Таржима миллий адабиётгина эмас, миллий тафаккурнинг ҳам ривожига беқиёс таъсир кўрсатадиган омилдир. Кимдир таржимани миллий ҳимоя қуролларидан биридир деганда минг карра ҳақ эди. Дунё адабиётида мавжуд ҳар қандай асар таржима бўлгандагина миллий мулкка айланади. Унгача «бегона» бўлган матн таржимадан кейин тилимиз ва маданиятимиз учун «ишлай» бошлайди. Шу маънода адабиётимиз тарихида Шекспирни ўзбек мулкига айлантирган Чўлпон, Пушкинни ўзбекча сўйлатган Миртемиру Асқад Мухтор, Лермонтовни Иблис»ини ўзбек достони деб ўйлашга мажбур қилган Усмон Носир, Есенинни ўзбекники қилган Эркин Воҳидов, Нозим Ҳикматни онгу шууримизга сингдирган Рауф Парфи,  Лоркани ўзбек юрагига олиб кирган Шавкат Раҳмон ва яна бир қатор мутаржимларнинг хизмати беқиёсдир.
Ўз қаламини бадиий таржимага чоғлаган ижодкорлардан бири Карим Баҳриевдир. Сенека, Платон, Вольтер, Монтень, Паскаль, Вовенарг, Ларошфуко, Лабрюернинг фалсафий асарлари, Чингиз Айтматов, Дино Буцати, Жованни Папини, Коррадо Алваро, Марчелло Вентури ҳикоялари, уйғур шоири Темур Давоматнинг тўплами озар шоири Рамиз Равшаннинг шеърлари ва достони, А.Авторхоновнинг «Кремл салтанати» китоби унинг таржимасида чоп этилган.
Карим Баҳриев  таржимон сифатида  ўзбек ўқувчисига беқиёс шоир Рамиз Равшанни танитди. У озарбайжон шоирининг бир неча китобини таржима қилиб, тўхтамади, ҳар бир янги ёзилган шеърини бизга тортиқ этишда давом этди. Ана шу таржималар ичида 2001 йили «Шарқ юлдузи» журналида эълон қилинган «Сут тишининг оғриғи» достони алоҳида ўрин тутади. Рамиз Равшан поэтикасининг бутун хусусиятларини ўзида мужассам этган достон бугун ўзбек китобхонининг севимли асарларидан бирига айланди.

РАМИЗ РАВШАН
СУТ ТИШИНИНГ ОҒРИҒИ
Достон
Озарбайжон тилидан Карим Баҳриев таржималари

Озарбайжон шеъриятининг ёрқин сиймоларидан бири Рамиз Равшан (Ramiz Rövşən) 1946 йилнинг 15 декабрида Бакуга яқин Амиржан қасабасида дунёга келган. У шоир, ёзувчи, эссеист, кинодраматург ва таржимон сифатида танилган.
1964-1969 йиллари Озарбайжон давлат университети филология факултетида таҳсил олган. 1976-78 йиллари Москвадаги олий ссенарийлари курсида ўқиди. 1971 йилдан Жаъфар Жабборли номидаги «Озарбайжонфильм» киностудиясида ишлай бошлади. Бугунги кунгача унинг ссенарийлари асосида 50 га яқин бадиий ва ҳужжатли фильмлар суратга олинган. 1992 йили Озарбайжон Таржима марказининг бош муҳаррири сифатида фаолият юрита бошлади. Рамиз Равшан таржимон сифатида ҳам самарали ижод қилди. У Александр Блок, Сергей Есенин, Владимир Маяковский, Марина Светаева шеърларини озарбайжон тилига таржима қилган. Шоир шеърлари жуда кўп тилларга, шу жумладан ўзбек тилига Хуршид Даврон, Карим Баҳриев ва бошқалар томонидан таржима қилинган.

Фузулийга, яна болам Равшанга

Биринчи сентябрда, мактабда дарслар бошланганда маълум бўлдики, тўртинчи синфнинг ҳамма ўқувчилари қимирлаб қолган сут тишларини бу ёз тушириб қайтибдилар. Ўша синфда фақат бир боланинг оғзида бир дона сут тиши қолган эдики, бу ҳам Самад эди. Самад оғзини очиб салом берган заҳоти ўқувчилар бу тишни кўрдилар, кулдилар.

Сўнгра қалин бир ипнинг бир учини Самаднинг тишига боғладилар, бир учини – синфхонанинг эшигига.

Ўша ёз қишлоққа шаҳардан янги муаллима келганди, жуда гўзал қиз эди, исми Чимноз эди. Биринчи дарс ана шу Чимноз муаллиманинг дарси эди ва, ўзингиз тушуниб етгандай, эшикни очиб Самаднинг тишини суғурган ҳам Чимноз муаллима бўлди.

Тўғриси, Самад қўрқоқ эмасди, аммо эшикнинг орқасидан Чимноз муаллима туфлисининг пошначалари тақиллаганда Самаднинг юраги жойидан қўзғолди, эшик тортилиб очилганда Самаднинг ўзи ҳам жойидан қўзғолди, ўқдай учиб Чимноз муаллиманинг қучоғига тушди. Самаднинг бўйи зўрға Чимноз муаллиманинг кўкрагидан келарди, шунинг учун Чимноз муаллиманинг юраги тўғри Самаднинг қулоғи остидан дукурлаб тепарди.

Самаднинг тишига боғланган ип ҳам узилганди, бир учи эшикда осилиб турарди. Ип узилганди, аммо узилган сут тиши ҳам Самаднинг оғзида эди.

Сўнгра Самад ўтиб жойига ўтирди; Чимноз муаллима дарсда нималарни ўтди, нима деди, Самад эшитмади – қулоғида фақат Чимноз муаллима юрагининг дукурлаши эшитиларди. Самад оқшом тўшакка кириб ётганида ҳам у юракнинг дукурлаши ҳали қулоғидан кетмаганди.

Ёндош уйда чироқ ёнарди, отаси милтиқ тозаларди, эҳтимол, саҳар-мардонда яна овга чиқса керак. Девордаги қора гардишли суратдан онаси суқланиб отасига боқарди.

Онаси Самадни туғаётганда ўлганди. Самад бу дунёга келиб кўзларини очганда, онасини ўша қора гардишнинг орасидан, ўша ўлим панжарасидан суқланиб боққан ҳолда кўрган эди.

Онаси отасини жуда ҳам яхши кўрар экан, айтишларича, бу қишлоқда ҳеч ким бу қадар кучли севгини кўрмаган экан. Балким, Самад туғилганд а онаси у севги туфайли ўлгандир, у севгисини тўққиз ой юрагининг остида асраган ўз фарзанди билан ҳам бўлишгиси келмагандир.

Ҳалигача Самад онаси юрагининг уришларини ёдида асраб келарди, энди эса, қанча уринмасин, у дукурлашларни ёдига келтиролмасди, энди Самаднинг қулоғида Чимноз муаллиманинг юрагигина сас берарди.

Шу лаҳзаларда Самаднинг ўз юрагида ҳам нимадир куртак отар, ўсиб, гуркираб борар, энтиктирарди. Самад буни бутун жону тани билан ҳис қиларди, аммо унинг нима эканлигини ҳеч хаёлига келтиролмасди ва қалбини тўлдирган у энтикишдан ҳам лаззат оларди, севинарди, ҳам бир боладай қўрқарди.

Ҳали меваси на бўлишидан хабарсиз, умрида илк барг чиқарган ёш дарахтдай ўз жонида бўртган биринчи мевадан еган боладай ҳам лаззат олар, севинар, ҳам бир боладай қўрқар.

… Самаднинг юрагида куртак отган у меванинг исми СЕВГИ эди…

Бу нечук севгидир, тушди бошингга,
Аллоҳдан қўрқмади, менинг болам?
Боқмади гўдак ёшингга,
оғзингдаги сут тишингга боқмади, менинг болам –
бу нечук севгидир тушди бошингга?!

Бу кекса дунёда шу ёш ёшингда
тишладинг ҳар нени шу сут тишингда.
Тотдинг бу дунёнинг кўп аччиғидан,
ўтдинг йўталидан, қизамиғидан,
севгисига
тутилдинг бу дунёнинг.

Золим севги, боққил, сени найлади,
бундай золим ўлим йўқдир, дард йўқдир.
Қўлингда қораяр эмлаш пайванди,
болам, севгидан эмлаш – пайванд йўқдир.

Бу севгидир, менинг болам,
умрлардан узун севги:
бир қўлида
бешикларни тебратган,
бир қўлида
қабрларни қазган севги.

Бу севгидир, менинг болам, —
бир асов тулпордай
ортимиздан чопган севги,
қайда бўлсак, ўлим каби
келиб бизни топган севги.

Бу севгидир, менинг болам,
минг йилдирки – омон севги,
кўзидан ёш томчилаган,
қўлидан қон томган севги…

… О, сен кимсан, менинг болам:
бу чандиқли юзинг таниш,
ямоқ тушган тизинг таниш.
Чимрилганда – қошинг таниш,
йиғлаганда – кўзинг таниш.
Болаларнинг, гўдакларнинг
энг фақири, сиқилгани,
ҳаммадан ҳам секин юриб,
ҳаммадан кўп йиқилгани.

Эҳтимол, секин юргин деб,
севги сени хоҳлади,
йўлларингни тўрт тарафдан боғлади.
Энди шундай, бу севгидир
сувларинг ҳам, емагинг ҳам.
Сумбул каби юрагингда
бу севги дон боғлади.

Қисқагина умримизда
дунёга боқа-боқа,
болам, минг йиллардан буён
яшаяпмиз шунақа.

Минг йиллардир
юрагимиз томир-томир
севгига боғлидир бу ер юзида.
Чангидан юлдузигача,
ўғлонидан қизигача
бари ҳисоблидир бу е юзида.

Бу дунёнинг севгиси ҳам
ўлчовли, ҳисоблаб чиқилган, болам.
Барчамизга бўлакланиб,
бўйимизга бичилган, болам.

Аммо, урфдан қолган чопон кўргандай,
кўпдир бу дунёда севгидан кулиб,
афтин буруштирган, лабин бурганлар.
Кўпдир бу дунёда қўл-қўл ушлашиб,
яланғоч кезганлар, ишқсиз юрганлар.

Севгисиз ўпичлар яланғоч,
қизларнинг ёноқлари
япроқдай қурийди оч –
кўпдир дарахтнинг илдизидан кириб,
шохида барг каби ҳиссиз юрганлар.

Кесилган ўрмонлар каби,
қуриётган уммонлар каби
севги ҳам тугайди бу ер юзида.
Дунёда қўли бўш, тиланар севги,
у ёнга-бу ёнга бўйланар севги,
севганларни излар кўзи – тополмас,
йигитни топганда қизни тополмас –
севганлар ёлғиздир бу ер юзида.

Менинг болам, сен-да ёлғиз,
ёлғиз, ер юзинда ёлғиз,
ой каби, кун каби ёлғиз,
тупроқда дон каби ёлғиз,
боғда шамол каби ёлғиз,
жонда юрак каби ёлғиз.
Сен ҳам ёлғиз, менинг болам,
бу кўкнинг остида ёлғиз,
Дунёда севги аталган
бир юкнинг остида ёлғиз.

Лабларинг нимадир дейди, пичирлар,
кўзларингдан ёш тўкилар, менинг болам.
Суякларинг қисирлайди, ғичирлар,
белинг букилар, букилар, менинг болам.

Аллоҳнинг кўзи қийдими –
шошди бу кўкнинг эгаси.
Севги сенинг юкинг эмас,
қани бу юкнинг эгаси?!

Тангр ўзи енг шимариб
кирсин бу юкнинг остига,
Курагини, юрагини
берсин бу юкнинг остига.

… Воҳ, эҳтимол, жоним болам,
йўқликка бақирган менман.
Ўзим бунда қараб туриб,
ўзгани чақирган менман.

Балким, бу кўкнинг остида
мен ҳам гуноҳга ботганман.
Сен кирган юкнинг остидан
елкамни олиб қочганман.

