Ҳорғин бир ҳолатда ўзини курсига ташлаган Рейчел фикрини жамлашга уринарди. Нима бўлгандаям, Эннинг нарсаларини йиғиштириб, хонани бўшатиб бериш керак. Унинг синглиси икки ой аввал бедарак йўқолган. Кечки соат олтида ишхонасидан – «Амброзия» нашриётидан чиқиб, Лондон туманига сингиб кетгандек гўё.

Оливия Дарнелл
ЖАНРЛАР АРАЛАШМАСИ

Ҳорғин бир ҳолатда ўзини курсига ташлаган Рейчел фикрини жамлашга уринарди. Нима бўлгандаям, Эннинг нарсаларини йиғиштириб, хонани бўшатиб бериш керак.

Унинг синглиси икки ой аввал бедарак йўқолган. Кечки соат олтида ишхонасидан – «Амброзия» нашриётидан чиқиб, Лондон туманига сингиб кетгандек гўё.

Бу иш бўйича тергов-суриштирувни инспектор Грейсон олиб бораётган эди. Полицияда етарлича ишлаб қўйган Грейсон ўз тажрибасидан келиб чиқиб, бунга ўхшаш воқеалар учраб туришини, йўқолган қизлар баъзан бармоғида никоҳ узуги билан ёки бўлмаса қалби вайрон ҳолда, умуман кутилмаган жойдан чиқиб қолишини айтиб, Рейчелни овутишга уринарди.

Аммо вазият бошқа нарсадан далолат берарди – Эннинг барча кийимлари жойида, музлатгич ҳам егуликка тўла. Номаълум муддатга, қаергадир кетадиган одам шундай қиладими? Умуман, у кимдан ва нима учун яшириниши мумкин?

Полициячилар ишга виждонан ёндашиб, қотилликдан тортиб, ўз жонига қасд қи¬лишгача бўлган барча тахминларни ўрганиб чиқишди. Бари бесамар кетди.

Энн, айтиш мумкинки, Мэри Поппинс каби қусурсиз эди. Алдамчи эҳтиросларга бегона, бутун борлиғи билан ишга берилганидан яқин дугонасиям, кўнгил қўйган йигитиям йўқ эди. Унинг хонасини кўздан кечирган инспектор Грейсон «бунақа батартиблик одамни ваҳимага солади» деган бўлса, унинг ёш ёрдамчиси Эннинг фотосуратига қараб туриб, йигирма саккиз ёшли ёқимтой қизнинг бу қадар маъсумалигига ишонқирамади ҳам.

– Наҳотки синглингизнинг ҳеч бир камчилиги бўлмаган?

Рейчел ўйланиб қолди.

– Бор эди. Агар уни камчилик дейиш мумкин бўлса.
– Қанақа? – умид билан сўради Грейсон.

– У ҳаддан ортиқ иззатталаб эди.
– Оддий муҳаррир бўла туриб-а? – ажабланди инспектор.

Рейчел синиқ жилмайиб қўйди. У нозиктаъб, иқтидорли синглисининг детектив, ишқий ёки саргузашт романларга ўхшаш енгил-елпи асарларни нашр этишга ихтисослашган нашриётда ишлаётганига тушунолмасди. Сабаби, Энн ҳамиша юксакни кўзлаган, мактабда энг аълочи ўқувчи, университетнинг энг олди талабаси эди. Ҳамманинг эътиборида бўлишга интиларди. Университет миқёсида бунга эришди ҳам, афтидан, бу билан кифояланмоқчи эмас эди. Талабалик даврида «Амбро¬зия» нашриётидан таҳрирга иш олиб, шу орқали кундалик эҳтиёжлари учун пул топадиган бўлди. Кейин бу ишга берилиб кетди. Ўқишни тугатганидан сўнг шу нашриётда ишлаб қолди. Унинг бутунлай ишга шўнғиб кетган ходим бўлгани полиция тергови давомида ҳам аён бўлди.

Рейчел полиция Энн Макфейл ўлдирилган деган тахмин устида жиддий иш олиб бораётгани, гумондорлар орасида ўзи ҳам борлигини бошидаёқ тушунган эди. Аниқроғи, у буни инспектор опа-сингилларнинг иккаласи ҳам ўзларини нима учун айнан детектив жанрига бағишлаганига қизиқсиниб қолганидан англаган эди. Тўғри, улар бу жанрга икки хил ёндашадилар – Энн уларни таҳрир қилган бўлса, Рейчел тадқиқ қилар эди. У инспектор Грейсоннинг инглиз детективи бўйича мутахассис Рейчел (унинг илмий иши шу жанрни ўрганишга бағишланган) бу борадаги билимларини ўз синглисини йўқотиш йўлида қўлламадимикан, деб шубҳаланиши мумкинлигини табиий қабул қилди. Аммо Рейчелнинг воқеа юз берган вақтда Эдинбургда хизмат сафарида бўлгани ва синглисига чин дилдан қайғураётгани аён бўлгач, инспекторнинг муносабати анча ўзгарди. Ҳатто, айтиш мумкинки, унга нисбатан илиқ муносабатда бўла бошлади. Рейчел билан ишга дахли бўлмаган, адабиётшуносликка оид мавзуларда узоқ суҳбат қурар, ўзи яхши тушунмаган нарсалар устида баҳсга киришар эди.

– Мана сиз детективларни ўрганасиз… – дея бошлаб қоларди у.
– Шунга ҳаракат қилаяпман, – камтарона жавоб қиларди Рейчел.

– Сизнинг классик детективларингиз, – гапида давом этарди инспектор, – ғирт бўлмағур нарса. Уларда жиноятлар аллақандай туйғулар, эҳтирос туфайли содир этилади. Уларда ҳамиша эзгулик ёвузлик устидан ғалаба қилади, жиноятчи албатта жазосини олади.

– Фикрингизга тўлиқ қўшилолмайман, – атай эътироз билдирарди Рейчел, – тўғри, айрим классик детективларда шундай бўлиши мумкин…

– Классик детективларнинг ҳаммаси бир гўр! – қизиққонлик билан унинг гапини бўларди инспектор. – Улар реал ҳаётдан жудаям узоқ. Жиноятчи қурбонини ўлдиришдан олдин узоқ ва зерикарли тарзда нега бундай қилаётганини гапириб ўтиради. Ажали етган қурбони эса уни эшитиб ўтиришдан кўра қочиб қолиш афзаллигини ўйлаб ҳам кўрмайди. Охир-оқибат, қандайдир ҳаваскор, тентаксифат ажнабий ёки юввошгина қариқиз жиноятни фош қилади! Йўқ! Бунақа бўлмайди ҳаётда. Шунинг учун мен шиддатли детективларни маъқул кўраман. Уларда ҳарқалай, жиноят мотиви бор – пул, қўрқув, қасос ва асосийси, ҳаракат бор. Ҳа, азизам, ҳаракат ва ҳолат бор. Зўр муштлашув, отишма ва узлуксиз таъқиб – мана ўқувчига аслида нима керак!

Рейчелнинг жим туришидан инспектор баттар қизишади.

– Билиб турибман, Хеммет ва Гарднер ҳам олиб қочади, демоқчисиз. Ҳар қалай, уларда чучмал йиғи-сиғи йўқ! Азизам мисс Макфейл, шуни унутмангки, жиноятларнинг деярли ҳаммаси қасддан содир этилади, жиноятчилар эса аксар ҳолларда озодликда юришади.

