XIX асрда яшаб ўтган туркман шоирлари орасида энг машҳурларидан бири, туркман мумтоз адабиётида “ишқ мулкининг султони” деб ном олган ажойиб шоир Мулланафас Қодирберди ўғли (1810-1862) ижодида Шарқ шеърияти анъаналарига хос панд-насиҳатлар, халқона қадриятлар, муҳаббат, ватанпарварлик ва бошқа олий инсоний фазилатлар юксак илҳом, шоирона эҳтирос ила куйланган.

Мулланафас
ШЕЪРЛАР

УМИД ДАРЁСИНИ ҚУЛОЧЛАБ СУЗИБ

Умид дарёсини қулочлаб сузиб,
Канорин майл этиб чиқа билмадим.
Оламни ҳаваслаб айланиб, кезиб,
Не яхши-ёмонга боқа билмадим.

Сайлаб севдим сени улуғ элларда,
Гул юзли гўзаллар, инжа белларда,
Эрам бўстонида, беҳишт, гулларда,
Булбул бўлиб, қанот қоқа билмадим.

Агар боқса, гул юзидан нур олар,
Ниқоб тортса, кулли жаҳон ўт бўлар,
Кулиб боқса, кўп фикрлар ёт бўлар,
Ботиниб, рўйингга боқа билмадим.

Не ажиб, гўзалсан, ўзингдек борми,
Сўзла, мен эшитай, юзларинг норми,
Тавба қилдим, ғайри нокасга ёрми,
Ишқ ўтига жоним ёқа билмадим?!

Мажмунман, бошимда йўқдур ташвишлар,
Сезмасман, дунёда кўп бўлган ишлар,
Олиб бозорлардан олтин-кумушлар
Туморли кўксингга тақа билмадим.

Кўзим етар, кўп савдо бор бошимда,
Ўтирсам, ўйланам, турсам қошимда,
Илк оқшомдан то тонггача тушимда,
Анча ҳавас қилдим, ёта билмадим.

Қайтмоқ энди бул фикрдан йўл олиб,
Биноҳим йиқилди тагин сел олиб,
Кенг бозорга кириб, сайлаб бол олиб,
Сени ёғдир дея қота билмадим.

Мендан ғайри бирна кўнгил берсанг-да,
Кеча-кундуз ётмай даврон сурсанг-да,
Нафас айтар, таёқ олиб урсанг-да,
Парвона, қошингдан кета билмадим.

СЕВГИЛИМ

Ҳуснинг хазнаси барподир,
Ёруғ жаҳонга, севгилим.
Сочинг сақлов аждарҳодир,
Ул ганжи-конга, севгилим.

Дарёлар мен каби тошмас,
Юзинг тўлин ойдир, ёшмас,
Аввал-охир кўзим тушмас,
Сендек жононга, севгилим.

Қуруқ оғоч менча ёнмас,
Сийнамда оташинг сўнмас,
Эй ёр, сендан кўнглим дўнмас,
Дўнса замона, севгилим.

Дўст дўст раъйини тутмасми,
Ошиқ мурода етмасми,
Маъшуқ деган раҳм этмасми,
Бу гирён жонга севгилим?!

Эй сиё зулф, қоши қора,
Арзим будир сен дилдора,
Қилма сирларинг ошкора,
Яхши-ёмонга, севгилим.

Кеча боқмасам ул юзга,
Қарорим етмас кундузга,
Той келарсан ҳамма қизга,
Юз минг жононга севгилим.

Ҳамзанг ўқи тандан ўтди,
Борди, ширин жонга етди,
Кофир кўзинг талон этди,
Нури-имонга, севгилим.

Чекилиб қошинг қиличи,
Жигарим тилди бир учи,
Бағритош, раҳминг келса-чи,
Ҳарқ кўзим қонга, севгилим.

Мисли бодом қабоқларинг,
Гул япроғи дудоқларинг,
Ўхшайдир ул яноқларинг
Тар гулистонга, севгилим.

Тонг саҳардан зулфинг тараб,
Кун бир-ла турдинг ялтираб,
Қиё боқиб, кулиб қараб
Қўйдинг армонга, севгилим.

Нафас деяр, будир сўзим,
Зулфингдан сўлди гул юзим,
Бир замон айрилмас кўзим
Сендан бир ёнга, севгилим.

ЁДИМГА ТУШДИ

Ногаҳон кезардим гулли-гулшанда,
Гулгун яноқларинг ёдимга тушди.
Олма-анорингга кўзим тушганда,
Олма яноқларинг ёдимга тушди.

Ҳижронда чекмишам фиғону нола,
Алифдек қоматим ўхшамиш «дол»а,
Орзу айлаб ета билмам висола,
Айролиқ чоғларинг ёдимга тушди.

Юзларинг шаъму ул сиё кокиллар,
Сочларинг монанди мори-сунбуллар,
Чаманлар боғланди, жам ўлди гуллар,
Бошдан-оёқларинг ёдимга тушди.