Поёнсиздир дунё юки:
севгиси – юк, нафрати – юк.
Учрашганда суҳбати – юк,
айрилганда ҳасрати – юк.

Дунё – бир юк дарахти,
ҳар юкнинг кўки инсондир.
Инсоннинг юки – бу дунё,
дунёнинг юки инсондир.

Пешонага битилганмиш
елкамизга тушар юклар.
Болагинам, бу ёзувдан
қочмоқ мушкул экан-да.
Юк остидан елкасини
олиб қочса катталар,
болаларнинг елкасига
юк тушар экан-да.

Билмай қолдим, жоним болам,
мен ориқни кечиргин,
Елкамдаги қабариқни кечиргин!..

“Кечир!”… Гапга қара, Аллоҳ! Ҳамма бир-бирига: “Кечир!” – дейди, аммо ҳеч ким ҳеч кимни кечирмайди.

Бироқ оёғимизга теккан тошлар бизга “кечир” демади.

Биз тош билан урган қушга “кечир”демадик.

Шунақа яшаймиз: тошлар, қушлар, одамлар. Бизни оғритганлар, биз оғритганлар.

Қушлар ва болалар бир-бирига ўхшайди. Болалар ҳам тушларида уча олади. Тушида учган боланинг бўйи ўсади, дейдилар.

Туш йўқ нарса, тушнинг жони йўқ. Эҳтимол, ҳар учган қуш жони кириб қанотланган тийра кўзли бир тушдир – бир гўдакнинг тушидир. Бас, шунда й экан, болалар нега қушларга тош отадилар, қушларнинг оёғидан дарахт шохига боғлаб қўядилар.

Менинг болам, кўраяпман, сен ҳам шу болаларнинг орасидасан.

Бир дарахт теварагида давра қуриб ўтирибсизлар. Шохлардаги чумчуқлар сизга боқади – оёқларига боғланган ипдан хабарсиз, шўрлик чумчуқлар. Болалар тўсатдан қичқиришади, чумчуқлар ҳуркиб қўзғолади.

Сен ҳам қичқирдингми, менинг болам?!

Бу дунёда болаларга алданган
қушлардан ҳам шўрлик не бор, илоҳим?
Оёғидан бутоқларга боғланган
қушлар нега қанот қоқар, илоҳим?!

Шўрлик қушлар типирчилар, уринар,
бутоқлардан қанотлари тилинар.
Кўкдан ерга эланган қуш патидан
болаларнинг сочларига оқ тушар.
Дарахтларни қўпоролмас ўрнидан,
шўрлик қушлар чарчаб, чирқироқ тушар.

У болалар, у кичик жаллодларнинг
оёғи остинда, азоб ичинда
ўлган қушлар қон томирга осилиб
юрак каби титрар ипнинг учинда.

Қушлар эмас, ўлган бизмиз, эҳтимол.
Ким билади – ўлган кимдир, тирик ким?!
Унда турган
қўллари қон гўдак менман, эҳтимол,
унда ўлган у қуш – менинг юрагим.

Барглар тушар
у қушларнинг очиқ қолган кўзига,
ботиқ-ботиқ оёқлардан
қонли иплар ечилмас.
Энди шундоқ бу қушларнинг юзига
осмон ҳам бир қулф эшикдай –
очилмас.

Чумчуғини айирмайлик булбулдан,
қуш сиёқли юракларга йиғлайлик.
Не замонсоз шоирларнинг қўлида
қўшиқ ёзган лайлакларга йиғлайлик.

У қушлар ҳам бироз бизга йиғласин,
бу юраксиз умримизга йиғласин.
Балким, биздан хабарсиздир у қушлар,
ёмонимиз, яхшимиздан хабарсиз,
бу оқарган сочимиздан хабарсиз,
бу тиришган юзимиздан хабарсиз.

Устимизда доғлар қолмиш
у қушларнинг қонидан,
юз бир кийим алмаштирсак
энди у қон кетмагай.
У ипларнинг изи ҳам
жизиллайди бутоқларнинг жонида.
У қушларнинг саси ҳали
дарахтларнинг қулоғидан кетмагай.

Балким шундай, қушлар сўнгги фурсатда
ўла-ўла бизни севган, қарғаган.
Балким, Аллоҳ бизни ип-ла у пайтда
у қушларнинг оёғига боғлаган.
Балким шундай, у дунёда тупроқдан
ҳар саҳар ул ипнинг учидан тутиб
уйғотар,
уйғотар бизни у қушлар,
ипга осиб қўйган ўйинчоқ каби
ўйнатар, ўйнатар бизни у қушлар.

Пешонамиз тиришидан,
бағримизнинг бошидан
биз у ипни ечолмаймиз ўлгунча.
Бу дунёнинг тупроғидан, тошидан,
Хотинларнинг нозидан, қарғишидан
озод-эркин учолмаймиз ўлгунча.

Йиғлагаймиз – бизга кулар у қушлар,
Яширинсак – яна кўрар у қушлар.
У қушларни кўрмайин, деб
кўзимизни юмармиз –
келиб тушимиша кирар у қушлар.
У қушларнинг оёғига йиқилиб
ёлворармиз: ёқамиздан йироқ кет.
Кеча-кундуз тинчлигимиз йўқолди,
бирор оқшом уйқумиздан йироқ кет!..

… Тушимизда ўлик қушлар тирилар,
қанот қоқиб тебратар кўк юзини.
Оёқларин қонли ипи чўзилар,
ғичирлатар дарахтнинг илдизини.

Қушлар тортар дарахтларни ортидан,
чинорни ҳам, ёнғоқни ҳам қўпорар.
Тупроқ ерни қаттиқ ушлар дарахтлар,
қушлар тортар –
тупроқни ҳам қўпорар.

Қушлар тортар, қалқар уйлар-эшиклар,
бир-бирини қувлар итлар-мушуклар.
Хотинлар ҳам, ушоқлар ҳам қичқирар,
қўрқоқлар ҳам, қочоқлар ҳам қичқирар.

Қичқирамиз: – Қутқар бизни, Аллоҳим!
Қушлар қайга тортар бизни, Аллоҳим?!
Балким, қушлар торта-торта обориб,
йўқликларга отар бизни, Аллоҳим!..

Тош келтириб, излагаймиз қушларни,
битта-битта кўзлагаймиз қушларни.
Учган қушлар кўк юзидан тўкилар,
тош отармиз бир дона қуш қолгунча.
У битта қуш яна биздан зўр келар,
яна тортар дунёмизни толгунча.

Ўзи ростдан битта қушми, илоҳим,
бу дунёни шаҳар-шаҳар, ўлка-ўлка кўтарган?!
Бу дунёда энг охирги шоирнинг
юрагидир, балким, бизни кўтарган.

Биз у қушга, Аллоҳ, нега тош отдик?!
Хотин, гўдак ҳам кеса-ю ёш отдик.
Бу дунёда энг охирги шоирнинг
юрагини тошлагунча тош отдик.

У қушнинг ҳам сўнгисини отайлик, –
кимнинг тоши тегар, қани, у қушга?!
Кўзимизни катта очиб боқайлик
кўк юзидан кўчиб келган у қушга.

Кўк юзининг узанар ҳар қаричи,
бу не ишдир, айт, кўкларнинг Эгаси?
Нечун, айтгил, дунёнинг ҳам, қушнинг ҳам
ҳеч тузалмас, ҳеч тузалмас яраси?!

Қўл бер, бу дунёнинг тоғу тузин тут,
тоғу даштнинг, ахир, недир гуноҳи?
Бу дунёни ўзинг ушла, ўзинг тут,
йиқилармиз, йиқилармиз, илоҳи!

Балким, бир дам кўролмадик у қушни,
Балким, ўзга дунёларга тўқнашиб,
парча-парча тўкилади бу дунё.
Кўк юзидан у қуш ғариб тушади.
У қуш охир қайга бориб тушади,
охир қайга йиқилади бу дунё?1

Қутқар бизни бу қўрқувдан, Аллоҳим,
Уйғот бизни бу уйқудан, Аллоҳим!..

… У уйқудан телба каби уйғониб,
кўзимизни очганда,
Қўрқа-қўрқа кўтаришиб кўрпани,
қуш ўлигин ахтарамиз
тўшагимиз ичида…

Ўлик қушлар ерга қатор-қатор тушиб ётарди.
Болалардан бири:
-Тезроқ бўлинглар, қочдик, – деди. – Чимноз муаллима келяпти!…
Ростдан ҳам йўлнинг у четидан Чимноз муаллима келарди, ўзи ҳам тўғри улар томонга келарди. Эҳтимол, у қушларнинг бошига тушган савдони кўрганди.
Болалар ердаги ўлик чумчуқларни йиғиштириб, тезда кўздан ғойиб бўлдилар. Дарахтнинг остида фақат Самад қолди, яна бир – ўлик чумчуқ.
Чимноз муаллима келди, ўлик чумчуқни ердан кўтарди ва Самадга ўгирилиб:
-Эртага ё отанг, ё онанг мактабга келсин! – деди.
Самад индамади.
-Гапиимни эшитмадингми?!
Самад яна гапирмади.
Шунда Чимноз муаллима Самаднинг қўлидан тутди:
-Қаерда яшайсизлар? – деди.
Самад боши билан имлади.
Чимноз муаллима Самаднинг қўлидан тутди:
-Кетдик! – деди.
Самад эгилганча Чимноз муаллиманинг ёнида йўлга тушди.
Кетдилар, етдилар, Самад эшикни очди, ичкарига кирдилар.
Самаднинг отаси йўқ эди.
Чимноз муаллима қўлидаги ўлик чумчуқнинг боши ни силади:
–Ҳеч қиси йўқ, кутиб тураман! – деди.
Шундай айтдики, гўё Самаднинг отаси келиб, бу чумчуқни тирилтиради.
Сўнгра Чимноз муаллиманинг кўзи девордаги суратга тушди:
-Онангми? – деди.
Самад бошини қимирлатди.
-Онанг ҳам уйда йўқми?
Самад бошини тебратди.
Чимноз муаллима суратга суқланиб боқди:
-Қандай гўзал онанг бор-а, – деди. – ростдан ҳам гўзалми ё суратда гўзал чиққанми?
Самад охири тилга кирди:
-Билмайман, – деди, – кўрганим йўқ!
Чимноз муаллима суратнинг қора гардишини энди кўрди, сесканиб ўлик чумчуқни қўлидан ерга тушириб юборди.
Самад тез эгилиб, қушчани ердан кўтарди. Шу пайт эшик очилди, отаси ичкарига кирди, елкасида милтиқ бор эди, қўлида у овлаган бир жуфт қирғовул.
Самад отасининг ёнидан суқилиб ўтиб, ташқарига чиқди.
Чимноз муаллимаўлик қушларни кўтарган Самаднинг отасини кўриб, ўзини йўқотиб қўйганди.
Чимнеоз муаллима бу ёш умрида ҳали ҳеч бир кишидан қўрқмаганди, аммо энди ҳис қилдики, бу одамдан қўрқади, энг оғири шу эдики, бу қўрқув унга лаззат бахш этарди.
Чимноз муаллима бехосдан бу одамнинг қўлидаги бир жуфт қирғовул билан, яна бу киши овлаган барча қирғовуллар билан, какликлар, беданалар, жайронлар билан, бошқа шундай жониворлар билан ўзининг қондошлигини, яқинлигини ҳис қилди ва бир жуфт қирғовулни кўрсатиб, юраги дукурлай-дукурлай:
-Овчимисиз?- деди.
Самаднинг отаси Чимноз муаллиманинг оёғидан бошигача термулиб:
-Ҳа, – деди. – ОВЧИМАН!..

Бир ов майдонидир бу қишлоқ, шаҳар,
милтиқсизу ўқсиз бу қандай овдир?!
Бир озча овчидир ҳамма эркаклар,
хотинлар ҳаммаси бир озча овдир.

Бу маккор боқишнинг қурбони бўлай,
аёллар овланар, қизлар овланар,
Узун киприклари ёрдам беролмас,
ола кўзлар, қора кўзлар овланар.