– Эсда тутишга ҳаракат қиламан, – дейди қисқа қилиб Рейчел.

– Дарвоқе, жиноятчилар ҳақида. Аниқланишича, синглингиз йўқолганидан кейин уникига келган ягона одам кекса, басавлат бир хоним бўлган. Билмайсизми, у ким бўлиши мумкин?

– Йўқ, билмайман.

– Жуда ҳам ғалати, – дейди чуқур хўрсиниб инспектор, – ҳеч қанақа мотив, қўлга илинадиган далил йўқ. Бунақасига биринчи марта дуч келишим. Эслаб кўринг, синглингизнинг қандайдир ожиз томонлариям бўлгандир?

– Тасаввур олами жуда бойлигини ожиз томон деса бўлармикан?

Инспектор елкасини қисди.

– Менимча, йўқ. Синглингизнинг тасаввури шунча кенгмиди?

– Болалигида ўтирган жойида эртак тўқиб ташларди, ўсмирлигида ҳам фантазияси бой эди. Кейин негадир бу қобилияти сезилмай қолди, бошқаларнинг ёзганлари билан овора бўлиб қолди, шекилли.

– Бу ҳам бизга ҳеч нарса бермайди, – деди пешонасини тириштириб инспектор. – Майли, агар ёрдами тегадиган яна ниманидир эсласангиз ёки топсангиз қўнғироқ қиларсиз. Лекин эсингизда тутинг – ҳаёт классик детектив эмас. Ҳаётдаги детективларнинг охири яхшилик билан тугамаслиги мумкин. Мени тушундингиз-а? Ўзингизни мисс Марпл ҳисоблаб юрманг яна.

Инспектор огоҳлантирмаса ҳам Рейчелнинг мустақил қидирув бошлаш нияти йўқ эди. Унинг қўлида қидирувга асос бўладиган биронта далил йўқ – Энн изсиз ғойиб бўлган. Ҳатто унинг ноутбуги ҳам топилма-ди. Энн уни олиб кетган бўлиши мумкин дея полициячилар ноутбукнинг йўқолганига кўп ҳам эътибор беришмади. Улар яна бир нарсага – Эннинг кийим ва пойабзаллари орасида оддий муҳаррир маошига сотиб олиш мумкин бўлмаган жуда қиммат брендларнинг борлигига ҳам эътибор беришмади. Фақат Рейчел бу ерда қандайдир сир борлигини ич-ичидан сезиб турарди. Чунки синглиси оддий муҳаррирлик мақомига қаноат қиладиганлар тоифасидан эмаслигини у яхши биларди. Энн нима сабабдан ишлаш учун «Амброзия»ни танлади? Нега келажаги бор бошқа иш қидирмади?

Бу саволларга жавоб йўқ. Уй эгаси келиб хонани бошқа бировга ижарага бериш нияти борлигига шаъма қилгач, Рейчел синглисининг нарсаларини йиғиштиришга киришди. Бунга кўп вақти кетмади. Фақат улкан жавондаги асосан луғат, энциклопедия, маълумотнома ва классик адабиётлардан иборат китобларни қоғоз қутиларга жойлашга анча овора бўлди. У мутолаага киришиб кетмаслик учун атай уларнинг номигаям қарамаётган эди – аммо бир ғилофдаги чиройли муқовали китоблар эътиборини тортди. Улар аёлларбоп қалтис саргузашт романлар муаллифи, машҳур Роберт Тоуленднинг тўрт китобдан иборат тўплами эди. Бу китобларнинг ҳар бири бестселлерга айланган, ниҳоятда бойиб кетган Тоуленд эса ўзича бир юлдуз эди.

Унинг шаҳар четидаги муҳташам уйи ёки яхтасининг суратлари «сариқ матбуот» муқоваларини безар, ўзи ҳам – офтобда тобланган, башанг кийинган, арслон ёлини эслатувчи сочлари ўзига ярашган, олтмиш ёшлардаги кўркам кўриниши билан китоблари муқовасига ярашиқли эди. Тоуленднинг шахсий ҳаёти ҳурмат уйғотарди. У собиқ актёрларга хос бўлмаган тарзда узоқ йиллар кўримсизгина бир аёл билан умргузаронлик қилиб келган. Бир неча йил аввал, аёли оламдан ўтганида эса ғамга ботганидан бўлса керак, мухлисларини қарийб бир йилча романлари билан хушнуд қилолмаган эди.

Рейчел уларни қўлига олар экан, бу китоблар Эннинг кутубхонасига қандай келиб қолганига тушунолмади. Синглиси, одатда, ўзи таҳрир қилган асарларни сақламас, бунақа «роман»лардан эса очиқчасига ҳазар қиларди. Нима бўлганда ҳам, тоқат қилиб бу «ижод дурдоналари» билан танишиб чиқишга қарор қилган Рейчел улар ичидан «Тун кун ярмида келади» дея қизиқ ном берилган ҳажми кичикроғини танлаб олиб, варақлай бошлади. Унда қандайдир ярамаслар сабаб қамоққа тушган қизнинг бошидан кечирганлари тўқиб-бичилган эди. Қиз ёнғин вақтида қамоқхона бошлиғининг кучукчасини сақлаб қолгани учун муддатидан олдин озодликка чиқади. Кейин эса, одатдагидай, машҳур қўшиқчига айланади ва душманларидан қасос олади. Охирида европача тарбия кўрган араб шайхига турмушга чиқади. Бори шу. Рейчел тил нуқтаи назаридан маҳорат билан ёзилган бўлса-да, турган-битгани қуйқадан иборат битикларга кўз югуртира туриб, бир эпизодда тўхтаб қолди. Унда бош қаҳрамоннинг кўзида ёш билан дераза ортида туриб байрам қилаётган болаларни кузатаётган ҳолати тасвирланган эди. Бу ахир Рейчелнинг туғилган кунидаги манзаранинг ўзгинаси-ку! Ўшанда унга арчагулдан тож кийдиришган ва миттигина пудел совға қилишган эди. Ҳатто кучукчанинг лақаби ҳам мос келарди – Чарли!

Рейчел «Оққа бурканган мотам» деб номланган иккинчи китобни олиб варақлай бошлади. Китобнинг йигирманчи бетида уларнинг оиласида айтиб келинадиган келиб чиқиши шотландиялик бўлган катта бувисининг болалигида тоғлар орасида адашиб қолгани ҳақидаги хотираларга дуч келди. Романдаги бош қаҳрамонга айнан ўша – болалигида тоғда адашиб қолган катта бувисининг қизлик фамилияси, салбий қаҳрамонга эса мактаб даврида Эннга ягона тўрт баҳони қўйган бадқовоқ ўқитувчининг ташқи кўриниши ва фамилияси берилган эди.

Рейчел учинчи китобни ўқиб ҳам ўтирмади. Шунинг ўзиям бу китобларни синглиси ёзгани, Энн машҳур Тоулендга «адабий мардикор» бўлганини тушуниши учун етарли бўлди. Энди фақат унинг йўқолишига бунинг дахли бор-йўқлигини аниқлаш керак эди, холос.

Тоуленд билан учрашиш Рейчел учун қийин кечмади. Унинг янги асари яқиндагина босмадан чиққан ва у мухлисларига китобни дастхати билан сотиб олиш имконини яратиб бераётган эди. Рейчел китоб дўконига келиб, дастхат олиш учун навбатда турганлар қаторига қўшилди. Навбати етиб, романнавис ўтирган столга яқинлашди ва унга ҳозиргина сотиб олган китобини узатди. Унинг режаси жуда оддий эди.