Сенинг ҳасратингдан сарғайиб сўлдим,
Жабру тиғинг ила бағримни тилдим,
Юз минг армон билан сендан айрилдим,
Ул кезган жойларинг ёдимга тушди.

Мисли тўлган ойдек кўксининг оқи,
Қонимдан ранг топмиш дастинг бўёғи,
Чор тараф тортилмиш сарви бутоғи,
Жаннат қучоқларинг ёдимга тушди.

Нафас айтар, бағрим доғлар ичинда,
Базм айласам оқ ўтовлар ичинда,
Бодом камол топмиш боғлар ичинда,
Бодом қабоқларинг ёдимга тушди.

Абдумўмин Жумаев ва Жуманазар Зулпиев таржималари

ФИРОҒИЙ

Умр узоқ, йўл қисқадир, ўтдинг сен
Сўзла, кўрай, йўлинг қайда, Фироғий?!
Бу сўзларни фикр айлаб ётдинг сен,
Очгин кўзинг, элинг қайда, Фироғий?!

Тунов куни бу дунёга келгандинг,
Яхши-ёмон фарқин сайлаб билгандинг,
Ўзинг аяб, япроқларни ўйландинг,
Сўзла қани, гулинг қайда, Фироғий?..

Жайрон овлаб, тоғ устида кезардинг,
Ўнгингда не бўлар, кўриб сезардинг,
Насиҳат-таълим деб достон ёзардинг,
Қайда қолди сенинг кўнглинг, Фироғий?

Эрон томон оғир лашкар тортардинг,
Осмон юзин туман бўлиб ёпардинг,
Бошқа бўлди, умр шу! – деб ўтардинг,
Дандон тушди, тилинг қайда, Фироғий?

Қани ул дўстларинг, ғаним душманинг,
Қани чечан бўлган тўти забонинг,
Қани боғ ичида битган райҳонинг,
Хаёл ичра ҳолинг қайда, Фироғий?

Бу не ғафлат, яна қола билмассан,
Қўл узатиб, нарса ола билмассан,
Энди томошалар кўра билмассан,
Қуръон тутган қўлинг қайда, Фироғий?

Вайрон бўлди қурган гўзал уйларинг,
Тепангдан туғмади кунинг, ойларинг,
Ўқсиз қолди элда камон-ёйларинг,
Ари йиққан болинг қайда, Фироғий?

Дунё неча оғоч – барин санардинг,
Қайси ўтда нокор бўлиб ётардинг,
Эронда, Афғонда гўё ёнардинг,
Сувда сузган солинг қайда, Фироғий?

Кўр, боқ, ўйлан, сенинг тугади умринг,
Ватандан айрилди ул қилган амринг,
Пўстлади, кўкарди пўлатинг, темринг,
Жон берувчи сувинг қайда, Фироғий?

Омонат олдинг сен, эгаси сўрар,
Келтирар ҳар кун деб йўлингга қарар,
Қўй, достонинг сенинг ҳалиям ярар,
Олтмиш кечган солинг қайда, Фироғий?

Туркманнинг ичинда маълум мастона,
Не озод фикрлар солдинг достона,
Кир, кўрайлик сени ул зимистона,
Келтириб ташлади йўлинг, Фироғий?

Хуш қолинг, ватаним, эй гўзал элим,
Мамметжума дўстим, мулла Залилим,
Энди гаплашмоққа келмагай тилим,
Кечди порлаб турган ҳолинг, Фироғий!

КЕЛСА

Ҳинди овчилари чиқса шикорга,
Ўзга ов истамас “Фил!” саси келса.
Ўтов тузоқ бўлса булбули зорга,
Ўтовга ўт солар “гул” саси келса.

Жайроннинг боласин боқсанг, бажарсанг,
Сув ўрнига шакар-шарбатлар берсанг,
Ем қилиб гул берсанг, бир куни кўрсанг,
Ватанга қўл силтар “чўл” саси келса.

Зиқна бойлар севар тангани, молни,
Бир кун бетоб бўлиб кетса мажоли,
Ҳатто тебранмоққа бўлмаса ҳоли,
Сакраб турар агар “пул!” саси келса.

Бузуқ қарор этмас якка эр билан,
Дўстин кўрса, бўлмас касби-кор билан,
Йўлга кирмас таёқ билан, зўр билан,
Яхши зан* таш қочар “кел!” саси келса!

Қулга давлат келса, билмас отасин,
Нақл бор: “хар семриб, тепар эгасин”,
Қирқ чиллада кўрсанг тўнғиз боласин,
Урар-да, қочади “жул” саси келса.

Яхши зан суханвар бўлса сипойи,
Юзи мисли моҳтоб, ўн тўртнинг ойи,
Қочар бадхўрлардан сўз отган сайин,
Чироқ ибо қилар “ел” саси келса.

Бадаслнинг кўнгли яйрар шарр десанг,
Ҳаргиз кетмас, эл дардига юр десанг,
Муллаларнинг жони чиқар “бер” десанг,
Янгидан жон кирар “ол!” саси келса.