Қандай соз, эшикни очиб келибсан,
сен менинг овимсан –
танидим сени.
Балким, бахт қушисан, учиб келибсан,
бас, қани елкангда қанотинг сени?

Деворлар гул очар – қўлинг тегинса,
Тортилар Тангрининг қўли бу уйдан.
Бироз тутун ҳиди, порохнинг дуди,
Бир озча қон хиди келар бу уйдан.

О, ёмон тикилар кўзинг деворга –
суратга боққанда ёшланар кўзинг.
Бурайлик суратнинг кўзин деворга,
бу шаҳид севгининг руҳи ёнмасин.

Балким, бир туш эрур у ўлган аёл,
юмсам кўзларимни – қайтади, балким.
Севги илоҳийди у ўлган аёл,
усиз илоҳсизман дунёда, балким.

Ўлганга барибир, шўрлик – қолгандир –
Ўлган ўлди, қолган энди найласин?!
Дейдилар: худолар ўлмас…
ёлғондир!..
Худо ўлган ерда банда найласин?!

Ярим зор, ярим ҳуш кетар ўлганлар,
Ким айтар, қўли бўш кетар ўлганлар:
Қўли текканидан оборар қўли,
Кўзи кўрганидан оборар кўзи.
Қабрлар кўпаяр – дунё камаяр,
Ўлганлар парчалаб оборар бизни.

Бироздан обкетар ҳар ўлган одам
ҳар қолган одамнинг тириклигидан.
Ноннинг таъмидану
сувнинг тотидан,
Чечакнинг исидан, гулнинг хидидан.

Тирилар ҳаммаси бироз-бироздан,
бир қуруқ соямиз,
бир бўш алвасти.
Аллоҳим, чиқажак ахир қачондир
тупроқнинг устига
тупроқнинг ости.

Биламан, ўлганлар тирилмас –
аммо
Менинг у дунё-ла олди-бердим бор:
Эҳтимол, ўлимни ўлим олгайдир,
Ўлимни ўлим-ла алмашмоқ даркор.

Сен ҳам, гўзал хоним, мени кечиргин,
сени қўрқитмасин қўлимдаги қон.
Менинг овлаганим у барча қушлар
у ўлган аёлга қурбондир, қурбон.

Юз қушнинг, минг қушнинг ўлими, балким,
унинг ўлимига тенг кела билса,
Охири кунлардан бир куни, балким,
уни у дунёдан мен ола билсам.

… Балким, сени унда Тангрим кўндирмиш,
Балким, у дунёдан келган малаксан?!
У аёл ўлганда ўлгандим, ўлган –
Эҳтимол, сен мени тирилтирарсан…

Сочларинг бунчалар юмшоқдир, юмшоқ,
сочингга тегинса –
қўлим тирилар.
Мен ўлган эдим-ку, не бўлди, Аллоҳ,
балким, танимдаги Ўлим тирилар?!

Тирилар кўксимда юрак, Аллоҳим,
Тирикман!
Тирикман!
Тирикман яна!
Тириклар яшаши керак, Аллоҳим…
Ўзинг раҳмат қилгин ўлганларингни…

…Самад мурғак тирноқлари билан боғда ерни ковлаб, ўлик чумчуқни кўмиб қўймоқчи бўларди.
Тупроқ жипс эди, Самаднинг бармоқларини оғритарди…

Илтижо қиламиз минг-минг тил ила –
Дунёнинг тош сабри каби сабр йўқ.
Қабр йўқдир,
бир боланинг қўли-ла
Қазилган қуш қабри каби қабр йўқ.

Бир ҳовуч қора тупроқ
бас эди,
Қушлар биздан кўз ёши ҳам сўрамас.
Бир қаричдай қабр қазсак,
бас эди,
Бир бармоқдай гўр тоши ҳам сўрамас.

Бунча ўхшаш қушларнинг, болаларнинг ўлими –
Иккисидан ҳам дунёда бир юк қолар:
Болалардан – тўйгунича яшолмаган бир умр,
У қушлардан тўйгунича учолмаган кўк қолар.

Одам ўғли, сабаб будир, эҳтимол,
болаларнинг
тобути тош кабидир.
Балким, бу зил тобутларга юкланган
болаларнинг яшалмаган умридир.

Яхшиямки, тобути йўқ қушларнинг,
у тобутни юклаб қандай кезардик?
Бутун осмон у тобутга юкланиб,
балким, нозик елкамизни эзарди.

Балким, етди додимизга болалар,
Ўлга қушга қабр қазган болалар
бу тобутдан елкамизни асради.
Тепамиздан босиб турган бу кўкдан,
Бу қуёшдан, бу юлдуздан, бу ойдан,
бу булутдан елкамизни асради.

Яхшиямки, яшаяпмиз шунақа,
ҳар гуноҳни ювган, тузган топилар.
Яхшиямки, бу дунёда бир парча
чумчуққа ҳам қабр қазган топилар.

… Балким, менинг қабримни ҳам қазган бор,
кундуз қазар,
кеча қазар қабримни.
Чумдуги-ла чўқиб-чўқиб тупроқни
бирор митти қушча қазар қабримни.
Ахир, ҳали мен оз умр сурганман,
Ўлим, балким – узоқ, балким, яқиндир.
У қушчани, балким юз бор кўрганман,
айтганманки,
излагани дон-дундир.

У чумчуқнинг еми, балким, менман, мен,
У чумчуқнинг чумдугинда донман мен,
чўқилар, чўқилар мени у чумчуқ.
Кунларимни, йилларимни чўқилар,
Қора сочим, қўлларимни чўқилар,
чўқилар, чўқилар мени у чумчуқ.
У чумчуқнинг чумдугидан қутулиб,
бекинмоққа ҳеч бир макон топмадим.
У чумчуқнинг қабоғинда тутилиб,
чидамоққа жонимда жон топмадим.

Чўқилайди, чўқилайди бу чумчуқ,
бу танимдан
неча жонлар айрилар.
Мендан қўпиб,
қават-қават шилиниб,
яна янги,
янги танлар айрилар.

Чўқилайди, чўқилайди бу чумчуқ,
оғриқ чиқар танимдан.
Танимдаги оғриқлардан кўкариб,
қизим чиқар,
ўғлим чиқар танимдан.

Одам ўғли, бас, сен нечук, мен нечук,
бас, мен кимман,
бас, мен қайдан туғилдим?!
Балким, шундай отамни ҳам
чўқилаган бу чумчуқ,
Мен отамнинг танидаги
оғриқлардан туғилдим.
Балким, шундай на таниш бор, на ёт бор,
бу дунёда
ҳаммамиз бир баданмиз.
Балким, шундай биз одамлар, одамлар,
насл-насл чўқиланган бир танмиз.

Не бўлгайки,
ҳовуч-ҳовуч дон сепилган ҳар ерда,
Не бўлгайки,
бошдан-охир
ҳовли-ҳовли сочилдик.
Балким, шундай битта тандир
бу дунёнинг аввали,
Балким, “Аллоҳ” дейилган дам
шундоқ бирдан очилдик.

Балким, шундай минг йиллардир
у чумчуқнинг тумшуғидан
тушиб-тушиб келармиз.
Минг йиллардир шундай,
чўқиланган бадандан
сачраб-учиб келармиз.

Пешонада ҳали бундай
минг-минг оғриқ-аччиқ бор,
минг-минг кундуз-кеча бор.
Бир ўлимсиз ТАН бор бу ер юзида,
бир ўлимсиз ЧУМЧУҚ бор…

Самад чумчуқни кўмиб келганда Чимноз муаллима уйда отаси овлаган қирғовулнинг патини юларди.
Отаси деворга суяниб, бир қониқиш ила кулиб қараб турар эди.
Аммо онасининг девордаги йиллар бўйи боқимб турган сурати ўгирилган эди, қора гардишли суратнинг юзи деворга буриб қўйилганди.
Самад шошди, бир суратга, бир отасига термулди.
Отаси бирдан ҳушёр тортди, суратнинг юзини бу ёнга ўгирди. Самад бадтар шошиб қолди: суратдан термулиб онаси жилмаярди
Самад суратдан кўзини олди. Ўша куни қирғовул гўштини оғзига ҳам олмади.
Ўша кундан кейин Чимноз муаллима гоҳи-гоҳи Самадларникига келиб турадиган бўлди, бироқ ҳар гал у келганда, Самад секин орадан чиқиб кетар, уйга жуда кеч, Чимноз муаллима чиқиб кетганидан сўнг қайтарди, ҳар гал қайтганда отасини хурсанд, бахтиёрликдан жилмайган ҳолда кўрарди.
Бир гал Самад уйга қайтиб, эшикни ҳарчанд итармасин, оча олмади.
Эшик ичкаридан берк эди.
Самад оёқларининг учида чўзилиб деразадан қаради ва отаси ҳамда Чимноз муаллимани кўрди. Чимноз муаллима йирик, оқ-оппоқ қуш каби тўшакка узала тушганди. Бу, эҳтимол, отаси овлаган энг гўзал қуш эди. Бироқ у тирик эди. Чимноз муаллиманинг оппоқ қўллари отасининг чайир бўйнидан қучарди, Самаднинг тушларига кирган чарсилдоқ лаблари отасининг оташ юзидан, кўзидан ўпарди, оёқлари, бўлиқ оёқлари…
… Қарама, болам, ёш бола бунақа ишларга қарамайди!.
Аммо Самад қараб турарди.
Девордаги қора гардишли суратдан онаси ҳам қараб турарди, қараб куларди, гўё отасининг бахтиёрлигидан у ҳам севинарди. Нега севинарди, Аллоҳ?!
Сўнг Чимноз муаллима чиқиб кетди, уйда ёлғиз отаси қолди, яна онасининг сурати.
Ўша куни Самад отасига бир оғиз ҳам гапирмади, бош кўтариб суратга ҳам боқмади.
Эртасига Чимноз муаллима Самадни доскага – ёзув тахтаси олдига чиқарганда Самад тош каби сукут сақларди.
Чимноз муаллима:
-Ёз, – деди.
Аммо Самад бу қора тахтага ҳеч нима ёзмади, кўзини у қора тахтанинг қоронғулигига тикканча тураверди: гўёки бу қора тахта деразадай ярқ этиб очиларди, чексиз йўқликка, бош-охирсиз зим-зиё қоронғуликка очиларди. Самад у деразадан боқиб, қоронғуда кимнидир кўрарди.
КИМНИ?!

Бешикдан тобутгача
умримиз оқ узра қора билан ёзилар,
Бас, нечун, менинг болам,
бу тахтанинг юзи қора,
нега оқ-ла ёзилар?

Ҳаёт деганлари – узун ё қисқа –
Дунёнинг энг қийин дарси экан-да.
Бу қора, қоп-қора ёзув тахтаси
Бизнинг умримизнинг терси экан-да.

Юлдуз-юлдуз йиртилган кўк юзидай
У тахтани сўз-сўз йиртган биз бўлдик.
У қора тахтанинг
қора бетидан
Тўкилган сўзларни тутган биз бўлдик.

Ёздик ва ўчирдик бўйи-энинда,
Ул қора тахтанинг ҳар қаричинда
қўлимизнинг изи намоён.
Алдандик, менинг болам,
у ёзув тахтасига,
Энди билдик, ҳар ёзувнинг ўчмоғи аён.

Ёздик ва ўчирдик –
севинчу ғамимиз
Ҳар сўздан, ҳарфдан, чизгидан ўтди.
Ул қора тахтадан ўтдик ҳаммамиз,
билгинки, бир қора кўзгудан ўтдик.

У кўзгудан қўлимизда ёзилган
неча-неча исм, отлар ўтди,
туғишганлар, ётлар ўтди.
“От” деб ёздик,
“Ўт” деб ёздик, —
У кўзгудан
йилқи-йилқи отлар ўтди,
чаман-чаман ўтлар ўтди.

Ўтган ўтди – бир дам дўниб
У кўзгудан сўролмадик.
Минолмадик у отларни,
У ўтларни ўролмадик.