– Исмингиз нима? – табассум билан сўради Тоуленд.

– Рейчел Макфейл ва унинг синглиси Энн Макфейлга эзгу тилаклар билан деб ёзсангиз, илтимос, – деди¬ маҳзун овозда Рейчел.

Тоуленд бехосдан қўлидаги қаламни тушириб юборди.

– Сиз Эннинг опасимисиз?
– Сиз уни танийсизми?¬

– Ҳа, у менинг бир неча китобимни таҳрир қилган эди.
– Адашмасам, улар тўртта эди, у кундаликларида сиз билан ҳамкорлиги ҳақида анча батафсил ёзган.

– О, у кундалик тутармиди? – ажабланди Тоуленд.
– Ҳа, у мени кўргани Эдинбургга борганида унутиб қолдирган эди. Танишиб чиқишни хоҳлайсизми?
– Албатта. Қаерда ва қачон? – Тоуленд шундай деб китобни ёпиб унга узатди.

Рейчел унинг китобга дастхат ёзмай қайтарганини кўриб ажабланмади. Ҳаммаси режадагидай кетаётган эди.

– Эртага Эннинг уйида. Кечки соат олтида, сизга маъқулми?

– Бўлади, – деди Тоуленд боши билан «маъқул» ишорасини қилиб. Бу билан у суҳбат тамом дегандай, навбатдаги мухлиси узатаётган китобга қўл чўзди. У Эннинг манзилини сўраб ҳам ўтирмади.

Дўкондан чиқиши билан Рейчел инспектор Грейсонга қўнғироқ қилиб, Тоуленд билан учрашуви ҳақида қисқа қилиб айтиб берди. Инспектор у кутганчалик қойил қолмади. Аксинча, дакки берди.

– Бу ҳақда олдин бизга хабар қилсангиз бўларди, мисс Макфейл. Бунақа ишлар билан профессионаллар шуғулланиши керак. Тоуленд хавфли одам бўлиши мумкин!

– Шунинг учун ҳам сизга қўнғироқ қилдим, – деди ранжиганини яширмай Рейчел. У синглисининг йўқолишига алоқаси бўлиши мумкин бўлган одамнинг изига профессионал эмас, айнан ҳаваскор тушганини гапирмоқчи бўлди-ю, тилини тийди.

– Эртага ёрдамчим Дерли билан ўша жойда бўламиз, – давом этди инспектор. – Сиздан ўтиниб сўрайман, ўзингизча яна бир нималарни бошлаб юрманг!

Рейчел бирон нима қилмоқчи ҳам эмас эди. Тўғрисини айтганда, у жуда ҳам қўрқаётган эди.

У Эннинг квартирасига қайтгач, эшикни маҳкам қулфлади. Ҳаяжонини босиш учун Агата Кристининг китобини қўлига олди. Одатда, Кристининг асарлари унинг тинчланишига ёрдам берарди. Лекин ўқий олмади, диванга чўзилган онидаёқ кўзи илинди. Уйғонганида диван ёнидаги креслода ўтирган Тоулендга кўзи тушди.

– Қандай кирдингиз? – деярли қичқириб юборди Рейчел.
– Менда калит бор, – хотиржам оҳангда жавоб берди у.

– Уни кимдан олдингиз?!
– Синглингиздан.

– Унинг ўзи қаерда?
– Менинг чорбоғимда.

Рейчел хурсандчиликдан йиғлаб юборай деди. Энн соғ-омон экан!

– Агар менга бир чашка чой берсангиз, сизга ҳаммасини айтиб берардим.

Рейчел патнисда чой кўтариб хонага қайтиб кирганида Тоуленд ҳамон ўша ҳолатда, қўлларини чўнтагига тиққанча ўтирарди.
– Менимча, сиз қандни унутдингиз.

Рейчел ошхонага югурди, қанддонни келтириб қўйиб, Тоуленднинг оғзини пойлади.

– Сизга чой ичишни маслаҳат бераман, – деди Тоуленд, – одамни хотиржам қилишда ҳеч нарса унинг ўрнини босолмайди, тўғрими?¬

Рейчел чойдан ҳўплади. Тоуленд ҳам чашкасини қўлига олди. У қўлларига аёлларнинг бежамали қўлқопини кийиб олганини кўрган Рейчел туйилиб қолди.

– Ҳа, буми? – деди Тоуленд жилмайиб, сўнг чўнтагидан эски русумдаги мугуз гардишли кўзойнак чиқариб, тақиб олди. Узун сочларини битта қилиб йиғиб олган эди, басавлатгина кампир қиёфасига кириб қолди.

Рейчел қўрқиб кетганидан гапиролмай қолди.

– Сиз менинг бир пайтлар яхшигина актёр бўлганимни унутган кўринасиз-а. Узун плаш, алмисоқдан қолган шляпа, оқ сочлар, қарабсизки, қаршингизда кекса хоним турибди. Бундай мафтункор қиёфадан Эннинг ноутбугини олиб кетиш учун келганимда ҳам фойдаланганман. Ҳадемай, азизам, сиз қаттиқ уйқуга кетасиз. Унгача эса зерикиб қолмаслигингиз учун бир воқеани ҳикоя қилиб бераман. Тўғриси, уни кимгадир жудаям айтгим келиб юрувди.

Рейчел ўзи кутмаган ҳолда эснай бошлади.

– Чойингизга кўп миқдорда уйқудори аралаштириб қўйдим, – деди мулойим оҳангда Тоуленд. – Синглингизга ҳам шундай қилгандим, лекин миқдори бундан камроқ эди. Боя Энн менинг чорбоғимда деганимда алдамагандим. Аниқроғи, у чорбоғимдаги қайсидир ҳовуз тубида.

Рейчел беҳузур бўла бошлади ва жойидан турмоқчи бўлди. Аммо Тоуленд тўппонча чиқариб унга тўғрилагач, қимирламай туриб қолди.

– Сизга азоб беришга мени мажбур қилманг. Буни истамайман. Ухлайсиз, тамом. Қайтиб уйғонмайсиз. Ҳеч қандай оғриқ ҳис қилмайсиз. Нима бўлганда ҳам, уйқудори ёки тўппонча биланми, мен шундай қиламанки, сизни ўз жонига қасд қилган деб ҳисоблашади. Синглингизнинг йўқолганини кўтаролмай шундай қилгансиз гўё.

Рейчел курсига қайтиб ўтирди ва қалтираганча қутулиш чорасини ўйлай бошлади.

– Инспектор Грейсон сиз ҳақингизда билади, – деди у зўрға.
– Хўш, нима бўпти? Олдингизга мен эмас, қандайдир қари кампир келган. Ўшани қидираверишсин. Мен бўлсам ҳозир мухлисларимдан бири билан учрашувдаман, буни у ҳам тасдиқлайди.

Тоуленднинг вазиятдан ҳузурланаётгани кўриниб турарди.

– Ишонсангиз, мен буларни кимгадир гапириб бераётганимдан енгил тортаяпман. Сиз мен учун гўёки бир найсиз. Шоҳ Мидас ҳақидаги қиссани эслайсизми?

