Атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак таваллуд топган кун
Ўз даври ва кейинги насл шоирларига жиддий таъсир кўрсатган атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак шеърларида чуқур тафаккурга чорлов, ўлим ва ёлғизлик мавзулари ўзига хос услуб ва бадиий жиҳатдан мукаммал бир тарзда тараннум этилади.
Нажиб Фозил Қисакурак
ШЕЪРЛАР
Алимардон Ҳайитов таржимаси
Атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак (Necip Fazıl Kısakürek) 1905 йил 26 майда Истанбулда туғилган. 17 ёшида ўша даврдаги «Истанбул дорилфунуни Адабиёт мадрасаси, Фалсафа бўлими»га ўқишга кирган. Миллий Таълим Вазирлиги йўлланмаси билан бир йил Парижда ҳам ўқиган. Қайтгач, банкларда ходим, назоратчи, университет ва институтларда ўқитувчи бўлиб ишлаган. Тафаккур ва санъат йўналишидаги «Буюк Шарқ» (1943-1945) тўпламини нашр қилдира бошлагандан сўнг расмий доираларда ишламаган. 1934 йилнинг бир оқшоми унинг ҳаётида бурилиш ясаган: Шайх Абдулҳаким Арвосий билан қилган суҳбатидан кейин унинг этагини маҳкам тутган. Кейинги ҳаётининг кўп қисми сиёсий айбловлар билан ўтган.
Нажиб Фозил Қисакурак шеърларида чуқур тафаккурга чорлов, ўлим ва ёлғизлик мавзулари ўзига хос услуб ва бадиий жиҳатдан мукаммал бир тарзда тараннум этилади. Уларда халқона оҳанг билан биргаликда франсуз шеъриятининг таъсири кўринади.Шеър китоблари: «Ўргимчак тўри» (1925), «Пиллапоялар» (1928), «Мен ва нариги томон» (1932), «Сўнгсизлик карвони» (1955), «Шеърларим» (1969), «Азоб» (1945). Шоир «Юнус Эмро», «Иброҳим Адҳам», «Сабртоши» каби драмалар муаллифи ҳамдир. Унинг ижоди ўз даври ва кейинги насл шоирларига жиддий таъсир кўрсатди, дейиш мумкин.
Нажиб Фозил Қисакурак 1983 йилнинг 25 майида вафот этган.
Сўнгги оқшом
Уфқда занг тўкди дабдурустдан ёз,
Кундуз шошиб ўтди, тез чўкди оқшом.
Чанг кўтарди қарши йўллардан пойраз*,
Узилган йўл учи туташмас бу дам.
Оқшом, гўё ичим бўшлиққа тўлар,
Тобора тоғларнинг жилоси сўлар,
Шамолда бир хотин сочларин юлар,
Ортиқ бу йўлларда кутилмас одам….
*Пойраз – шимоли шарқдан эсадиган совуқ шамол.
Айрилиқ онлари
Тун қўйнин тўлдирган сасларни тингла,
Тингла, бу кўнглимнинг оҳларин узсин.
Сочларимдан тутиб чўғдай кўзларинг,
Ёшли кўзларимнинг қаърида сузсин.
Мени қўй, қишлоққа туш офтоб билан,
Кичрая-кичрая ғойиб бўл уфқда.
Бу ердан кетаркан, ортингга боқиб
Нигоҳинг бир лаҳза устимда кезсин.
Умидим йилларнинг селига тушди,
Сочингни энг титроқ қилига тушди,
Қуриган япроқдек қўлингга тушди,
Хоҳласанг, шамолга соч, изи ўчсин.
Ойдинлик
Уйғон ёрим, уйғон, сўнди юлдузлар,
Олам узра тонгнинг кўзи ёриди.
Ҳар саҳар қуёшни кутишган қизлар
Махмур* кўзларидан уйқу ариди.
Уйғон ёрим олам қўшиқларидан,
Қочди зимистон нур ошиқларидан,
Илк шуъла уйингни эшикларидан
Энди бир сояни қувиб боради.
Севгилим, уйингга келди ойдинлик,
Сузук кўзларимни тилди ойдинлик,
Ичимга тиқилди, қолди ойдинлик
Бу ойдинлик сени буғса дермидинг?!
*Махмур – уйқули.
Мен
Ер юзида фақат менман сарсари,
Ер юзида фақат менман дарбадар.
Ҳамманинг дунёда бор бирор ери,
Мен-чи, «Дунё маним» дегувчи абгор.
Қайларга урмадим ғариб бошимни,
Ахтардим бир умр садоқатли дўст.
Ўлсам қўйгувчи йўқ қабртошимни,
Мен ўзим ўзимга айтаман афсус.
Кўнглим на дардли-ю, на бахтиёрдур,
На ўзига ёрдур, на ўзгага ёр.
Бир рўё изидан диёрма-диёр,
Соядек қолмасдан юрарман унсиз.