Менинг болам, бу не ишдир,
боқдим, йўл тута билмадим.
У кўзгудан ҳамма ўтди,
сен нега ўта олмадинг?!
Талпинарсан, уринарсан,
у кўзгунинг ичиндасан,
Балким, ҳозир от чопарсан,
балким ўроқ-пичандасан.

Нега бунча ивигансан –
терданми ё кўз ёшидан?!
Бирор фурсат сувинг чиқмас
у кўзгудан қирғоққа.
У кўзгу босар бошингдан,
бўйинг чиқмас у кўзгудан қирғоққа.

Қуриган, ёрилган лабларинг билан
чақирарсан, сас бермаслар сасингга,
талпиниб, кучаниб урён соларсан.
Нозик қўлларинг-ла, оёқларинг-ла
у ёзув тахтасига
михланиб қоларсан.

У қора тахтада йўқолар, йитар
қоп-қора кўзларинг, болам.
У қора тахтада кўкарар, битар
япроқ-япроқ сўзларинг, болам.

У сўзларни теролган – йўқ, билган – йўқ.
Юз чақирсанг,
ёрдам қилиб келган – йўқ.

Кошки, биров мадад берса додингга,
у чормихни ўзинг суғур, воҳ, болам.
Дор куни ўз исминг етсин додингга,
ўзинг ўз отингни чақир, воҳ, болам.

Йўқса, тилинг дудуқланар, шошарсан –
ўз отинг тилингга ботмайди гўё.
Уринарсан, талпинарсан, тошарсан,
ўз отингга кучинг етмайди гўё.

Кел, қийнама бировни ҳам, ётни ҳам –
кучинг етмас ўз муқаддас отингга.
Менинг болам, оғир кунда оти ҳам
бу дунёда мадад бермас одамга.

Ким қолар дунёда?

Умр йўли
дунёнинг энг кетса-келмас йўлидир.
Менинг болам,
бу дунёда ўлгунча
ҳар ким шундай ўз исмининг қулидир.

Ўлгунча жонимиз-ла
боқажакмиз исмимизни,
Этимиз, қонимиз-ла
боқажакмиз исмимизни.

Майли, жони бўлмаса-да,
Гўшти, қони бўлмаса-да –
Яна, яна бу дунёда ҳар ненинг
исми ўз жонидан чиқар.

Тошнинг, сувнинг, ернинг, кўкнинг
исми ўз жонидан чиқар.
Ўз исмига кетар кучи,
ҳар не кучдан тушиб қолар.

“Сув” дегунча – сув чарчайди,
“Тош” дегунча – тош юмшалар.
“Ер” дегунча –
ер ҳам бироз ботар ерга,
“Кўк” дегунча
кўк ҳам бироз кўкдан тушар.

Ичимизни бир севги еган каби,
Титраб-қақшаб “севаман” деган каби
севгимиз чарчаб қолар.

…Бас, сен нечук, менинг болм,
Ўз исмингни чақирмоққа,
У ёзув тахтасидан
талпиниб чормихни суғурмоққа
ҳали кучинг қолдими?

Ер юзида
оёқ қўйиб турмоққа
ҳали бир қарич еринг,
Кўк юзида
боқмоққа бир қарич кўкинг қолдими?
Бир қарич ер-осмон орасида
ўсмоққа,
қалқмоққа бир қарич бўйинг қолдими?

Ерда – еринг,
кўкда кўкинг қолмаса, болам,
Ўз исмингни қичқирмоққа
яна кучинг қолмаса –
Энди қўрқма,
чақирмоққа яна бир от топарсан,
ундан кўмак, ундан имдод топарсан.

Уни чақир оғир кунда, оғир дамда,
ўз дардингни унга де, болам,
Бу қора тахтага, бу кўр тахтага
юзингни тут:
-Она!.. – де, болам.

… Қора тахта, кўзингни оч,
Кўр мени, қора тахта.
У қоракўз, у қорасоч
Онамни бер, қора тахта.

Қора тахта, худодан қўрқ?!
“Йўқ” – дема, йўқ, қора тахта!
Қора тахта, онамни туғ,
Онамни туғ, қора тахта!..

Ўша кун Самад мактабдан қайтганда, онаси яна жилмайиб девордаги суратдан боқарди.
Отасининг қўшоғиз милтиғи ҳам деворда осиғлиқ эди, бироқ отасининг ўзи йўқ эди.
Самаднинг кўзлари ёшга лим тўлганди, Самаднинг йиғлагиси келарди. Онасига ўгирилиб: -Кулма! – деди.
Аммо онаси ҳали ҳам кулиб боқарди.
Самад курсини оёғи остига қўйиб кўтарилди, онасининг юзини деворга ўгирди.
Сўнгра милтиқни девордан олиб келди, ўқларнинг жойини биларди, борди, бир жуфт патрон келтирди, милтиққа жойлади, тепкиларнинг иккисини ҳам тортиб, пастга қўйди.
Кейин бир қалин ипнинг учини милтиқ тепкиларига тугиб, иккинчи учини эшикка боғлади, юзи деворга ўгирилган сурат остидаги курсига ўтирди, милтиқнинг қўндоғини ерга тираб, қўшоғизни нақ дукурлаётган юрагига қадади.
Самаднинг чеҳрасида ғалати бир тус бор эди: гўёки бу пайтда у умрида ҳеч қачон ўйнамаган энг қизиқ ўйинини ўйнаётган эди.
Самад боғлаган ип милтиқ ва эшик орасида таранг тортилганди, эшик очилган заҳоти ўқ унинг юрагига отиларди. Самад гоҳ ипга, гоҳ эшикка термулағтермула кутарди: НИМАНИ кутарди, Аллоҳ?!

Ўлгунча
қанча-қанча эшикдан ўтар одам,
Дунё –
юзимига тутилган эшикларга тўлиқдир.
Эҳтимол, юзимизга
ёпилган эшикданмас,
Юзимизга очилган
эшикдан қўргуликдир.

Болагинам,
ҳаммамиз ҳам туғилганда йиғлармиз.
Оналарнинг танидан
қувилганда йиғлармиз.

Балким яшамоқ эмас,
дунёга келмоғимиз,
Балким, туғилган куни
бошланар ўлмоғимиз.

Оёғимиз ерга теккан заҳоти
Қадам қўйиб, йилдан-йилга ўлармиз.
Бу дунёда бир дафъалик ўлгунча,
худо билан, неча бора ўлармиз.

Бир нозли хотинга айланган куни
бир гўзал қиз ўлар, болам,
Мўйлови чиққан куни
бир ўсмир – қувноқ – ўлар.
Бу дунёда оз яшаган
оз ўлар, болам,
Бу дунёда кўп яшаган кўпроқ ўлар.

Ҳеч ким кўрмас марҳумларнинг қонини,
Бизлар соғмиз, соғ одамга ким йиғлар?
Ким билади,
қўл-оёғи титраган бу кампир
бир нозли хонимнинг олмиш жонини,
Бу шўрлик чолнинг букри белида
навқирон йигитнинг, балким, қабри бор.

Ҳам ўликмиз, ҳам тирикмиз, Алолоҳим,
биз нечук инсонлармиз?!
Бу дунёда кезиб юрган
жонли қабристонлармиз.

Болам,
ҳайрон боқарсан, пешонам ажинига,
Бир вақт мен ҳам бола эдим – сенинг ёшингда.
Йиллар ўтди, ўлди-кетди у бола,
Кўмдим у болани пешонамнинг тиришига.

У болага ҳеч ким аза тутмади,
Туққан онам ҳам ҳеч йиғламади,
Ҳеч ўзим ҳам йиғламадим, ўзим ҳам –
Ҳеч билмадим,
у боланинг қўли қачон
тушиб қолди қўлимдан,
у боланинг юзи қачон
йитди-битди юзимда.

Болам, золим ажал бу ён чопгунча,
Келиб бизни бу дунёдан топгунча,
Исмимизни билгунича
оламнинг қабртошлари,
Умримиз чўзилгунча чўзилади,
Ортади пешонамизнинг ажинлари,
Пешонамизда
янги-янги қабрлар қазилади.

Тақдир отиб ўйнар
бизни сомон чўпидек,
Ойлар, йиллар
гуруҳ-гуруҳ ўтади устимиздан,
Қўлимиздан
қанча қўл узилиб тушади,
Қанча-қанча юзлар тушиб кетади
юзимиздан.

Ўзимизни
қанча алдаб овутсак, фойдасиздир.
Юзимизни,
қўлимизни тутсак, фойдасиздир.
Фойдаси йўқ, гўзалмисан ё хунук –
Туғилгандан ўлгунча
ойлар, йиллар юзингни
Қисмат ёзиб-чизиб, қоралагунча
ҳамманинг юз-кўзини,
Юзимиз ҳам вароқ-вароқ йиртилар.

Тунлар боқиб биз термулган кўзгулар
бу кун танимайди бизни.
Яхшиямки, бу дунёда биз
ҳали таниб олаяпмиз ҳар кун, илоҳим,
таниб олаяпмиз бир-биримизни.

Яхшиямки, ўзимизни
таниб олаяпмиз, шукур,
Кўзгуларда юзимизни
таниб олаяпмиз, шукур.
Ҳали оқарганмас қора сочимиз,
пешонамиз тиришиб қат-қат бўлмади,
Ҳали пешонамиз тиришларидан
кўзгулар чарсиллаб қарс-қурс синмади.

Ҳали ботмаганмиз минг-минг гуноҳга –
Болам, вақти келди,
бу дунёдан кетайлик,
бир гўзал юз билан кетайлик
Аллоҳнинг даргоҳига…

Эшик очилиши билан милтиқ отилди.
Эшикни очган одамни сен кўрмадинг, болам. У одам ким эди?!
Балким, қўшни болалардан бири эди, сени ўйнамоққа чақириб келганди.
Балким, Чимноз муаллима эди, яна сизларникига келганди.
Эҳтимол, эшикни очган отанг эди.
…менинг болам, балким, у эшикни очган МЕН эдим…

Таржимон ҳақида

Абдулкарим Баҳриддин (Карим Баҳриев) 1962 йилда Самарқанд вилоятининг Ургут туманида туғилган.  Самарқанд Давлат университетида ва Москва Давлат университетида олий таҳсил олган. «Ўзбекистон адабиёти ва санати» газетасида катта мухбир, «Марифат» газетасида бош муҳаррир ўринбосари, «Хўжалик ва ҳуқуқ» журнали ҳамда «Ҳуррият» газетасида Бош муҳаррир, “Жаҳон адабиёти” журналида бўлим мудири лавозимларида ишлаган. 1990-1995 йилларда Ўзбекистон халқ депутати сифатида мамлакат парламентида фаолият юритган. Айни пайтда «Мероснюс» ахборот хизмати раҳбаридир.
Карим Баҳриев «Сабр косаси синиқлари», «Тиловат» шеърий китобларининг, «Демократия ва инсон ҳуқуқлари», «Журналистнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва масулияти», «Оммавий ахборот воситалари фаолиятининг ҳуқуқий асослари» номли ўзбек тилидаги илмий-оммабоп китобларининг, “Сўз эркинлиги ҳақида сўз” номли ўзбек, рус ва инглиз тилларидаги китобнинг, қатор танқидий-таҳлилий мақолаларнинг муаллифидир.
Сенека, Платон, Волтер, Монтен, Паскал, Вовенарг, Ларошфуко, Лабрюернинг фалсафий асарлари, Чингиз Айтматов, Дино Буцати, Жованни Папини, Коррадо Алваро, Марчелло Вентури ҳикоялари, уйғур шоири Темур Давоматнинг шеърий китоби, озар шоири Ромиз Равшаннинг шеърлари ва достони, А.Авторхоновнинг «Кремл салтанати» китоби унинг таржимасида чоп этилган.

