

Ёхэй сочлари кузалган набирасининг бошига юзини босар экан, эсанкираганча:
– Қани менинг Рюкитигинам…– деб минғирлади.
– Мени Қораолтиним қалай? – чўзиб ўтирмай сўради набираси.

– Қораолтинингми? Биласанми… Хуллас, у сойга оқиб кетди…
– Ў-ў… демак, келган жойига яна қайтиб кетибди-да?

Илҳақ бўлиб кутганига қарамай, Рюкити бу янгиликни бамайлихотир қабул қилди ва Ёхэй тезроқ мавзуни ўзгартиришга шошилди.

– Рю, бўйинг яна ҳам чўзилибди, шекилли?
– Ҳечам! Унчалик ўсмаганман! – эътироз билдирди набираси ёниб турган кўзларида ҳайрат ила. Унинг эгнига яп-янги йўл-йўл оқ-қора свитер ва кенг почали шим кийганди. Боланинг елкалари энг камида бир размерга ўсганди.

“Хайрият, кап-катта йигит бўлиб қолибди. Талаффузини айтмайсизми, ҳақиқий токиочасига!”

– Рюкити бу ерларда касал бўлиб қолмадимикан?– минғиллади Ёхэй худди ўзи билан ўзи сўзлашаётгандек.

– Мени соғинмагансиз, шекилли? – ранжибгина сўради Мугино отасига қараб.

Ёхэйнинг платформага териб қўйилган юклари бус-бутунлигига ишонч ҳосил қилгач, Мугино совға-саломга тўла қоғозхалталарни ола бошлади. Ёхэй энди қопчиғига қўлини узатганди, Рю ундан чаққонроқ чиқиб қолди.

– Бобожон, бу жуда оғир, сиз кўтарманг! – деди набираси уни аяб ва каттагина қопчиқни елкасига ортди-да, ҳайратдан эсанкираб қолган бобосига ҳам қарамай, дадил олға юриб кетаверди.

Ёхэй пальтосининг чўнтагига қўлини суқди-да, букчайганча итоаткорона оҳиста қадам босиб уларга эргашди. Мугино билан назоратдан ўта туриб, у бир сонияга тўхтади ва кўчадаги оломон ичидан набирасини излай кетди. Рюкитининг гавдаси оқшом қоронғусида гоҳ ғойиб бўлар, гоҳ неон шуълаларининг тўрсимон ёруғида гўё олис парвозга отланган қушдек яна пайдо бўлиб қолаверарди.

ИЗОҲЛАР

1. Японияда ўсадиган бу ўсимлик бод касалига шифо. Актинидин хосилининг ҳиди ва таъмини мушуклар хуш кўради
2. П и а н к о – пуфлаб чалинадиган клавишли болалар асбоби
3. Я м а т о – Япониянинг қадимги номи.Бу ўринда қадимги даврда яшаган одам маъносида қўлланилган.

Манба: «Жаҳон адабиёти» журнали, 2012/03

Masazi IVAKURA
OLTIN BALIQCHA
Ruschadan Dildora Alieva tarjimasi

Masaji Ivakura (4.03. 1903 — 6.05. 2000) — yapon adibasi. U Toyama prefekturasida dunyoga kelgan. Birinchi jahon urushiga qadar Yaponiyada avj ola boshlagan proletar (inqilobiy) madaniyati harakati faollaridan biri bo’lgan. 1939 yili uning asari Akutagava mukofoti uchun o’tkazilgan tanlovda ishtirok etib, yaxshi baho olgani ma’lum. Urush yillari Yaponiya adabiyoti ittifoqi a’zosi sifatida mamlakat bo’ylab adabiy targ’ibot tadbirlarida ishtirok etgan. Urushdan keyin bolalar uchun yozgan asarlari keng tarqalgan va Yaponiya kompartiyasi tarafdori sifatida faoliyat yuritgan. 1965 yili Yaponiya demokratik adiblar ittifoqini tashkil etishda ishtirok etib, umrining oxirigacha uning a’zosi bo’lgan.
P.S. «Jahon adabiyoti» jurnalida bosilgan hikoyasi rus tilidan tarjima qilingani uchun uning ismi ruscha transkriptsiyadan kelib chiqqan holda Masadzi tarzida berilgan. Aslida uning ismi yaponcha talaffuzidan kelib chiqib o’zbekcha ifodalasak, «Masazi» tarzida berilishi lozim.

Turmushga chiqish haqidagi qaroridan Mugino ota-onasini kuzdayoq voqif qilib qo’ygandi. Tokioga jo’nash oldidan bo’ladigan tayyorgarliklar ham tezda boshlanib ketgandi. Bu qizning bo’lajak turmush o’rtog’i kitob bezakchi-rassomning xizmati bilan bog’liq edi.

Er-xotin Adzumalarning kenja qizlari Muginodan tashqari, yana ikkita katta farzandlari bor edi. O’g’illari Sendae shahridagi universitetda dars berardi, katta qizlari aktrisa bo’lib, Sineki teatrida ishlardi va Tokioda yashardi. Mugino jo’nab ketganidan so’ng umrlarining qolganini Xokurikining sovuq osmoni ostida yashab o’tkazish chol-kampirlarning peshonasiga yozilgandi. Qariya Yoxeyning yoshi yetmishdan o’tgan, xotini Miyakoniki esa oltmish beshlar atrofida edi. Ular hali ham ishlashardi, lekin oxirgi paytlar goh quloqning shang’illashidan , goh beldagi og’riqdan bir-birlariga arzi dod qilmagan kunlari yo’q edi. Bir so’z bilan aytganda, qariyalar o’z kasallaridan iloji boricha ehtiyot bo’lishga harakat qilishardi.

Mugino ertalablari ota-onasining yoniga chiqqanda ko’zlari goh qizarib, shishib ketgan bo’lardi.

– Yana kechasi bilan yig’lab chiqdim… Hech o’ylab o’yimga yetolmayapman, mensiz holingiz ne kechadi…– dedi u qo’li-qo’liga tegmay har joy-har joyga qo’yib tashlangan qog’oz qutilaru to’qima yo’l savatlarga narsalarni chaqqonlik bilan joylarkan, gunohkor odamday jilmayib.

Ota-onasi bilan bo’ladigan ayriliqqa qizning qanday munosabatda bo’lishidan qat’i nazar, qariyalarning uni duo qilishdan o’zga choralari qolmagandi.

Mugino birinchi nikohidan bo’lgan farzandi Ryukiti bilan ota-onasining uyida yashardi. U tish shifokori xonasining qabul ishlarini olib borishda onasiga ko’maklashardi va mahalliy ayollar harakatining faollaridan edi. Barcha uy-ro’zg’or yumushlari ham uning zimmasiga yuklangandi. Muginoning yoshi o’ttizdan o’tganida, shaxsiy hayotini endi yangitdan tiklash uchun imkoniyat tug’ilgandi.

Muginoning uydan ketishi ona uchun qattiq zarba bo’lgandi. Har safar Tokio haqida so’z ochilganda, o’z tuyg’ularini yashirishga azbaroyi madori yetmaganidan ichidagi dardini to’kib-sochishga tayyor turardi. Ota esa, aksincha, qizining qarorini ma’qullab, uning jo’nab ketishini tezlashtirishga harakat qilardi.

– Nahotki bundan xafa emassiz? – dedi pichirlab xotini Yoxeyga, kechqurun o’ringa yotishganda.

– Juda qiziqsan-da, xotin. Bu axir qachon bo’lmasin, boshga tushishi kerak bo’lgan tabiiy hol-ku. Qizimizning baxti chopdi, nega endi biz bundan xafa bo’lishimiz kerak?

– Rostini aytsam, meni Mugino emas, ko’proq Ryu xavotirga solyapti. Biz uni qancha koyimaylik, u biron marta ham umidsizlikka tushmadi, o’sha-o’sha muloyim va soddaligicha qolaverdi… Endi yangi joyda uning ahvoli ne kecharkin?..

– Bu gapingda jon bor. Lekin yana shunisi ham borki, mendek mijg’ov boboning g’amxo’rligidan qutulgani balki bolaga yaxshidir! – dedi Yoxey ishonch bilan, xuddi nevarasi tomonidan qanday munosabatga loyiq ekanini aniq bilgandek.

– Lekin keksayganimda menga shunday tole “kulib” boqishini xayolimga ham keltirmagandim, endi taqdirga tan berishdan o’zga iloj yo’q.
– Iltimos, kulgimni qistatma. Atrofga diqqat bilan bir nazar tashlasang, bizning hayotimizda qanday oddiy voqea ro’y berganini o’shanda bilasan.

– E, sabr-toqatingizga balli-ey! – dedi kinoya bilan Miyako.
– Bunga sabr-toqatning nima daxli bor? Bizning yoshda farzandlarga xalaqit bermaslik uchun o’zimizni sal chetga olganimiz ma’qulmi deyapman, xolos. Senga aytsam, bu bizning burchimiz! Bunga esa o’z imkoniyatimizdan kelib chiqib amal qilishimiz kerak.

– Siz o’sha-o’sha har doimgidek ajibtovursiz. Tutgan yo’lingiz ham aniq, ravshan, biroq…

– Aniq, deysanmi?

Miyako indamadi.

Bundan o’ttiz yil burun dunyodan o’tgan onasining o’limi bilan bog’liq xotiralar birdan Yexeyning yodiga tushib ketdi.

