Атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак шеърларида чуқур тафаккурга чорлов, ўлим ва ёлғизлик мавзулари ўзига хос услуб ва бадиий жиҳатдан мукаммал бир тарзда тараннум этилади. Шеьрларида халқона оҳанг билан биргаликда франсуз шеъриятининг таъсири кўринади.

Нажиб Фозил Қисакурак
ШЕЪРЛАР

Атоқли турк мутафаккири ва шоири Нажиб Фозил Қисакурак (Ahmet Necip Fazıl Kısakürek) 1905 йил 26 майда Истанбулда туғилган. 17 ёшида ўша даврдаги «Истанбул дорилфунуни Адабиёт мадрасаси, Фалсафа бўлими»га ўқишга кирган. Миллий Таълим Вазирлиги йўлланмаси билан бир йил Парижда ҳам ўқиган. Қайтгач, банкларда ходим, назоратчи, университет ва институтларда ўқитувчи бўлиб ишлаган.  Тафаккур ва санъат йўналишидаги «Буюк Шарқ» (1943-1945) тўпламини нашр қилдира бошлагандан сўнг расмий доираларда ишламаган. 1934 йилнинг бир оқшоми унинг ҳаётида бурилиш ясаган: Шайх Абдулҳаким Арвосий билан қилган суҳбатидан кейин унинг этагини маҳкам тутган. Кейинги ҳаётининг кўп қисми сиёсий айбловлар билан ўтган.
Нажиб Фозил Қисакурак шеърларида чуқур тафаккурга чорлов, ўлим ва ёлғизлик мавзулари ўзига хос услуб ва бадиий жиҳатдан мукаммал бир тарзда тараннум этилади. Уларда халқона оҳанг билан биргаликда франсуз шеъриятининг таъсири кўринади.Шеър китоблари: «Ўргимчак тўри» (1925), «Пиллапоялар» (1928), «Мен ва нариги томон» (1932), «Сўнгсизлик карвони» (1955), «Шеърларим» (1969), «Азоб» (1945).  Шоир «Юнус Эмро», «Иброҳим Адҳам», «Сабртоши» каби драмалар муаллифи ҳамдир.  Унинг ижоди ўз даври ва кейинги насл шоирларига жиддий таъсир кўрсатди, дейиш мумкин.
Нажиб Фозил Қисакурак 1983 йилнинг 25 майида вафот этган.

АЗОБ

I

Ғойиблардан бир сас келди: бу одам;
Кездирсин бўшлиқни олиб бўйнига.
Ва учди тепамдан бир нафас, бир дам;
Осмон ағдарилди, кишан ўйнида.

Деразага чопдим: Қизил қиёмат!
Айтганларинг келди, қари эгачи!
Сўнгсизлик, қўлида бир мовий намат,
Ўқ отди самодан устимга овчи!…

Оловли заҳрини тотдим бу ўқнинг,
Бир зумда кул қилди жон олмосимни.
Гўё бурним тегди, бурнига (йўқ) нинг,
Оғзимдан тушириб қўйдим бошимни…

Бир финжон сув каби чайқалди дунё,
Сўнди истиқомат, йиқилди бўшлиқ.
Ол сенга ҳақиқат, ол сенга рўё,
Мана ақллилик, мана сархушлик…

Бўйнимга қадалди темирдай овоз,
Бекиндим ётоққа сўнг чора дея…
Бир қонли шафақдан қичқирди хўроз,
Яп-янги бир дунё этгандай ҳадя…

Бу қандай дунёки, баёни қийин.
Макони бир қарич, замони ваҳм…
Бутун бир коинот бошлайди ўйин…
Бутун инсоният ёлғонга таслим.

Сен кимсан?! Ҳақиқат бўлсанг ҳам чекин,
Кел кўрлик. Бу кўзга тутманглар ойна…
Шу нурни қидириб кетардим, лекин…
Ватаним… севгилим… кўзимни бойлар!

1939

II

Ойларча, кезиндим вайрону -ҳайрон,
Менлигим яширин, меним қидирар.
Девона қишлоқдан бир қадам у ён,
Ичимда ҳар фикр ҳар ён югурар.

Нечун кичраяди ашё узоқда,
Кўзсиз кўраяпман рўени нечун?
Замона рақс тушар сариқ ёноқда,
Сўнгги бор мен уни ўйламоқ учун.

Бир қайноқ фикрки, қилиб қўяр соб,
Бир фикрки, мия қобиғидадир.
Салом, салом сенга виқорли азоб,
Вужудим куйукли ўсган ғўладир.

Ёлворай, кўрсатинг билмоғимга йўл,
Эй еттинчи осмон, сирларингни айт.
Онамнинг дуоси, келиб парда бўл,
Отамнинг дуоси, мадор бўлиб қайт.

Уйку, қотилларнинг тутган қўлини,
Кўрпа, худосизлар учун ҳам паноҳ.
Тасалли булоғи, сабр елини,
Сизга шарбат, менга қум тўла чаноқ.

Шуми рўёлардан келган ҳаловат,
Сирини қидириб портлаган бардош,
Яшил осмаларда тебранар шаҳват,
Қумурсқа уяси каби гавжум бош.

Чаён нишларини руҳимга санчар,
Мавсумдан мавсумга ўтдим мен қанча
Кўрдимки, оловнинг тафтида йўқдир,
Фикр азобидай буюк исканжа…

1939

III

Ҳа, ҳар нарса менда яширин тугун,
Не ўлим терларин тўқцим қайларга?!
Тоқи йўқ осмондан етар қўрққаним,
Етади азобим ердан ойларга.

Уфқ бир тулкидир, қочоқ, лўттибоз,
Йўллар бир калава, узун қоришиқ…
Ҳар кеча рўёмда битта ишқибоз,
Кўзимга нур тутар олдимга тушиб…

Сеҳрбоз, сеҳрбоз нима истайсан?
Бу оловли туман нега қўйнимда?
Қилдан инжа, ўткир қиличнинг ҳар он,
Заҳру тиғи ботиб турар бўйнимда!