 

Tarjima milliy adabiyotgina emas, milliy tafakkurning ham rivojiga beqiyos ta’sir ko’rsatadigan omildir. Kimdir tarjimani milliy himoya qurollaridan biridir deganda ming karra haq edi. Dunyo adabiyotida mavjud har qanday asar tarjima bo’lgandagina milliy mulkka aylanadi. Ungacha «begona» bo’lgan matn tarjimadan keyin tilimiz va madaniyatimiz uchun «ishlay» boshlaydi. Shu ma’noda adabiyotimiz tarixida Shekspirni o’zbek mulkiga aylantirgan Cho’lpon, Pushkinni o’zbekcha so’ylatgan Mirtemiru Asqad Muxtor, Lermontovni Iblis»ini o’zbek dostoni deb o’ylashga majbur qilgan Usmon Nosir, Yeseninni o’zbekniki qilgan Erkin Vohidov, Nozim Hikmatni ongu shuurimizga singdirgan Rauf Parfi,  Lorkani o’zbek yuragiga olib kirgan Shavkat Rahmon va yana bir qator mutarjimlarning xizmati beqiyosdir.
.

O’z qalamini badiiy tarjimaga chog’lagan ijodkorlardan biri Karim Bahrievdir. Seneka, Platon, Volter, Monten, Paskal, Vovenarg, Laroshfuko, Labryuerning falsafiy asarlari, Chingiz Aytmatov, Dino Butsati, Jovanni Papini, Korrado Alvaro, Marchello Venturi hikoyalari, uyg’ur shoiri Temur Davomatning to’plami, ozar shoiri Ramiz Ravshanning she’rlari va dostoni, A.Avtorxonovning «Kreml saltanati» kitobi uning tarjimasida chop etilgan.
Karim Bahriev  tarjimon sifatida  o’zbek o’quvchisiga beqiyos shoir Ramiz Ravshanni tanitdi. U ozarbayjon shoirining bir necha kitobini tarjima qilib, to’xtamadi, har bir yangi yozilgan she’rini bizga tortiq etishda davon etdi. Ana shu tarjimalar ichida 2001 yili «Sharq yulduzi» jurnalida e’lon qilingan «Sut tishining og’rig’i» dostoni alohida o’rin tutadi. Ramiz Ravshan poetikasining butun xususiyatlarini o’zida mujassam etgan doston bugun o’zbek kitobxonining sevimli asarlaridan biriga aylandi.

RAMIZ RAVSHAN
SUT TISHINING OG’RIG’I
Doston
Ozarbayjon tilidan Karim Bahriev tarjimalari

Ozarbayjon she’riyatining yorqin siymolaridan biri Ramiz Ravshan (Ramiz Rovs?n) 1946 yilning 15 dekabrida Bakuga yaqin Amirjan qasabasida dunyoga kelgan. U shoir, yozuvchi, esseist, kinodramaturg va tarjimon sifatida tanilgan.
1964-1969 yillari Ozarbayjon davlat universiteti filologiya fakultetida tahsil olgan. 1976-78 yillari Moskvadagi oliy ssenariylari kursida o’qidi. 1971 yildan Ja’far Jabborli nomidagi «Ozarbayjonfil`m» kinostudiyasida ishlay boshladi. Bugungi kungacha uning ssenariylari asosida 50 ga yaqin badiiy va hujjatli fil`mlar suratga olingan. 1992 yili Ozarbayjon Tarjima markazining bosh muharriri sifatida faoliyat yurita boshladi. Ramiz Ravshan tarjimon sifatida ham samarali ijod qildi. U Aleksandr Blok, Sergey Yesenin, Vladimir Mayakovskiy, Marina Svetaeva she’rlarini ozarbayjon tiliga tarjima qilgan. Shoir she’rlari juda ko’p tillarga, shu jumladan o’zbek tiliga Xurshid Davron, Karim Bahriev va boshqalar tomonidan tarjima qilingan.

Fuzuliyga, yana bolam Ravshanga

Birinchi sentyabrda, maktabda darslar boshlanganda maa’lum bo’ldiki, to’rtinchi sinfning hamma o’quvchilari qimirlab qolgan sut tishlarini bu yoz tushirib qaytibdilar. O’sha sinfda faqat bir bolaning og’zida bir dona sut tishi qolgan ediki, bu ham Samad edi. Samad og’zini ochib salom bergan zahoti o’quvchilar bu tishni ko’rdilar, kuldilar.

So’ngra qalin bir ipning bir uchini Samadning tishiga bog’ladilar, bir uchini – sinfxonaning eshigiga.

O’sha yoz qishloqqa shahardan yangi muallima kelgandi, juda go’zal qiz edi, ismi Chimnoz edi. Birinchi dars ana shu Chimnoz muallimaning darsi edi va, o’zingiz tushunib yetganday, eshikni ochib Samadning tishini sug’urgan ham Chimnoz muallima bo’ldi.

To’g’risi, Samad qo’rqoq emasdi, ammo eshikning orqasidan Chimnoz muallima tuflisining poshnachalari taqillaganda Samadning yuragi joyidan qo’zg’oldi, eshik tortilib ochilganda Samadning o’zi ham joyidan qo’zg’oldi, o’qday uchib Chimnoz muallimaning quchog’iga tushdi. Samadning bo’yi zo’rg’a Chimnoz muallimaning ko’kragidan kelardi, shuning uchun Chimnoz muallimaning yuragi to’g’ri Samadning qulog’i ostidan dukurlab tepardi.

Samadning tishiga bog’langan ip ham uzilgandi, bir uchi eshikda osilib turardi. Ip uzilgandi, ammo uzilgan sut tishi ham Samadning og’zida edi.

So’ngra Samad o’tib joyiga o’tirdi; Chimnoz muallima darsda nimalarni o’tdi, nima dedi, Samad eshitmadi – qulog’ida faqat Chimnoz muallima yuragining dukurlashi eshitilardi. Samad oqshom to’shakka kirib yotganida ham u yurakning dukurlashi hali qulog’idan ketmagandi.

Yondosh uyda chiroq yonardi, otasi miltiq tozalardi, ehtimol, sahar-mardonda yana ovga chiqsa kerak. Devordagi qora gardishli suratdan onasi suqlanib otasiga boqardi.

Onasi Samadni tug’ayotganda o’lgandi. Samad bu dunyoga kelib ko’zlarini ochganda, onasini o’sha qora gardishning orasidan, o’sha o’lim panjarasidan suqlanib boqqan holda ko’rgan edi.

Onasi otasini juda ham yaxshi ko’rar ekan, aytishlaricha, bu qishloqda hech kim bu qadar kuchli sevgini ko’rmagan ekan. Balkim, Samad tug’ilgand a onasi u sevgi tufayli o’lgandir, u sevgisini to’qqiz oy yuragining ostida asragan o’z farzandi bilan ham bo’lishgisi kelmagandir.

Haligacha Samad onasi yuragining urishlarini yodida asrab kelardi, endi esa, qancha urinmasin, u dukurlashlarni yodiga keltirolmasdi, endi Samadning qulog’ida Chimnoz muallimaning yuragigina sas berardi.

Shu lahzalarda Samadning o’z yuragida ham nimadir kurtak otar, o’sib, gurkirab borar, entiktirardi. Samad buni butun jonu tani bilan his qilardi, ammo uning nima ekanligini hech xayoliga keltirolmasdi va qalbini to’ldirgan u entikishdan ham lazzat olardi, sevinardi, ham bir boladay qo’rqardi.

Hali mevasi na bo’lishidan xabarsiz, umrida ilk barg chiqargan yosh daraxtday o’z jonida bo’rtgan birinchi mevadan yegan boladay ham lazzat olar, sevinar, ham bir boladay qo’rqar.

… Samadning yuragida kurtak otgan u mevaning ismi SEVGI edi…

Bu nechuk sevgidir, tushdi boshingga,
Allohdan qo’rqmadi, mening bolam?
Boqmadi go’dak yoshingga,
og’zingdagi sut tishingga boqmadi, mening bolam –
bu nechuk sevgidir tushdi boshingga?!

Bu keksa dunyoda shu yosh yoshingda
tishlading har neni shu sut tishingda.
Totding bu dunyoning ko’p achchig’idan,
o’tding yo’talidan, qizamig’idan,
sevgisiga
tutilding bu dunyoning.

Zolim sevgi, boqqil, seni nayladi,
bunday zolim o’lim yo’qdir, dard yo’qdir.
Qo’lingda qorayar emlash payvandi,
bolam, sevgidan emlash – payvand yo’qdir.

Bu sevgidir, mening bolam,
umrlardan uzun sevgi:
bir qo’lida
beshiklarni tebratgan,
bir qo’lida
qabrlarni qazgan sevgi.

Bu sevgidir, mening bolam, —
bir asov tulporday
ortimizdan chopgan sevgi,
qayda bo’lsak, o’lim kabi
kelib bizni topgan sevgi.

Bu sevgidir, mening bolam,
ming yildirki – omon sevgi,
ko’zidan yosh tomchilagan,
qo’lidan qon tomgan sevgi…

… O, sen kimsan, mening bolam:
bu chandiqli yuzing tanish,
yamoq tushgan tizing tanish.
Chimrilganda – qoshing tanish,
yig’laganda – ko’zing tanish.
Bolalarning, go’daklarning
eng faqiri, siqilgani,
hammadan ham sekin yurib,
hammadan ko’p yiqilgani.

Ehtimol, sekin yurgin deb,
sevgi seni xohladi,
yo’llaringni to’rt tarafdan bog’ladi.
Endi shunday, bu sevgidir
suvlaring ham, yemaging ham.
Sumbul kabi yuragingda
bu sevgi don bog’ladi.

Qisqagina umrimizda
dunyoga boqa-boqa,
bolam, ming yillardan buyon
yashayapmiz shunaqa.

Ming yillardir
yuragimiz tomir-tomir
sevgiga bog’lidir bu yer yuzida.
Changidan yulduzigacha,
o’g’lonidan qizigacha
bari hisoblidir bu ye yuzida.

Bu dunyoning sevgisi ham
o’lchovli, hisoblab chiqilgan, bolam.
Barchamizga bo’laklanib,
bo’yimizga bichilgan, bolam.

Ammo, urfdan qolgan chopon ko’rganday,
ko’pdir bu dunyoda sevgidan kulib,
aftin burushtirgan, labin burganlar.
Ko’pdir bu dunyoda qo’l-qo’l ushlashib,
yalang’och kezganlar, ishqsiz yurganlar.

Sevgisiz o’pichlar yalang’och,
qizlarning yonoqlari
yaproqday quriydi och –
ko’pdir daraxtning ildizidan kirib,
shoxida barg kabi hissiz yurganlar.

Kesilgan o’rmonlar kabi,
quriyotgan ummonlar kabi
sevgi ham tugaydi bu yer yuzida.
Dunyoda qo’li bo’sh, tilanar sevgi,
u yonga-bu yonga bo’ylanar sevgi,
sevganlarni izlar ko’zi – topolmas,
yigitni topganda qizni topolmas –
sevganlar yolg’izdir bu yer yuzida.

Mening bolam, sen-da yolg’iz,
yolg’iz, yer yuzinda yolg’iz,
oy kabi, kun kabi yolg’iz,
tuproqda don kabi yolg’iz,
bog’da shamol kabi yolg’iz,
jonda yurak kabi yolg’iz.
Sen ham yolg’iz, mening bolam,
bu ko’kning ostida yolg’iz,
Dunyoda sevgi atalgan
bir yukning ostida yolg’iz.

Lablaring nimadir deydi, pichirlar,
ko’zlaringdan yosh to’kilar, mening bolam.
Suyaklaring qisirlaydi, g’ichirlar,
beling bukilar, bukilar, mening bolam.

Allohning ko’zi qiydimi –
shoshdi bu ko’kning egasi.
Sevgi sening yuking emas,
qani bu yukning egasi?!

Tangr o’zi yeng shimarib
kirsin bu yukning ostiga,
Kuragini, yuragini
bersin bu yukning ostiga.

… Voh, ehtimol, jonim bolam,
yo’qlikka baqirgan menman.
O’zim bunda qarab turib,
o’zgani chaqirgan menman.

Balkim, bu ko’kning ostida
men ham gunohga botganman.
Sen kirgan yukning ostidan
yelkamni olib qochganman.