Тўғри, келтирган мисолим унча чиройли чиқмади. Хуллас, ўша шоҳ Мидаснинг қулоқлари эшакникидай бўлган экан. Буни фақат сартароши биларкану, ҳеч кимга гапиролмас экан. Гапириб бўладими? Шоҳ-а! Кунларнинг бирида ўша сартарош бу ҳақда қудуққа айтиб, ичини бўшатиб олади. Қудуқдан қамиш ўсиб чиқади. Кимдир ундан най ясайди. Найни чалганида ҳамма шоҳ Мидаснинг қулоқлари ҳақида хабар топади.

Рейчел атрофига кўз югуртириб, вазиятдан чиқиш йўлини изларди. Эсига жинси шими чўнтагидаги мобил телефони тушди. Лекин уни олишнинг иложини қилолмади.
Бу вақтда Тоуленд ҳикоясини давом эттираётган эди.

– Синглингиз ҳали ўқиб юрган вақтидаёқ мен билан ҳамкорлик қилар эди. Фаросати ўткир қиз экан, менинг романларимни бошқа одам ёзаётганини дарров пайқаб қолди. Уларнинг муаллифи хотиним Милдред эди. Нега у романларини менинг номим билан чоп этганини сўрамайсизми? Ўзим айтақолай, бу – оддий маркетинг усули. Милдреднинг ўзи менга муаллиф бўлишни таклиф қилди. У талантли эди, мен эса анча таниқли эдим. «Муқовада сенинг фотосуратинг бўлиши аёлларни жалб этиши тайин» деди у. Ўзингиз тушунасиз, бизнинг асосий ўқувчиларимиз калтафаҳм аёллар. Китобларнинг бозори чаққон бўлди. Биз бойиб кетдик. Аммо, – у хўрсиниб олди, – Милдред оламдан ўтди. Менинг эса айрилиқдан тушкунликка тушиб, ёзолмай қолган адиб ролини ўйнашдан бошқа чорам қолмаган эди. Ана шунда Энн пайдо бўлди ва ўзи менга ёрдамини таклиф қилди.

Рейчелнинг чуқур эснашидан унинг гапи бўлинди.

– Яна ўн дақиқа вақтингиз қолди, азизам, якунлашга улгураман, – деди Тоуленд майин овозда. – Қисқаси, Энн билан ҳамкорлигимиз сермаҳсул бўлди. У ёзар эди, мен эса сахийлик билан ҳақ тўлардим. Бу узоқ давом этиши мумкин эди. Бироқ кутилмаганда синглингиз менга турмушга чиқмоқчилигини айтиб қолди. Бой ва машҳур одамнинг хотини бўлишни маъқул топган бўлса керак. Рад қилганимда эса у менинг китобларимнинг ҳақиқий муаллифи кимлигини фош қилишини ва шу орқали шуҳратга эришиши мумкинлигини айтиб таҳдид қила бошлади. У ёқимтойгина қиз эди, жон деб уйланган бўлардим. Аммо унинг феъли… У мен ўлган куниёқ ўзининг муаллифлигини ҳамма ёққа жар солиши аниқ эди.

Рейчел унинг бу борада ҳақлигини ичида тасдиқлаб қўйди. Тоуленд сўзида давом этарди:

– Уни уйимга таклиф қилдим. Тафсилотларга тўхталиб ўтирмай шуни айтишим мумкинки, ҳаммасини бекаму кўст бажардим. Биронта гувоҳ ҳам, из ҳам қолдирмадим. Кейин сиз аслида йўқ кундалик ҳақидаги чўпчакни кўтариб олдимга бордингиз. Энн кундалик тутадиган қизлардан эмас эди. Бунга ишончим комил. Лекин тушундимки, сиз ниманидир биласиз, – у Рейчелга ачингандай қараб қўйди, – начора, сизни ҳам ухлатишга мажбурман…

Рейчел элита бошлаган уйқуни енгиш чорасини қидира бошлади. Диққатини жамлаш учун ҳозиргина ўзи чой ичган чашкага тикилди. Чинни идишдаги билинар-билинмас дарз ва унинг атрофидаги доғ эътиборини тортди. Унинг кетма-кет эснаши Тоулендга ҳам таъсир қилди чоғи, уни ҳам эсноқ тутди. Рейчел миясига ярқ этиб келган фикрдан жонланди.

– Мен эмас, сиз ухлайсиз, – деди Рейчел тили зўрға айланаётганига қарамай, секин, лекин дона-дона қилиб. – Мен ҳаммасини билиб олиш учун ўзимни шундай тутдим. Энди марҳамат қилиб мени эшитинг. – У яна эснаб юбормаслик учун тин олиб, ютиниб олди. – Мен идишларни алмаштириб қўйган эдим. Уйқу босаётганини сезмаяпсизми?

Тоуленд кўзларини катта-катта очиб эснаб қўйди.

Рейчел ирғиб туриб столни ағдариб юборди. Буни кутмаган Тоуленд йиқилиб тушди. У ўрнидан тураман дегунча Рейчел хонадан югуриб чиқиб ваннахонага қамалиб олди. Полга ўтириб олганида ухлаб қолаётганини тушунди ва қўл телефонидан бир амаллаб инспектор Грейсоннинг рақамларини тера бошлади. Бу вақтда эшик кучли зарбдан қарсиллаб, ўқ овози эшитилди. Ғазабдан эсини йўқотган Тоуленд эшик қулфини бузишга уринаётган эди.

– Алло, алло! Нима бўлди, мисс Макфейл? Гапиринг! – Рейчел инспекторнинг овозини эшитди.

– Мени қутқаринг, – шуни шивирлаб зўрға айта олган Рейчел чуқур уйқуга кетди. Бу қанча давом этди, у билмади. Унга қандайдир уколлар қилишди, қаергадир олиб боришди. Кўзини очганида тепасида пешонасини каттагина ғурра безаб турган инспектор Грейсонни кўрди.

– Ўзингизни қандай ҳис қилаяпсиз? – дардкаш оҳангда сўради у.

Рейчелнинг гапиришга ҳоли келмади.

– Ҳа, тушунаман, – деди Грейсон, – ошқозонни ювиш ёқимсиз муолажа. Лекин бопладингиз! – у ғуррасини силаб қўйди. – Бу ярамас ёзувчини базўр эпладик! У Дерлини яралади, менинг бошимга стул билан туширди!

Грейсоннинг завқи ичига сиғмаётгани кўриниб турарди.¬

– У ҳеч қанақа ёзувчи эмас, – зўрға гапирди Рейчел.

– Буни биламан, – деди қўлини силтаб инспектор ва курсига ўтириб олиб Рейчелга хижолатомуз қараб қўйди. Уни безовта қилишга ҳали эрта эканини тушуниб турарди.

«Эй худо, наҳотки яна детективлар ҳақида гап бошласа?» – ўйлади Рейчел.

– Ҳозир бунинг мавридимас, тушунаман, – деди тек ўтиролмайдиган инспектор, – лекин мутахассис сифатида айтинг-чи, буларнинг бари айнан ўткир сюжетли, шиддатли детектив бўлмай нима?!

– Йўқ, бу одатдаги жанрлар аралашмаси, холос, – пичирлади Рейчел ва суҳбат давомига тайёрлана бошлади.

Русчадан Шавкат Ёдгоров таржимаси

Oliviya Darnell
JANRLAR ARALASHMASI

Horg‘in bir holatda o‘zini kursiga tashlagan Reychel fikrini jamlashga urinardi. Nima bo‘lgandayam, Enning narsalarini yig‘ishtirib, xonani bo‘shatib berish kerak.