Онамга мактуб
Битилгани ғурбат экан шўр толеъимга,
Ҳар куни оз-оздан михланмоқдаман.
Мармар ётқизилган совуқ ётоқда,
Ҳар кеча аёздан доғланмоқдаман.
Бир лаҳза хотиржам қолган пайтимда,
Кечани қўйнимга олган пайтимда,
Кўзим юмиб, ўйга толган пайтимда
Қайтадан йўлларга чоғланмоқдаман.
Сўнгги куним яқин, аниқ биламан,
Олдинга бир қадам йўл ҳам қолмади.
Сизни бир кўрмасдан ўламанми деб,
Она, ўксиб-ўксиб йиғламоқдаман….
Мансура
Маржон-маржон, сўлғин лабларингда қон,
Шода-шода, рангпар чаккангдадур тер.
На бош еди, на қон ичди бу майдон!
Бу майдон ошиқдан жонини истар.
Нишлари тотлийди сенга чаённинг,
Аччиққа аччиқдан топдинг давони.
Дер эдинг келганда устма-уст қайғу,
Бир азоб истарман бундан-да бадтар.
Сенга тош отдилар, жилмайиб турдинг,
Дарвеш гул отганда аммо инградинг.
«Бағримни тешишга тош етмас» дединг,
«Ҳол аҳли дарвешнинг бир гули етар!…»
Сокин денгиз
Юриб-юриб денгизнинг
Кўксига қадар бордим.
Рафторинг менга ўтсин,
Дея унга ёлвордим.
Бир телба васвасада,
Қолганда талвасада,
Бўлсайдим у жуссада,
Денгиздек жим қолардим.
Мендадур
Азоб ҳам, ситам ҳам ёлғизликданмас,
Айбонам, ошилмас девор мендадур.
Роса оро бериб ўтар кемалар,
Ўйлайман, боргуси диёр мендадур.
Ярам бор, табиблар қилолмас малҳам,
Юким бор, бозорлар бичолмас дирҳам.
Борса келар йўлга тушмабди соям…
Йўлларки, Аллоҳга борар, мендадур.
Ўттиз уч йил
Ўттиз уч йил… соатим ишлади, мен жим турдим;
Кўкда не сир, билмасдан, тинмай варрак учирдим.
Нарвон
Дерлар менга… ке, қолсин, шеър ҳам, сўзлар ҳам ерда.
Ахтар, кўкка элтгувчи нарвон асли қаерда?
Билсам
Буюк учрашув… билсам, қаерда, қайси вақтда?
Тобутимнинг тахтаси, билсам, қайси дарахтда?
Najib Fozil Qisakurak
SHE’RLAR
Alimardon Hayitov tarjimasi
Atoqli turk mutafakkiri va shoiri Najib Fozil Qisakurak (Necip Fazıl Kısakürek) 1905 yil 26 mayda Istanbulda tug’ilgan. 17 yoshida o’sha davrdagi «Istanbul dorilfununi Adabiyot madrasasi, Falsafa bo’limi»ga o’qishga kirgan. Milliy Ta’lim Vazirligi yo’llanmasi bilan bir yil Parijda ham o’qigan. Qaytgach, banklarda xodim, nazoratchi, universitet va institutlarda o’qituvchi bo’lib ishlagan. Tafakkur va san’at yo’nalishidagi «Buyuk Sharq» (1943-1945) to’plamini nashr qildira boshlagandan so’ng rasmiy doiralarda ishlamagan. 1934 yilning bir oqshomi uning hayotida burilish yasagan: Shayx Abdulhakim Arvosiy bilan qilgan suhbatidan keyin uning etagini mahkam tutgan. Keyingi hayotining ko’p qismi siyosiy ayblovlar bilan o’tgan.
Najib Fozil Qisakurak she’rlarida chuqur tafakkurga chorlov, o’lim va yolg’izlik mavzulari o’ziga xos uslub va badiiy jihatdan mukammal bir tarzda tarannum etiladi. Ularda xalqona ohang bilan birgalikda fransuz she’riyatining ta’siri ko’rinadi.She’r kitoblari: «O’rgimchak to’ri» (1925), «Pillapoyalar» (1928), «Men va narigi tomon» (1932), «So’ngsizlik karvoni» (1955), «She’rlarim» (1969), «Azob» (1945). Shoir «Yunus Emro», «Ibrohim Adham», «Sabrtoshi» kabi dramalar muallifi hamdir. Uning ijodi o’z davri va keyingi nasl shoirlariga jiddiy ta’sir ko’rsatdi, deyish mumkin.
Najib Fozil Qisakurak 1983 yilning 25 mayida vafot etgan.
So’nggi oqshom
Ufqda zang to’kdi dabdurustdan yoz,
Kunduz shoshib o’tdi, tez cho’kdi oqshom.
Chang ko’tardi qarshi yo’llardan poyraz*,
Uzilgan yo’l uchi tutashmas bu dam.