Yoxeyning onasi naq to’qson uch yil umr ko’rgandi. Onasi unga qanchalik mehr qo’yganini Yoxey yaxshi bilardi. U xizmat taqozosi bilan shaharda qolib yashashga majbur, onasining yonida qolib, unga g’amxo’rlik ko’rsatishga imkoni ko’tarmasdi. Onasining keksalik davri dahshatli urush paytlariga to’g’ri kelgandi, Yoxey esa Xudoning bermish kuni uni armiyaga chaqirishlarini yoki qatag’on qilishlarini kutib yashardi. U vaqtlar onasi bilandiydor ko’rishishni o’ylamasa ham bo’lardi. Onasiga bo’lgan hurmati, mehri yanada jo’shib turgan o’sha paytlarda majburiy ayriliqdan u battar ezilardi.

Onasining o’limi haqidagi telegramma kelganda, u qattiq qayg’uga botgandi, biroq shu bilan birga o’zida allaqanday yengillik ham his etgandi. O’zidan bunday bag’ritoshlikni kutmagan Yoxey vijdon azobidan o’zini yo’qotish darajasiga tushgandi. Bu tuyg’u, uzoq yillar davomida unga azob berib kelayotgan, go’yo onasidan qutulganiga shukur qilgan odamda kechadigan, biroq o’zi ham hali anglab yetolmagan tuyg’uga o’xshab ketardi. Bu tuyg’u o’shanda uning yuragiga yorib kirgancha, hali-hanuz uni tark etmay kelardi.

Bolalari, eng avvalo, Mugino bilan bo’lgan o’zaro munosabatda Yoxey ko’proq o’zining achchiq hayotiy tajribalariga tayanib ish ko’rishga harakat qilardi. O’tgan yili katta o’g’li bilan bog’liq bo’lgan bir voqea uning yodiga tushib ketdi. Ota-onasini xursand qilish niyatida yangi yilni Toyamada kutib olgani ikki farzandi va xotinini olib , Sendayadan mashinada yo’lga chiqqan Yotaro qalin qor yoqqani sabab yo’lda qolib ketishgandi. Ular ikki kechayu ikki kunduz Oguni dovonidan o’tib olish uchun rosa urinishdi, biroq bundan biron naf chiqmagach, yana orqalariga qaytib ketishga majbur bo’lishgandi. Omadi chopmagan o’g’liga hamdardlik bildirgan Yoxey xotini ikkovi Tokioga o’zlari kelishdi va u yerga Yotaroni ham oilasi bilan taklif etishdi.

Yoxey to’ng’ich qizi Tadzumiga ham ko’p tashvish keltirgandi. Besh yil burun u buyragini operatsiya qildirgandi. Aynan shu paytlarda Tadzumi anchadan buyon o’zi orzu qilib yurgan jiddiy rol ustida ishlayotgandi. Tadzumi otasining ahvolini va uning yoshida bunday operatsiya xatarli ekanini eshitdi-yu, p`esada ishtirok etishdan bosh tortdi. Onasining qo’ng’irog’idan so’ng u Toyamadagi klinikaga zudlik bilan yetib bordi va deyarli yigirma kun bemor otasining yonida bo’ldi.

Kenja qizi Muginoning shu paytgacha ota-onasining bag’rida yashab, ularning og’irini yengil qilib kelayotgani, bu – o’zini qurbon qilgani emasmi? Yoxey endi o’zi farzand o’stirayotgan farzandlariga er-xotin qanchalik tashvish tug’dirishayotgani haqida o’ylab, o’tgan kunlarni beixtiyor qayta-qayta yodga olardi. O, ayniqsa, onasi olamdan o’tganida o’zini qanchalik yengil his etgani bir umr yodidan chiqmasa kerak. Yoxey hatto xotinining onalik tuyg’usini tahqirlashdan xavfsirab, bu gapni unga aytolmagandi. Axir farzandlar ham ularga chin yurakdan bog’lanib qolishgandi-da.

Mugino va nevarasining Tokioga jo’nab ketishidan avval Yoxey uncha xafa bo’lmadi. Uydagi doimiy shovqin-suronning sababchisi bo’lgan Ryukitisiz unga dastlabki kunlar, balki, ancha zerikarli bo’lishini, albatta, tan olsa-da, lekin yana bir tomondan endi tinch-osoyishtalikda o’zini ishiga bag’ishlashiga yashirincha bo’lasa-da, umid qilardi.

Mana, o’sha kun ham yetib keldi. Yoxey xotini ikkovi qizi va nevarasini kuzatish uchun vokzalga yo’l olishdi. Jo’nab ketayotgan poezdning orqasidan qarab qolgan qariya birdan xotini ikkovining hayotlari mazmuniga aylanib qolgan va shu bugungacha ularga suyanchiq bo’lib kelayotganlarning bari mana shu so’nggi vagonning qizil signalli chiroqlari bilan birga endi qo’ldan chiqib, qorong’ilik tomon g’oyib bo’lib borayotganini his etardi.

Ular tungi osoyishtalikka cho’mgan shahar ko’chalaridan taq-tuq qilib odimlagancha churq etmay uyga qaytishardi. Endi ularni kutib oladigan hech kimi yo’q zim-ziyo uyga kirishlari zahoti Yoxey o’zini mutlaqo bo’shliqqa tushib qolganini his etdi. U odimlarini jadallatib uyga avval kirdi-da, devorni paypaslab, chiroqni yoqdi. Ular oyoq kiyimlarini almashtirishdi. Yoxey saranjom-sarishta ostonaga tartib bilan terib qo’yilgan ikki juft rezina etikdan shoshibgina ko’zini olib qochdi. Qariyalar rutubatli dahlizdan uyga o’tishdi. Uy suv quygandek jim-jit edi. Uyning huvillab yotganini bila turib unga qadam bossang, bedavo qayg’u yuragingni abgor qilardi.

Aytadigan gapning o’zi yo’qligini tushungan er-xotinlar bir-birlariga o’qtin-o’qtin ko’z tashlab qo’yardilar, xolos.

– Balki sake icharsiz? – taklif etdi Miyako, yurakni siqadigan jimlikni ko’tarolmagach. Uning talaffuzida kutilmaganda Ibaraka prefekturasida tug’ilganini bildirib turuvchi ohang paydo bo’lgan edi.

– Ha… sakemi? Qachondan beri bizning uydan sake topiladigan bo’lib qoldi?

– Ha, yaqinda menga Gokayamadan bir shisha matatabidzake olib kelishdi.
– Matatabidzake? Aktinidin (1) solingan sakedanmi? Nima, men senga mushukmidimki…

– Men shunchaki har zamonda bo’lsa ham aqlli, “to’g’ri so’z” erginamning kayfi taraq bo’lganini tomosha qilmoqchi edim.

Yoxey zo’rg’a jilmaydi.

Ko’p o’tmay qish ham kirib keldi, bu faslning naqadar qahri qattiq ekani qariyalarga endi-endi bilinayotgandi. Shahar dengiz bo’yida joylashgandi va havo bulutli kunlar ularda tez-tez qor yog’ib turardi. Yoxey o’zining nimqorong’i ish xonasida o’tirarkan, qor bo’ronining jahldor guvullashiga diqqat bilan quloq tutdi. Yozmoqchi edi, yozolmadi. Kun ham shu taxlit o’tib ketishi mumkin edi. Bemorlar qabuli tugab, uyiga qaytgan Miyako ba’zan eridan xabar olardi-da, so’ng ikkovlari manqal oldida cho’qqayib o’tirib olishardi. Bir yostiqqa bosh qo’ygan ko’p yillik er-xotinlar singari ular ham bir-birlarini bir qarashdayoq tushunardilar va shu bilan suhbat mavzui tugab, jim-jit, yana o’sha-o’sha birga haykaldek qotib o’tiraverishardi.

– Menimcha, biz qish eltib qo’yadigan harakatsizlikka tushib qolayotgandekmiz… – dedi buni sezib qolgandek, Miyako.

Yoxey indamay kulib qo’ydi.

Yangi yil oldidan u qutlov nomasini yozdi:

“Bizning farzandlarimiz tarqab ketishdi. Biz qariyalar endi Yangi yilni ikki kishi bo’lib kutib olishimizga to’g’ri keladi. Hech nimaga yaramay ikkita chirib qolgan daraxt… Faqatgina bizning eskirib, egilib qolgan suyaklarimizgina ba’zan bizning hali tirik ekanimizni eslatib turadi, xolos. Lekin, biz qariyalar, bor kuchimiz, sabr-toqatimizni to’plab, qolgan umrimizni munosib o’tkazishga harakat qilayapmiz.”

Hamisha sevib qoluvchi.”

Yoxey o’zining ma’yus va ta’sirchan qilib yozganlaridan uyaldi-da, pochta qutisiga yetmayoq, yarim yo’lda maktubni bu ahvolda jo’natishga ikkilanib qoldi. Qanchalik g’alati tuyulmasin, ko’ngilchan qo’ni-qo’shnilarga ikki qariyaning hayotida kechayotgan bu o’zgarishlar qayg’uli ko’rinardi. Ularning shahrida sir yotmasdi. Erdan ajragan yosh ayolning taqdiri hangomatalab qo’shnilarga o’lgudek qiziq tuyulishiga hayron qolmasa ham bo’lardi. Shahar ko’chalarining goh u yer-goh bu yerida egniga qizil sviter va jinsi kiyib olgan, o’zining tili bilan aytganda “hilpiragan bayroq”qa o’xshash Muginoning qomati ora-chora ko’zga tashlanib qolishiga hamma ko’nikib qolgandi. Muginoning to’satdan g’oyib bo’lishi esa fisqu-fasod gaplarga mavzu bo’lmaganida ham bu juda g’alati tuyulgan bo’lardi.