Луғат, бир исм бер менинг ҳолимга,
Ўша исм қолар агар мен ўлсам…
Эски савобларим, келинг ёнимга…
Ойналар, айтинглар кимдир бу кимса?!

Айтинглар, айтинглар, менманми йўқса,
Орзуни орқалаб юрган сўлақмон?!
Балолар Меъмори танлаган кимса,
Ҳаётдан муҳожир, айрилган Ҳақдан.

Мен енгил қанотли бир капалакман,
Шу ожиз вужудга оғир бош таққан.
Кичик зарраману, фикрлар ботмон,
Санчиқтар бошимни талашиб чаққан…

На ёлғонларда бор, на ҳақиқатда,
Кўзимни юмганда кўринган нақш.
Бекорга кезибман, йўқтабиатда,
Ичимда қўпётган тушиш ва чиқиш!…

1939

IV

Тунда йиқилгандай макр чоҳига,
Бирдан қучоғига тушдим гарчакнинг*.
Жавоб топгандайман топишмоғига,
Ҳам ўтган замоннинг, ҳам келажакнинг.

Очил Симсим, очил! Очилди ёриқ,
Атлас чакмонида турар қария…
Ёнди бутун сарой, илоҳий ёзиқ;
Минг битта қандиллар, минг бир жория…

Атомлардай жумбуш, ясанган шонлик
Ва халқа-халқа нур, халқа-халқа нур…
Ичимда бир меъмор-яширин менлик,
Билдим сени ё Раб, билинмас машҳур!

Низом кўпиради, мавжланар денгиз,
Низом кўпиради, миям чайқалар.
Сувда ҳам сирли йўл, ялтираган из;
Унда азал фикри, карвон туйғулар…

Қочир мени, оҳанг, ол мени,
Бирлик; Ортиқ юкинмайман соя борлиққа.
Қийноқларга бўлсин сохта шоирлик,
Менинг кўзим буюк санъаткорликда…

Нарилар берилар — ғоя қуллари,
Масофа — экиним, замон — маъданим.
Энди меникидир сомон йўллари,
Тубсизлик кўлида ранжигай таним…

Тиз чўк, эй олчоқ нафс, олдимда тиз чўк!
Бутун боринг билан бир хумчага туш.
Жамики шохларнинг илдизи буюк-
Сўнгсизлик, мақсадим сенга эришиш…

1939

* ҳақиқатнинг

СЎНГСИЗЛИК КАРВОНИ

Сўнгсизлик карвони, ортингиздаман,
Уч оёқца қолган чўлоқ кўппакман.
Сизлар босган ҳар бир тошни ўпяпман…
Бир ранжида етар карамингиздан,
Сўнгсизлик карвони, ортингиздаман.

Кетиб бораётир нурли ҳайкаллар,
Уфқ атрофида байроқдор қуллар.
Тилсимларга тўла не олтин кўллар.
Ўлчовдан, оҳангдан ташқари йўллар.
Кетиб бораётир нурли ҳайкаллар.

Сўнгсизлик карвони, қилмангиз озод,
Қулингиз бўлмоқлик буюк ҳуррият.
Ўлимга етаклар бошқа ҳар ният,
Босган қадамингиз абадий ҳасад…
Сўнгсизлик карвони, қилмангиз озод.
Ортингиздадирман, буюк карвоним!…

1957

ҲИКМАТЛИ БАЙТЛАР

Меъмор

Ҳилқат қандай қурилган, яширин бу иқлимлар?
Қандай пайванд қилинган, овоз, ранглар, ҳажмлар?

Ўйинчоқ

Синди-ку ўйинчоғим, энди ҳечам кулмайман,
Чангиб тупроқ бўлсам-да, аммо ҳечам ўлмайман.

Чиқиш ва тушиш

Чиқдим, чиқдим тушолмай, тоғлар қўлимдан тутди,
Тушдим, тушдим чиқолмай, чоҳлар қаърига ютди.

Мантиқ

Тоғни таниган киши, чоҳни нега билмасин,
Мадомики, чиқиш бор, тушиш нега бўлмасин.

Ҳақиқат

Аллоҳга ҳақиқатдан, йўлга чиқмоқ машаққат,
Аллоҳдан йўлга чиқиб, борилган ер ҳақиқат.

Бор-Йўқ

«Бор»нинг остида йўқлик, йўкдик остида борлик,
Бошингни кўтариб боқ, ҳатто бўшлиқ мозорлик.

Иймон

Юм кўзингни, қалбингга ҳар он йўқликни уфур,
Ўзингдан кетмоқ иймон, ўзингга келмоқ куфур.

Чопиш

Ҳақиқат алмашади, сўнгига етмай жумла,
Югураман етишга, Вужудда бор кучим-ла.

Қолмади

Бузилган саройимдан, бирор нақш қолмади,
Сиртга михланди кўзлар, ичга боқиш қолмади.

Занглаган бошим менинг, миям тўла жароҳат,
Унга ёстиқда эмас, сажда жойида роҳат.

Ўйлайман ҳар одамнинг, ҳар айбида мен борман,
Гуноҳ узун бир карвон, бошдин-оёқ мен борман.

Кўланкалар

Кўнглимни чорлашади, самодаги ўлкалар,
Оёғимдан тутади, ердаги кўланкалар.

Ҳасрат гўё бир шамол, эшик оралаб ўтар,
Кўрганим гўзалликлар, қалбим яралаб ўтар.

Сув ҳақида

Бу дунё инсонларга, маънавий ҳаммом бўлса,
Ҳар ранги билан инсон, бир рангда тамом бўлса.

