Шу тарзда Чорб ўзининг хотиралари ибтидосига қайтганди. Бу бир вақтнинг ўзида ҳам оғир, ҳам ширин синов эди. Мана, синов ҳам охирлаб қолди. Эр-хотинликнинг биринчи тунини ўтказишган ҳужрада бир оқшом ўтириб чиқса бўлгани, эртага эса синов ортда қолади ва марҳуманинг сиймоси тўла-тўкис қайта тикланади…

Владимир НАБОКОВ
ЧОРБНИНГ ҚАЙТИШИ*

Владимир Набоов (10. 04.1899, Санкт-Петербург — 2. 06.1977, Монтрё, Швейцария) — рус ва инглиз тилида ижод қилган атоқли ёзувчи. 1919 йили Россияни тарк этган. Бир мунча вақт Европа давлатларида, кейинчалик АҚШда, умрининг сўнгги йилларида Швейцарияда яшаган. Энг машҳур асарлари: «Машенька», «Лужин ҳимояси», «Қатлгоҳга таклиф» (“Ўлим жазосига таклиф”), “Ўзга соҳиллар”, «Туҳфа» романларидир. Эротик ҳиссиётга тўла «Лолита» романи жиддий баҳсу мунозараларга сабаб бўлган ва ёзувчининг номини дунё китобхонига танитган.
Шунингдек, адибнинг шеърлари, рус адабиётига бағишланган эсселари, мемуарлари, хусусан, «Хотира, сўйла» китоби ҳам диққатга сазовор асарлардир.

Эр-хотин Келлерлар театрдан кеч чиқди. Ҳавоси андак рутубатли ва мана, саккиз асрдирки, кўндалангига мавж урмиш кўлда ибодатхона акси жимирлаб турган бу немис шаҳрида Вагнерни совуққонлигу нозик таъб ила ижро этишар, тингловчиларни бурнидан булоқ бўлгунча мусиқага тўйдиришарди. Келлер аёлини театрдан тўғри ўзининг оқ шароби билан маълуму машҳур олифталар қовоқхонасига олиб борди, тунги соат иккидагина ичкариси хира ёритилган автомобиль уларни хилват кўчалар бўйлаб одми ҳовлининг темир дарвозаси тагига ғизиллатиб элтиб қўйди. Президент Крюгерга қуйиб қўйгандек ўхшайдиган чорпахил, кекса Келлер кўча чироғининг хира нурида япроқларнинг олачалпоқ соя-лари ўйноқлаётган йўлакка ўтди. Чироқ нури бир зумга Келлернинг оҳорланган кўксига, сўнгра шиша мунчоқнинг маржон-маржон нурлари эрининг ортидан автомобилдан тушаётган рафиқасининг бўлиққина оёғига чанг солди. Даҳлизда уларни оқсоч кутиб олди, чопиб келганча, ранги-қути ўчиб Чорбнинг келиб-кетганини пичирлаб айтди. Варвара Климовнанинг лўппи, ҳали ажин ораламаган юзи учди, ҳаяжондан қизариб кетди:

— Чорб уни бетоб дедими?

Оқсоч янада паст товушда пичирлади. Келлер гўштдор кафти билан тукли мовутини силаган бўлди, чуқур ажин тушган, пастки лаблари чўччайган маймунсифат афти тумшайди.

— Эртагача кутолмайман-ку! Ҳозироқ ўша ёққа отланамиз, — бошини сарак-сарак қилганча Варвара Климовна тўнғиллади ва малла, ясама сочини беркитиб турган ҳарир тўрнинг учидан ушлаб турган жойида айланди. — Вой, Худойим-ей… Бекорга бир ойдан бери хат-хабар келмай қўйган экан-да.

Келлер буклама цилиндрини муштуми билан бир уриб тўғрилади-ю, хириллаб русчалади:

— Бу боланинг ақли жо-йидамас. Касал одамни яна ўша жирканч меҳмонхонага олиб боришга қандай ҳадди сиғди-а?..

Аммо улар қизимиз бетоб, дея адашганди. Чорб уни бетоб дейиш осонроқ бўлгани учун шундай йўл тутганди. Аслида Чорб чет элдан ёлғиз қайтган ва хотини ўлганини, нега ёзмаганини тушунтириш лозимлигини энди англаганди. Оғир, жуда оғир. Қайғусини биров билан бўлишмай, унга гард юқтирмай, ёлғиз ўзи ҳасрат чекмоқчи бўлганини қандай тушунтирсин? Хотинининг электр токи зарбидан топган ўлими — кўз кўриб, қулоқ эшитмаган фавқулодда ҳодиса, бундай пок-беғубор ўлим сира кузатилмаган — энг шаффоф нур таратаётгандай туюлди.