Mugino va Ryukitining jo’nab ketishi barchaning diqqatini jalb qilgan edi. Keyingi voqealar bu voqeani yashirishning sira iloji qolmaganini ko’rsatdi . Ryukiti jo’nab ketishi bilan maktabdosh do’stlaridan uning nomiga yigirmadan ortiq rangli yangi yil otkritkalari keldi. Oradan bir oz vaqt o’tib, qandaydir uchinchi sinf o’quvchilari qariyaga “Ryukiti qoldirib ketgan buyumlar”: piankoni (2) va Ryukitining sinfdoshlari chizgan esdalik rasmi solingan bo’g’chani olib kelishdi. Bularning bari Miyakoni iztirobga solgandi.

Mugino jo’nab ketgandan so’ng tish shifokori Miyakoning ish xonasiga yosh erkaklar boshqa kirmay qo’ydilar, endi qabulxonada faqat keksalarnigina uchratish mumkin edi. Yoxey kun bo’yi ish stoli yonida xo’mrayib o’tirardi. Vaqti-vaqti bilan xotinidan xavotirlanib qo’yardi: yordamchisiz ishini qanday eplayapti ekan?.. So’ng Yoxey oqsab-to’qsab qor bosgan so’qmoqdan Miyakoning yoniga shoshilardi. Ba’zan yangi kelgan bemorlar esa qariyani “bosh mutaxassis” deb o’ylab, uni savolga ko’mib tashlashardi:
– Do’xtir, qarang, menga tish qo’yishgandi, biroq…– va hokazo.

Bunday paytlar Yoxey tezgina juftakni rostlab qolardi. Biroq yana qaytib kelib, ish stoliga o’tirardi, lekin endi ikki-uch qatordan ortiq yozolmasdi. Kimsasiz uydagi sukunat uni tobora o’z domiga tortib borar, qariya esa oq oralab qolgan boshini oromkursi suyanchig’iga qo’yardi-da, pinakka ketardi.

Miyako ro’paradagi uyda turadigan qo’shnisi bilan ba’zan uchrashib qolgudek bo’lsa, jo’nab ketgan qizi to’g’risida unga allanimalarni gapirib berardi. Shahardagi mish-mishlar mana shu taxlit tarqalaverardi. Yolg’iz keksalarga bo’lgan hamdardlik va ularga ko’rsatilayotgan g’amxo’rliklar kun sayin ko’payib , Yoxey va xotinini hayron qoldirish bilan birga xijolatga ham qo’ya boshlagandi.

Qish kunlaridan birida shunday voqea ro’y berdi. Fevralning boshlarida birdan kun sovudi-da, bir necha kun tinmay qor yog’di. Bunday ob-havoda ko’rpa tagidan chiqqing kelmasdi. Qariyalar ertalabki bu holatni Miyako endi bemorlar qabuliga ketmasa bo’lmaydigan paytgacha iloji boricha cho’zishga harakat qilishardi. Deraza yoniga borib, Yoxey ularning uylaridan to Miyakoning qabulxonasigacha chuvalgan so’qmoq xuddi supurilganday qordan yaxshilab tozalanganini ko’rib hayron bo’ldi. Yoxey buni qo’shnilaridan biri – o’rta maktab o’qituvchisi qilganini bildi. Xijolat tortgan qariya qo’shnisiga minnatdorchilik bildirish uchun kirganida, qo’shnisi boshidagi chang’i shapkasini yulqib yechib, og’zidan burqsitib bug’ chiqarib nafas olayotgan ko’yi qariyani ochiq chehra bilan kutib oldi-da:

– Qanaqa minnatdorchilik? Qor kurashga ham ancha-muncha kuch kerak. Sizga qor kurash og’irlik qiladi. Menga esa ish emas. Ayolim ham hali yosh. Ko’p bezovta bo’lmay, bu yog’ini bizga qo’yib beravering, hammasi yaxshi bo’ladi… – deya e’tiroz bildirdi.

O’qituvchi xotini ikkovi Yoxey bilan Miyakoga g’amxo’rlik qilib turishga qaror qilishdi. Bir kun erta tongda Yoxey gazeta tarqatgani yo’l oldi. Novvoyxonadan unga peshvoz chiqqan novvoy o’zida yo’q xursand:

– Adzuma-san, ajoyib odamsiz-da! – dedi uni chaqirib.
– Ajoyibligimni qaerdan bila qoldingiz? – dedi Yoxey qaytarma qalpog’i tagidan hayron qarab.

– Nima noto’g’rimi! Axir qizingiz Mugi-tan uydan ketib qolib, qarigan chog’ingizda ayolingiz bilan yolg’iz qoldingiz… Lekin siz shunday qor bo’ronda ham hech nimaga va hech kimga parvo qilmay, o’zingiz bilgan o’sha yo’ldan odatdagidek qadam tashlab ketyapsiz. Nima, sizningcha, bu tahsinga loyiq emasmi?!

– Ha, mana siz nimaga shama qilyapsiz.

– Faqat bu emas! Siz da’vat etayotgan ijtimoiy tuzumga ishonib bo’lganida edi, uni bugun emas, ertaga o’rnatish mumkin edi. Lekin, bu qachon sodir bo’ladi, Xudo biladi. Siz bo’lsangiz yetmishni urib qo’ygan qariyasiz… Yo’q, nima desangiz deng-u, lekin, baribir siz Adzumi-san, har qalay, noyob odamsiz.

– Mening hech bir noyoblik joyim yo’q. Menga shu ish yoqadi va yoqqani uchun ham shug’ullanyapman, bor gap shu.

– Yo’q, aslo e’tiroz bildirmang! Baribir ajoyibsiz…

Yoxeyga novvoyning gaplari tagida boshqacha ma’no bordek tuyuldi, biroq nonushta vaqti yaqinlashgani bois u suhbatni cho’zib o’tirmadi-da, eshik tomon yo’l oldi.

– Nima, Mugi-tan va Ryu-kun bu yerlarga boshqa qaytishmaydimi? – so’radi novvoy, yutoqib.

– Har holda, doimiy yashash joylari Tokioda bo’ladi.
– Balki, ortiqcha aljirayotgandirman… Lekin siz va ayolingizga yuz yil umr berilmagan-ku… Xullas, o’zingizni asrang! Ehtiyot qiling…

Mana shunday xayr-xo’shdan so’ng novvoy endigina pechdan uzilgan farang nonlaridan ikkitasini qog’ozga o’radi-da, uni Yoxeyga uzatdi. Nonning tafti sovqotgan qo’llarni ham ilitdi. Bu uchrashuvdan so’ng novvoy pechdan olingan yangi nonlardan ora-sira qizi orqali Yoxeyning uyiga jo’natib turadigan bo’ldi.

2

“Azizlarim mening, qandaysizlar?

Ota-ona uyidan uchib chiqqach, istaymanmi buni, yo’qmi, endi o’zimning faqirona karmonimga yarasha iloj qidirib yashashga majburman. Agar qaerdadir sayra balig’i sotilayotganidan xabar topsam, velosipedda o’sha yerga uchib boraman. Agar yo’lda arzon bargli karam uchrab qolsa, sovuq qotib bo’lsa-da, allamahalgacha navbat kutib turaveraman. Hamma gap shundaki, bunday yugur-yugur tashvishlar menga faqat rohat bag’ishlaydi. Mayli, men kambag’aldirman, lekin eng muhimi, ixtiyorim o’zimda, hech kimga tobe emasman. Onam meni tushunadi, deb umid qilaman.”

Muginodan endi mana shunday maktublar kela boshlagandi. Uzoq kutishlar, mehnatlar evaziga qizlari o’z baxtini topganidan ota-ona xursand edilar, uning mehnatsevarligi, sabr-bardoshi ularni qoyil qoldirardi. Hozircha Muginodan ko’ngillari to’q edi. Endigi barcha diqqat-e’tibor Ryukitiga qaratilgandi. Uydagi nimalardir qariyalarga nabiralarini yodga solardi, bundan mehrlari battar jo’shib, bolaga bo’lgan sog’inch yuraklarini o’rtab yuborardi. Ryukitining biron-bir eski o’yinchoqlaridan robotchanimi, askarchanimi yoki bumerang yo qayishli to’pponchanimi ko’rib qolsalar, o’sha zahoti xotiralariga muhrlanib qolgan badiqqat, ko’zlari katta-katta, lablarini mahkam qisib olgan do’ndiqqina bolakay qalqib chiqardi.

Ba’zan Yoxey maktab yonidan o’tib qolardi. Uni payqab qolgan Ryukitining sinfdoshlari Yoxeyni har ko’rganlarida xursand sakrashardi-da, unga qo’llarini silkitishib:

– Ana, bizning Ryukitining buvasi kelyapti! – deb hammaga eshittirib baqirishardi.

“Yo’q, baribir, nima qilib bo’lsa-da, bolaning biz bilan qolishiga ko’ndirish kerak edi!” – afsuslanib o’ylardi Yoxey.

Oxirgi paytlarda Ryukiti dars tayyorlayotganida ko’pincha Yoxeydan yordam so’rardi, bu hamjihatlik esa ularni borgan sari yaqinlashtirardi. Uy daftarini ko’tarib olgan Ryukiti bobosining xonasiga kulib kirib kelardi. Yoxey unchalik band bo’lmasa-da, uning tinchini buzishga botinganga norozi boqqanda ham baribir odatdagidek kutib olishini bilardi. Ryukiti bunga e’tibor ham bermay, tinchgina borib Yoxeyning ro’parasidagi stolga o’tirib olardi.