Қорун мулкин олса бир эр ётиши,
“Пулим оз” дер, ҳар кун чекар нолиши,
Нуҳ умрига эга бўлса бир киши,
Ёқмас қулоғига “ўл!” саси келса.

Нафас, сен сўзласанг улус-элларда,
Булбул шайдо бўлар тоза гулларда,
Асал эзган даҳан ичра тилларда,
Ари ҳужум айлар “бол” саси келса.
________
* З а н – аёл.

ОЙ ЭНДИ

Висолингдан ғамгин кўнглим очилди,
Фирқатингда алиф қаддим ёй энди.
Олам аро юзинг нури сочилди,
Туғилмагай ўзинг каби ой энди.

Саҳар ели зулфинг паришон этар,
Ғамзанг – ўқдир, жигар-бағрим қон этар,
Шум рақиблар кўрса ҳолим танг этар,
Қиз, айлагин ўз қўйнингда жой энди.

Сендан ўзга ёрни кўзим кўрмасин,
Аллоҳ менга сенсиз ҳеч завқ бермасин,
Сен бўлмасанг, дунё бир дам турмасин,
Йиқилсам ҳам демам асло “вой” энди.

Нафас дер, бир ёр деб белим боғларман,
Ориф – ўзим, дўстларимни сақларман,
То ўлгунча “Дурдихон” деб йиғларман,
Кўзларимдан тўлиб оқсин сой энди.

ЁР БИР ЁНА, БИЗ БИР ЁНА

Тири пайконин гизлаюр
Қош – бир ёна, кўз – бир ёна.
Даҳанин очиб сўзлаюр
Тил – бир ёна, сўз – бир ёна.

Хазон айрилмас гулимдан,
Бир ғазал ёздим тилимдан,
Яшилбош учди қўлимдан,
Сув – бир ёна, ғоз – бир ёна.

Севгилим кўзимдан учди,
Бориб рақибларга тушди,
Бир сўз била айрилишди
Ёр – бир ёна, биз – бир ёна.

Безаниб, жоним оларлар,
Кўрганлар ҳайрон қоларлар,
Ясанарлар, солланарлар,
Келин – бир ён, қиз – бир ёна.

Қулоқ солинг ушбу зора,
Сўзласин Нафас бечора,
Тилди бағримни сад пора
Тиғ – бир ёна, тир – бир ёна.

ТИШЛАРИНГА

Дур дарёдан чиқа билмас
Назар қилса тишларинга.
Дўзах мени ёқа билмас
Ёнибман оташларинга.

Ой сендан чирой олгандир,
Десалар, бу сўз ёлғондир,
Алифдек қоматим нундир,
Сажда айлаб қошларинга.

Бу дунё ҳам рўзи маҳшар,
Хайр этсанг – хайр, шарр этсанг – шарр,
Раҳмат кўкдан ерга тушар,
Тегиб кетиб сочларинга.

Кўп соғингандим мен ўзингни,
Эшитай калом-сўзингни,
Муносиб айла ёзингни,
Дучор этма қишларинга.

Топмоқликда мушкул кондир,
Топмаслик баъзан осондир,
Бандаман, ақлим ҳайрондир,
Санъатинга, ишларинга.

Нафас дер, чекарман зоринг,
Орзуйим – сенинг дийдоринг,
Жон фидоси – менман, ёрим,
Юзим суртсам тошларинга.

МУЛЛАНАФАС

Ғафлат уйқусида қолдинг,
Уйғон энди, Мулланафас!
Гоҳ сарғайиб, гоҳи сўлдинг,
Уйғон энди, Мулланафас!

Ҳижрон дилга дард доғлашар,
Сени кўрсам деб чоғлашар,
Севар ёринг кўп йиғлашар
Уйғон энди, Мулланафас!

Бу дунёга дурлар тўлди,
Ойлар қочди, кунлар қолди,
Турғил энди, вақтинг бўлди,
Уйғон энди, Мулланафас!

Бир ёр келди олма-норли,
Булбул занахдон, гуфторли,
Ғафлат уйқусинда зорли,
Қолдинг, уйғон, Мулланафас!

Қурсин-ай ёрнинг фироқи,
Бу дунё эмасдир боқий,
Шикастлаб ҳижроннинг ўқи,
Тегди, уйғон, Мулланафас!

Ёд айлади севар ёрни,
Оқ кўксида олма-норни,
Зулфлари эслатар торни,
Уйғон энди, Мулланафас!

Қора кўзларнинг қастига,
Махмал* ёйди ёр устига,
Ола ўйманинг устига,
Отди, уйғон, Мулланафас!

Етар эрта маҳшар куни,
Қақшатар жонлару танни,
Ёр, уйқуда, дея сени,
Ўпди, уйғон, Мулланафас!

Сен ётибсан юрак доғлаб,
Белингни ҳижронга боғлаб,
Ифор олиб, кўп сийлоғлаб,
Сепди, уйғон, Мулланафас!