Poyonsizdir dunyo yuki:
sevgisi – yuk, nafrati – yuk.
Uchrashganda suhbati – yuk,
ayrilganda hasrati – yuk.

Dunyo – bir yuk daraxti,
har yukning ko’ki insondir.
Insonning yuki – bu dunyo,
dunyoning yuki insondir.

Peshonaga bitilganmish
yelkamizga tushar yuklar.
Bolaginam, bu yozuvdan
qochmoq mushkul ekan-da.
Yuk ostidan yelkasini
olib qochsa kattalar,
bolalarning yelkasiga
yuk tushar ekan-da.

Bilmay qoldim, jonim bolam,
men oriqni kechirgin,
Yelkamdagi qabariqni kechirgin!..

“Kechir!”… Gapga qara, Alloh! Hamma bir-biriga: “Kechir!” – deydi, ammo hech kim hech kimni kechirmaydi.

Biroq oyog’imizga tekkan toshlar bizga “kechir” demadi.

Biz tosh bilan urgan qushga “kechir”demadik.

Shunaqa yashaymiz: toshlar, qushlar, odamlar. Bizni og’ritganlar, biz og’ritganlar.

Qushlar va bolalar bir-biriga o’xshaydi. Bolalar ham tushlarida ucha oladi. Tushida uchgan bolaning bo’yi o’sadi, deydilar.

Tush yo’q narsa, tushning joni yo’q. Ehtimol, har uchgan qush joni kirib qanotlangan tiyra ko’zli bir tushdir – bir go’dakning tushidir. Bas, shunda y ekan, bolalar nega qushlarga tosh otadilar, qushlarning oyog’idan daraxt shoxiga bog’lab qo’yadilar.

Mening bolam, ko’rayapman, sen ham shu bolalarning orasidasan.

Bir daraxt tevaragida davra qurib o’tiribsizlar. Shoxlardagi chumchuqlar sizga boqadi – oyoqlariga bog’langan ipdan xabarsiz, sho’rlik chumchuqlar. Bolalar to’satdan qichqirishadi, chumchuqlar hurkib qo’zg’oladi.

Sen ham qichqirdingmi, mening bolam?!

Bu dunyoda bolalarga aldangan
qushlardan ham sho’rlik ne bor, ilohim?
Oyog’idan butoqlarga bog’langan
qushlar nega qanot qoqar, ilohim?!

Sho’rlik qushlar tipirchilar, urinar,
butoqlardan qanotlari tilinar.
Ko’kdan yerga elangan qush patidan
bolalarning sochlariga oq tushar.
Daraxtlarni qo’porolmas o’rnidan,
sho’rlik qushlar charchab, chirqiroq tushar.

U bolalar, u kichik jallodlarning
oyog’i ostinda, azob ichinda
o’lgan qushlar qon tomirga osilib
yurak kabi titrar ipning uchinda.

Qushlar emas, o’lgan bizmiz, ehtimol.
Kim biladi – o’lgan kimdir, tirik kim?!
Unda turgan
qo’llari qon go’dak menman, ehtimol,
unda o’lgan u qush – mening yuragim.

Barglar tushar
u qushlarning ochiq qolgan ko’ziga,
botiq-botiq oyoqlardan
qonli iplar yechilmas.
Endi shundoq bu qushlarning yuziga
osmon ham bir qulf eshikday –
ochilmas.

Chumchug’ini ayirmaylik bulbuldan,
qush siyoqli yuraklarga yig’laylik.
Ne zamonsoz shoirlarning qo’lida
qo’shiq yozgan laylaklarga yig’laylik.

U qushlar ham biroz bizga yig’lasin,
bu yuraksiz umrimizga yig’lasin.
Balkim, bizdan xabarsizdir u qushlar,
yomonimiz, yaxshimizdan xabarsiz,
bu oqargan sochimizdan xabarsiz,
bu tirishgan yuzimizdan xabarsiz.

Ustimizda dog’lar qolmish
u qushlarning qonidan,
yuz bir kiyim almashtirsak
endi u qon ketmagay.
U iplarning izi ham
jizillaydi butoqlarning jonida.
U qushlarning sasi hali
daraxtlarning qulog’idan ketmagay.

Balkim shunday, qushlar so’nggi fursatda
o’la-o’la bizni sevgan, qarg’agan.
Balkim, Alloh bizni ip-la u paytda
u qushlarning oyog’iga bog’lagan.
Balkim shunday, u dunyoda tuproqdan
har sahar ul ipning uchidan tutib
uyg’otar,
uyg’otar bizni u qushlar,
ipga osib qo’ygan o’yinchoq kabi
o’ynatar, o’ynatar bizni u qushlar.

Peshonamiz tirishidan,
bag’rimizning boshidan
biz u ipni yecholmaymiz o’lguncha.
Bu dunyoning tuprog’idan, toshidan,
Xotinlarning nozidan, qarg’ishidan
ozod-erkin ucholmaymiz o’lguncha.

Yig’lagaymiz – bizga kular u qushlar,
Yashirinsak – yana ko’rar u qushlar.
U qushlarni ko’rmayin, deb
ko’zimizni yumarmiz –
kelib tushimisha kirar u qushlar.
U qushlarning oyog’iga yiqilib
yolvorarmiz: yoqamizdan yiroq ket.
Kecha-kunduz tinchligimiz yo’qoldi,
biror oqshom uyqumizdan yiroq ket!..

… Tushimizda o’lik qushlar tirilar,
qanot qoqib tebratar ko’k yuzini.
Oyoqlarin qonli ipi cho’zilar,
g’ichirlatar daraxtning ildizini.

Qushlar tortar daraxtlarni ortidan,
chinorni ham, yong’oqni ham qo’porar.
Tuproq yerni qattiq ushlar daraxtlar,
qushlar tortar –
tuproqni ham qo’porar.

Qushlar tortar, qalqar uylar-eshiklar,
bir-birini quvlar itlar-mushuklar.
Xotinlar ham, ushoqlar ham qichqirar,
qo’rqoqlar ham, qochoqlar ham qichqirar.

Qichqiramiz: – Qutqar bizni, Allohim!
Qushlar qayga tortar bizni, Allohim?!
Balkim, qushlar torta-torta oborib,
yo’qliklarga otar bizni, Allohim!..

Tosh keltirib, izlagaymiz qushlarni,
bitta-bitta ko’zlagaymiz qushlarni.
Uchgan qushlar ko’k yuzidan to’kilar,
tosh otarmiz bir dona qush qolguncha.
U bitta qush yana bizdan zo’r kelar,
yana tortar dunyomizni tolguncha.

O’zi rostdan bitta qushmi, ilohim,
bu dunyoni shahar-shahar, o’lka-o’lka ko’targan?!
Bu dunyoda eng oxirgi shoirning
yuragidir, balkim, bizni ko’targan.

Biz u qushga, Alloh, nega tosh otdik?!
Xotin, go’dak ham kesa-yu yosh otdik.
Bu dunyoda eng oxirgi shoirning
yuragini toshlaguncha tosh otdik.

U qushning ham so’ngisini otaylik, –
kimning toshi tegar, qani, u qushga?!
Ko’zimizni katta ochib boqaylik
ko’k yuzidan ko’chib kelgan u qushga.

Ko’k yuzining uzanar har qarichi,
bu ne ishdir, ayt, ko’klarning Egasi?
Nechun, aytgil, dunyoning ham, qushning ham
hech tuzalmas, hech tuzalmas yarasi?!

Qo’l ber, bu dunyoning tog’u tuzin tut,
tog’u dashtning, axir, nedir gunohi?
Bu dunyoni o’zing ushla, o’zing tut,
yiqilarmiz, yiqilarmiz, ilohi!

Balkim, bir dam ko’rolmadik u qushni,
Balkim, o’zga dunyolarga to’qnashib,
parcha-parcha to’kiladi bu dunyo.
Ko’k yuzidan u qush g’arib tushadi.
U qush oxir qayga borib tushadi,
oxir qayga yiqiladi bu dunyo?1

Qutqar bizni bu qo’rquvdan, Allohim,
Uyg’ot bizni bu uyqudan, Allohim!..

… U uyqudan telba kabi uyg’onib,
ko’zimizni ochganda,
Qo’rqa-qo’rqa ko’tarishib ko’rpani,
qush o’ligin axtaramiz
to’shagimiz ichida…

O’lik qushlar yerga qator-qator tushib yotardi.
Bolalardan biri:
-Tezroq bo’linglar, qochdik, – dedi. – Chimnoz muallima kelyapti!…
Rostdan ham yo’lning u chetidan Chimnoz muallima kelardi, o’zi ham to’g’ri ular tomonga kelardi. Ehtimol, u qushlarning boshiga tushgan savdoni ko’rgandi.
Bolalar yerdagi o’lik chumchuqlarni yig’ishtirib, tezda ko’zdan g’oyib bo’ldilar. Daraxtning ostida faqat Samad qoldi, yana bir – o’lik chumchuq.
Chimnoz muallima keldi, o’lik chumchuqni yerdan ko’tardi va Samadga o’girilib:
-Ertaga yo otang, yo onang maktabga kelsin! – dedi.
Samad indamadi.
-Gapiimni eshitmadingmi?!
Samad yana gapirmadi.
Shunda Chimnoz muallima Samadning qo’lidan tutdi:
-Qaerda yashaysizlar? – dedi.
Samad boshi bilan imladi.
Chimnoz muallima Samadning qo’lidan tutdi:
-Ketdik! – dedi.
Samad egilgancha Chimnoz muallimaning yonida yo’lga tushdi.
Ketdilar, yetdilar, Samad eshikni ochdi, ichkariga kirdilar.
Samadning otasi yo’q edi.
Chimnoz muallima qo’lidagi o’lik chumchuqning boshi ni siladi:
–Hech qisi yo’q, kutib turaman! – dedi.
Shunday aytdiki, go’yo Samadning otasi kelib, bu chumchuqni tiriltiradi.
So’ngra Chimnoz muallimaning ko’zi devordagi suratga tushdi:
-Onangmi? – dedi.
Samad boshini qimirlatdi.
-Onang ham uyda yo’qmi?
Samad boshini tebratdi.
Chimnoz muallima suratga suqlanib boqdi:
-Qanday go’zal onang bor-a, – dedi. – rostdan ham go’zalmi yo suratda go’zal chiqqanmi?
Samad oxiri tilga kirdi:
-Bilmayman, – dedi, – ko’rganim yo’q!
Chimnoz muallima suratning qora gardishini endi ko’rdi, seskanib o’lik chumchuqni qo’lidan yerga tushirib yubordi.
Samad tez egilib, qushchani yerdan ko’tardi. Shu payt eshik ochildi, otasi ichkariga kirdi, yelkasida miltiq bor edi, qo’lida u ovlagan bir juft qirg’ovul.
Samad otasining yonidan suqilib o’tib, tashqariga chiqdi.
Chimnoz muallimao’lik qushlarni ko’targan Samadning otasini ko’rib, o’zini yo’qotib qo’ygandi.
Chimneoz muallima bu yosh umrida hali hech bir kishidan qo’rqmagandi, ammo endi his qildiki, bu odamdan qo’rqadi, eng og’iri shu ediki, bu qo’rquv unga lazzat baxsh etardi.
Chimnoz muallima bexosdan bu odamning qo’lidagi bir juft qirg’ovul bilan, yana bu kishi ovlagan barcha qirg’ovullar bilan, kakliklar, bedanalar, jayronlar bilan, boshqa shunday jonivorlar bilan o’zining qondoshligini, yaqinligini his qildi va bir juft qirg’ovulni ko’rsatib, yuragi dukurlay-dukurlay:
-Ovchimisiz?- dedi.
Samadning otasi Chimnoz muallimaning oyog’idan boshigacha termulib:
-Ha, – dedi. – OVCHIMAN!..

Bir ov maydonidir bu qishloq, shahar,
miltiqsizu o’qsiz bu qanday ovdir?!
Bir ozcha ovchidir hamma erkaklar,
xotinlar hammasi bir ozcha ovdir.