– Buvajon, “qo’shiq” belgisi qanday yozilishini bilmayapman. O’sha chiziqlar tartibi qanday bo’ladi, ko’rsatib bering.

– Yana qanaqa “chiziqlar tartibi?!”

– Hm… “chiziqlar tartibi” – bu yozish paytida rioya etish zarur bo’lgan tartib. Qaysi chiziq avval keladi, qaysinisi keyin…

– Ha, shunday demaysanmi. Yana o’sha hech kimga keragi yo’q savollar.

– Hecham unaqa emas. O’qituvchimiz, bu ona tilini o’rganishimiz uchun zarur dedilar!– oyoq tirab turib oldi Ryukiti.

– Bilasanmi, Ryu, balki maktab bolalariga ieroglif (yapon yozuvining nomi) yozishning eng oddiy tartibini o’rgatish kerakdir. Lekin men haddan oshadigan injiqliklarga qarshiman.

– Ha, rost, men ona tilidan yaxshi o’zlashtiruvchilar qatorida turaman, lekin husnixat borasida qoloqlardan sal yuqoriroqdaman.

Yoxey taslim bo’ldi.

– Quloq sol, Ryu, men bunday tartibga qarshiman. Qani, o’sha “qo’shig’ing” qanday yozilar ekan, bir eslab ko’ray-chi?.. Yo’q, hech kallamga kelmayapti…

– Buvajon, nima, shuni ham bilmaysizmi?
– Bilasanmi, bolam, men xushimga kelganini yozib o’rganganman.

– O’ho’! – hayratlandi Ryukiti va: “Yaxshi, yaxshi… kutubxonachidan so’ray qolaman…” – dedi-da, xonadan otilib chiqib ketdi.

“Eh, bolasi tushmagur-yey!..” – ko’nglidan o’tkazdi nabirasi izidan achchiqlanib qarab qolgan Yoxey.

Bunday voqealar tez-tez sodir bo’lib turardi.

Miyako qaerdandir Ryukitining fotosuratini axtarib topdi-da, televizor ekranining yonginasiga to’g’nab qo’ydi. Rasm o’tgan yil bahorda Ryukitining uchinchi sinfga o’tishi arafasida olingandi.

Suratchi Ryukitining yangi velosiped pedaliga oyog’ini qo’yib, o’zida yo’q xursand turgan baxtli lahzalarini rasmga muhrlagandi. Ryukitining yuz tuzilishi, gavdasi quyib qo’ygandek onasining o’zi edi. Pilikday qoshlariga, odamni maftun etuvchi katta-katta qora ko’zlariga, qayrilgan uzun kipriklariga qarab, ro’parangizda o’g’il bola turganiga ishonmaysiz. Bolaning hayratdan yonib turgan ko’zlari hammaga birday samimiyat bilan boqardi. Hali Ryukiti emizikli bola paytida ham Yoxey uni “oqko’ngil katta ko’zligimiz” deb erkalardi. Ryukitining nafaqat ko’zlari, hatto muloyimligi va yumshoqligi, nozik harakatlari ham qiz bolani eslatardi. Tashqi ko’rinishi bilan odamlarni o’ziga jalb qiluvchi bu bolakay, umuman olganda, boshqa bolalar singari o’sib-ulg’aydi. To’g’ri, ba’zan u bema’ni ishlarga ham qo’l urib turardi. Uni “odob qoidasini buzib”, go’yo ayollar hojatxonasiga kirganlikda ayblab, ozmuncha shovqin-suron ko’tarishmaganmidi … O’shanda Ryukiti o’z aybini bo’yniga olmay, rosa yig’lagandi. Sinf rahbari va Mugino esa aslida nima bo’lganini oxirigacha bilishga uringan ham edilar. Ma’lum bo’lishicha, beshinchi sinf o’quvchilaridan biri ayollar pardozxonasiga Ryukitini itarib kirgazib, ustidan qulflab qo’ygan ekan.

– Qamab qo’yib: “Hali dulduling ham yo’qdir!” – deb meni yana rosa kalaka ham qilishdi, – dedi hiqillab yig’larkan, Ryukiti.

– Uning mana bu kalta sochigayu oldi dumaloq qilib o’yilgan qip-qizil maykasiga bir qarasang, shunga o’xshash voqeani kutish mumkinligini ana o’shanda tushunasan! – dedi Yoxey qiziga.

So’ng u xotini bilan g’alati bir mavzu haqida gaplashishdi.

– Ayollar uchun bunday narsalar odatiy hol, lekin haqiqiy yapon yigiti uchun-chi ?.. O’zi erkak kishini bunday ko’zlar bilan hayotda biron-bir jiddiy nimagadir erishishiga umid qilsa bo’larmikan?!

– Nima, bu donishmand mutaxassislarning xulosasimi? – so’radi ta’na bilan Miyako.

– Yo’q, men o’z shaxsiy tajribalarimdan kelib chiqib aytyapman, xolos. Buning ustiga Ryukitining nafis chiziq tortilgandek og’zi ham kichkinagina… Bu meni tashvishga solyapti. Erkakning og’zi katta, ko’zlari qiyiq, qarashi o’tkir bo’lishi kerak.

– Bunday bema’ni fikrlarni qaerdan olasan o’zi, bilmadim! Menga Ryudagi hamma narsa yoqadi! – achchiqlanib dedi Miyako va bir oz tin olgach, yana davom etdi: – Bekorga tashvishlanma! O’zingning og’zingga bir qara, eski o’raday bo’lib yotibdi. Sen bilan tanishgan paytimiz menga haqiqiy yamatolik (3) bo’lib ko’ringansan.

Yoxey xotini ikkovi oralarida bo’lib o’tgan piching gaplarni esladi-da, achchiq alam ila kulimsirab qo’ydi. Shuni ham aytish kerakki, Ryuning boshi odatdagidan ancha-muncha katta bo’lgani bois Yoxeyning bor umidi shu nabirasidan edi. Oxirgi yillar Ryukitining bo’yi xiyla o’sgan bo’lsa-da, bu unchalik ko’zga tashlanmasdi. Yoshi to’rtlarga kirganida boshi o’ziga og’irlik qilib, tez-tez yiqilib ham tushardi. Yiqilgandan keyin ham u turishga harakat qilmasdi, yotgan joyida o’ynab yotaverardi, aftidan, unga shu qulay bo’lgan bo’lsa kerak. Bundan xavotirga tushgan Mugino o’g’lini tezda shifokorga olib bordi. Shifokor hech bir kasallik topmadi va buni bosh suyakning jadal shakllanish holati deya tashxis qo’yib qo’ya qoldi. Yoxeyning chang’i shapkasi rostdan ham Ryukitiga lop-loyiq kelardi.

Boshi katta odamlarning afzallik tomonlari ko’proq ekaniga u, o’zi aytganidek, “shaxsiy tajribasidan” kelib chiqibgina ishonch hosil qilgandi. Idish qancha katta bo’lsa, unga shuncha ko’p narsa ketadi. Ryukiti rostdan ham birinchi sinfdan boshlaboq jismoniy tarbiya darsidan tashqari boshqa barcha fanlarni yaxshi o’zlashtirib kelardi. Kelajakda uning kim bo’lishini faqat kutishgina qolgandi, xolos. “Mening kallam esa tug’ilganimdan beri xuddi baqlajondek cho’ziqligicha qolgan. Shunday bo’lsa-da, mendan hech nima chiqmadi”,– faylasufona xulosa chiqardi Yoxey.

Boshlang’ich maktabda o’z qobiliyati bilan boshqalardan ajralib turuvchi qo’shni qishloqda yashaydigan Kikumatsu degan bola u bilan birga o’qirdi. Uning boshi gavdasiga qaraganda ancha katta bo’lganidan bolalar uni masxaralab Qovoq deb chaqirishardi. O’rta maktabda ularning Karitani degan sinfboshi esa xumkalla bola qiyofasidagi omad keltiruvchi Fukusuke qo’g’irchog’iga o’xshardi . Yaponiya tarixida Meydzi deb ataluvchi davrning premнer-ministri – Taro Katsura ham boshining kattaligi bilan mashhur bo’lgan… Gyote, Gegeldek mashhur siymolarning nomlari ham birma-bir Yoxeyning yodiga tusha boshladi… Bularning bari qariyada umid uyg’otardi.

Yoxey Tokioga qo’ng’iroq qilish uchun bahona izlardi. U qizi bilan gaplashib bo’lgach, undan nabirasini chaqirib berishini so’radi.

– Bu men, Ryuman! – ohista, tortinmay javob berardi Ryukiti.
– Nima qilyapsan?

– Televizor ko’ryapman.
– O’rtoqlaring bormi?
– Bor!

Suhbat har doimgidek nabirasining:
– Boshqa gapim yo’q, go’shakni onamga beraman, – degan gapi bilan tugardi.

3

Bahorgi teng kunlik haftalari ham yaqinlashib qolgandi. Janub shamoli yopirilib keldi-da, cho’zilib ketgan qishni bir lahzada quvib soldi. Uy oldidagi qor uyumlari erib, quyosh taftidan bahramand yerdan och binafsharang tuman atrofga yoyila boshladi.