Баҳор кунларининг бирида Ниццадан ўн чақирим беридаги оппоқ ястанган шосседа хотини ҳазил-ҳузул қилиб бўрон ағанатган симёғочнинг ҳали ток узилмаган симини ушлаб олганидан бери бутун дунё Чорб учун бегоналашди, тамом бўлди, ҳатто яқин ўртадаги қишлоққача ўз қўлида кўтариб борган маййит-да ёт-бегона, кераксизга айланди. Жасадни тупроққа қўйиш керак бўлган Ниццада сил касалига йўлиққан пастор1 ўлим тафсилотларини суриштириб беҳуда уринди — Чорб синиққина кулиб қўйди, кун бўйи пляждаги шағалга ўрнашволиб, рангли тошчаларни у кафтидан бу кафтига олиб ўйнаб ўтираверди, кейин дабдурустдан, дафн маросимини ҳам кутмасдан, хотини иккалови тўй саёҳати давомида кўрган-бўлган жойлар орқали Германияга қайтиб кетди.

У доимо эрига ҳамроҳ эди: баланд пошнали этикчаларида чаққон-чаққон қадам ташлар, қўллари дам бута баргини узиб, дам қоядеворни силаб-сийпаб тинч турмас, бу қўллар енгил, ўйноқи, ҳаракатчан эди. Тунлари тоқат қилиб бўлмайди — унинг хаёли ваҳимали тус олаверади; Чорб уч ҳафталик саёҳатда деярли мижжа қоқмади ва эндиликда у билан илк бор учрашиб, бир ёстиққа бош қўйган шаҳарга, бултур кузда иккалови жўнаб кетган вокзалга чарчоқдан гандираклаб кириб келди.

Тор кўчада, шаҳар операси биқинида путурдан кетган, уч қаватли, ножўя ишлар амалга ошириладиган, хоналари бир ҳафтага ҳам, бир соатга ҳам бериладиган, меҳмонхона — сувоқлари кўчиб тушгани боис жўғрофий харитадан фарқи қолмаган, олачалпоқ деразаларидаги докалар йиртилган ва сира қулфланмайдиган, кишибилмас эшикли уй бор эди. Рангпар, бетакаллуф югурдак Чорбни иланг-биланг, зах ва карам ҳиди анқиб турган даҳлиздан эргаштирди. Чорб унинг ортидан хонага кирганда, хотини билан илк тунни бирга ўтказган ҳужрани дарров таниди. Ўшанда хотинига ҳаммаси қизиқ туюлганди. Варвара Климовна эса яқин дугоналарини иккита-иккитадан олиб янги келин-куёвга аталган ётоқхонани кўрсатишга етакларди — меҳри товланиб-пичирлаб, филдай-филдай пар-тўшакларни, апельсин рангларни, готик услубдаги ҳарфлар билан: «Ўла-ўлгунча биргамиз», деб битилган гилам ёнига турган катак-катак ҳамда қизил попукли икки жуфт мўъжаз тунги туфлиларни қўлини бигиз қилиб кўрсатарди. Кейин ҳамма дастурхонга юзланди. Чорб эса рафиқаси билан оний фурсатда тил бириктириб, орқа эшикдан жуфтакни ростлаб қолди ва эртасига тонгдагина, экспресс жўнаб кетишидан ярим соат бурун, лаш-лушларини олгани уйга кириб келди. Варвара Климовна тун узоғи ҳўнграб чиқди; қашшоқ мусофир ва адабиётчи Чорб унинг учун шубҳали нусха бўлган қайнотаси эса қизининг танловини, шаробга кетган харажатни, қўлини бурнига тиқиб қолаверган полицияни лаънатларди…

Тун парвонаси ўзини жаранглатиб чироққа урди. Чорб ҳам ўзини эшикка уриб, ташқарилади. Хотинининг қизлик уйи рўпарасида терак қуриб борар, барглари уруғи кўринадиган оқ узум тусида эди. Панжара ортида қайин танаси лип-лип кўзга ташланади — гўё қалин печак ғилофига ўранган — Чорб Россияда қайинларга печаклар чанг солмаслигини айтганди, хотини эса қайин баргларининг сарғиш ранги дазмолланган чойшабда қолган занг доғини эслатади, деганди. Йўлак четларида эман ва каштанлар турнақатор тизилган эди…