Uning singlisi ikki oy avval bedarak yo‘qolgan. Kechki soat oltida ishxonasidan – «Ambroziya» nashriyotidan chiqib, London tumaniga singib ketgandek go‘yo.

Bu ish bo‘yicha tergov-surishtiruvni inspektor Greyson olib borayotgan edi. Politsiyada yetarlicha ishlab qo‘ygan Greyson o‘z tajribasidan kelib chiqib, bunga o‘xshash voqealar uchrab turishini, yo‘qolgan qizlar ba’zan barmog‘ida nikoh uzugi bilan yoki bo‘lmasa qalbi vayron holda, umuman kutilmagan joydan chiqib qolishini aytib, Reychelni ovutishga urinardi.

Ammo vaziyat boshqa narsadan dalolat berardi – Enning barcha kiyimlari joyida, muzlatgich ham yegulikka to‘la. Noma’lum muddatga, qayergadir ketadigan odam shunday qiladimi? Umuman, u kimdan va nima uchun yashirinishi mumkin?

Politsiyachilar ishga vijdonan yondashib, qotillikdan tortib, o‘z joniga qasd qi¬lishgacha bo‘lgan barcha taxminlarni o‘rganib chiqishdi. Bari besamar ketdi.

Enn, aytish mumkinki, Meri Poppins kabi qusursiz edi. Aldamchi ehtiroslarga begona, butun borlig‘i bilan ishga berilganidan yaqin dugonasiyam, ko‘ngil qo‘ygan yigitiyam yo‘q edi. Uning xonasini ko‘zdan kechirgan inspektor Greyson «bunaqa batartiblik odamni vahimaga soladi» degan bo‘lsa, uning yosh yordamchisi Enning fotosuratiga qarab turib, yigirma sakkiz yoshli yoqimtoy qizning bu qadar ma’sumaligiga ishonqiramadi ham.

– Nahotki singlingizning hech bir kamchiligi bo‘lmagan?

Reychel o‘ylanib qoldi.

– Bor edi. Agar uni kamchilik deyish mumkin bo‘lsa.
– Qanaqa? – umid bilan so‘radi Greyson.

– U haddan ortiq izzattalab edi.
– Oddiy muharrir bo‘la turib-a? – ajablandi inspektor.

Reychel siniq jilmayib qo‘ydi. U nozikta’b, iqtidorli singlisining detektiv, ishqiy yoki sarguzasht romanlarga o‘xshash yengil-yelpi asarlarni nashr etishga ixtisoslashgan nashriyotda ishlayotganiga tushunolmasdi. Sababi, Enn hamisha yuksakni ko‘zlagan, maktabda eng a’lochi o‘quvchi, universitetning eng oldi talabasi edi. Hammaning e’tiborida bo‘lishga intilardi. Universitet miqyosida bunga erishdi ham, aftidan, bu bilan kifoyalanmoqchi emas edi. Talabalik davrida «Ambro¬ziya» nashriyotidan tahrirga ish olib, shu orqali kundalik ehtiyojlari uchun pul topadigan bo‘ldi. Keyin bu ishga berilib ketdi. O‘qishni tugatganidan so‘ng shu nashriyotda ishlab qoldi. Uning butunlay ishga sho‘ng‘ib ketgan xodim bo‘lgani politsiya tergovi davomida ham ayon bo‘ldi.

Reychel politsiya Enn Makfeyl o‘ldirilgan degan taxmin ustida jiddiy ish olib borayotgani, gumondorlar orasida o‘zi ham borligini boshidayoq tushungan edi. Aniqrog‘i, u buni inspektor opa-singillarning ikkalasi ham o‘zlarini nima uchun aynan detektiv janriga bag‘ishlaganiga qiziqsinib qolganidan anglagan edi. To‘g‘ri, ular bu janrga ikki xil yondashadilar – Enn ularni tahrir qilgan bo‘lsa, Reychel tadqiq qilar edi. U inspektor Greysonning ingliz detektivi bo‘yicha mutaxassis Reychel (uning ilmiy ishi shu janrni o‘rganishga bag‘ishlangan) bu boradagi bilimlarini o‘z singlisini yo‘qotish yo‘lida qo‘llamadimikan, deb shubhalanishi mumkinligini tabiiy qabul qildi. Ammo Reychelning voqea yuz bergan vaqtda Edinburgda xizmat safarida bo‘lgani va singlisiga chin dildan qayg‘urayotgani ayon bo‘lgach, inspektorning munosabati ancha o‘zgardi. Hatto, aytish mumkinki, unga nisbatan iliq munosabatda bo‘la boshladi. Reychel bilan ishga daxli bo‘lmagan, adabiyotshunoslikka oid mavzularda uzoq suhbat qurar, o‘zi yaxshi tushunmagan narsalar ustida bahsga kirishar edi.

– Mana siz detektivlarni o‘rganasiz… – deya boshlab qolardi u.
– Shunga harakat qilayapman, – kamtarona javob qilardi Reychel.

– Sizning klassik detektivlaringiz, – gapida davom etardi inspektor, – g‘irt bo‘lmag‘ur narsa. Ularda jinoyatlar allaqanday tuyg‘ular, ehtiros tufayli sodir etiladi. Ularda hamisha ezgulik yovuzlik ustidan g‘alaba qiladi, jinoyatchi albatta jazosini oladi.

– Fikringizga to‘liq qo‘shilolmayman, – atay e’tiroz bildirardi Reychel, – to‘g‘ri, ayrim klassik detektivlarda shunday bo‘lishi mumkin…

– Klassik detektivlarning hammasi bir go‘r! – qiziqqonlik bilan uning gapini bo‘lardi inspektor. – Ular real hayotdan judayam uzoq. Jinoyatchi qurbonini o‘ldirishdan oldin uzoq va zerikarli tarzda nega bunday qilayotganini gapirib o‘tiradi. Ajali yetgan qurboni esa uni eshitib o‘tirishdan ko‘ra qochib qolish afzalligini o‘ylab ham ko‘rmaydi. Oxir-oqibat, qandaydir havaskor, tentaksifat ajnabiy yoki yuvvoshgina qariqiz jinoyatni fosh qiladi! Yo‘q! Bunaqa bo‘lmaydi hayotda. Shuning uchun men shiddatli detektivlarni ma’qul ko‘raman. Ularda harqalay, jinoyat motivi bor – pul, qo‘rquv, qasos va asosiysi, harakat bor. Ha, azizam, harakat va holat bor. Zo‘r mushtlashuv, otishma va uzluksiz ta’qib – mana o‘quvchiga aslida nima kerak!

Reychelning jim turishidan inspektor battar qizishadi.

– Bilib turibman, Xemmet va Gardner ham olib qochadi, demoqchisiz. Har qalay, ularda chuchmal yig‘i-sig‘i yo‘q! Azizam miss Makfeyl, shuni unutmangki, jinoyatlarning deyarli hammasi qasddan sodir etiladi, jinoyatchilar esa aksar hollarda ozodlikda yurishadi.

– Esda tutishga harakat qilaman, – deydi qisqa qilib Reychel.

– Darvoqe, jinoyatchilar haqida. Aniqlanishicha, singlingiz yo‘qolganidan keyin unikiga kelgan yagona odam keksa, basavlat bir xonim bo‘lgan. Bilmaysizmi, u kim bo‘lishi mumkin?