O’sha kuni ertalabdan chiqindilarni olib ketish uchun shahardan maxsus mashina kelishi kerak edi. Hovlidagi axlatlarni mashina kelguncha yig’ib-terib, hammayoqni saranjom-sarishta qilib qo’yish Yoxeyning zimmasida edi. Qor erib ketganidan so’ng saroy yonidagi uyning orqasidan bir talay axlatu va yana keraksiz allanimalar topilardi.

Yoxey yana jon-jon deb manqal yonida isingisi kelardi-yu, biroq, shu tobda rezina etigini kiyib, uydan chiqish kerak edi. Ertalabki quyoshning mayin nuridan ko’zlari qisildi-da, orqa hovlining eshigiga tushdi. “Jonlanish vaqti keldi” deya qadimdan bahorga berilgan jonli ta’rif qanchalik to’g’ri ekanini u endi butun vujudi bilan his etgandi.

Saroy yonida bir talay eski-tuski, lash-lushlar xirmon bo’lib ketganini Yoxey bilardi. U yerda yo’q narsaning o’zi yo’q edi: ayvondan qolgan taxtadan tortib, tarnov, bo’sh shishalar, har xil kattalikdagi bankalar, va nihoyat, namdan bo’kkan kartonu Ryukitining o’yinchoqlari solingan qutilar bor edi. Bari shu darajada ifloslanib, turaverganidan bosilib ketgan qor bo’laklari bilan qorishib ketgandiki, hatto Yoxeyning o’zi ham bularning qay birini yoqib tashlash kerakligini ajratolmay qolgandi.

Yoxeyning ko’zi kutilmaganda qachonlardir tashlab yuborilgan saroy yonidagi beo’xshov polietilen vannaga tushdi-yu, kayfiyati buzildi. Polietilendan ishlangan buyumlarni uning jini suymasdi. U materialning o’ziga toqat qilolmasdi. Bunday o’ylab ko’ring, metallni ne ko’yga solmang, u hamisha birday o’z jilvasini yo’qotmay turaveradi, shunday ekan, uni polietilen bilan yonma-yon qo’yib bo’larmidi. Bir vaqtlar bu bolalar vannasida jajji Ryukitini cho’miltirishardi, so’ng u bir necha vaqt axlat qutisi sifatida o’z xizmatini o’tadi. Ortiqcha buyumga aylanishdan arang qutulgan bu “nafis” tog’ora ko’rinishdan bundan mag’rurdek o’zining zangori tubiga mustahkam o’rnashib olgandi.

Yoxey achinganidan tilini tanglayiga bosib chakillatdi-da, bir to’da lash-lushlar yoniga bordi. Yo’q, bu qaqir-ququrlardan bugunoq qutulmasa bo’lmaydi. Aslini olganda, bu sho’ring qurg’ur vanna saroy tomidan oqib tushayotgan erigan qor va yomg’ir suvlari qirg’og’igacha to’lib-toshib yotadigan tog’ora o’rnida ishlatilardi, xolos. Uning usti tungi sovuqdan xuddi sellofan yopilgandek yupqa muz bilan qoplanib qolardi.

Demak, eng avval suvni to’kib tashlash kerak. Yoxey ish qo’lqopini kiydi-da, tog’ora chetidan ushlab uni ag’darmoqchi bo’lgandi, kuchi yetmadi: suvi to’la tog’ora unga og’irlik qildi. Achchig’i chiqqan Yoxey bor kuchi bilan vannani yonboshlatdi-da, birdan serraygancha turib qoldi – vanna ichida tirnoqdan sal kattaroq qandaydir yaltiroq qora bir narsa jildirab yerga oqayotgan loyqa suvda qimirlab turardi. Yoxey tog’orani bir oz ushlab turgandi, haligi narsa g’oyib bo’ldi-qoldi. Og’dirganda yerga tushmay qolgan iflos bo’lsa kerak deb o’ylab, Yoxey ishini davom ettiraverdi. Bu safar yaltiroq narsa suv yuziga yaqinroq kela boshladi. Endi uning o’zi hech ikkilanmay, mustaqil yuqoriga qarab siljib borardi. Yoxey ko’zlariga ishonmasdi. Mana, o’sha noma’lum qora narsa yuqoriga suzib chiqdi. Endi uning tashqi ko’rinishini Yoxey bemalol ko’rsa bo’ladi.

– Voy-y! Bu axir o’zimizning Qoraoltinimiz-ku! – tong qolib xitob qildi qariya.

U tog’orani shoshib yerga qo’ydi-da, ushoqqina jonivorga yeb qo’ygudek tikildi. Ko’ngli beixtiyor, xuddi Ryukitini uchratib qolganday, yashnab ketdi.

Qoraoltin o’tgan yilning bahorida Ryukiti tish do’xtiri xonasidan uncha uzoq bo’lmagan oqova ariqdan tutib olgan tilla baliqcha edi. Bolalar o’sha zahoti unga Kurokin – ya’ni qora oltin deb nom qo’yishgandi. Ryukitining boshmaldog’i tirnog’idek keladigan uvoqqina, xuddi qora bo’yoq bilan chaplangandek qop-qora baliqchaga qo’yilgan bu laqab doimiy bo’lib qolgandi. Boshining o’ng va chap tomonida g’uddaga o’xshash ko’zlar do’mpayib turardi. “Suv ko’zlar” deya oltin baliqchaga har xil nomlar berilishi balki shundan kelib chiqqandir. Kichkintoyning dumidagi suzg’ichi ochilgan yelpig’ichdek dikkayib turardi. Baliqning boshi bilan dumidan boshqa xuddi qo’lga ilinadigan hech narsasi yo’qdek go’yo. Dumini likonglatib, nomutanosib qappayib turgan boshini qiynalib burishiyu, suvning ichida xuddi ishbilarmonlardek u yoqdan-bu yoqqa zir yugurishini kuzatib mehring tovlanib ketardi. Ryukiti uni suvdan oppa-oson tutib olardi.

Besh kun davomida Ryukiti Qoraoltindan sira ajralmadi. U baliqchani og’zi kengroq katta shisha idishga soldi-da, bu qo’lbola akvariumni o’zining yozuv stoliga qo’yib qo’ydi. Ovqatlanish vaqtida akvarium stolga olib kelinardi. Keyin u bumerang va to’pponchaga qiziqib qolib, baliqchani butunlay unutdi. Har holda Yoxey kundalik yugur-yugur tashvishlar bilan ovora bo’lib, shu bugunning tongigacha uni esiga ham keltirmagandi. Nabirasi bir paytlar o’zi sevib o’ynagan o’yinchoqlarini bee’tibor tashlab qo’ygani uchun qariya kattalarga qo’ndoqda tekkan injiqlik bilan uni rosa koyiy ketdi.

“Qishni bunday yerda o’tkazib omon qolishning o’zi bir mo»jiza!”– Yoxey uyga otildi.

– Gapimga quloq sol, Miyako! Qoraoltin axir tirik ekan-ku, – dedi u xotiniga xursand bo’lib, oshxona eshigini ocharkan. Miyako o’choq yonida uymalashib, nonushta tayyorlashni tugatay deb qolgandi.

– A-a, siz uni polietilen xaltachadan topib oldingiz, shekilli? – dedi xotini eriga o’girilib. Lekin xotinining ovozida nimagadir hech bir hayrat sezilmadi. – Bu Ryuning ishi.

– Buni bilarmiding?!
– Juda soz, omon qolibdi, bo’pti-da.

Demak, birgina Yoxeyning o’zi baliqchani unutgan-da, baridan bexabar qolgan.

Miyako erining ketidan orqa hovliga shoshildi. Ular tog’ora yoniga borishdi-da, yoniga o’tirishdi va Yoxey:

– Xayolot dunyosida yashovchi yozuvchi zoti, o’zlari bilmay, balki beixtiyor bag’ritoshga aylanib qolsalar kerak-da?.. – dedi birdan xafa bo’lib.

– Bu bilan nima demoqchisiz?
– Qoraoltinni topib olganimda hayajonga tushgandim, sening gaplaring ham menga ta’sir qildi.

– Demak, mendan ranjibsiz-da?
– Yo’q, ranjimadim. Hamma balo o’zimda.

Miyako bu gal tilini tiyolmadi.

– Buning yozuvchilarga aloqasi yo’q. Siz doim rahmsizligingiz bilan ajralib turgansiz. Men shamollab, tobim qochib qolganda o’zingizni qanday tutganingizni bir eslab ko’ring. O’shanday vaqtda meni erkalatib, bag’ringizga bosishingizni istagandim. Buning o’rniga siz: “Ko’chaga pal`tosiz chiqmaslik kerak, yaxshi qizimagan hammomda yuvinib bo’lmaydi…” deb nasihatdan nariga o’tmasdingiz.

– Bo’ldi, yetar. Ming marta aytgansan… gapiraverib bezor qilding.
– Ahilligimizga ko’z tegdi. Hamonki ikkimiz qolgan ekanmiz, endi tinch-totuv, ahil-inoq yashashimiz kerak.

Miyako qo’lini tog’oraga tiqdi-da, tagidagi suvdan ehtiyotlik bilan hovuchlab oldi. Uning kaftida yengilgina chayqalayotgan baliqcha paydo bo’ldi. Miyako qo’lini deyarli suvning betiga olib chiqqan ham ediki, baliqcha chaqqonlik bilan barmoqlari orasidan sirg’alib chiqib ketdi.