Нафас, келгин сен ҳушинга,
Кўп ўйин келар қошинга,
Ҳийла билан ёр ташинга
Тузоқ қурди, Мулланафас!
____________
* М а х м а л – бахмал ёпинчиқ.

ҚУРБОНИМАН

Қора сочинг ўсиб ётар,
Ёрим, шунинг ҳайрониман.
Шамол тегса, анқиб кетар,
Ақлим кетиб, қурбониман.

Келсанг бизга йўлни бошлаб,
Сочинг санарман қулочлаб,
Қараб турсанг бармоқ ташлаб,
Қулар юзинг қурбониман.

Уйғонурсан кечалари,
Зулфинг сенинг – тоғлар мори,
Оқ кўксингда қўш аноринг
Бўлсам кириб боғбониман.

Фалак келар эсиб ели,
Ғарқ этибдир кўзда сели,
Дўстлар, ёрнинг ул сунбули –
Мордир, унинг қурбониман.

Фалак қўймас бойитмоққа,
Тилим юрмайди айтмоққа,
Кўзим қиймас уйғотмоққа,
Жисми ичра жонониман.

Келар ёрим олтин тақиб,
Ошиқларин жонин ёқиб,
Уйга кириб, тўғри боқиб,
Кулганларин омониман.

Мендан бошқа севган кўпдир,
Ёлғон эрмас, сўзим ҳақдир.
Ол ёноқдан терни оқтир,
Сиёҳ зулфларнинг шониман.

Йигит келар чархин қуриб,
Асбобига тумор бериб,
Кўзин юмар, юзин кўриб,
Осмондаги тобониман.

Кўп йиғларман, ёрим билмас,
Насиб тортмас, кулиб келмас,
Ғариб дила қўлин солмас,
Билса, парилар жониман.

Оҳ, Нафас, сен бўлдинг гадо,
Ул ёрингдан қолдинг жудо,
Ноҳақ қилдинг жонинг фидо,
Бечоралар армониман.

КЎЗИНГ БИЛАН

Нечун дали айладинг,
Севгилим, кўзинг билан?

Мени ҳайронлар қолдирдинг
Ул тўти сўзинг билан.

Шуъла солдинг олама,
Ёр, нурли юзинг билан.

Ой-кунни банди қилдинг,
Қош қоқиб кўзинг билан.

Сайрон қилдинг чаманни,
Сўнаю ғозинг билан.

Капалакдай безадинг
Тоғ-тошни тўзинг билан.

Вафо қилмадинг манга,
Ўтди кун ёзинг билан.

Сайр айладинг кундузлар
Сен келин-қизинг билан.

Уйқудан уйғотдинг сен
Ул тилла созинг билан.

Хоҳламадинг, севмадинг
Қора қош кўзинг билан.

Босган изинг ўпмадим,
Ўтдингми тизинг билан.

Булбулни солдинг дардга,
Ширин овозинг билан.

Тўй-томоша айларсан,
Суҳбатли бозинг билан.

Жасадимни тош этдинг,
Қиш фасли музинг билан.

Нафас айтар, ўлдирдинг
Охирда нозинг билан…

Музаффар Аҳмад таржималари

XIX асрда яшаб ўтган туркман шоирлари орасида энг машҳурларидан бири, туркман мумтоз адабиётида “ишқ мулкининг султони” деб ном олган ажойиб шоир Мулланафас Қодирберди ўғли (1810-1862) ижодида Шарқ шеърияти анъаналарига хос панд-насиҳатлар, халқона қадриятлар, муҳаббат, ватанпарварлик ва бошқа олий инсоний фазилатлар юксак илҳом, шоирона эҳтирос ила куйланган.
Шоир 1810 йил Сарахт шаҳрида зиёли туркман уламоси оиласида туғилган. У Сарахт, Марв каби номи бутун Шарққа машҳур шаҳарларда вояга етди, мактаб ва мадрасага қатнаб таҳсил олган. Нафас аввал отасидан, сўнг қишлоқ мактабида, Сарахтдаги ва Бухородаги мадрасаларда ўқиб таҳсил олади. У Шарқ адабиётининг атоқли намояндалари – Фирдавсий, Низомий, Румий, Хисрав Деҳлавий, Саъдий, Ҳофиз, Жомий ва Навоий, Озодий ва Махтумқули каби севимли шоирлар ижодидан баҳраманд бўлиб ўсди.
Мулланафас ижодида асосий ўрин эгаллаган, унинг туркман адабиётидаги мавқеини белгилаб берган мавзу – шубҳасиз, унинг ишқий лирик шеърларида озод-эркин инсоннинг муҳаббати эди. Бундай оташ табиатли муҳаббат тасвирларини биз унинг “Зуҳра – Тоҳир” достонида ҳам кўрамиз. Машҳур халқ афсонаси асосида ёзилган бу достон чин муҳаббат талқини, инсон эркинлигини куйловчи достон сифатида довруғ қозонди.
Мулланафас 1861 йилдаги Қожор қўшини босқинлари туркман халқининг ватанпарварлик туйғуларини, ҳарбий иқтидорини кўз-кўзловчи воқеаларни намоён қилди. Айрим тарихчилар Мулланафас шоир мана шу воқеалар гирдобида оғир жароҳат олганлигини, кейинчалик эса шу савашда етган жароҳатлар туфайли қазо қилганлигини тахмин этадилар.