Сув бир шакл, асли руҳ, юракдай паноҳланган,
Ерда кирларга ботиб, булутларда покланган.

Коинотда не бўлса, сувда яшаган олдин,
Устимиздан оқар-у, сен туғилдинг то ўлдинг.

ОЙНАДАГИ ХАЁЛИМГА

Оқмаган ёшлардан қизарган юзинг,
Болам, бутун сени кўп сўлғин кўрдим.
Кўзингда кичкина бир нуқта ҳузун,
Қувончни на кундуз ва на тун кўрдим.

Эгилган шохлардай ҳолсиз, ҳорғинсан,
Сув келмас кўлмакдай ҳануз турғунсан,
Ичи тилингансан, ичи қирғинсан,
Сени ўз юртингда ҳам сургун кўрдим.

Ўтди бир жаноза ортидан умринг,
Билмайман манзилинг қайларда бугун,
Ҳар кун югурдинг-а, ҳар кун югурдинг,
Ортингдан ўзимнинг ўлимим кўрдим.

* * *

Сен бўл дейсан ва бўлур!
Ялтираб турган биллур,
Фарёд сукутга дўнур*,
Бир ранг бизга, ёлғиз ранг
Ва бир овоз, бир оҳанг;
Нур бергин Аллоҳим, нур!

Буюк девон ва ҳузур…
Кутмоқда мозорни Сур.
Сўнгсизлик, ўлимсизлик,
Кўринмас кўримсизлик;
Нур бергин Аллоҳим, нур!

Лойларда қуёш қолур,
Олмос камтар, тун мағрур.
Яқин, ёруғлик яқин;
Сароб эмас нур тағин-
Нур бергин Аллоҳим, нур!
Сен бўл дейсан ва бўлур!

1947

* алмашур

КУТГАН

Сен тоғдаги қочоқ жайронсан,
Мен изингга тушган ишқибоз.
Дунёни ёрдамга чақириб сарсон —
Бўзлама, оламда бор икки овоз…

Сенга ваҳм солар бу овлоқ йўллар,
Ортингдан етади оёғим саси.
Кучиб вужудингни номаълум қўллар,
Кўксингни ёндирар оташ нафаси…

Кимсасиз хонангда қиш кечалари,
Ваҳима қуршаса мени эслагин.
Билки, қуршаётган менинг қўлларим,
Билки, шамол эмас ҳужум бошлаган…

Кўксимдан ҳавога уфурдим заҳар…
Сўндиради бир гул каби умрингни.
Қочиб юрсангда сен шаҳарма-шаҳар,
Менга топширасан сўнгги кунингни.

Ўласан…қолади йўллар бе эга;
Мен мозор-ла сирдош бўлиб кутаман.
Келасан…бир куни сен учрашувга…
Тупроғингда бир тош бўлиб кутаман!…

1930

КУТИЛГАН

На хаста кутар сабоҳни*,
На тоза ўликни мозор…
На-да шайтон бир гуноҳни,
Мен сени кутганим қадар.

Бўлди, истамайман келмоғинг,
Йўклигингга чопиб келяпман…
Балки керак шуни билмоғинг;
Мен сени қидириб ўляпман…

1937

* Тонгни

ВИДО

Қўлимда, сукутнинг зорини тингла,
Тингла-да, кўнглимни қўявер йитсин*,
Сочларимдан тутиб, кўр кўзларинг-ла,
Ёшли кўзларимни ўявер, йитсин…

Боравер, кузатиб борар қароқлар,
Кўланканг кичраяр, секин йироклар.
Ортингдан пойлаган қароққа боқ-да,
Бир лаҳза тикилиб туравер, йитсин.

Сочингнинг тақими белингга тушди,
Умидим сен кетган йўлингга тушди,
Қуриган япроқдай қўлингга тушди,
Истасанг…Шамолга беравер, йитсин…

1923

* Йўқолиб кетсин

ОЙДИНЛИК

Уйғон ёрим, уйғон, сўнди юлдузлар,
Кун қарши тепадан туғмоқ узрадир.
Ҳар тонгда қуёшни кўрган юлдузлар,
Махмур кўзларини юммоқ узрадир.

Уйғон ёрим! Саслар келди ғойибдан…
Қоронғу қўзғалди, кўчди жойидан.
Нурларнинг аввали эшик пойидан,
Қора кўланкани қувмоқ узрадир.

Севгилим, эшикни чалди ойдинлик,
Кўзларим қамашди, келди ойдинлик,
Ичимда бутунлай қолди ойдинлик;
Шу ойдинлик мени бўғмоқ узрадир!…

ТОШЙЎЛЛАР

Кўчадаман! Кимсасиз кўчанинг ўртасида;
Кетаяпман, ортимга боқмасдан юряпман.
Йўлимнинг зулматларга туташган нуқтасида,
Йўлимни пойлаган хаёлни-да кўряпман.

Қора осмон кулранг булутлар билан қопланган;
Уйларнинг мўрисига далда берар яшинлар…
Жинлар, инслар уйқуда, икки йўлдош отланган;
Бири менман бириси… бири эса тош йўллар…

Томчи-томчи ичимда, бир қўрқув йиғилмоқда;
Ўйлайман ҳар кўчанинг, бошини кесган девлар.
Менга қоп-қора ойна кўзлар-ла тикилмоқда;
Кўзларига мил тортган ғаними каби уйлар…

Тошйўлкалар, азоб чеккан ёлғизларнинг онаси;
Тошйўлкалар, ичимда яшаётган у кимдир…
Тошйўлкалар, овоз тинса эшитилади саси;
Тошйўлкалар, оғзимда буришаётган тилдир…

Менга эмас жон бериш, юмшоққина гўшада;
Мен шу тош йўлкаларнинг эмизган боласиман!
Қанийди тонг бўлмаса, бу қоронғу кўчада;
Йўлимда давом этсам, тўйиб тун ҳавосидан.