– Bunchayam ajoyib bo’lmasa! – zavq bilan xitob qildi Miyako. – Shunday jajjiki, qo’lingga olganingni ham aytarli sezmaysan. Bo’lmasa uning ham joni bor.

– Mo»jiza! Bunday mo»jizalar bu olamda to’lib yotibdi! Odamlar e’tiboridan chetda, qarovsiz bir ahvolga tashlab qo’yilgan bo’lsa-da, qahraton qishda ham muzning ostida jimgina, beozor umr kechiraverishadi…

– Ha-a… Ryu Qoraoltinni tosga solib qo’ygandan so’ng men uni bir necha marotaba ko’rishga keldim, lekin, nimadir bo’lib, undan xabar olish butunlay yodimdan ko’tarilibdi. Demak, unda men ham bag’ritosh ekanman-da… – deya qoshini chimirdi Miyako.

Qoraoltin bir sho’ng’ib ketgancha, suv tubida qop-qora guvalacha bo’lib qo’zg’almay yotaverdi.

– Keling, tezroq suvini almashtira qolaylik, – taklif qildi Miyako. Biroq Yoxey uning so’zini bo’ldi-da:

– Yo’q, bo’lmaydi. Uni sening ish xonangning yonidagi hovuzchaga qo’yib yuboramiz, – dedi.

– Hovuzga? U yerga aslo qo’yib yuborib bo’lmaydi!
– Nima uchun? U modomiki omon qolgan ekan, mayli, qo’yaver, hovuzda katta bo’laversin. U yerda kislorod ham serob.

– Bu mumkin emas! Bilasiz-ku, u yerni zog’orabaliq egallab olgan. U bir lahzada baliqchamizni yutadi-qo’yadi. Aks holda Ryu uni polietilen xaltachada saqlamagan bo’lardi.

– Shoshma, nima qilishni topdim. Men Qoraoltinning baribir hovuzda katta bo’lishini istayman.

– Buni qanday uddalashni bilasizmi?
– Ha, bilaman.

– Unda sizga ishondim. Qarang, yana mittichamizni nobud qilib qo’ymang.
– Bo’lmag’ur gapni qo’y!

Xotini ketgandan so’ng Yoxey Qoraoltinni kuzatishda davom etdi. Ishbilarmondek suvda u yoqdan-bu yoqqa borib-kelib turgan baliqchaning ko’ngilni iydiruvchi ko’rinishi beixtiyor Yoxeyning xotirasida nabirasining qiyofasini jonlantirib yubordi. U tirik jon deb qabul qila boshlagan bu ushoqqina jonivorning ko’kishtob-qora rangi Yoxeyning xayolida sirli xavotir uyg’ota boshlagandi. Baliqchaga ko’rsatayotgan mehri nabirasiga albatta quvonch keltirishiga qariya ishonardi.

4

Miyakoning tish davolash xonasi ularning uylaridan yuz metrcha narida joylashgan bo’lib, hududi jihatidan boshqa dahaga qarashli edi. Miyako u yerda ertalab soat to’qqizdan kechki soat oltigacha bemorlarni qabul qilardi. Uylari atrofidagi bog’da orasidan sho’ppayib bir nechta qarag’ayu qayinlar yuksalib turgan supurgi o’tlar o’sib yotardi. Qabulxona oldidagi bo’sh yotgan yerga uch yil burun bog’ daraxtlaridan ekishib, manzarali toshlardan har tarafga sochib-sochib tashlashgandi. Bog’bon bo’sh yotgan yerlarning deyarli yarmini hovuz uchun ajratib olgandi-da, unga go’yo cho’tkada bir zumda shatir-shutir chizib tashlangan, “yurak”ni eslatuvchi ieroglifda g’alati qilib bukilgan tuxumsimon shakl bergandi. So’ng hovuzni suvga to’ldirib, unga oq, qizil , tillarang zog’orabaliqlarni qo’yib yuborishgandi . Ularning orasida esa endi Miyakoni xavotirga solayotgan katta qora zog’orabaliq ham bor edi.

Yoxey deyarli kunning yarmini univermagda o’tkazdi. “Hammasi qush ishqibozlari uchun” bo’limida bir talay katta-kichik qafaslar terib tashlangandi. Biroq Yoxey o’ziga kerakli o’lchamdagi qafasni topolmayotgandi.

– Bunday katta qafasni qanday qushga sotib olmoqchisiz? – hayron bo’lib so’radi sotuvchi.

– Menga, gapning ochig’i… qush qafasi kerak emas.

Sotuvchi g’alati xaridordan ajablanib nariga ketdi.

Tavakkal dedi-da, Yoxey odatda unda qizg’ish-ko’kimtir ara to’tiqushini yoki parquloq chug’urchuqni saqlaydigan uchta katta qafas sotib olishga qaror qildi. Uning niyati g’alati va shu bilan birga oddiy bo’lib, har bir qafasning bir tomonini olib tashlab, so’ng uchta qafasni birlashtirish edi.

– Men hovuz atrofida o’ziga xos bog’ barpo qilmoqchiman, – deb tushuntirdi qafaslarni ko’tarib kelgan Yoxey xotiniga.

– O’shanda baliqchamizdan xavotir olmasak ham bo’ladi… – deya bosh irg’adi Miyako tabassumini yashirib, – unga erining niyatlari telbanamo tuyulardi.

– Men Qoraoltinning yangi boshpanasi nafaqat ishonchli, balki keng ham bo’lishini istayman. O’shanda mechkay zog’orabaliq unga ko’z olaytirishdan nariga o’tolmaydi.

Yoxey na tajribasi, na mahorati bo’lmagan bu ishga g’ayrat bilan kirishib ketdi. U sim va ombirni oldi-da, to’ppa-to’g’ri bog’ning o’tgan yilgi maysalari ustiga borib joylashdi va deyarli roppa-rosa ikki kun qafas bilan ovora bo’ldi. Avval novdalarni bir-biridan ajratib, so’ng ularni sim bilan birlashtirishga to’g’ri keldi. Bu juda serdiqqat mashg’ulot edi. Qoraoltin o’zining mayin tangachalariga ziyon yetkazmasligi uchun simning ichkaridagi o’tkir uchlarini yashirib, uni yanada puxtaroq qilib bog’lab tashlash zarur edi. Yoxey ishga mukkasidan ketgandi: u hatto telefonga ham javob bermadi va hech kimni qabul ham qilmadi.

Katalakni hovuzga tantanali tushirish marosimida Miyako ham ishtirok etdi. Kumush panjarali keng qafasning devorlaridan biri hovuzning bir burchagiga o’rnatildi. Qoraoltinni xaltachadagi suvdan tutib olgan Yoxey, tor eshik orqali baliqcha bilan qo’lini asta hovuzga suqdi. Yexeyning keng kaftida yotgan Qoraoltin avval norozi bo’lib, boshini va suzgichlarini o’ynata boshladi. So’ng aftidan ko’nikdi, shekilli, qo’ldan sirg’alib tushdi-da, silkinib, o’zining yangi ulkan olamiga suzib ketdi.

– Qiziq, bizning zog’orabaliqlar bu begonani qanday kutib olisharkin, – dedi tashvishlanib Miyako.
– Xavotir olmasak ham bo’ladi, hozircha hammasi joyida.

Yoxey katalakni suvga tushirishi zamonoq zog’orabaliqlar – ular yigirma beshtacha edi – bezovtalanib, katalak atrofida gir-gir aylana boshladilar . Endi ular yaltiroq tangachalarini ko’z -ko’z qilib vazmin jildiragan oqar suvda tantana bilan turnaqator o’tib borardilar. Qoraoltinning o’zi katakning o’rtasigacha suzib bordi-da, gangib qolganidanmi yo huzur qilibmi, bir joyda turib qoldi. Mabodo baliq suvda to’satdan taqqa to’xtab qolsa, demak, u huzur qilyapti, deb o’ylash odatga aylanib qolgan.

Miyakoning bemorlarni qabul qilish vaqti tugaguncha, faxr tuyg’usiga limmo-lim Yoxey hovuz bo’yida qoldi. Yoxey, shu tobda bajargan “savob ish”lari evaziga na faqat allaqachonlar unut bo’lib ketgan, balki umuman hayotida juda kam duch kelgan qoniqish hissini tuyayotgandi. Uyga ketishda yo’l-yo’lakay:

– Bugun kechqurun Ryuga qo’ng’iroq qilish kerak, – deya ma’lum qildi Yoxey xotiniga.

Ertasi kun ertalab Yoxey odatdagidan xiyla barvaqt uyg’ondi. Qoraoltin uning xayolini tark etmayotgandi. Yoxey yengil pal`tosini egniga ildi-da, bog’ tomon oshiqdi.

Zog’orabaliqlarga ertalab xo’rak tashlash Yoxeyning zimmasida edi. Biroq o’sha kun Yoxey ular to’g’risida o’ylamayotgandi. Qoraoltin hashamatli yangi makonida ilk tunini qanday o’tkazganini bilish Yoxeyga tinchlik bermasdi. Qariya baliqchani mamnun va baxtiyor ko’rishni istardi. Axir, baliqcha tor xaltadagi suvdan kislorodga to’yingan va organizmlar dunyosiga boy bo’lgan keng hovuzga kelib tushgandi-da.

Yoxeyning qadam tovushini eshitgan zog’orabaliqlar shovqin-suron ko’tarib, shitob bilan hovuzning labiga yopirilishdi . Yoxey dastavval katak o’rnatilgan yerga yo’l oldi. Ertalab havo ochiq edi. Yoxey suv yonidagi toshga o’tirdi-da, qora duxoba qiyqimiga o’xshash sharpani izlab topmoqchi bo’lib suv betidagi shaffof sokinlikka diqqat bilan razm soldi.