Oqshom, go’yo ichim bo’shliqqa to’lar,
Tobora tog’larning jilosi so’lar,
Shamolda bir xotin sochlarin yular,
Ortiq bu yo’llarda kutilmas odam….
*Poyraz – shimoli sharqdan esadigan sovuq shamol.
Ayriliq onlari
Tun qo’ynin to’ldirgan saslarni tingla,
Tingla, bu ko’nglimning ohlarin uzsin.
Sochlarimdan tutib cho’g’day ko’zlaring,
Yoshli ko’zlarimning qa’rida suzsin.
Meni qo’y, qishloqqa tush oftob bilan,
Kichraya-kichraya g’oyib bo’l ufqda.
Bu yerdan ketarkan, ortingga boqib
Nigohing bir lahza ustimda kezsin.
Umidim yillarning seliga tushdi,
Sochingni eng titroq qiliga tushdi,
Qurigan yaproqdek qo’lingga tushdi,
Xohlasang, shamolga soch, izi o’chsin.
Oydinlik
Uyg’on yorim, uyg’on, so’ndi yulduzlar,
Olam uzra tongning ko’zi yoridi.
Har sahar quyoshni kutishgan qizlar
Maxmur* ko’zlaridan uyqu aridi.
Uyg’on yorim olam qo’shiqlaridan,
Qochdi zimiston nur oshiqlaridan,
Ilk shu’la uyingni eshiklaridan
Endi bir soyani quvib boradi.
Sevgilim, uyingga keldi oydinlik,
Suzuk ko’zlarimni tildi oydinlik,
Ichimga tiqildi, qoldi oydinlik
Bu oydinlik seni bug’sa dermiding?!
*Maxmur – uyquli.
Men
Yer yuzida faqat menman sarsari,
Yer yuzida faqat menman darbadar.
Hammaning dunyoda bor biror yeri,
Men-chi, «Dunyo manim» deguvchi abgor.
Qaylarga urmadim g’arib boshimni,
Axtardim bir umr sadoqatli do’st.
O’lsam qo’yguvchi yo’q qabrtoshimni,
Men o’zim o’zimga aytaman afsus.
Ko’nglim na dardli-yu, na baxtiyordur,
Na o’ziga yordur, na o’zgaga yor.
Bir ro’yo izidan diyorma-diyor,
Soyadek qolmasdan yurarman unsiz.
Onamga maktub
Bitilgani g’urbat ekan sho’r tole’imga,
Har kuni oz-ozdan mixlanmoqdaman.
Marmar yotqizilgan sovuq yotoqda,
Har kecha ayozdan dog’lanmoqdaman.
Bir lahza xotirjam qolgan paytimda,
Kechani qo’ynimga olgan paytimda,
Ko’zim yumib, o’yga tolgan paytimda
Qaytadan yo’llarga chog’lanmoqdaman.
So’nggi kunim yaqin, aniq bilaman,
Oldinga bir qadam yo’l ham qolmadi.
Sizni bir ko’rmasdan o’lamanmi deb,
Ona, o’ksib-o’ksib yig’lamoqdaman….
Mansura
Marjon-marjon, so’lg’in lablaringda qon,
Shoda-shoda, rangpar chakkangdadur ter.
Na bosh yedi, na qon ichdi bu maydon!
Bu maydon oshiqdan jonini istar.
Nishlari totliydi senga chayonning,
Achchiqqa achchiqdan topding davoni.
Der eding kelganda ustma-ust qayg’u,
Bir azob istarman bundan-da badtar.
Senga tosh otdilar, jilmayib turding,
Darvesh gul otganda ammo ingrading.
«Bag’rimni teshishga tosh yetmas» deding,
«Hol ahli darveshning bir guli yetar!…»
Sokin dengiz
Yurib-yurib dengizning
Ko’ksiga qadar bordim.
Raftoring menga o’tsin,
Deya unga yolvordim.
Bir telba vasvasada,
Qolganda talvasada,
Bo’lsaydim u jussada,
Dengizdek jim qolardim.
Mendadur
Azob ham, sitam ham yolg’izlikdanmas,
Aybonam, oshilmas devor mendadur.
Rosa oro berib o’tar kemalar,
O’ylayman, borgusi diyor mendadur.
Yaram bor, tabiblar qilolmas malham,
Yukim bor, bozorlar bicholmas dirham.
Borsa kelar yo’lga tushmabdi soyam…
Yo’llarki, Allohga borar, mendadur.
O’ttiz uch yil
O’ttiz uch yil… soatim ishladi, men jim turdim;
Ko’kda ne sir, bilmasdan, tinmay varrak uchirdim.
Narvon
Derlar menga… ke, qolsin, she’r ham, so’zlar ham yerda.
Axtar, ko’kka eltguvchi narvon asli qaerda?
Bilsam
Buyuk uchrashuv… bilsam, qaerda, qaysi vaqtda?
Tobutimning taxtasi, bilsam, qaysi daraxtda?