Bu makkor boqishning qurboni bo’lay,
ayollar ovlanar, qizlar ovlanar,
Uzun kipriklari yordam berolmas,
ola ko’zlar, qora ko’zlar ovlanar.

Qanday soz, eshikni ochib kelibsan,
sen mening ovimsan –
tanidim seni.
Balkim, baxt qushisan, uchib kelibsan,
bas, qani yelkangda qanoting seni?

Devorlar gul ochar – qo’ling teginsa,
Tortilar Tangrining qo’li bu uydan.
Biroz tutun hidi, poroxning dudi,
Bir ozcha qon xidi kelar bu uydan.

O, yomon tikilar ko’zing devorga –
suratga boqqanda yoshlanar ko’zing.
Buraylik suratning ko’zin devorga,
bu shahid sevgining ruhi yonmasin.

Balkim, bir tush erur u o’lgan ayol,
yumsam ko’zlarimni – qaytadi, balkim.
Sevgi ilohiydi u o’lgan ayol,
usiz ilohsizman dunyoda, balkim.

O’lganga baribir, sho’rlik – qolgandir –
O’lgan o’ldi, qolgan endi naylasin?!
Deydilar: xudolar o’lmas…
yolg’ondir!..
Xudo o’lgan yerda banda naylasin?!

Yarim zor, yarim hush ketar o’lganlar,
Kim aytar, qo’li bo’sh ketar o’lganlar:
Qo’li tekkanidan oborar qo’li,
Ko’zi ko’rganidan oborar ko’zi.
Qabrlar ko’payar – dunyo kamayar,
O’lganlar parchalab oborar bizni.

Birozdan obketar har o’lgan odam
har qolgan odamning tirikligidan.
Nonning ta’midanu
suvning totidan,
Chechakning isidan, gulning xididan.

Tirilar hammasi biroz-birozdan,
bir quruq soyamiz,
bir bo’sh alvasti.
Allohim, chiqajak axir qachondir
tuproqning ustiga
tuproqning osti.

Bilaman, o’lganlar tirilmas –
ammo
Mening u dunyo-la oldi-berdim bor:
Ehtimol, o’limni o’lim olgaydir,
O’limni o’lim-la almashmoq darkor.

Sen ham, go’zal xonim, meni kechirgin,
seni qo’rqitmasin qo’limdagi qon.
Mening ovlaganim u barcha qushlar
u o’lgan ayolga qurbondir, qurbon.

Yuz qushning, ming qushning o’limi, balkim,
uning o’limiga teng kela bilsa,
Oxiri kunlardan bir kuni, balkim,
uni u dunyodan men ola bilsam.

… Balkim, seni unda Tangrim ko’ndirmish,
Balkim, u dunyodan kelgan malaksan?!
U ayol o’lganda o’lgandim, o’lgan –
Ehtimol, sen meni tiriltirarsan…

Sochlaring bunchalar yumshoqdir, yumshoq,
sochingga teginsa –
qo’lim tirilar.
Men o’lgan edim-ku, ne bo’ldi, Alloh,
balkim, tanimdagi O’lim tirilar?!

Tirilar ko’ksimda yurak, Allohim,
Tirikman!
Tirikman!
Tirikman yana!
Tiriklar yashashi kerak, Allohim…
O’zing rahmat qilgin o’lganlaringni…

…Samad murg’ak tirnoqlari bilan bog’da yerni kovlab, o’lik chumchuqni ko’mib qo’ymoqchi bo’lardi.
Tuproq jips edi, Samadning barmoqlarini og’ritardi…

Iltijo qilamiz ming-ming til ila –
Dunyoning tosh sabri kabi sabr yo’q.
Qabr yo’qdir,
bir bolaning qo’li-la
Qazilgan qush qabri kabi qabr yo’q.

Bir hovuch qora tuproq
bas edi,
Qushlar bizdan ko’z yoshi ham so’ramas.
Bir qarichday qabr qazsak,
bas edi,
Bir barmoqday go’r toshi ham so’ramas.

Buncha o’xshash qushlarning, bolalarning o’limi –
Ikkisidan ham dunyoda bir yuk qolar:
Bolalardan – to’ygunicha yasholmagan bir umr,
U qushlardan to’ygunicha ucholmagan ko’k qolar.

Odam o’g’li, sabab budir, ehtimol,
bolalarning
tobuti tosh kabidir.
Balkim, bu zil tobutlarga yuklangan
bolalarning yashalmagan umridir.

Yaxshiyamki, tobuti yo’q qushlarning,
u tobutni yuklab qanday kezardik?
Butun osmon u tobutga yuklanib,
balkim, nozik yelkamizni ezardi.

Balkim, yetdi dodimizga bolalar,
O’lga qushga qabr qazgan bolalar
bu tobutdan yelkamizni asradi.
Tepamizdan bosib turgan bu ko’kdan,
Bu quyoshdan, bu yulduzdan, bu oydan,
bu bulutdan yelkamizni asradi.

Yaxshiyamki, yashayapmiz shunaqa,
har gunohni yuvgan, tuzgan topilar.
Yaxshiyamki, bu dunyoda bir parcha
chumchuqqa ham qabr qazgan topilar.

… Balkim, mening qabrimni ham qazgan bor,
kunduz qazar,
kecha qazar qabrimni.
Chumdugi-la cho’qib-cho’qib tuproqni
biror mitti qushcha qazar qabrimni.
Axir, hali men oz umr surganman,
O’lim, balkim – uzoq, balkim, yaqindir.
U qushchani, balkim yuz bor ko’rganman,
aytganmanki,
izlagani don-dundir.

U chumchuqning yemi, balkim, menman, men,
U chumchuqning chumduginda donman men,
cho’qilar, cho’qilar meni u chumchuq.
Kunlarimni, yillarimni cho’qilar,
Qora sochim, qo’llarimni cho’qilar,
cho’qilar, cho’qilar meni u chumchuq.
U chumchuqning chumdugidan qutulib,
bekinmoqqa hech bir makon topmadim.
U chumchuqning qabog’inda tutilib,
chidamoqqa jonimda jon topmadim.

Cho’qilaydi, cho’qilaydi bu chumchuq,
bu tanimdan
necha jonlar ayrilar.
Mendan qo’pib,
qavat-qavat shilinib,
yana yangi,
yangi tanlar ayrilar.

Cho’qilaydi, cho’qilaydi bu chumchuq,
og’riq chiqar tanimdan.
Tanimdagi og’riqlardan ko’karib,
qizim chiqar,
o’g’lim chiqar tanimdan.

Odam o’g’li, bas, sen nechuk, men nechuk,
bas, men kimman,
bas, men qaydan tug’ildim?!
Balkim, shunday otamni ham
cho’qilagan bu chumchuq,
Men otamning tanidagi
og’riqlardan tug’ildim.
Balkim, shunday na tanish bor, na yot bor,
bu dunyoda
hammamiz bir badanmiz.
Balkim, shunday biz odamlar, odamlar,
nasl-nasl cho’qilangan bir tanmiz.

Ne bo’lgayki,
hovuch-hovuch don sepilgan har yerda,
Ne bo’lgayki,
boshdan-oxir
hovli-hovli sochildik.
Balkim, shunday bitta tandir
bu dunyoning avvali,
Balkim, “Alloh” deyilgan dam
shundoq birdan ochildik.

Balkim, shunday ming yillardir
u chumchuqning tumshug’idan
tushib-tushib kelarmiz.
Ming yillardir shunday,
cho’qilangan badandan
sachrab-uchib kelarmiz.

Peshonada hali bunday
ming-ming og’riq-achchiq bor,
ming-ming kunduz-kecha bor.
Bir o’limsiz TAN bor bu yer yuzida,
bir o’limsiz CHUMCHUQ bor…

Samad chumchuqni ko’mib kelganda Chimnoz muallima uyda otasi ovlagan qirg’ovulning patini yulardi.
Otasi devorga suyanib, bir qoniqish ila kulib qarab turar edi.
Ammo onasining devordagi yillar bo’yi boqimb turgan surati o’girilgan edi, qora gardishli suratning yuzi devorga burib qo’yilgandi.
Samad shoshdi, bir suratga, bir otasiga termuldi.
Otasi birdan hushyor tortdi, suratning yuzini bu yonga o’girdi. Samad badtar shoshib qoldi: suratdan termulib onasi jilmayardi
Samad suratdan ko’zini oldi. O’sha kuni qirg’ovul go’shtini og’ziga ham olmadi.
O’sha kundan keyin Chimnoz muallima gohi-gohi Samadlarnikiga kelib turadigan bo’ldi, biroq har gal u kelganda, Samad sekin oradan chiqib ketar, uyga juda kech, Chimnoz muallima chiqib ketganidan so’ng qaytardi, har gal qaytganda otasini xursand, baxtiyorlikdan jilmaygan holda ko’rardi.
Bir gal Samad uyga qaytib, eshikni harchand itarmasin, ocha olmadi.
Eshik ichkaridan berk edi.
Samad oyoqlarining uchida cho’zilib derazadan qaradi va otasi hamda Chimnoz muallimani ko’rdi. Chimnoz muallima yirik, oq-oppoq qush kabi to’shakka uzala tushgandi. Bu, ehtimol, otasi ovlagan eng go’zal qush edi. Biroq u tirik edi. Chimnoz muallimaning oppoq qo’llari otasining chayir bo’ynidan quchardi, Samadning tushlariga kirgan charsildoq lablari otasining otash yuzidan, ko’zidan o’pardi, oyoqlari, bo’liq oyoqlari…
… Qarama, bolam, yosh bola bunaqa ishlarga qaramaydi!.
Ammo Samad qarab turardi.
Devordagi qora gardishli suratdan onasi ham qarab turardi, qarab kulardi, go’yo otasining baxtiyorligidan u ham sevinardi. Nega sevinardi, Alloh?!
So’ng Chimnoz muallima chiqib ketdi, uyda yolg’iz otasi qoldi, yana onasining surati.
O’sha kuni Samad otasiga bir og’iz ham gapirmadi, bosh ko’tarib suratga ham boqmadi.
Ertasiga Chimnoz muallima Samadni doskaga – yozuv taxtasi oldiga chiqarganda Samad tosh kabi sukut saqlardi.
Chimnoz muallima:
-Yoz, – dedi.
Ammo Samad bu qora taxtaga hech nima yozmadi, ko’zini u qora taxtaning qorong’uligiga tikkancha turaverdi: go’yoki bu qora taxta derazaday yarq etib ochilardi, cheksiz yo’qlikka, bosh-oxirsiz zim-ziyo qorong’ulikka ochilardi. Samad u derazadan boqib, qorong’uda kimnidir ko’rardi.
KIMNI?!

Beshikdan tobutgacha
umrimiz oq uzra qora bilan yozilar,
Bas, nechun, mening bolam,
bu taxtaning yuzi qora,
nega oq-la yozilar?

Hayot deganlari – uzun yo qisqa –
Dunyoning eng qiyin darsi ekan-da.
Bu qora, qop-qora yozuv taxtasi
Bizning umrimizning tersi ekan-da.

Yulduz-yulduz yirtilgan ko’k yuziday
U taxtani so’z-so’z yirtgan biz bo’ldik.
U qora taxtaning
qora betidan
To’kilgan so’zlarni tutgan biz bo’ldik.

Yozdik va o’chirdik bo’yi-eninda,
Ul qora taxtaning har qarichinda
qo’limizning izi namoyon.
Aldandik, mening bolam,
u yozuv taxtasiga,
Endi bildik, har yozuvning o’chmog’i ayon.

Yozdik va o’chirdik –
sevinchu g’amimiz
Har so’zdan, harfdan, chizgidan o’tdi.
Ul qora taxtadan o’tdik hammamiz,
bilginki, bir qora ko’zgudan o’tdik.

U ko’zgudan qo’limizda yozilgan
necha-necha ism, otlar o’tdi,
tug’ishganlar, yotlar o’tdi.
“Ot” deb yozdik,
“O’t” deb yozdik, —
U ko’zgudan
yilqi-yilqi otlar o’tdi,
chaman-chaman o’tlar o’tdi.