Ko’z ko’rib, quloq eshitmagan voqea yuz berdi. Qoraoltin bir kechada katakdan g’oyib bo’lgandi. Bu yana qanday bema’nilik! Yoxey shosha-pisha sholvori pochasini shimardi-da, suvga qadam qo’ydi. U katakka qancha razm solmasin, u bo’m -bo’sh edi. Faqat hovuzdagi nozik panjaraning yaltirashigina ko’zni jimirlatardi, xolos. Vaholonki, oxurning eshikchasi zich yopilgan, katakka esa hech bir ziyon yetmagandi. Demak, Qoraoltin beshmillimetrli – zig’irdek – panjaraning yorig’i orasidan lip etib chiqib ketibdi-da. Shunday bo’lishi mumkinmi?

Yig’lamoqdan beri bo’lgan Yoxey, g’arov xodani olib keldi-da, hovuzning barcha chekka, pana-pastqam joylarini titkilab ko’rib chiqdi. Agar baliqcha qafasdan sirg’alib chiqib ketgan bo’lsa, u
toshning tagiga biqinib olgan yoki yo’sinlar orasiga yashiringan bo’lishi ham mumkin. Har holda Yoxey shunga umid qilardi. Biroq u qancha jon kuydirib izlamasin, hovuz uvoqqina qora jonivorni unga qaytarib bermadi.

Endi, kallaga sodir bo’lgan voqeaga ikkita sabab bo’lishi mumkin degan xayol kelardi. Ilk gumon boshda Miyako xavotirlangan zog’orabaliqdan edi. Nahotki, u bizning Qoraoltinimizni baribir yutib yuborgan bo’lsa? Xuddi jirkanch bir nimaga tegib ketgandek, bunday taxmindan hatto Yoxeyning ko’ngli ham behuzur bo’la boshlagandi.

Yana bir taxmin qolgandi. Hovuzni tozalash va undagi suvni avval ariqqa, so’ng yaqin oradagi anhorga chiqarib yuborish uchun unga maxsus quvur olib kelib o’rnatildi. Agar Qoraoltin quvurning tuynugigacha yetib ololsa, unda, bir paytlar Ryukiti uni tutib olgan o’sha ariqqa qayta olishi mumkin. Yoxey keyingisiga ishonishni afzal ko’rdi. U yana o’sha g’arov xoda bilan qurollandi-da, baliqchani izlay ketdi. Biroq Qoraoltinni topishga umid qolmagandi. Ariq tubiga qalin loy cho’kkandi, undagi loyqa suv ham deyarli qop-qora bo’lib, uning yuzasining ba’zi-ba’zi yerlarida yomg’ir chuvalchanglari xuddi qizil tasma misol ilang-bilang bo’lib suzib yurardi.

Balki bu iflos oqim Qoraoltinni allaqachon shahardan tashqariga olib chiqib tashlagandir va u hozir katta suv yo’lida bamaylixotir suzib yurgandir? Yoxeyning kallasiga kelgan bu antiqa fikr unga najot bag’ishlardi.

Shunga qaramay, og’zi yana ochko’zlik bilan lang ochilgan zog’orabaliqlar uning xayolini o’g’irladi.

O’zini bosib olgan Yoxey boqqa qaytdi. U, achib maromiga yetgan soya dukkaklaridan tayyorlanib quritilgan bo’tqani eslatuvchi omuxta yem solingan qog’ozxaltani ochdi- da, uni siqimlab olib
suvga tashlay boshladi. Ana boshlandi tomosha! Bir-birini itargan, turtib-surgan och zog’orabaliqlar suvga uloqtirilgan uvoqlarga o’zlarini ota boshladilar. Yoxey cho’chib tushdi: och qizil og’zi xuddi g’ordek ochilib turgan bu badnafs baliqlar bunchayam jirkanch bo’lmasa.

Qizil, malla va oq zog’orabaliqlar odatda gala-gala bo’lib to’planishardi-da, bekinib ham o’tirmay hovuzning betiga qalqib chiqib, bamaylixotir tiyg’anib borishardi. Ularning orasida Miyako Hukmdor deb nom qo’ygan faqat katta zog’orabaliqgina ko’rinmasdi, xolos. O’zini aynan shunday idora qilish balki qora zog’orabaliqlarga xos bo’lgan odatdir? Hukmdor hovuz tubida bemalol cho’zilib olib, voqeani erinibgina kuzatardi. U yo’liga to’g’anoq bo’lgan baliqlarni surbetlarcha turtib-surtib, xo’rak ilinjida vaqti-vaqti bilan suv yuziga ko’tarilardi-da, yana qaytib sho’ng’ib ketardi. Yoxey shu kungacha o’z baliqlarini yaxshi ko’rib, hatto qandaydir mehri tovlanib kuzatardi. Joriy qilingan tartibga amal qilib, dahshatli shubha ostida qolgan Hukmdor bu safar ham suvning yuzida oxirgilardan biri bo’lib paydo bo’ldi. U chaqaloqnikidek nafis-pushti po’stloq bilan qoplangan og’zini lang ochdi-da, yonma-yon suzib yurgan yemakni yutib yubordi. Yoxeyning nafasi ichiga tushib ketdi. “Bunaqa jig’ildonga ilon ham indamay sig’ib ketaveradi-ku. – Qariyaning Hukmdorga bo’lgan mehridan asar ham qolmadi. Odatdagi yemagini ishtaha bilan jig’ildoniga urib olgan bu nobakor o’zini jo’rttaga sodda-mug’ombir qilib ko’rsatardi. Mo’ltonining o’zi-ya!..” Oradan bir muncha fursat o’tdi. Hukmdor o’zining baquvvat gavdasi bilan tez chap berdi-da, suv qa’riga sho’ng’ib ketdi. Yoxey vahimali xayoldan forig’ bo’lishga nechog’lik urinmasin, g’oyib bo’lgan Qoraoltin baribir unga qora zog’orabaliqning g’o’labur qursog’ida sapchib-sapchib tushayotgandek tuyulaverardi.

Hozir zog’orabaliqlar chindan ham hovuzlarda urchitilyapti, lekin bir vaqtlar bu baliqlar yirtqich jonivor hisoblanardi. “Yo’q, endi meni laqillatolmaysan!” – Yoxey uyga dili xufton bo’lib qaytdi.

Miyako buning barida astoydil Hukmdorni ayblardi. Ayol zog’orabaliqlarning mechkayligini bilgani uchun ham agar Qoraoltin uning og’zi atrofida o’ralashadigan bo’lsa, zog’orabaliq o’z savqi tabiiysiga bo’ysunib, bunday xushxo’r bo’lakdan shunchaki voz kecha olmasligini tasavvur qilish qiyin emasdi.

– Hovuzdan xalos bo’lib, jonini saqlab qolishni Qoraoltin baribir uddalagan bo’lishi kerak! – Yoxey o’zini yupatish ilinjida buni bot-bot takrorlardi. Har holda Miyakoning noxush farazi haqiqatga yaqin bo’lsa ajabmas.

Keyingi uch-to’rt kun ichida Yoxey hayajondan o’zini qo’yarga joy topolmay qolgandi. Hayot unga shunday sermazmun tuyulayotgandiki, hatto u qizi va nabirasi jo’nab ketgandan so’ng ko’nglini vayron qilayotgan yolg’izlikdan xalos bo’lgandek edi. U endi so’na boshlayotgandi. Ruhi ham sinib borardi. Hamma balo, Ryukitining qismati bilan Qoraoltinning ko’rgiliklari o’rtasida qandaydir bog’liqlik bor, deya qariyaning taxmin qilayotganida edi.

Oxiri chidolmagan qariya:
– Men borib Ryukitini ko’rib kelaman,– dedi kechki ovqat payti gap boshlab xotiniga.

– Axir bahorgi ta’tilda uning o’zi keladi-ku.
– Keladi… Eshikka tikilaverib ko’zlarim to’rt bo’ldi.

– O’zi juda Tokioga borgingiz kelyapti, shekilli.
– Ryukitini shunday sog’indimki… Asti qo’yaver.

– Men ham siz bilan… Ha, lekin bemorlarimni tashlab ketolmayman-ku.

– Hozir o’zing uni ta’tilga keladi deb aytding-ku. Endi bir oz sabr qil. Ular qanday yashashyapti ekan, buni qachon ko’rarkinman deb sira sabrim chidamayapti.

Va nihoyat Miyakoning roziligi ham olindi.

5

O’quv yili oxirlab qolgandi, Tokioga jo’naydigan poezd ham odamga to’la edi. Yoxey safarga to’satdan otlangani uchun ham chiptani faqat umumiy vagonga ololgandi, xolos . Biroq Knadzava va Takaokdan so’ng o’tiradigan joylarning bari band edi

Yoxeyning vagon-restorandan panoh topishdan o’zga chorasi qolmagandi. Kutilmaganda yaqin-atrofdagi stolda o’tirgan yo’lovchilardan biri unga qo’lini silkidi. Yoxey hayron bo’lib to’xtadi-da: “Nahotki bu o’zimizning novvoy bo’lsa?” deb o’yladi.

Qomati salobatli do’kondor bashang libos kiygani bois ham Yoxey uni darrov tanimadi. Pivo shishalariga to’lib ketgan stolda yana ikki kishi o’tirardi.