Мен кетайин, йўл кетсин, мен кетайин йўл кетсин;
Икки ёнимдан оқсин, бир сел каби фонуслар.
«Тақ-тақ» оёқ сасимни, оч кўппаклар эшитсин;
Йўллар яшкриб кетар, улар беҳуда излар…

Мен на тонгни кўрайин, на унга кўринайин;
Кундузлар сизга қолсин, беринг қоронғуларни.
Совқотган каби тунга, кўрпа деб ўранайин;
Ёпинг, устимга ёпиб, қўйинг қоронғуларни.

Узанаверса гавдам, йўллар қолса орқада;
Олар муз каби тошлар, пешонамдаги ўтни.
Киприклар секин-секин, қучоқлашиб борса-да;
Ўлса… Тошйўлкаларнинг, қора савдоли дўсти…

1927

БИНОЛАР СИРИ

Сир тутишга мослашган,
Пардаларда ойдинлик.
Девор шубҳалар осган,
Сояларда ғамгинлик…

Устма-уст инсон тури,
Бу қандай ҳаёт сири.
Яқинлашганинг сари,
Қочиб борар яқинлик…

1973

БУ ЁМҒИР

Бу ёмғир, бу ёмғир, бу қилдай нозик,
Нафасдан нафисроқ ёққан бу ёмғир.
Тиниб қолмасин деб оларман ҳадик-
Ойналар юзимни танимай қолур.

Бу ёмғир танамни қийган бир арқон,
Бўғзимга оғриқсиз қадалган пичоқ…
Суягим тош ботар, этим чалажон,
Шиғалаб, санчилиб, майин ёғажак…

Бу ёмғир телбалик ваҳмидан устун,
Қоронғу, қувилмас тушунчалардан.
Жинларнинг миямга солгани тугун-
Сувлардан, саслардан ва кечалардан…

1934

АЛАҲСИРАШ

Оёғим учида мушугим, ухлайди юнгига ўраниб,
Гўёки калава ўрайди, туклари туради тебраниб,
Ҳурр, ҳурр,
Ҳурр, ҳурр.

Дераза кўзидан кўз каби, кузатар қоронғу кечалар,
Атрофим айланар букрилар, билмайман нечалар,
Гурр-гурр,
Гурр-гурр.

Ўчиринг, сўндиринг чироқни, кетайин ўзимни қолдириб,
Нурлардан ясалган бу руҳим порласин, кўзимни толдириб
Нур-нур,
Нур-нур.

Жимисин, жимисин узоқда, менинг ўлимимга йиғлаган,
Ўлмайман, орзулар қонимда, шундай бир ғалаён бошлаган
Тур-тур,
Тур-тур.

Қанийди бир гўзал, бир гўзал қўллари қўлимда,
Англатса яшашнинг тотини, ўнгимда-сўлимда
Бир-бир,
Бир-бир…

РОСА ЎТТИЗ ЙИЛ

Ўттиз йилки соатим, ишлабди мен турибман,
Кўк юзидан хабарсиз, варраклар учирибман.

1934

ОНАЖОНИМ

Оқ сочли бошингни сиқиб қўлинг-ла,
Алиф қаддинг бўлди дол, онажоним.
Бу титроқ қалбингни бахтнинг йўлида,
Ўткинчи елларга сол, онажоним.

Ўйлама, кетар деб бу қоронғулар,
Кечанинг ортида яна кеча бор.
Болалар бақирар, оналар йиғлар,
Ёшли кўзларинг-ла қол, онажоним.

Кўзларингда акси бир теран ҳечнинг
Қанотинг ёйилган парвозинг учун.
Абадий йўлингда ҳамроҳинг учун,
Мени ҳам ўзинг-ла ол, онажоним.

1926

ТОШЙЎЛЛАР-2

Буғдойранг бир аёл, тошйўлкалар бўйлаб тун,
Шаҳд ичида боши тик, хаёлларини зўрлар.
Қоп-қора кўзларига, кўзларим қадалган зум,
«Йўлимни пойладингми, кел» деб ўзига чорлар.

Ундан мени айириб, шамол кўксимдан сурар,
Мен-чи етмоқ истайман, қучай бағримга олиб.
Аммо ҳеч етолмайман, тонг ҳам уйқудан турар,
Ҳайҳот! У бир порлоқ руҳ, мен эса руҳсиз қолип…

Ортимдан бир қаҳқаҳа, келар, яраланаман,
Уни бошқа бировга, ром бўлди деб ёнаман,
Кўрсам деразасидан ечинган кўланкани…

Борсин, бугун қатра ғам кўрмасин кўз ёшимдан,
Менга оппоқ бир поклик — ўралганда кафаним,
Биламан, мен қабрда, у кетмайди бошимдан…

1927

ТОШЙЎЛЛАР-3

Бошини бир ғояга, сотган қаҳрамон каби,
Этингу суягинг-ла кўчаларга боласан.
Ўралиб матоларга, бир тахти равон каби,
Сўнгсиз масофаларнинг устидан ошоласан…

Фоҳиша ётоқлардан, қочган кунингдан бери,
Эриган руҳларингиз дарднинг қуюшқонида.
Сенинг соянгни ичган унинг қорачиқлари,
У ҳам сенинг қонингда, сен ҳам унинг қонида.

Иккингни ҳам на бир ёр, на ошна сирдошинг бор,
Сукут каби ҳурсизлар, чинқириб турасизлар.
Дунёда бор юкингиз, ёлғизгина бошингиз,
Уни ҳам ҳар ўлкага олиб югурасизлар…

Учқур отли суворий, чоптир, отингни чоптир,
Сўнги қабрга бориб тақалган бу тошйўллар.
Сенингдек тошйўлларни, чуқур англаган йўқдир
Ва сен англаган каби, сени ҳам англар улар…

Абдулатиф Абдуллаев таржималари

Atoqli turk mutafakkiri va shoiri Najib Fozil Qisakurak sheʼrlarida chuqur tafakkurga chorlov, oʻlim va yolgʻizlik mavzulari oʻziga xos uslub va badiiy jihatdan mukammal bir tarzda tarannum etiladi. Sherlarida xalqona ohang bilan birgalikda fransuz sheʼriyatining taʼsiri koʻrinadi.