O’tgan o’tdi – bir dam do’nib
U ko’zgudan so’rolmadik.
Minolmadik u otlarni,
U o’tlarni o’rolmadik.

Mening bolam, bu ne ishdir,
boqdim, yo’l tuta bilmadim.
U ko’zgudan hamma o’tdi,
sen nega o’ta olmading?!
Talpinarsan, urinarsan,
u ko’zguning ichindasan,
Balkim, hozir ot choparsan,
balkim o’roq-pichandasan.

Nega buncha ivigansan –
terdanmi yo ko’z yoshidan?!
Biror fursat suving chiqmas
u ko’zgudan qirg’oqqa.
U ko’zgu bosar boshingdan,
bo’ying chiqmas u ko’zgudan qirg’oqqa.

Qurigan, yorilgan lablaring bilan
chaqirarsan, sas bermaslar sasingga,
talpinib, kuchanib uryon solarsan.
Nozik qo’llaring-la, oyoqlaring-la
u yozuv taxtasiga
mixlanib qolarsan.

U qora taxtada yo’qolar, yitar
qop-qora ko’zlaring, bolam.
U qora taxtada ko’karar, bitar
yaproq-yaproq so’zlaring, bolam.

U so’zlarni terolgan – yo’q, bilgan – yo’q.
Yuz chaqirsang,
yordam qilib kelgan – yo’q.

Koshki, birov madad bersa dodingga,
u chormixni o’zing sug’ur, voh, bolam.
Dor kuni o’z isming yetsin dodingga,
o’zing o’z otingni chaqir, voh, bolam.

Yo’qsa, tiling duduqlanar, shosharsan –
o’z oting tilingga botmaydi go’yo.
Urinarsan, talpinarsan, tosharsan,
o’z otingga kuching yetmaydi go’yo.

Kel, qiynama birovni ham, yotni ham –
kuching yetmas o’z muqaddas otingga.
Mening bolam, og’ir kunda oti ham
bu dunyoda madad bermas odamga.

Kim qolar dunyoda?

Umr yo’li
dunyoning eng ketsa-kelmas yo’lidir.
Mening bolam,
bu dunyoda o’lguncha
har kim shunday o’z ismining qulidir.

O’lguncha jonimiz-la
boqajakmiz ismimizni,
Etimiz, qonimiz-la
boqajakmiz ismimizni.

Mayli, joni bo’lmasa-da,
Go’shti, qoni bo’lmasa-da –
Yana, yana bu dunyoda har nening
ismi o’z jonidan chiqar.

Toshning, suvning, yerning, ko’kning
ismi o’z jonidan chiqar.
O’z ismiga ketar kuchi,
har ne kuchdan tushib qolar.

“Suv” deguncha – suv charchaydi,
“Tosh” deguncha – tosh yumshalar.
“Er” deguncha –
yer ham biroz botar yerga,
“Ko’k” deguncha
ko’k ham biroz ko’kdan tushar.

Ichimizni bir sevgi yegan kabi,
Titrab-qaqshab “sevaman” degan kabi
sevgimiz charchab qolar.

…Bas, sen nechuk, mening bolm,
O’z ismingni chaqirmoqqa,
U yozuv taxtasidan
talpinib chormixni sug’urmoqqa
hali kuching qoldimi?

Yer yuzida
oyoq qo’yib turmoqqa
hali bir qarich yering,
Ko’k yuzida
boqmoqqa bir qarich ko’king qoldimi?
Bir qarich yer-osmon orasida
o’smoqqa,
qalqmoqqa bir qarich bo’ying qoldimi?

Yerda – yering,
ko’kda ko’king qolmasa, bolam,
O’z ismingni qichqirmoqqa
yana kuching qolmasa –
Endi qo’rqma,
chaqirmoqqa yana bir ot toparsan,
undan ko’mak, undan imdod toparsan.

Uni chaqir og’ir kunda, og’ir damda,
o’z dardingni unga de, bolam,
Bu qora taxtaga, bu ko’r taxtaga
yuzingni tut:
-Ona!.. – de, bolam.

… Qora taxta, ko’zingni och,
Ko’r meni, qora taxta.
U qorako’z, u qorasoch
Onamni ber, qora taxta.

Qora taxta, xudodan qo’rq?!
“Yo’q” – dema, yo’q, qora taxta!
Qora taxta, onamni tug’,
Onamni tug’, qora taxta!..

O’sha kun Samad maktabdan qaytganda, onasi yana jilmayib devordagi suratdan boqardi.
Otasining qo’shog’iz miltig’i ham devorda osig’liq edi, biroq otasining o’zi yo’q edi.
Samadning ko’zlari yoshga lim to’lgandi, Samadning yig’lagisi kelardi. Onasiga o’girilib: -Kulma! – dedi.
Ammo onasi hali ham kulib boqardi.
Samad kursini oyog’i ostiga qo’yib ko’tarildi, onasining yuzini devorga o’girdi.
So’ngra miltiqni devordan olib keldi, o’qlarning joyini bilardi, bordi, bir juft patron keltirdi, miltiqqa joyladi, tepkilarning ikkisini ham tortib, pastga qo’ydi.
Keyin bir qalin ipning uchini miltiq tepkilariga tugib, ikkinchi uchini eshikka bog’ladi, yuzi devorga o’girilgan surat ostidagi kursiga o’tirdi, miltiqning qo’ndog’ini yerga tirab, qo’shog’izni naq dukurlayotgan yuragiga qadadi.
Samadning chehrasida g’alati bir tus bor edi: go’yoki bu paytda u umrida hech qachon o’ynamagan eng qiziq o’yinini o’ynayotgan edi.
Samad bog’lagan ip miltiq va eshik orasida tarang tortilgandi, eshik ochilgan zahoti o’q uning yuragiga otilardi. Samad goh ipga, goh eshikka termulag’termula kutardi: NIMANI kutardi, Alloh?!

O’lguncha
qancha-qancha eshikdan o’tar odam,
Dunyo –
yuzimiga tutilgan eshiklarga to’liqdir.
Ehtimol, yuzimizga
yopilgan eshikdanmas,
Yuzimizga ochilgan
eshikdan qo’rgulikdir.

Bolaginam,
hammamiz ham tug’ilganda yig’larmiz.
Onalarning tanidan
quvilganda yig’larmiz.

Balkim yashamoq emas,
dunyoga kelmog’imiz,
Balkim, tug’ilgan kuni
boshlanar o’lmog’imiz.

Oyog’imiz yerga tekkan zahoti
Qadam qo’yib, yildan-yilga o’larmiz.
Bu dunyoda bir daf’alik o’lguncha,
xudo bilan, necha bora o’larmiz.

Bir nozli xotinga aylangan kuni
bir go’zal qiz o’lar, bolam,
Mo’ylovi chiqqan kuni
bir o’smir – quvnoq – o’lar.
Bu dunyoda oz yashagan
oz o’lar, bolam,
Bu dunyoda ko’p yashagan ko’proq o’lar.

Hech kim ko’rmas marhumlarning qonini,
Bizlar sog’miz, sog’ odamga kim yig’lar?
Kim biladi,
qo’l-oyog’i titragan bu kampir
bir nozli xonimning olmish jonini,
Bu sho’rlik cholning bukri belida
navqiron yigitning, balkim, qabri bor.

Ham o’likmiz, ham tirikmiz, Alolohim,
biz nechuk insonlarmiz?!
Bu dunyoda kezib yurgan
jonli qabristonlarmiz.

Bolam,
hayron boqarsan, peshonam ajiniga,
Bir vaqt men ham bola edim – sening yoshingda.
Yillar o’tdi, o’ldi-ketdi u bola,
Ko’mdim u bolani peshonamning tirishiga.

U bolaga hech kim aza tutmadi,
Tuqqan onam ham hech yig’lamadi,
Hech o’zim ham yig’lamadim, o’zim ham –
Hech bilmadim,
u bolaning qo’li qachon
tushib qoldi qo’limdan,
u bolaning yuzi qachon
yitdi-bitdi yuzimda.

Bolam, zolim ajal bu yon chopguncha,
Kelib bizni bu dunyodan topguncha,
Ismimizni bilgunicha
olamning qabrtoshlari,
Umrimiz cho’zilguncha cho’ziladi,
Ortadi peshonamizning ajinlari,
Peshonamizda
yangi-yangi qabrlar qaziladi.

Taqdir otib o’ynar
bizni somon cho’pidek,
Oylar, yillar
guruh-guruh o’tadi ustimizdan,
Qo’limizdan
qancha qo’l uzilib tushadi,
Qancha-qancha yuzlar tushib ketadi
yuzimizdan.

O’zimizni
qancha aldab ovutsak, foydasizdir.
Yuzimizni,
qo’limizni tutsak, foydasizdir.
Foydasi yo’q, go’zalmisan yo xunuk –
Tug’ilgandan o’lguncha
oylar, yillar yuzingni
Qismat yozib-chizib, qoralaguncha
hammaning yuz-ko’zini,
Yuzimiz ham varoq-varoq yirtilar.

Tunlar boqib biz termulgan ko’zgular
bu kun tanimaydi bizni.
Yaxshiyamki, bu dunyoda biz
hali tanib olayapmiz har kun, ilohim,
tanib olayapmiz bir-birimizni.

Yaxshiyamki, o’zimizni
tanib olayapmiz, shukur,
Ko’zgularda yuzimizni
tanib olayapmiz, shukur.
Hali oqarganmas qora sochimiz,
peshonamiz tirishib qat-qat bo’lmadi,
Hali peshonamiz tirishlaridan
ko’zgular charsillab qars-qurs sinmadi.

Hali botmaganmiz ming-ming gunohga –
Bolam, vaqti keldi,
bu dunyodan ketaylik,
bir go’zal yuz bilan ketaylik
Allohning dargohiga…

Eshik ochilishi bilan miltiq otildi.
Eshikni ochgan odamni sen ko’rmading, bolam. U odam kim edi?!
Balkim, qo’shni bolalardan biri edi, seni o’ynamoqqa chaqirib kelgandi.
Balkim, Chimnoz muallima edi, yana sizlarnikiga kelgandi.
Ehtimol, eshikni ochgan otang edi.
…mening bolam, balkim, u eshikni ochgan MEN edim…

 Tarjimon haqida

 Abdulkarim Bahriddin (Karim Bahriev) 1962 yilda Samarqand viloyatining Urgut tumanida tug’ilgan. Samarqand Davlat universitetida va Moskva Davlat universitetida oliy tahsil olgan. «O’zbekiston adabiyoti va sanati» gazetasida katta muxbir, «Marifat» gazetasida bosh muharrir o’rinbosari, «Xo’jalik va huquq» jurnali hamda «Hurriyat» gazetasida Bosh muharrir, “Jahon adabiyoti” jurnalida bo’lim mudiri lavozimlarida ishlagan. 1990-1995 yillarda O’zbekiston xalq deputati sifatida mamlakat parlamentida faoliyat yuritgan. Ayni paytda «Merosnyus» axborot xizmati rahbaridir.
Karim Bahriev «Sabr kosasi siniqlari», «Tilovat» she’riy kitoblarining, «Demokratiya va inson huquqlari», «Jurnalistning huquqlari, majburiyatlari va masuliyati», «Ommaviy axborot vositalari faoliyatining huquqiy asoslari» nomli o’zbek tilidagi ilmiy-ommabop kitoblarining, “So’z erkinligi haqida so’z” nomli o’zbek, rus va ingliz tillaridagi kitobning, qator tanqidiy-tahliliy maqolalarning muallifidir.

eneka, Platon, Volter, Monten, Paskal, Vovenarg, Laroshfuko, Labryuerning falsafiy asarlari, Chingiz Aytmatov, Dino Butsati, Jovanni Papini, Korrado Alvaro, Marchello Venturi hikoyalari, uyg’ur shoiri Temur Davomatning to’plami? ozar shoiri Ramiz Ravshanning she’rlari va dostoni, A.Avtorxonovning «Kreml saltanati» kitobi uning tarjimasida chop etilgan.