– Marhamat, bosh ustiga, Adzuma-san! – Yoxeyni taklif etdi novvoy va hamrohiga tanishtirdi. – Uchrashgan joyimizni qarang-a! Siz ham Tokiogami?

– Ha, qizimning oldiga.
– Demak, Mugi-tanning oldiga ketayotgan ekansiz-da. Juda soz. Xursandman…

– O’zingizdan so’rasak?
– Bizmi? Biz dehqonchilik va o’rmon xo’jaligi vazirligiga.

– Vazirlikka deysizmi? Nima masalada?
– Sizdan ibrat olib, foydali ish bilan shug’ullanishga ahd qildik. Arznoma, yo’q, to’g’rirog’i, talabnomamiz bor.

– Gap bu yoqda deng. Bu juda-juda…
– Siz nima deb o’ylaysiz, Adzuma-san, yapon novvoylari hozir nimadan ko’proq tashvishdalar? Bizga un zarur! Davlat bo’lsa hozir bizni un bilan faqat to’qson foiz miqdoridagina ta’minlay olishi mumkin. Biz tang ahvoldamiz. Shu vajdan Butunyaponiya novvoylari assotsiatsiyasi dehqonchilik va o’rmon xo’jaligi vazirligiga murojaat etishga qaror qildi. Bu masala, so’zsiz, ortiqcha sholi masalasi bilan bog’liq. Biroq biz dehqonlar bilan san-manga bormoqchi emasmiz. Xullas, masala jiddiy, hukumat buni aniqlab, tagiga yetishi shart.

Novvoy hayajonini yashirolmay baland ovozda gapirardi.

– Ha-a, bu oson masala emas.
– Adzuma-san, bizni sizning hamdardligingiz emas, fikringiz qiziqtiradi.

– Biron-bir fikrga kelish uchun… – deb Yoxey gap boshlagandi, novvoy o’sha zahoti uning so’zini bo’ldi-da:

– Yaqinda jurnallardan birida sizning buyuk nazariyotchingiz Marks haqidagi maqolaga ko’zim tushib qoldi.

– Buning nima aloqasi bor, tushunmadim?
– Demak, ma’lum bo’lishicha, o’sha nazariyotchi o’zi jonbozlik ko’rsatgan ijtimoiy tuzumni ko’rolmay dunyodan o’tgan ekan-da.

– Shunday ekan, nima ham qilardik.
– Bu degani, demak, uni alam va umidsizlik iztirobi adoyi tamom qilibdi-da.

– U umrining so’nggi kunlarida ham bor kuch-g’ayratini ilmiy-nazariy faoliyatga bag’ishlagandi.

– A, hali gap bu yoqda deng. Unday bo’lsa, men yana o’sha siz bilan suhbatlashgan masalaga qaytishni istardim. Adzuma-san, siz qachondir yaxshi kunlar bo’ladi va biz yorug’ kunlarga albatta yetamiz deganingiz esimda. O’sha kunlar qachon keladi? Qachon? Bizning jo’n hisob-kitoblarimiz bo’yicha buning hech tagi ko’rinmayapti. Hozircha umid qilishdan o’zga chora yo’qqa o’xshaydi.

– Ha, umidni uzmaslik kerak, ammo shuni ham esdan chiqarmangki, biz faqat mavhum fikr-mulohzalardan kelib chiqib aytayotganimiz yo’q buni. Bari dalillar bilan tasdiqlangan.

– Tasdiqlangan, deysizmi. Afsus, bunday murakkab masalalarga bizning tishimiz o’tmaydi. Sizning orzularingiz esa hozircha ushalayotgani yo’q.
– Ushaladi! Sizdek fikrlaydiganlar qancha ko’p bo’lsa, maqsadimiz shunchalik tez ro’yobga chiqadi.

– Nahotki bizdek novvoylaru guruch sotuvchilardan biron naf bo’lsa?

– O’ylashimcha, naf bo’ladi!
– Va nihoyat ba’zi bir ravshanliklar kiritdingiz.

Hamma kulib yubordi.

Naoetsdan yo’l tikka o’ngga, Markaziy Yaponiyaga burildi. Martning uchinchi o’n kunligi boshlangan bo’lsa-da, hali u yer-bu yerlarni qalin qor bosib yotgandi, poezddan Myokokogen stantsiyasiga bir gala chang’ichilar kelib tushishdi.

Mana, Sinano ham ortda qoldi. Poezd Usun tunneliga bir sho’ng’ib chiqqanidan so’ng derazadan Kanto vodiysining yam-yashil dalasi ham ko’rina boshladi. “Ha, bizning Toyamaga nisbatan bahor bu yerlarda ancha erta boshlanar ekan.”

Myokokogen stantsiyasidan so’ng va nihoyat Yoxeyga ham bo’shagan yerdan joy tegdi. U huzur bilan o’zini o’rindiq suyanchig’iga tashladi-da, nabirasini eslay ketdi:

“…Ueno vokzaliga poezd kech soat beshda yetib borishi kerak. Men yana ikki marta poezddan poezdga o’tirishim kerak, o’shanda Kitidzyodziga soat yettilarga yetib boraman…”

Yoxey Ueno vokzalida novvoy va uning do’stlari bilan xayrlashdi – ulfatlar saunaga shoshishardi. Yoxey shahar elektrpoezdining jadvalidan bexabarligi sabab Mugino bilan telefonda gaplashganda kelishini faqat taxminiy vaqtini va uyga o’zi yetib borishini aytib qizini ogohlantirdi. Biroq hozir Kitidzyodziga yaqinlashib qolganida qariya qizi va nabirasi uni kutib olishlarini juda xohlayotgandi.

Tezligi sekinlashib borayotgan elektrichka platforma bo’ylab jila boshladi va o’zidagi noyob o’xshashlik bilan hamon uni hayratga solib kelayotgan chehralarga Yoxeyning darrov ko’zi tushdi.

“Hartugul kelishdi!” Qoraoltin g’oyib bo’lishi bilan kechagina Yoxeyga azob berayotgan xavotiru g’ashlikliklar o’sha zahoti yoqimsiz tushdek g’oyib bo’ldi.

Qizi va nabirasi unga qo’llarini silkitishdi -da, nimadir deb baqirishdi, biroq qariya ularning so’zlarini tuzukroq anglolmadi. Poezd hali to’xtashga ham ulgurmay, Mugino bilan o’g’li
o’zlarini Yoxeyning vagoniga otishdi.

– Kelganingiz qanday yaxshi bo’ldi, ota!
– Sizni sog’indim, bobojon!

Yoxey sochlari kuzalgan nabirasining boshiga yuzini bosar ekan, esankiragancha:
– Qani mening Ryukitiginam…– deb ming’irladi.
– Meni Qoraoltinim qalay? – cho’zib o’tirmay so’radi nabirasi.

– Qoraoltiningmi? Bilasanmi… Xullas, u soyga oqib ketdi…
– O’-o’… demak, kelgan joyiga yana qaytib ketibdi-da?

Ilhaq bo’lib kutganiga qaramay, Ryukiti bu yangilikni bamaylixotir qabul qildi va Yoxey tezroq mavzuni o’zgartirishga shoshildi.

– Ryu, bo’ying yana ham cho’zilibdi, shekilli?
– Hecham! Unchalik o’smaganman! – e’tiroz bildirdi nabirasi yonib turgan ko’zlarida hayrat ila. Uning egniga yap-yangi yo’l-yo’l oq-qora sviter va keng pochali shim kiygandi. Bolaning yelkalari eng kamida bir razmerga o’sgandi.

“Xayriyat, kap-katta yigit bo’lib qolibdi. Talaffuzini aytmaysizmi, haqiqiy tokiochasiga!”

– Ryukiti bu yerlarda kasal bo’lib qolmadimikan?– ming’illadi Yoxey xuddi o’zi bilan o’zi so’zlashayotgandek.

– Meni sog’inmagansiz, shekilli? – ranjibgina so’radi Mugino otasiga qarab.

Yoxeyning platformaga terib qo’yilgan yuklari bus-butunligiga ishonch hosil qilgach, Mugino sovg’a-salomga to’la qog’ozxaltalarni ola boshladi. Yoxey endi qopchig’iga qo’lini uzatgandi, Ryu undan chaqqonroq chiqib qoldi.

– Bobojon, bu juda og’ir, siz ko’tarmang! – dedi nabirasi uni ayab va kattagina qopchiqni yelkasiga ortdi-da, hayratdan esankirab qolgan bobosiga ham qaramay, dadil olg’a yurib
ketaverdi.

Yoxey pal`tosining cho’ntagiga qo’lini suqdi-da, bukchaygancha itoatkorona ohista qadam bosib ularga ergashdi. Mugino bilan nazoratdan o’ta turib, u
bir soniyaga to’xtadi va ko’chadagi olomon ichidan nabirasini izlay ketdi. Ryukitining gavdasi oqshom qorong’usida goh g’oyib bo’lar, goh neon shu’lalarining to’rsimon yorug’ida go’yo olis parvozga otlangan qushdek yana paydo bo’lib qolaverardi.

IZOHLAR

1. Yaponiyada o’sadigan bu o’simlik bod kasaliga shifo. Aktinidin xosilining hidi va ta’mini mushuklar xush ko’radi
2. P i a n k o – puflab chalinadigan klavishli bolalar asbobi
3. YA m a t o – Yaponiyaning qadimgi nomi.Bu o’rinda qadimgi davrda yashagan odam ma’nosida qo’llanilgan.