XIX asrda yashab o’tgan turkman shoirlari orasida eng mashhurlaridan biri, turkman mumtoz adabiyotida “ishq mulkining sultoni” deb nom olgan ajoyib shoir Mullanafas Qodirberdi o’g’li (1810-1862) ijodida Sharq she’riyati an’analariga xos pand-nasihatlar, xalqona qadriyatlar, muhabbat, vatanparvarlik va boshqa oliy insoniy fazilatlar yuksak ilhom, shoirona ehtiros ila kuylangan.
Shoir 1810 yil Saraxt shahrida ziyoli turkman ulamosi oilasida tug’ilgan. U Saraxt, Marv kabi nomi butun Sharqqa mashhur shaharlarda voyaga yetdi, maktab va madrasaga qatnab tahsil olgan. Nafas avval otasidan, so’ng qishloq maktabida, Saraxtdagi va Buxorodagi madrasalarda o’qib tahsil oladi. U Sharq adabiyotining atoqli namoyandalari – Firdavsiy, Nizomiy, Rumiy, Xisrav Dehlaviy, Sa’diy, Hofiz, Jomiy va Navoiy, Ozodiy va Maxtumquli kabi sevimli shoirlar ijodidan bahramand bo’lib o’sdi.
Mullanafas ijodida asosiy o’rin egallagan, uning turkman adabiyotidagi mavqeini belgilab bergan mavzu – shubhasiz, uning ishqiy lirik she’rlarida ozod-erkin insonning muhabbati edi. Bunday otash tabiatli muhabbat tasvirlarini biz uning “Zuhra – Tohir” dostonida ham ko’ramiz. Mashhur xalq afsonasi asosida yozilgan bu doston chin muhabbat talqini, inson erkinligini kuylovchi doston sifatida dovrug’ qozondi.
Mullanafas 1861 yildagi Qojor qo’shini bosqinlari turkman xalqining vatanparvarlik tuyg’ularini, harbiy iqtidorini ko’z-ko’zlovchi voqealarni namoyon qildi. Ayrim tarixchilar Mullanafas shoir mana shu voqealar girdobida og’ir jarohat olganligini, keyinchalik esa shu savashda yetgan jarohatlar tufayli qazo qilganligini taxmin etadilar.

Mullanafas
SHE’RLAR

UMID DARYOSINI QULOCHLAB SUZIB

Umid daryosini qulochlab suzib,
Kanorin mayl etib chiqa bilmadim.
Olamni havaslab aylanib, kezib,
Ne yaxshi-yomonga boqa bilmadim.

Saylab sevdim seni ulug’ ellarda,
Gul yuzli go’zallar, inja bellarda,
Eram bo’stonida, behisht, gullarda,
Bulbul bo’lib, qanot qoqa bilmadim.

Agar boqsa, gul yuzidan nur olar,
Niqob tortsa, kulli jahon o’t bo’lar,
Kulib boqsa, ko’p fikrlar yot bo’lar,
Botinib, ro’yingga boqa bilmadim.

Ne ajib, go’zalsan, o’zingdek bormi,
So’zla, men eshitay, yuzlaring normi,
Tavba qildim, g’ayri nokasga yormi,
Ishq o’tiga jonim yoqa bilmadim?!

Majmunman, boshimda yo’qdur tashvishlar,
Sezmasman, dunyoda ko’p bo’lgan ishlar,
Olib bozorlardan oltin-kumushlar
Tumorli ko’ksingga taqa bilmadim.

Ko’zim yetar, ko’p savdo bor boshimda,
O’tirsam, o’ylanam, tursam qoshimda,
Ilk oqshomdan to tonggacha tushimda,
Ancha havas qildim, yota bilmadim.

Qaytmoq endi bul fikrdan yo’l olib,
Binohim yiqildi tagin sel olib,
Keng bozorga kirib, saylab bol olib,
Seni yog’dir deya qota bilmadim.

Mendan g’ayri birna ko’ngil bersang-da,
Kecha-kunduz yotmay davron sursang-da,
Nafas aytar, tayoq olib ursang-da,
Parvona, qoshingdan keta bilmadim.

SEVGILIM

Husning xaznasi barpodir,
Yorug’ jahonga, sevgilim.
Soching saqlov ajdarhodir,
Ul ganji-konga, sevgilim.

Daryolar men kabi toshmas,
Yuzing to’lin oydir, yoshmas,
Avval-oxir ko’zim tushmas,
Sendek jononga, sevgilim.

Quruq og’och mencha yonmas,
Siynamda otashing so’nmas,
Ey yor, sendan ko’nglim do’nmas,
Do’nsa zamona, sevgilim.