– Yo‘q, bilmayman.

– Juda ham g‘alati, – deydi chuqur xo‘rsinib inspektor, – hech qanaqa motiv, qo‘lga ilinadigan dalil yo‘q. Bunaqasiga birinchi marta duch kelishim. Eslab ko‘ring, singlingizning qandaydir ojiz tomonlariyam bo‘lgandir?

– Tasavvur olami juda boyligini ojiz tomon desa bo‘larmikan?

Inspektor yelkasini qisdi.

– Menimcha, yo‘q. Singlingizning tasavvuri shuncha kengmidi?

– Bolaligida o‘tirgan joyida ertak to‘qib tashlardi, o‘smirligida ham fantaziyasi boy edi. Keyin negadir bu qobiliyati sezilmay qoldi, boshqalarning yozganlari bilan ovora bo‘lib qoldi, shekilli.

– Bu ham bizga hech narsa bermaydi, – dedi peshonasini tirishtirib inspektor. – Mayli, agar yordami tegadigan yana nimanidir eslasangiz yoki topsangiz qo‘ng‘iroq qilarsiz. Lekin esingizda tuting – hayot klassik detektiv emas. Hayotdagi detektivlarning oxiri yaxshilik bilan tugamasligi mumkin. Meni tushundingiz-a? O‘zingizni miss Marpl hisoblab yurmang yana.

Inspektor ogohlantirmasa ham Reychelning mustaqil qidiruv boshlash niyati yo‘q edi. Uning qo‘lida qidiruvga asos bo‘ladigan bironta dalil yo‘q – Enn izsiz g‘oyib bo‘lgan. Hatto uning noutbugi ham topilma-di. Enn uni olib ketgan bo‘lishi mumkin deya politsiyachilar noutbukning yo‘qolganiga ko‘p ham e’tibor berishmadi. Ular yana bir narsaga – Enning kiyim va poyabzallari orasida oddiy muharrir maoshiga sotib olish mumkin bo‘lmagan juda qimmat brendlarning borligiga ham e’tibor berishmadi. Faqat Reychel bu yerda qandaydir sir borligini ich-ichidan sezib turardi. Chunki singlisi oddiy muharrirlik maqomiga qanoat qiladiganlar toifasidan emasligini u yaxshi bilardi. Enn nima sababdan ishlash uchun «Ambroziya»ni tanladi? Nega kelajagi bor boshqa ish qidirmadi?

Bu savollarga javob yo‘q. Uy egasi kelib xonani boshqa birovga ijaraga berish niyati borligiga sha’ma qilgach, Reychel singlisining narsalarini yig‘ishtirishga kirishdi. Bunga ko‘p vaqti ketmadi. Faqat ulkan javondagi asosan lug‘at, ensiklopediya, ma’lumotnoma va klassik adabiyotlardan iborat kitoblarni qog‘oz qutilarga joylashga ancha ovora bo‘ldi. U mutolaaga kirishib ketmaslik uchun atay ularning nomigayam qaramayotgan edi – ammo bir g‘ilofdagi chiroyli muqovali kitoblar e’tiborini tortdi. Ular ayollarbop qaltis sarguzasht romanlar muallifi, mashhur Robert Toulendning to‘rt kitobdan iborat to‘plami edi. Bu kitoblarning har biri bestsellerga aylangan, nihoyatda boyib ketgan Toulend esa o‘zicha bir yulduz edi.

Uning shahar chetidagi muhtasham uyi yoki yaxtasining suratlari «sariq matbuot» muqovalarini bezar, o‘zi ham – oftobda toblangan, bashang kiyingan, arslon yolini eslatuvchi sochlari o‘ziga yarashgan, oltmish yoshlardagi ko‘rkam ko‘rinishi bilan kitoblari muqovasiga yarashiqli edi. Toulendning shaxsiy hayoti hurmat uyg‘otardi. U sobiq aktyorlarga xos bo‘lmagan tarzda uzoq yillar ko‘rimsizgina bir ayol bilan umrguzaronlik qilib kelgan. Bir necha yil avval, ayoli olamdan o‘tganida esa g‘amga botganidan bo‘lsa kerak, muxlislarini qariyb bir yilcha romanlari bilan xushnud qilolmagan edi.

Reychel ularni qo‘liga olar ekan, bu kitoblar Enning kutubxonasiga qanday kelib qolganiga tushunolmadi. Singlisi, odatda, o‘zi tahrir qilgan asarlarni saqlamas, bunaqa «roman»lardan esa ochiqchasiga hazar qilardi. Nima bo‘lganda ham, toqat qilib bu «ijod durdonalari» bilan tanishib chiqishga qaror qilgan Reychel ular ichidan «Tun kun yarmida keladi» deya qiziq nom berilgan hajmi kichikrog‘ini tanlab olib, varaqlay boshladi. Unda qandaydir yaramaslar sabab qamoqqa tushgan qizning boshidan kechirganlari to‘qib-bichilgan edi. Qiz yong‘in vaqtida qamoqxona boshlig‘ining kuchukchasini saqlab qolgani uchun muddatidan oldin ozodlikka chiqadi. Keyin esa, odatdagiday, mashhur qo‘shiqchiga aylanadi va dushmanlaridan qasos oladi. Oxirida yevropacha tarbiya ko‘rgan arab shayxiga turmushga chiqadi. Bori shu. Reychel til nuqtai nazaridan mahorat bilan yozilgan bo‘lsa-da, turgan-bitgani quyqadan iborat bitiklarga ko‘z yugurtira turib, bir epizodda to‘xtab qoldi. Unda bosh qahramonning ko‘zida yosh bilan deraza ortida turib bayram qilayotgan bolalarni kuzatayotgan holati tasvirlangan edi. Bu axir Reychelning tug‘ilgan kunidagi manzaraning o‘zginasi-ku! O‘shanda unga archaguldan toj kiydirishgan va mittigina pudel sovg‘a qilishgan edi. Hatto kuchukchaning laqabi ham mos kelardi – Charli!

Reychel «Oqqa burkangan motam» deb nomlangan ikkinchi kitobni olib varaqlay boshladi. Kitobning yigirmanchi betida ularning oilasida aytib kelinadigan kelib chiqishi shotlandiyalik bo‘lgan katta buvisining bolaligida tog‘lar orasida adashib qolgani haqidagi xotiralarga duch keldi. Romandagi bosh qahramonga aynan o‘sha – bolaligida tog‘da adashib qolgan katta buvisining qizlik familiyasi, salbiy qahramonga esa maktab davrida Ennga yagona to‘rt bahoni qo‘ygan badqovoq o‘qituvchining tashqi ko‘rinishi va familiyasi berilgan edi.

Reychel uchinchi kitobni o‘qib ham o‘tirmadi. Shuning o‘ziyam bu kitoblarni singlisi yozgani, Enn mashhur Toulendga «adabiy mardikor» bo‘lganini tushunishi uchun yetarli bo‘ldi. Endi faqat uning yo‘qolishiga buning daxli bor-yo‘qligini aniqlash kerak edi, xolos.

Toulend bilan uchrashish Reychel uchun qiyin kechmadi. Uning yangi asari yaqindagina bosmadan chiqqan va u muxlislariga kitobni dastxati bilan sotib olish imkonini yaratib berayotgan edi. Reychel kitob do‘koniga kelib, dastxat olish uchun navbatda turganlar qatoriga qo‘shildi. Navbati yetib, romannavis o‘tirgan stolga yaqinlashdi va unga hozirgina sotib olgan kitobini uzatdi. Uning rejasi juda oddiy edi.