Najib Fozil Qisakurak
SHE’RLAR

Atoqli turk mutafakkiri va shoiri Najib Fozil Qisakurak (Ahmet Necip Fazıl Kısakürek) 1905 yil 26 mayda Istanbulda tug’ilgan. 17 yoshida o’sha davrdagi «Istanbul dorilfununi Adabiyot madrasasi, Falsafa bo’limi»ga o’qishga kirgan. Milliy Ta’lim Vazirligi yo’llanmasi bilan bir yil Parijda ham o’qigan. Qaytgach, banklarda xodim, nazoratchi, universitet va institutlarda o’qituvchi bo’lib ishlagan. Tafakkur va san’at yo’nalishidagi «Buyuk Sharq» (1943-1945) to’plamini nashr qildira boshlagandan so’ng rasmiy doiralarda ishlamagan. 1934 yilning bir oqshomi uning hayotida burilish yasagan: Shayx Abdulhakim Arvosiy bilan qilgan suhbatidan keyin uning etagini mahkam tutgan. Keyingi hayotining ko’p qismi siyosiy ayblovlar bilan o’tgan.
Najib Fozil Qisakurak she’rlarida chuqur tafakkurga chorlov, o’lim va yolg’izlik mavzulari o’ziga xos uslub va badiiy jihatdan mukammal bir tarzda tarannum etiladi. Ularda xalqona ohang bilan birgalikda fransuz she’riyatining ta’siri ko’rinadi.She’r kitoblari: «O’rgimchak to’ri» (1925), «Pillapoyalar» (1928), «Men va narigi tomon» (1932), «So’ngsizlik karvoni» (1955), «She’rlarim» (1969), «Azob» (1945). Shoir «Yunus Emro», «Ibrohim Adham», «Sabrtoshi» kabi dramalar muallifi hamdir. Uning ijodi o’z davri va keyingi nasl shoirlariga jiddiy ta’sir ko’rsatdi, deyish mumkin.
Najib Fozil Qisakurak 1983 yilning 25 mayida vafot etgan.

AZOB

I

G’oyiblardan bir sas keldi: bu odam;
Kezdirsin bo’shliqni olib bo’yniga.
Va uchdi tepamdan bir nafas, bir dam;
Osmon ag’darildi, kishan o’ynida.

Derazaga chopdim: Qizil qiyomat!
Aytganlaring keldi, qari egachi!
So’ngsizlik, qo’lida bir moviy namat,
O’q otdi samodan ustimga ovchi!…

Olovli zahrini totdim bu o’qning,
Bir zumda kul qildi jon olmosimni.
Go’yo burnim tegdi, burniga (yo’q) ning,
Og’zimdan tushirib qo’ydim boshimni…

Bir finjon suv kabi chayqaldi dunyo,
So’ndi istiqomat, yiqildi bo’shliq.
Ol senga haqiqat, ol senga ro’yo,
Mana aqllilik, mana sarxushlik…

Bo’ynimga qadaldi temirday ovoz,
Bekindim yotoqqa so’ng chora deya…
Bir qonli shafaqdan qichqirdi xo’roz,
Yap-yangi bir dunyo etganday hadya…

Bu qanday dunyoki, bayoni qiyin.
Makoni bir qarich, zamoni vahm…
Butun bir koinot boshlaydi o’yin…
Butun insoniyat yolg’onga taslim.

Sen kimsan?! Haqiqat bo’lsang ham chekin,
Kel ko’rlik. Bu ko’zga tutmanglar oyna…
Shu nurni qidirib ketardim, lekin…
Vatanim… sevgilim… ko’zimni boylar!

1939

II

Oylarcha, kezindim vayronu -hayron,
Menligim yashirin, menim qidirar.
Devona qishloqdan bir qadam u yon,
Ichimda har fikr har yon yugurar.

Nechun kichrayadi ashyo uzoqda,
Ko’zsiz ko’rayapman ro’eni nechun?
Zamona raqs tushar sariq yonoqda,
So’nggi bor men uni o’ylamoq uchun.

Bir qaynoq fikrki, qilib qo’yar sob,
Bir fikrki, miya qobig’idadir.
Salom, salom senga viqorli azob,
Vujudim kuyukli o’sgan g’o’ladir.

Yolvoray, ko’rsating bilmog’imga yo’l,
Ey yettinchi osmon, sirlaringni ayt.
Onamning duosi, kelib parda bo’l,
Otamning duosi, mador bo’lib qayt.

Uyku, qotillarning tutgan qo’lini,
Ko’rpa, xudosizlar uchun ham panoh.
Tasalli bulog’i, sabr yelini,
Sizga sharbat, menga qum to’la chanoq.

Shumi ro’yolardan kelgan halovat,
Sirini qidirib portlagan bardosh,
Yashil osmalarda tebranar shahvat,
Qumursqa uyasi kabi gavjum bosh.

Chayon nishlarini ruhimga sanchar,
Mavsumdan mavsumga o’tdim men qancha
Ko’rdimki, olovning taftida yo’qdir,
Fikr azobiday buyuk iskanja…

1939

III

Ha, har narsa menda yashirin tugun,
Ne o’lim terlarin to’qtsim qaylarga?!
Toqi yo’q osmondan yetar qo’rqqanim,
Yetadi azobim yerdan oylarga.