Do’st do’st ra’yini tutmasmi,
Oshiq muroda yetmasmi,
Ma’shuq degan rahm etmasmi,
Bu giryon jonga sevgilim?!

Ey siyo zulf, qoshi qora,
Arzim budir sen dildora,
Qilma sirlaring oshkora,
Yaxshi-yomonga, sevgilim.

Kecha boqmasam ul yuzga,
Qarorim yetmas kunduzga,
Toy kelarsan hamma qizga,
Yuz ming jononga sevgilim.

Hamzang o’qi tandan o’tdi,
Bordi, shirin jonga yetdi,
Kofir ko’zing talon etdi,
Nuri-imonga, sevgilim.

Chekilib qoshing qilichi,
Jigarim tildi bir uchi,
Bag’ritosh, rahming kelsa-chi,
Harq ko’zim qonga, sevgilim.

Misli bodom qaboqlaring,
Gul yaprog’i dudoqlaring,
O’xshaydir ul yanoqlaring
Tar gulistonga, sevgilim.

Tong sahardan zulfing tarab,
Kun bir-la turding yaltirab,
Qiyo boqib, kulib qarab
Qo’yding armonga, sevgilim.

Nafas deyar, budir so’zim,
Zulfingdan so’ldi gul yuzim,
Bir zamon ayrilmas ko’zim
Sendan bir yonga, sevgilim.

YODIMGA TUSHDI

Nogahon kezardim gulli-gulshanda,
Gulgun yanoqlaring yodimga tushdi.
Olma-anoringga ko’zim tushganda,
Olma yanoqlaring yodimga tushdi.

Hijronda chekmisham fig’onu nola,
Alifdek qomatim o’xshamish «dol»a,
Orzu aylab yeta bilmam visola,
Ayroliq chog’laring yodimga tushdi.

Yuzlaring sha’mu ul siyo kokillar,
Sochlaring monandi mori-sunbullar,
Chamanlar bog’landi, jam o’ldi gullar,
Boshdan-oyoqlaring yodimga tushdi.

Sening hasratingdan sarg’ayib so’ldim,
Jabru tig’ing ila bag’rimni tildim,
Yuz ming armon bilan sendan ayrildim,
Ul kezgan joylaring yodimga tushdi.

Misli to’lgan oydek ko’ksining oqi,
Qonimdan rang topmish dasting bo’yog’i,
Chor taraf tortilmish sarvi butog’i,
Jannat quchoqlaring yodimga tushdi.

Nafas aytar, bag’rim dog’lar ichinda,
Bazm aylasam oq o’tovlar ichinda,
Bodom kamol topmish bog’lar ichinda,
Bodom qaboqlaring yodimga tushdi.

Abdumo’min Jumaev va Jumanazar Zulpiev tarjimalari

FIROG’IY

Umr uzoq, yo’l qisqadir, o’tding sen
So’zla, ko’ray, yo’ling qayda, Firog’iy?!
Bu so’zlarni fikr aylab yotding sen,
Ochgin ko’zing, eling qayda, Firog’iy?!

Tunov kuni bu dunyoga kelganding,
Yaxshi-yomon farqin saylab bilganding,
O’zing ayab, yaproqlarni o’ylanding,
So’zla qani, guling qayda, Firog’iy?..

Jayron ovlab, tog’ ustida kezarding,
O’ngingda ne bo’lar, ko’rib sezarding,
Nasihat-ta’lim deb doston yozarding,
Qayda qoldi sening ko’ngling, Firog’iy?

Eron tomon og’ir lashkar tortarding,
Osmon yuzin tuman bo’lib yoparding,
Boshqa bo’ldi, umr shu! – deb o’tarding,
Dandon tushdi, tiling qayda, Firog’iy?

Qani ul do’stlaring, g’anim dushmaning,
Qani chechan bo’lgan to’ti zaboning,
Qani bog’ ichida bitgan rayhoning,
Xayol ichra holing qayda, Firog’iy?

Bu ne g’aflat, yana qola bilmassan,
Qo’l uzatib, narsa ola bilmassan,
Endi tomoshalar ko’ra bilmassan,
Qur’on tutgan qo’ling qayda, Firog’iy?

Vayron bo’ldi qurgan go’zal uylaring,
Tepangdan tug’madi kuning, oylaring,
O’qsiz qoldi elda kamon-yoylaring,
Ari yiqqan boling qayda, Firog’iy?

Dunyo necha og’och – barin sanarding,
Qaysi o’tda nokor bo’lib yotarding,
Eronda, Afg’onda go’yo yonarding,
Suvda suzgan soling qayda, Firog’iy?

Ko’r, boq, o’ylan, sening tugadi umring,
Vatandan ayrildi ul qilgan amring,
Po’stladi, ko’kardi po’lating, temring,
Jon beruvchi suving qayda, Firog’iy?

Omonat olding sen, egasi so’rar,
Keltirar har kun deb yo’lingga qarar,
Qo’y, dostoning sening haliyam yarar,
Oltmish kechgan soling qayda, Firog’iy?