– Ismingiz nima? – tabassum bilan so‘radi Toulend.

– Reychel Makfeyl va uning singlisi Enn Makfeylga ezgu tilaklar bilan deb yozsangiz, iltimos, – dedi¬ mahzun ovozda Reychel.

Toulend bexosdan qo‘lidagi qalamni tushirib yubordi.

– Siz Enning opasimisiz?
– Siz uni taniysizmi?¬

– Ha, u mening bir necha kitobimni tahrir qilgan edi.
– Adashmasam, ular to‘rtta edi, u kundaliklarida siz bilan hamkorligi haqida ancha batafsil yozgan.

– O, u kundalik tutarmidi? – ajablandi Toulend.
– Ha, u meni ko‘rgani Edinburgga borganida unutib qoldirgan edi. Tanishib chiqishni xohlaysizmi?
– Albatta. Qayerda va qachon? – Toulend shunday deb kitobni yopib unga uzatdi.

Reychel uning kitobga dastxat yozmay qaytarganini ko‘rib ajablanmadi. Hammasi rejadagiday ketayotgan edi.

– Ertaga Enning uyida. Kechki soat oltida, sizga ma’qulmi?

– Bo‘ladi, – dedi Toulend boshi bilan «ma’qul» ishorasini qilib. Bu bilan u suhbat tamom deganday, navbatdagi muxlisi uzatayotgan kitobga qo‘l cho‘zdi. U Enning manzilini so‘rab ham o‘tirmadi.

Do‘kondan chiqishi bilan Reychel inspektor Greysonga qo‘ng‘iroq qilib, Toulend bilan uchrashuvi haqida qisqa qilib aytib berdi. Inspektor u kutganchalik qoyil qolmadi. Aksincha, dakki berdi.

– Bu haqda oldin bizga xabar qilsangiz bo‘lardi, miss Makfeyl. Bunaqa ishlar bilan professionallar shug‘ullanishi kerak. Toulend xavfli odam bo‘lishi mumkin!

– Shuning uchun ham sizga qo‘ng‘iroq qildim, – dedi ranjiganini yashirmay Reychel. U singlisining yo‘qolishiga aloqasi bo‘lishi mumkin bo‘lgan odamning iziga professional emas, aynan havaskor tushganini gapirmoqchi bo‘ldi-yu, tilini tiydi.

– Ertaga yordamchim Derli bilan o‘sha joyda bo‘lamiz, – davom etdi inspektor. – Sizdan o‘tinib so‘rayman, o‘zingizcha yana bir nimalarni boshlab yurmang!

Reychel biron nima qilmoqchi ham emas edi. To‘g‘risini aytganda, u juda ham qo‘rqayotgan edi.

U Enning kvartirasiga qaytgach, eshikni mahkam qulfladi. Hayajonini bosish uchun Agata Kristining kitobini qo‘liga oldi. Odatda, Kristining asarlari uning tinchlanishiga yordam berardi. Lekin o‘qiy olmadi, divanga cho‘zilgan onidayoq ko‘zi ilindi. Uyg‘onganida divan yonidagi kresloda o‘tirgan Toulendga ko‘zi tushdi.

– Qanday kirdingiz? – deyarli qichqirib yubordi Reychel.
– Menda kalit bor, – xotirjam ohangda javob berdi u.

– Uni kimdan oldingiz?!
– Singlingizdan.

– Uning o‘zi qayerda?
– Mening chorbog‘imda.

Reychel xursandchilikdan yig‘lab yuboray dedi. Enn sog‘-omon ekan!

– Agar menga bir chashka choy bersangiz, sizga hammasini aytib berardim.

Reychel patnisda choy ko‘tarib xonaga qaytib kirganida Toulend hamon o‘sha holatda, qo‘llarini cho‘ntagiga tiqqancha o‘tirardi.
– Menimcha, siz qandni unutdingiz.

Reychel oshxonaga yugurdi, qanddonni keltirib qo‘yib, Toulendning og‘zini poyladi.

– Sizga choy ichishni maslahat beraman, – dedi Toulend, – odamni xotirjam qilishda hech narsa uning o‘rnini bosolmaydi, to‘g‘rimi?¬

Reychel choydan ho‘pladi. Toulend ham chashkasini qo‘liga oldi. U qo‘llariga ayollarning bejamali qo‘lqopini kiyib olganini ko‘rgan Reychel tuyilib qoldi.

– Ha, bumi? – dedi Toulend jilmayib, so‘ng cho‘ntagidan eski rusumdagi muguz gardishli ko‘zoynak chiqarib, taqib oldi. Uzun sochlarini bitta qilib yig‘ib olgan edi, basavlatgina kampir qiyofasiga kirib qoldi.

Reychel qo‘rqib ketganidan gapirolmay qoldi.

– Siz mening bir paytlar yaxshigina aktyor bo‘lganimni unutgan ko‘rinasiz-a. Uzun plash, almisoqdan qolgan shlyapa, oq sochlar, qarabsizki, qarshingizda keksa xonim turibdi. Bunday maftunkor qiyofadan Enning noutbugini olib ketish uchun kelganimda ham foydalanganman. Hademay, azizam, siz qattiq uyquga ketasiz. Ungacha esa zerikib qolmasligingiz uchun bir voqeani hikoya qilib beraman. To‘g‘risi, uni kimgadir judayam aytgim kelib yuruvdi.

Reychel o‘zi kutmagan holda esnay boshladi.

– Choyingizga ko‘p miqdorda uyqudori aralashtirib qo‘ydim, – dedi muloyim ohangda Toulend. – Singlingizga ham shunday qilgandim, lekin miqdori bundan kamroq edi. Boya Enn mening chorbog‘imda deganimda aldamagandim. Aniqrog‘i, u chorbog‘imdagi qaysidir hovuz tubida.

Reychel behuzur bo‘la boshladi va joyidan turmoqchi bo‘ldi. Ammo Toulend to‘pponcha chiqarib unga to‘g‘rilagach, qimirlamay turib qoldi.

– Sizga azob berishga meni majbur qilmang. Buni istamayman. Uxlaysiz, tamom. Qaytib uyg‘onmaysiz. Hech qanday og‘riq his qilmaysiz. Nima bo‘lganda ham, uyqudori yoki to‘pponcha bilanmi, men shunday qilamanki, sizni o‘z joniga qasd qilgan deb hisoblashadi. Singlingizning yo‘qolganini ko‘tarolmay shunday qilgansiz go‘yo.

Reychel kursiga qaytib o‘tirdi va qaltiragancha qutulish chorasini o‘ylay boshladi.

– Inspektor Greyson siz haqingizda biladi, – dedi u zo‘rg‘a.
– Xo‘sh, nima bo‘pti? Oldingizga men emas, qandaydir qari kampir kelgan. O‘shani qidiraverishsin. Men bo‘lsam hozir muxlislarimdan biri bilan uchrashuvdaman, buni u ham tasdiqlaydi.

Toulendning vaziyatdan huzurlanayotgani ko‘rinib turardi.

– Ishonsangiz, men bularni kimgadir gapirib berayotganimdan yengil tortayapman. Siz men uchun go‘yoki bir naysiz. Shoh Midas haqidagi qissani eslaysizmi?

