Эсма Хотин арзинжонлик… Ўша ерлик бир қора ишчига турмушга чиқди. У Онадўлидаги ҳар бир аёл сингари ҳар йили бола туғади…Орадан олти йил ўтди. Эсма Хотиннинг қорнида бир, ўнг қўлида бир, чап қўлида бир, уйида икки боласи бор… Ҳаммаси бўлиб беш бола…
Нажиб Фозил Қисакурак
ЗИЛЗИЛА
Бобохон Муҳаммад Шариф таржимаси
Атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак (Necip Fazıl Kısakürek) 1905 йил 26 майда Истанбулда туғилган. 17 ёшида ўша даврдаги «Истанбул дорилфунуни Адабиёт мадрасаси, Фалсафа бўлими»га ўқишга кирган. Миллий Таълим Вазирлиги йўлланмаси билан бир йил Парижда ҳам ўқиган. Қайтгач, банкларда ходим, назоратчи, университет ва институтларда ўқитувчи бўлиб ишлаган. Тафаккур ва санъат йўналишидаги «Буюк Шарқ» (1943-1945) тўпламини нашр қилдира бошлагандан сўнг расмий доираларда ишламаган. 1934 йилнинг бир оқшоми унинг ҳаётида бурилиш ясаган: Шайх Абдулҳаким Арвосий билан қилган суҳбатидан кейин унинг этагини маҳкам тутган. Кейинги ҳаётининг кўп қисми сиёсий айбловлар билан ўтган.
Шеърларида чуқур тафаккурга чорлов, ўлим ва ёлғизлик мавзулари ўзига хос услуб ва бадиий жиҳатдан мукаммал бир тарзда тараннум этилади. Шеьрларида халқона оҳанг билан биргаликда франсуз шеъриятининг таъсири кўринади. Шеър китоблари: «Ўргимчак тўри» (1925), «Пиллапоялар» (1928), «Мен ва нариги томон» (1932), «Сўнгсизлик карвони» (1955), «Шеърларим» (1969), «Азоб» (1945) ва бошқ. Шоир «Юнус Эмро», «Иброҳим Адҳам» каби драмалар муаллифи ҳамдир. «
Нажиб Фозил Қисакурак 1983 йилнинг 25 майида вафот этган.
Эсма Хотин арзинжонлик… Ўша ерлик бир қора ишчига турмушга чиқди. У Онадўлидаги ҳар бир аёл сингари ҳар йили бола туғади.
Орадан олти йил ўтди. Эсма Хотиннинг қорнида бир, ўнг қўлида бир, чап қўлида бир, уйида икки боласи бор… Ҳаммаси бўлиб беш бола…
Эри дашном қилди:
— Бунчалик кўп туғаверма, хотинжон, биласан-ку, менинг қўлим қисқа, бунча болани боқолмайман…
Эсма Хотин уни қайириб ташлади:
— Буни сен ўзинг ўйлашинг керак. Қолаверса, нега ризқ деб қўрқяпсан? Ризқ деб қўрқиш гуноҳ эканини билмайсанми? Оллоҳ яратганига ризқини ҳам беради.
— Шундайку-я, аммо, Оллоҳ бизга ақл ҳам берган, тадбирли бўлишни амр этган. Мен шунча оғизни тўйдиролмайман…
Эсма Хотиннинг куч-қувватли эри беш боласини олиб, Истанбулга йўл олди.
Эшитишларига қараганда, ишнинг кўзини биладиган ҳаммолга Истанбулда иш кўп экан. Газета чиқадиган Бобиали деган маҳаллада ҳаммоллик қилганлар бироз пул йиғиб, чайқовчиликка етарли сармоя тўпласа, ундан кейин оқ қоғоз тижоратига ташласалар бас, бой бўлиб кетишаркан.
Эсма Хотиннинг эри шу иш билан шуғуллана бошлади ва чайқов бозордан роса пул топди. Кўп ўтмай остида хусусий автомобил, бўйнида қип-қизил галстук… Галстугини «учбурчак» дейишадиган бичимда боғлар, ойнага қараб, ўз-ўзига беш кетарди:
— Энди биз ҳам жаноб бўлдик!
Энди ўқиб-ёзиш борасида ҳам бироз олға босган, подшоларнинг туғросига ўхшатиб имзо отишни ҳам ўрганиб олган эди.
Эсма Хотин бўлса ҳамон илгаригидай… Оқсарой томондаги оддийгина уйда яшайди, энг каттаси тўққиз, энг кичиги бир ёшдаги боласи ёнида…
Энди унинг эб-ичишдан ташвиши йўқ, фақат қашшоқликдан баттар бир фалокатга гирифтор бўлган… Беш вақт намозида ва ҳар доим Оллоҳни ёд этадиган Эсма Хотин эрининг бу йўлидан мамнун эмас ва томоғидан ўтаётган луқмалар ҳароммикан, деб шубҳа қила бошлади…
Ниҳоят эрининг сумкасида муддатли чеклар, даста-даста тилхатларни кўриб, гап нимадалигини тушунди:
— Сен одамларга қарзга пул тарқатяпсанми?