Turkmanning ichinda ma’lum mastona,
Ne ozod fikrlar solding dostona,
Kir, ko’raylik seni ul zimistona,
Keltirib tashladi yo’ling, Firog’iy?

Xush qoling, vatanim, ey go’zal elim,
Mammetjuma do’stim, mulla Zalilim,
Endi gaplashmoqqa kelmagay tilim,
Kechdi porlab turgan holing, Firog’iy!

KELSA

Hindi ovchilari chiqsa shikorga,
O’zga ov istamas “Fil!” sasi kelsa.
O’tov tuzoq bo’lsa bulbuli zorga,
O’tovga o’t solar “gul” sasi kelsa.

Jayronning bolasin boqsang, bajarsang,
Suv o’rniga shakar-sharbatlar bersang,
Yem qilib gul bersang, bir kuni ko’rsang,
Vatanga qo’l siltar “cho’l” sasi kelsa.

Ziqna boylar sevar tangani, molni,
Bir kun betob bo’lib ketsa majoli,
Hatto tebranmoqqa bo’lmasa holi,
Sakrab turar agar “pul!” sasi kelsa.

Buzuq qaror etmas yakka er bilan,
Do’stin ko’rsa, bo’lmas kasbi-kor bilan,
Yo’lga kirmas tayoq bilan, zo’r bilan,
Yaxshi zan* tash qochar “kel!” sasi kelsa!

Qulga davlat kelsa, bilmas otasin,
Naql bor: “xar semrib, tepar egasin”,
Qirq chillada ko’rsang to’ng’iz bolasin,
Urar-da, qochadi “jul” sasi kelsa.

Yaxshi zan suxanvar bo’lsa sipoyi,
Yuzi misli mohtob, o’n to’rtning oyi,
Qochar badxo’rlardan so’z otgan sayin,
Chiroq ibo qilar “el” sasi kelsa.

Badaslning ko’ngli yayrar sharr desang,
Hargiz ketmas, el dardiga yur desang,
Mullalarning joni chiqar “ber” desang,
Yangidan jon kirar “ol!” sasi kelsa.

Qorun mulkin olsa bir er yotishi,
“Pulim oz” der, har kun chekar nolishi,
Nuh umriga ega bo’lsa bir kishi,
Yoqmas qulog’iga “o’l!” sasi kelsa.

Nafas, sen so’zlasang ulus-ellarda,
Bulbul shaydo bo’lar toza gullarda,
Asal ezgan dahan ichra tillarda,
Ari hujum aylar “bol” sasi kelsa.
________
* Z a n – ayol.

OY ENDI

Visolingdan g’amgin ko’nglim ochildi,
Firqatingda alif qaddim yoy endi.
Olam aro yuzing nuri sochildi,
Tug’ilmagay o’zing kabi oy endi.

Sahar yeli zulfing parishon etar,
G’amzang – o’qdir, jigar-bag’rim qon etar,
Shum raqiblar ko’rsa holim tang etar,
Qiz, aylagin o’z qo’yningda joy endi.

Sendan o’zga yorni ko’zim ko’rmasin,
Alloh menga sensiz hech zavq bermasin,
Sen bo’lmasang, dunyo bir dam turmasin,
Yiqilsam ham demam aslo “voy” endi.

Nafas der, bir yor deb belim bog’larman,
Orif – o’zim, do’stlarimni saqlarman,
To o’lguncha “Durdixon” deb yig’larman,
Ko’zlarimdan to’lib oqsin soy endi.

YOR BIR YONA, BIZ BIR YONA

Tiri paykonin gizlayur
Qosh – bir yona, ko’z – bir yona.
Dahanin ochib so’zlayur
Til – bir yona, so’z – bir yona.

Xazon ayrilmas gulimdan,
Bir g’azal yozdim tilimdan,
Yashilbosh uchdi qo’limdan,
Suv – bir yona, g’oz – bir yona.

Sevgilim ko’zimdan uchdi,
Borib raqiblarga tushdi,
Bir so’z bila ayrilishdi
Yor – bir yona, biz – bir yona.

Bezanib, jonim olarlar,
Ko’rganlar hayron qolarlar,
Yasanarlar, sollanarlar,
Kelin – bir yon, qiz – bir yona.

Quloq soling ushbu zora,
So’zlasin Nafas bechora,
Tildi bag’rimni sad pora
Tig’ – bir yona, tir – bir yona.

TISHLARINGA

Dur daryodan chiqa bilmas
Nazar qilsa tishlaringa.
Do’zax meni yoqa bilmas
Yonibman otashlaringa.

Oy sendan chiroy olgandir,
Desalar, bu so’z yolg’ondir,
Alifdek qomatim nundir,
Sajda aylab qoshlaringa.

Bu dunyo ham ro’zi mahshar,
Xayr etsang – xayr, sharr etsang – sharr,
Rahmat ko’kdan yerga tushar,
Tegib ketib sochlaringa.

Ko’p sog’ingandim men o’zingni,
Eshitay kalom-so’zingni,
Munosib ayla yozingni,
Duchor etma qishlaringa.