Ufq bir tulkidir, qochoq, lo’ttiboz,
Yo’llar bir kalava, uzun qorishiq…
Har kecha ro’yomda bitta ishqiboz,
Ko’zimga nur tutar oldimga tushib…

Sehrboz, sehrboz nima istaysan?
Bu olovli tuman nega qo’ynimda?
Qildan inja, o’tkir qilichning har on,
Zahru tig’i botib turar bo’ynimda!

Lug’at, bir ism ber mening holimga,
O’sha ism qolar agar men o’lsam…
Eski savoblarim, keling yonimga…
Oynalar, aytinglar kimdir bu kimsa?!

Aytinglar, aytinglar, menmanmi yo’qsa,
Orzuni orqalab yurgan so’laqmon?!
Balolar Me’mori tanlagan kimsa,
Hayotdan muhojir, ayrilgan Haqdan.

Men yengil qanotli bir kapalakman,
Shu ojiz vujudga og’ir bosh taqqan.
Kichik zarramanu, fikrlar botmon,
Sanchiqtar boshimni talashib chaqqan…

Na yolg’onlarda bor, na haqiqatda,
Ko’zimni yumganda ko’ringan naqsh.
Bekorga kezibman, yo’qtabiatda,
Ichimda qo’pyotgan tushish va chiqish!…

1939

IV

Tunda yiqilganday makr chohiga,
Birdan quchog’iga tushdim garchakning*.
Javob topgandayman topishmog’iga,
Ham o’tgan zamonning, ham kelajakning.

Ochil Simsim, ochil! Ochildi yoriq,
Atlas chakmonida turar qariya…
Yondi butun saroy, ilohiy yoziq;
Ming bitta qandillar, ming bir joriya…

Atomlarday jumbush, yasangan shonlik
Va xalqa-xalqa nur, xalqa-xalqa nur…
Ichimda bir me’mor-yashirin menlik,
Bildim seni yo Rab, bilinmas mashhur!

Nizom ko’piradi, mavjlanar dengiz,
Nizom ko’piradi, miyam chayqalar.
Suvda ham sirli yo’l, yaltiragan iz;
Unda azal fikri, karvon tuyg’ular…

Qochir meni, ohang, ol meni,
Birlik; Ortiq yukinmayman soya borliqqa.
Qiynoqlarga bo’lsin soxta shoirlik,
Mening ko’zim buyuk san’atkorlikda…

Narilar berilar — g’oya qullari,
Masofa — ekinim, zamon — ma’danim.
Endi menikidir somon yo’llari,
Tubsizlik ko’lida ranjigay tanim…

Tiz cho’k, ey olchoq nafs, oldimda tiz cho’k!
Butun boring bilan bir xumchaga tush.
Jamiki shoxlarning ildizi buyuk-
So’ngsizlik, maqsadim senga erishish…

1939

* haqiqatning

SO’NGSIZLIK KARVONI

So’ngsizlik karvoni, ortingizdaman,
Uch oyoqtsa qolgan cho’loq ko’ppakman.
Sizlar bosgan har bir toshni o’pyapman…
Bir ranjida yetar karamingizdan,
So’ngsizlik karvoni, ortingizdaman.

Ketib borayotir nurli haykallar,
Ufq atrofida bayroqdor qullar.
Tilsimlarga to’la ne oltin ko’llar.
O’lchovdan, ohangdan tashqari yo’llar.
Ketib borayotir nurli haykallar.

So’ngsizlik karvoni, qilmangiz ozod,
Qulingiz bo’lmoqlik buyuk hurriyat.
O’limga yetaklar boshqa har niyat,
Bosgan qadamingiz abadiy hasad…
So’ngsizlik karvoni, qilmangiz ozod.
Ortingizdadirman, buyuk karvonim!…

1957

HIKMATLI BAYTLAR

Me’mor

Hilqat qanday qurilgan, yashirin bu iqlimlar?
Qanday payvand qilingan, ovoz, ranglar, hajmlar?

O’yinchoq

Sindi-ku o’yinchog’im, endi hecham kulmayman,
Changib tuproq bo’lsam-da, ammo hecham o’lmayman.

Chiqish va tushish

Chiqdim, chiqdim tusholmay, tog’lar qo’limdan tutdi,
Tushdim, tushdim chiqolmay, chohlar qa’riga yutdi.

Mantiq

Tog’ni tanigan kishi, chohni nega bilmasin,
Madomiki, chiqish bor, tushish nega bo’lmasin.

Haqiqat

Allohga haqiqatdan, yo’lga chiqmoq mashaqqat,
Allohdan yo’lga chiqib, borilgan yer haqiqat.

Bor-Yo’q

«Bor»ning ostida yo’qlik, yo’kdik ostida borlik,
Boshingni ko’tarib boq, hatto bo’shliq mozorlik.

Iymon

Yum ko’zingni, qalbingga har on yo’qlikni ufur,
O’zingdan ketmoq iymon, o’zingga kelmoq kufur.

Chopish

Haqiqat almashadi, so’ngiga yetmay jumla,
Yuguraman yetishga, Vujudda bor kuchim-la.

Qolmadi

Buzilgan saroyimdan, biror naqsh qolmadi,
Sirtga mixlandi ko’zlar, ichga boqish qolmadi.

Zanglagan boshim mening, miyam to’la jarohat,
Unga yostiqda emas, sajda joyida rohat.

O’ylayman har odamning, har aybida men borman,
Gunoh uzun bir karvon, boshdin-oyoq men borman.

Ko’lankalar

Ko’nglimni chorlashadi, samodagi o’lkalar,
Oyog’imdan tutadi, yerdagi ko’lankalar.

Hasrat go’yo bir shamol, eshik oralab o’tar,
Ko’rganim go’zalliklar, qalbim yaralab o’tar.

Suv haqida

Bu dunyo insonlarga, ma’naviy hammom bo’lsa,
Har rangi bilan inson, bir rangda tamom bo’lsa.