— Ҳа, шундай, нима бўпти?
— Бу ишдан не фойда оласан?
— Устама фоиз оламан? Ҳар ойда ўн фоиз… Иложи бўлса бундан ҳам кўпроқ…
— Фоиз олиш ҳаром эканини билмайсанми?
— Нима қилай хотинжон, яшаш керак-ку… Энди қанча туғсанг туғавер!..
— Яна бола туғиш тўғрисида гапирмай қўяқолай. Оллоҳ болаларимни ҳаром овқат ейишдан асрасин!..
— Қандай асрасин?.. Уларни жонини олсинми?..
— Қандай хоҳласа шундай қилсин!..
Бобиали ҳаммоллигидан миллионерга айланган эрининг туриш-турмуши Эсма Хотинга борган сари малол кела бошлади. Охири бир куни аёл оёқ тираб туриб олди:
— Тўққиз боламни олиб, Арзинжонга кетишимга рухсат бер. У ерда кичикроқ бир уйни ижарага олиб яшайман, катта болаларимизни бошланғич мактабда ўқитаман. Отамдан қолган ерни ишлата олсам, балки сенга муҳтож бўлишдан қутуларман ҳам.
Бўйнидаги қизил галстугини ҳеч ечмайдиган собиқ ҳаммол Эсма Хотинни тўққизта боласи билан Хайдарпошшодан кузатиб юборди ва Бейўғлидаги уйга кетди…
Эсма Хотин Арзинжонда тўққиз боласи билан икки хонали уйда яшай бошлади. У бир куни кечки пайт хуфтон намозини ўқиш ниятида таҳорат қилиш учун ҳовлидаги қудуқ бошига борган ҳам эдики, оёғи остидаги тупроқ, худди стол устидаги дастурхонни тортиб олишгандай, бирданига сурилганини ҳис қилди ва ерга йиқилди.
Ер остидан келган қўрқинчли товушлар орасида замин ўйнади, титради, чўкди…
Эсма Хотин:
— Ана, қиёмат бошланди! — деб ўйлади. Бошини кўтариб уйига қаради ва уй худди бир-бирининг устига қулаган карта қоғозларидек ағдарилиб тушганини кўрди.
Икки кундан сўнг етиб келган эри Эсма Хотинни шаҳар ташқарисидаги қабристондан топди.
Хотин юз-кўзини тимдалаб ташлаган, йиғи билан қаҳқаҳа ўртасидаги қандайдир товушлар чиқарадиган телбага айланган эди…
Эрининг уни турғазиш учун чўзган қўллари устига йиқиларкан ҳайқирди:
— Буларнинг ҳаммасига сен сабабчисан! Оллоҳ болаларимизни ҳаром томоқ ейишларига рози бўлмади, шунинг учун уларни бу ерга жўнатди.
Najib Fozil Qisakurak
ZILZILA
Boboxon Muhammad Sharif tarjimasi
Atoqli turk mutafakkiri va shoiri Najib Fozil Qisakurak (Necip Faz?l K?sakurek) 1905 yil 26 mayda Istanbulda tug’ilgan. 17 yoshida o’sha davrdagi «Istanbul dorilfununi Adabiyot madrasasi, Falsafa bo’limi»ga o’qishga kirgan. Milliy Ta’lim Vazirligi yo’llanmasi bilan bir yil Parijda ham o’qigan. Qaytgach, banklarda xodim, nazoratchi, universitet va institutlarda o’qituvchi bo’lib ishlagan. Tafakkur va san’at yo’nalishidagi «Buyuk Sharq» (1943-1945) to’plamini nashr qildira boshlagandan so’ng rasmiy doiralarda ishlamagan. 1934 yilning bir oqshomi uning hayotida burilish yasagan: Shayx Abdulhakim Arvosiy bilan qilgan suhbatidan keyin uning etagini mahkam tutgan. Keyingi hayotining ko’p qismi siyosiy ayblovlar bilan o’tgan.
She’rlarida chuqur tafakkurga chorlov, o’lim va yolg’izlik mavzulari o’ziga xos uslub va badiiy jihatdan mukammal bir tarzda tarannum etiladi. She`rlarida xalqona ohang bilan birgalikda fransuz she’riyatining ta’siri ko’rinadi. She’r kitoblari: «O’rgimchak to’ri» (1925), «Pillapoyalar» (1928), «Men va narigi tomon» (1932), «So’ngsizlik karvoni» (1955), «She’rlarim» (1969), «Azob» (1945) va boshq. Shoir «Yunus Emro», «Ibrohim Adham» kabi dramalar muallifi hamdir. «
Najib Fozil Qisakurak 1983 yilning 25 mayida vafot etgan.
Esma Xotin arzinjonlik… O’sha yerlik bir qora ishchiga turmushga chiqdi. U Onado’lidagi har bir ayol singari har yili bola tug’adi.