Topmoqlikda mushkul kondir,
Topmaslik ba’zan osondir,
Bandaman, aqlim hayrondir,
San’atinga, ishlaringa.

Nafas der, chekarman zoring,
Orzuyim – sening diydoring,
Jon fidosi – menman, yorim,
Yuzim surtsam toshlaringa.

MULLANAFAS

G’aflat uyqusida qolding,
Uyg’on endi, Mullanafas!
Goh sarg’ayib, gohi so’lding,
Uyg’on endi, Mullanafas!

Hijron dilga dard dog’lashar,
Seni ko’rsam deb chog’lashar,
Sevar yoring ko’p yig’lashar
Uyg’on endi, Mullanafas!

Bu dunyoga durlar to’ldi,
Oylar qochdi, kunlar qoldi,
Turg’il endi, vaqting bo’ldi,
Uyg’on endi, Mullanafas!

Bir yor keldi olma-norli,
Bulbul zanaxdon, guftorli,
G’aflat uyqusinda zorli,
Qolding, uyg’on, Mullanafas!

Qursin-ay yorning firoqi,
Bu dunyo emasdir boqiy,
Shikastlab hijronning o’qi,
Tegdi, uyg’on, Mullanafas!

Yod ayladi sevar yorni,
Oq ko’ksida olma-norni,
Zulflari eslatar torni,
Uyg’on endi, Mullanafas!

Qora ko’zlarning qastiga,
Maxmal* yoydi yor ustiga,
Ola o’ymaning ustiga,
Otdi, uyg’on, Mullanafas!

Yetar erta mahshar kuni,
Qaqshatar jonlaru tanni,
Yor, uyquda, deya seni,
O’pdi, uyg’on, Mullanafas!

Sen yotibsan yurak dog’lab,
Belingni hijronga bog’lab,
Ifor olib, ko’p siylog’lab,
Sepdi, uyg’on, Mullanafas!

Nafas, kelgin sen hushinga,
Ko’p o’yin kelar qoshinga,
Hiyla bilan yor tashinga
Tuzoq qurdi, Mullanafas!
____________
* M a x m a l – baxmal yopinchiq.

QURBONIMAN

Qora soching o’sib yotar,
Yorim, shuning hayroniman.
Shamol tegsa, anqib ketar,
Aqlim ketib, qurboniman.

Kelsang bizga yo’lni boshlab,
Soching sanarman qulochlab,
Qarab tursang barmoq tashlab,
Qular yuzing qurboniman.

Uyg’onursan kechalari,
Zulfing sening – tog’lar mori,
Oq ko’ksingda qo’sh anoring
Bo’lsam kirib bog’boniman.

Falak kelar esib yeli,
G’arq etibdir ko’zda seli,
Do’stlar, yorning ul sunbuli –
Mordir, uning qurboniman.

Falak qo’ymas boyitmoqqa,
Tilim yurmaydi aytmoqqa,
Ko’zim qiymas uyg’otmoqqa,
Jismi ichra jononiman.

Kelar yorim oltin taqib,
Oshiqlarin jonin yoqib,
Uyga kirib, to’g’ri boqib,
Kulganlarin omoniman.

Mendan boshqa sevgan ko’pdir,
Yolg’on ermas, so’zim haqdir.
Ol yonoqdan terni oqtir,
Siyoh zulflarning shoniman.

Yigit kelar charxin qurib,
Asbobiga tumor berib,
Ko’zin yumar, yuzin ko’rib,
Osmondagi toboniman.

Ko’p yig’larman, yorim bilmas,
Nasib tortmas, kulib kelmas,
G’arib dila qo’lin solmas,
Bilsa, parilar joniman.

Oh, Nafas, sen bo’lding gado,
Ul yoringdan qolding judo,
Nohaq qilding joning fido,
Bechoralar armoniman.

KO’ZING BILAN

Nechun dali aylading,
Sevgilim, ko’zing bilan?

Meni hayronlar qoldirding
Ul to’ti so’zing bilan.

Shu’la solding olama,
Yor, nurli yuzing bilan.

Oy-kunni bandi qilding,
Qosh qoqib ko’zing bilan.

Sayron qilding chamanni,
So’nayu g’ozing bilan.

Kapalakday bezading
Tog’-toshni to’zing bilan.

Vafo qilmading manga,
O’tdi kun yozing bilan.

Sayr aylading kunduzlar
Sen kelin-qizing bilan.

Uyqudan uyg’otding sen
Ul tilla sozing bilan.

Xohlamading, sevmading
Qora qosh ko’zing bilan.

Bosgan izing o’pmadim,
O’tdingmi tizing bilan.

Bulbulni solding dardga,
Shirin ovozing bilan.

To’y-tomosha aylarsan,
Suhbatli bozing bilan.

Jasadimni tosh etding,
Qish fasli muzing bilan.

Nafas aytar, o’ldirding
Oxirda nozing bilan…

Muzaffar Ahmad tarjimalari