Suv bir shakl, asli ruh, yurakday panohlangan,
Yerda kirlarga botib, bulutlarda poklangan.

Koinotda ne bo’lsa, suvda yashagan oldin,
Ustimizdan oqar-u, sen tug’ilding to o’lding.

OYNADAGI XAYOLIMGA

Oqmagan yoshlardan qizargan yuzing,
Bolam, butun seni ko’p so’lg’in ko’rdim.
Ko’zingda kichkina bir nuqta huzun,
Quvonchni na kunduz va na tun ko’rdim.

Egilgan shoxlarday holsiz, horg’insan,
Suv kelmas ko’lmakday hanuz turg’unsan,
Ichi tilingansan, ichi qirg’insan,
Seni o’z yurtingda ham surgun ko’rdim.

O’tdi bir janoza ortidan umring,
Bilmayman manziling qaylarda bugun,
Har kun yugurding-a, har kun yugurding,
Ortingdan o’zimning o’limim ko’rdim.

* * *

Sen bo’l deysan va bo’lur!
Yaltirab turgan billur,
Faryod sukutga do’nur*,
Bir rang bizga, yolg’iz rang
Va bir ovoz, bir ohang;
Nur bergin Allohim, nur!

Buyuk devon va huzur…
Kutmoqda mozorni Sur.
So’ngsizlik, o’limsizlik,
Ko’rinmas ko’rimsizlik;
Nur bergin Allohim, nur!

Loylarda quyosh qolur,
Olmos kamtar, tun mag’rur.
Yaqin, yorug’lik yaqin;
Sarob emas nur tag’in-
Nur bergin Allohim, nur!
Sen bo’l deysan va bo’lur!

1947

* almashur

KUTGAN

Sen tog’dagi qochoq jayronsan,
Men izingga tushgan ishqiboz.
Dunyoni yordamga chaqirib sarson —
Bo’zlama, olamda bor ikki ovoz…

Senga vahm solar bu ovloq yo’llar,
Ortingdan yetadi oyog’im sasi.
Kuchib vujudingni noma’lum qo’llar,
Ko’ksingni yondirar otash nafasi…

Kimsasiz xonangda qish kechalari,
Vahima qurshasa meni eslagin.
Bilki, qurshayotgan mening qo’llarim,
Bilki, shamol emas hujum boshlagan…

Ko’ksimdan havoga ufurdim zahar…
So’ndiradi bir gul kabi umringni.
Qochib yursangda sen shaharma-shahar,
Menga topshirasan so’nggi kuningni.

O’lasan…qoladi yo’llar be ega;
Men mozor-la sirdosh bo’lib kutaman.
Kelasan…bir kuni sen uchrashuvga…
Tuprog’ingda bir tosh bo’lib kutaman!…

1930

KUTILGAN

Na xasta kutar sabohni*,
Na toza o’likni mozor…
Na-da shayton bir gunohni,
Men seni kutganim qadar.

Bo’ldi, istamayman kelmog’ing,
Yo’kligingga chopib kelyapman…
Balki kerak shuni bilmog’ing;
Men seni qidirib o’lyapman…

1937

* Tongni

VIDO

Qo’limda, sukutning zorini tingla,
Tingla-da, ko’nglimni qo’yaver yitsin*,
Sochlarimdan tutib, ko’r ko’zlaring-la,
Yoshli ko’zlarimni o’yaver, yitsin…

Boraver, kuzatib borar qaroqlar,
Ko’lankang kichrayar, sekin yiroklar.
Ortingdan poylagan qaroqqa boq-da,
Bir lahza tikilib turaver, yitsin.

Sochingning taqimi belingga tushdi,
Umidim sen ketgan yo’lingga tushdi,
Qurigan yaproqday qo’lingga tushdi,
Istasang…Shamolga beraver, yitsin…

1923

* Yo’qolib ketsin

OYDINLIK

Uyg’on yorim, uyg’on, so’ndi yulduzlar,
Kun qarshi tepadan tug’moq uzradir.
Har tongda quyoshni ko’rgan yulduzlar,
Maxmur ko’zlarini yummoq uzradir.

Uyg’on yorim! Saslar keldi g’oyibdan…
Qorong’u qo’zg’aldi, ko’chdi joyidan.
Nurlarning avvali eshik poyidan,
Qora ko’lankani quvmoq uzradir.

Sevgilim, eshikni chaldi oydinlik,
Ko’zlarim qamashdi, keldi oydinlik,
Ichimda butunlay qoldi oydinlik;
Shu oydinlik meni bo’g’moq uzradir!…

TOSHYO’LLAR

Ko’chadaman! Kimsasiz ko’chaning o’rtasida;
Ketayapman, ortimga boqmasdan yuryapman.
Yo’limning zulmatlarga tutashgan nuqtasida,
Yo’limni poylagan xayolni-da ko’ryapman.

Qora osmon kulrang bulutlar bilan qoplangan;
Uylarning mo’risiga dalda berar yashinlar…
Jinlar, inslar uyquda, ikki yo’ldosh otlangan;
Biri menman birisi… biri esa tosh yo’llar…

Tomchi-tomchi ichimda, bir qo’rquv yig’ilmoqda;
O’ylayman har ko’chaning, boshini kesgan devlar.
Menga qop-qora oyna ko’zlar-la tikilmoqda;
Ko’zlariga mil tortgan g’animi kabi uylar…

Toshyo’lkalar, azob chekkan yolg’izlarning onasi;
Toshyo’lkalar, ichimda yashayotgan u kimdir…
Toshyo’lkalar, ovoz tinsa eshitiladi sasi;
Toshyo’lkalar, og’zimda burishayotgan tildir…

Menga emas jon berish, yumshoqqina go’shada;
Men shu tosh yo’lkalarning emizgan bolasiman!
Qaniydi tong bo’lmasa, bu qorong’u ko’chada;
Yo’limda davom etsam, to’yib tun havosidan.