Oradan olti yil o’tdi. Esma Xotinning qornida bir, o’ng qo’lida bir, chap qo’lida bir, uyida ikki bolasi bor… Hammasi bo’lib besh bola…
Eri dashnom qildi:
— Bunchalik ko’p tug’averma, xotinjon, bilasan-ku, mening qo’lim qisqa, buncha bolani boqolmayman…
Esma Xotin uni qayirib tashladi:
— Buni sen o’zing o’ylashing kerak. Qolaversa, nega rizq deb qo’rqyapsan? Rizq deb qo’rqish gunoh ekanini bilmaysanmi? Olloh yaratganiga rizqini ham beradi.
— Shundayku-ya, ammo, Olloh bizga aql ham bergan, tadbirli bo’lishni amr etgan. Men shuncha og’izni to’ydirolmayman…
Esma Xotinning kuch-quvvatli eri besh bolasini olib, Istanbulga yo’l oldi.
Eshitishlariga qaraganda, ishning ko’zini biladigan hammolga Istanbulda ish ko’p ekan. Gazeta chiqadigan Bobiali degan mahallada hammollik qilganlar biroz pul yig’ib, chayqovchilikka yetarli sarmoya to’plasa, undan keyin oq qog’oz tijoratiga tashlasalar bas, boy bo’lib ketisharkan.
Esma Xotinning eri shu ish bilan shug’ullana boshladi va chayqov bozordan rosa pul topdi. Ko’p o’tmay ostida xususiy avtomobil, bo’ynida qip-qizil galstuk… Galstugini «uchburchak» deyishadigan bichimda bog’lar, oynaga qarab, o’z-o’ziga besh ketardi:
— Endi biz ham janob bo’ldik!
Endi o’qib-yozish borasida ham biroz olg’a bosgan, podsholarning tug’rosiga o’xshatib imzo otishni ham o’rganib olgan edi.
Esma Xotin bo’lsa hamon ilgarigiday… Oqsaroy tomondagi oddiygina uyda yashaydi, eng kattasi to’qqiz, eng kichigi bir yoshdagi bolasi yonida…
Endi uning eb-ichishdan tashvishi yo’q, faqat qashshoqlikdan battar bir falokatga giriftor bo’lgan… Besh vaqt namozida va har doim Ollohni yod etadigan Esma Xotin erining bu yo’lidan mamnun emas va tomog’idan o’tayotgan luqmalar harommikan, deb shubha qila boshladi…
Nihoyat erining sumkasida muddatli cheklar, dasta-dasta tilxatlarni ko’rib, gap nimadaligini tushundi:
— Sen odamlarga qarzga pul tarqatyapsanmi?
— Ha, shunday, nima bo’pti?
— Bu ishdan ne foyda olasan?
— Ustama foiz olaman? Har oyda o’n foiz… Iloji bo’lsa bundan ham ko’proq…
— Foiz olish harom ekanini bilmaysanmi?
— Nima qilay xotinjon, yashash kerak-ku… Endi qancha tug’sang tug’aver!..
— Yana bola tug’ish to’g’risida gapirmay qo’yaqolay. Olloh bolalarimni harom ovqat eyishdan asrasin!..
— Qanday asrasin?.. Ularni jonini olsinmi?..
— Qanday xohlasa shunday qilsin!..
Bobiali hammolligidan millionerga aylangan erining turish-turmushi Esma Xotinga borgan sari malol kela boshladi. Oxiri bir kuni ayol oyoq tirab turib oldi:
— To’qqiz bolamni olib, Arzinjonga ketishimga ruxsat ber. U erda kichikroq bir uyni ijaraga olib yashayman, katta bolalarimizni boshlang’ich maktabda o’qitaman. Otamdan qolgan yerni ishlata olsam, balki senga muhtoj bo’lishdan qutularman ham.
Bo’ynidagi qizil galstugini hech yechmaydigan sobiq hammol Esma Xotinni to’qqizta bolasi bilan Xaydarposhshodan kuzatib yubordi va Beyo’g’lidagi uyga ketdi…
Esma Xotin Arzinjonda to’qqiz bolasi bilan ikki xonali uyda yashay boshladi. U bir kuni kechki payt xufton namozini o’qish niyatida tahorat qilish uchun hovlidagi quduq boshiga borgan ham ediki, oyog’i ostidagi tuproq, xuddi stol ustidagi dasturxonni tortib olishganday, birdaniga surilganini his qildi va yerga yiqildi.
Yer ostidan kelgan qo’rqinchli tovushlar orasida zamin o’ynadi, titradi, cho’kdi…
Esma Xotin:
— Ana, qiyomat boshlandi! — deb o’yladi. Boshini ko’tarib uyiga qaradi va uy xuddi bir-birining ustiga qulagan karta qog’ozlaridek ag’darilib tushganini ko’rdi.
Ikki kundan so’ng yetib kelgan eri Esma Xotinni shahar tashqarisidagi qabristondan topdi.
Xotin yuz-ko’zini timdalab tashlagan, yig’i bilan qahqaha o’rtasidagi qandaydir tovushlar chiqaradigan telbaga aylangan edi…
Erining uni turg’azish uchun cho’zgan qo’llari ustiga yiqilarkan hayqirdi:
— Bularning hammasiga sen sababchisan! Olloh bolalarimizni harom tomoq yeyishlariga rozi bo’lmadi, shuning uchun ularni bu yerga jo’natdi.