To‘g‘ri, keltirgan misolim uncha chiroyli chiqmadi. Xullas, o‘sha shoh Midasning quloqlari eshaknikiday bo‘lgan ekan. Buni faqat sartaroshi bilarkanu, hech kimga gapirolmas ekan. Gapirib bo‘ladimi? Shoh-a! Kunlarning birida o‘sha sartarosh bu haqda quduqqa aytib, ichini bo‘shatib oladi. Quduqdan qamish o‘sib chiqadi. Kimdir undan nay yasaydi. Nayni chalganida hamma shoh Midasning quloqlari haqida xabar topadi.

Reychel atrofiga ko‘z yugurtirib, vaziyatdan chiqish yo‘lini izlardi. Esiga jinsi shimi cho‘ntagidagi mobil telefoni tushdi. Lekin uni olishning ilojini qilolmadi.
Bu vaqtda Toulend hikoyasini davom ettirayotgan edi.

– Singlingiz hali o‘qib yurgan vaqtidayoq men bilan hamkorlik qilar edi. Farosati o‘tkir qiz ekan, mening romanlarimni boshqa odam yozayotganini darrov payqab qoldi. Ularning muallifi xotinim Mildred edi. Nega u romanlarini mening nomim bilan chop etganini so‘ramaysizmi? O‘zim aytaqolay, bu – oddiy marketing usuli. Mildredning o‘zi menga muallif bo‘lishni taklif qildi. U talantli edi, men esa ancha taniqli edim. «Muqovada sening fotosurating bo‘lishi ayollarni jalb etishi tayin» dedi u. O‘zingiz tushunasiz, bizning asosiy o‘quvchilarimiz kaltafahm ayollar. Kitoblarning bozori chaqqon bo‘ldi. Biz boyib ketdik. Ammo, – u xo‘rsinib oldi, – Mildred olamdan o‘tdi. Mening esa ayriliqdan tushkunlikka tushib, yozolmay qolgan adib rolini o‘ynashdan boshqa choram qolmagan edi. Ana shunda Enn paydo bo‘ldi va o‘zi menga yordamini taklif qildi.

Reychelning chuqur esnashidan uning gapi bo‘lindi.

– Yana o‘n daqiqa vaqtingiz qoldi, azizam, yakunlashga ulguraman, – dedi Toulend mayin ovozda. – Qisqasi, Enn bilan hamkorligimiz sermahsul bo‘ldi. U yozar edi, men esa saxiylik bilan haq to‘lardim. Bu uzoq davom etishi mumkin edi. Biroq kutilmaganda singlingiz menga turmushga chiqmoqchiligini aytib qoldi. Boy va mashhur odamning xotini bo‘lishni ma’qul topgan bo‘lsa kerak. Rad qilganimda esa u mening kitoblarimning haqiqiy muallifi kimligini fosh qilishini va shu orqali shuhratga erishishi mumkinligini aytib tahdid qila boshladi. U yoqimtoygina qiz edi, jon deb uylangan bo‘lardim. Ammo uning fe’li… U men o‘lgan kuniyoq o‘zining muallifligini hamma yoqqa jar solishi aniq edi.

Reychel uning bu borada haqligini ichida tasdiqlab qo‘ydi. Toulend so‘zida davom etardi:

– Uni uyimga taklif qildim. Tafsilotlarga to‘xtalib o‘tirmay shuni aytishim mumkinki, hammasini bekamu ko‘st bajardim. Bironta guvoh ham, iz ham qoldirmadim. Keyin siz aslida yo‘q kundalik haqidagi cho‘pchakni ko‘tarib oldimga bordingiz. Enn kundalik tutadigan qizlardan emas edi. Bunga ishonchim komil. Lekin tushundimki, siz nimanidir bilasiz, – u Reychelga achinganday qarab qo‘ydi, – nachora, sizni ham uxlatishga majburman…

Reychel elita boshlagan uyquni yengish chorasini qidira boshladi. Diqqatini jamlash uchun hozirgina o‘zi choy ichgan chashkaga tikildi. Chinni idishdagi bilinar-bilinmas darz va uning atrofidagi dog‘ e’tiborini tortdi. Uning ketma-ket esnashi Toulendga ham ta’sir qildi chog‘i, uni ham esnoq tutdi. Reychel miyasiga yarq etib kelgan fikrdan jonlandi.

– Men emas, siz uxlaysiz, – dedi Reychel tili zo‘rg‘a aylanayotganiga qaramay, sekin, lekin dona-dona qilib. – Men hammasini bilib olish uchun o‘zimni shunday tutdim. Endi marhamat qilib meni eshiting. – U yana esnab yubormaslik uchun tin olib, yutinib oldi. – Men idishlarni almashtirib qo‘ygan edim. Uyqu bosayotganini sezmayapsizmi?

Toulend ko‘zlarini katta-katta ochib esnab qo‘ydi.

Reychel irg‘ib turib stolni ag‘darib yubordi. Buni kutmagan Toulend yiqilib tushdi. U o‘rnidan turaman deguncha Reychel xonadan yugurib chiqib vannaxonaga qamalib oldi. Polga o‘tirib olganida uxlab qolayotganini tushundi va qo‘l telefonidan bir amallab inspektor Greysonning raqamlarini tera boshladi. Bu vaqtda eshik kuchli zarbdan qarsillab, o‘q ovozi eshitildi. G‘azabdan esini yo‘qotgan Toulend eshik qulfini buzishga urinayotgan edi.

– Allo, allo! Nima bo‘ldi, miss Makfeyl? Gapiring! – Reychel inspektorning ovozini eshitdi.

– Meni qutqaring, – shuni shivirlab zo‘rg‘a ayta olgan Reychel chuqur uyquga ketdi. Bu qancha davom etdi, u bilmadi. Unga qandaydir ukollar qilishdi, qayergadir olib borishdi. Ko‘zini ochganida tepasida peshonasini kattagina g‘urra bezab turgan inspektor Greysonni ko‘rdi.

– O‘zingizni qanday his qilayapsiz? – dardkash ohangda so‘radi u.

Reychelning gapirishga holi kelmadi.

– Ha, tushunaman, – dedi Greyson, – oshqozonni yuvish yoqimsiz muolaja. Lekin bopladingiz! – u g‘urrasini silab qo‘ydi. – Bu yaramas yozuvchini bazo‘r epladik! U Derlini yaraladi, mening boshimga stul bilan tushirdi!

Greysonning zavqi ichiga sig‘mayotgani ko‘rinib turardi.¬

– U hech qanaqa yozuvchi emas, – zo‘rg‘a gapirdi Reychel.

– Buni bilaman, – dedi qo‘lini siltab inspektor va kursiga o‘tirib olib Reychelga xijolatomuz qarab qo‘ydi. Uni bezovta qilishga hali erta ekanini tushunib turardi.

«Ey xudo, nahotki yana detektivlar haqida gap boshlasa?» – o‘yladi Reychel.

– Hozir buning mavridimas, tushunaman, – dedi tek o‘tirolmaydigan inspektor, – lekin mutaxassis sifatida ayting-chi, bularning bari aynan o‘tkir syujetli, shiddatli detektiv bo‘lmay nima?!

– Yo‘q, bu odatdagi janrlar aralashmasi, xolos, – pichirladi Reychel va suhbat davomiga tayyorlana boshladi.

Ruschadan Shavkat Yodgorov tarjimasi