Men ketayin, yo’l ketsin, men ketayin yo’l ketsin;
Ikki yonimdan oqsin, bir sel kabi fonuslar.
«Taq-taq» oyoq sasimni, och ko’ppaklar eshitsin;
Yo’llar yashkrib ketar, ular behuda izlar…

Men na tongni ko’rayin, na unga ko’rinayin;
Kunduzlar sizga qolsin, bering qorong’ularni.
Sovqotgan kabi tunga, ko’rpa deb o’ranayin;
Yoping, ustimga yopib, qo’ying qorong’ularni.

Uzanaversa gavdam, yo’llar qolsa orqada;
Olar muz kabi toshlar, peshonamdagi o’tni.
Kipriklar sekin-sekin, quchoqlashib borsa-da;
O’lsa… Toshyo’lkalarning, qora savdoli do’sti…

1927

BINOLAR SIRI

Sir tutishga moslashgan,
Pardalarda oydinlik.
Devor shubhalar osgan,
Soyalarda g’amginlik…

Ustma-ust inson turi,
Bu qanday hayot siri.
Yaqinlashganing sari,
Qochib borar yaqinlik…

1973

BU YOMG’IR

Bu yomg’ir, bu yomg’ir, bu qilday nozik,
Nafasdan nafisroq yoqqan bu yomg’ir.
Tinib qolmasin deb olarman hadik-
Oynalar yuzimni tanimay qolur.

Bu yomg’ir tanamni qiygan bir arqon,
Bo’g’zimga og’riqsiz qadalgan pichoq…
Suyagim tosh botar, etim chalajon,
Shig’alab, sanchilib, mayin yog’ajak…

Bu yomg’ir telbalik vahmidan ustun,
Qorong’u, quvilmas tushunchalardan.
Jinlarning miyamga solgani tugun-
Suvlardan, saslardan va kechalardan…

1934

ALAHSIRASH

Oyog’im uchida mushugim, uxlaydi yungiga o’ranib,
Go’yoki kalava o’raydi, tuklari turadi tebranib,
Hurr, hurr,
Hurr, hurr.

Deraza ko’zidan ko’z kabi, kuzatar qorong’u kechalar,
Atrofim aylanar bukrilar, bilmayman nechalar,
Gurr-gurr,
Gurr-gurr.

O’chiring, so’ndiring chiroqni, ketayin o’zimni qoldirib,
Nurlardan yasalgan bu ruhim porlasin, ko’zimni toldirib
Nur-nur,
Nur-nur.

Jimisin, jimisin uzoqda, mening o’limimga yig’lagan,
O’lmayman, orzular qonimda, shunday bir g’alayon boshlagan
Tur-tur,
Tur-tur.

Qaniydi bir go’zal, bir go’zal qo’llari qo’limda,
Anglatsa yashashning totini, o’ngimda-so’limda
Bir-bir,
Bir-bir…

ROSA O’TTIZ YIL

O’ttiz yilki soatim, ishlabdi men turibman,
Ko’k yuzidan xabarsiz, varraklar uchiribman.

1934

ONAJONIM

Oq sochli boshingni siqib qo’ling-la,
Alif qadding bo’ldi dol, onajonim.
Bu titroq qalbingni baxtning yo’lida,
O’tkinchi yellarga sol, onajonim.

O’ylama, ketar deb bu qorong’ular,
Kechaning ortida yana kecha bor.
Bolalar baqirar, onalar yig’lar,
Yoshli ko’zlaring-la qol, onajonim.

Ko’zlaringda aksi bir teran hechning
Qanoting yoyilgan parvozing uchun.
Abadiy yo’lingda hamrohing uchun,
Meni ham o’zing-la ol, onajonim.

1926

TOSHYO’LLAR-2

Bug’doyrang bir ayol, toshyo’lkalar bo’ylab tun,
Shahd ichida boshi tik, xayollarini zo’rlar.
Qop-qora ko’zlariga, ko’zlarim qadalgan zum,
«Yo’limni poyladingmi, kel» deb o’ziga chorlar.

Undan meni ayirib, shamol ko’ksimdan surar,
Men-chi yetmoq istayman, quchay bag’rimga olib.
Ammo hech yetolmayman, tong ham uyqudan turar,
Hayhot! U bir porloq ruh, men esa ruhsiz qolip…

Ortimdan bir qahqaha, kelar, yaralanaman,
Uni boshqa birovga, rom bo’ldi deb yonaman,
Ko’rsam derazasidan yechingan ko’lankani…

Borsin, bugun qatra g’am ko’rmasin ko’z yoshimdan,
Menga oppoq bir poklik — o’ralganda kafanim,
Bilaman, men qabrda, u ketmaydi boshimdan…

1927

TOSHYO’LLAR-3

Boshini bir g’oyaga, sotgan qahramon kabi,
Etingu suyaging-la ko’chalarga bolasan.
O’ralib matolarga, bir taxti ravon kabi,
So’ngsiz masofalarning ustidan osholasan…

Fohisha yotoqlardan, qochgan kuningdan beri,
Erigan ruhlaringiz dardning quyushqonida.
Sening soyangni ichgan uning qorachiqlari,
U ham sening qoningda, sen ham uning qonida.

Ikkingni ham na bir yor, na oshna sirdoshing bor,
Sukut kabi hursizlar, chinqirib turasizlar.
Dunyoda bor yukingiz, yolg’izgina boshingiz,
Uni ham har o’lkaga olib yugurasizlar…

Uchqur otli suvoriy, choptir, otingni choptir,
So’ngi qabrga borib taqalgan bu toshyo’llar.
Seningdek toshyo’llarni, chuqur anglagan yo’qdir
Va sen anglagan kabi, seni ham anglar ular…

Abdulatif Abdullaev  tarjimalari