Ҳозир эса тунда ҳурпак каштанлар ҳашамат бериб турган бу кўчани аранг таниди. Шохдевор ортида таниш уй кўринди. Битта дераза ланг очилган, чироғи ёниқ экан. Оқсоч оёғини кериб оппоқ чойшабни ёяётибди. Чорб уни чақирди. Оқсоч шоша-пиша пешвоз чиқди. Варвара Климовнага айтганидай, гарчи боғ эшигини дарров очиб қўйган эса-да, Чорб йўлакда мум тишлаб тураверди. «Ялангбош эди, — деб гапириб берди оқсоч кейинроқ бекасига, — фонарь ёруғи пешонасига тушиб турарди, пешанасида реза-реза тер, сочлари ёпишиб қолган. Сизларни театрда, дедим ва нега бир ўзи келганини сўрадим. Кўзлари совуқ йилтилларди, соқоли ўсиб кетган. У секингина: «Қизлари бетоб эканини айтиб қўйинг», деди. Мен: «Қаерга жойлашдингиз?» деб сўрадим. У: «Ўша-ўша жойда», деди, кейин қўшиб қўйди: «Барибир эмасми? Эртага эрталаб кириб ўтаман». Мен кутиб туришни таклиф қилдим, лекин у миқ этмади, бурилди-да, кетиб қолди».

Шу тарзда Чорб ўзининг хотиралари ибтидосига қайтганди. Бу бир вақтнинг ўзида ҳам оғир, ҳам ширин синов эди. Мана, синов ҳам охирлаб қолди. Эр-хотинликнинг биринчи тунини ўтказишган ҳужрада бир оқшом ўтириб чиқса бўлгани, эртага эса синов ортда қолади ва марҳуманинг сиймоси тўла-тўкис қайта тикланади.

Хиёбондан меҳмонхонага қайтаркан, ўриндиқларда ғира-шира шарпаларни кўриб, туйқус англадики, қаттиқ чарчаганига қарамай, яланғоч лампочкали хонада бир ўзи ухлолмайди. Майдондан катта кўчага ўтди. Энди у нима қилишни билади. Аммо узоқ излади: шаҳар тинч-осуда, маъсум уй-қуда — муҳаббат деганлари пулга чақиладиган махфий тор кўча Чорбга номаълум эди. Товонлари зирқираб, қулоқлари шанғиллаб бир соат бесамар сандироқлаганидан сўнг тасодифан ўша кўчага кириб қолди ва ўзига чорлаган аёлнинг олдига дарров бора қолди.

Аёл бошини бир томонга қийшайтириб, сумкасини ликиллатиб: «Йигирма бешта бўлади», — деди.

Чорб бош ирғади. Кейинроқ унга разм солиб, гарчи ҳорғин кўринса-да, аёлнинг чакки эмаслигини, сочлари оқ-сариқ, чиройли турмакланганини пайқади.

Чорб аёлни жимгина хонасига етаклаб олиб кирди. Аёл ундан:

— Хамир учидан патир нима бўлади? — деб сўради.

Карахт ва паришонхотир Чорб унга бақрайиб, гап нимадалигини аранг англади.

Аёл пулни олиб, жо-бажо қилиб сумкасига солди ва енгил хўрсиниб қўйди. У кўз қири билан Чорбга назар ташлади ва ғамгинлигидан озроқ ҳайрон бўлди. Чорб тезгина ўзини диванга таппа ташлаб, деворга ўгирилиб олди.

«Бу қилиғи, афтидан, ноз-фироғи бўлса керак», — деб ўйлади аёл. Чорб аллақачон қотиб ухларди.

Аёл хонани кезинишга тушди. Дераза тагидаги сандиқнинг қопқоғи очиқлигини кўриб, чўккалади ва бир чеккадан титишга тушди. Қўлига аёл кишининг кўйлаги, пайпоғи, шойи латта-путталар илинди. Ҳиди бирам ёқимлики. Аёлнинг юраги орзиқиб кетди.

Аёл бир соатдан камроқ ухлади: аянчли қичқириқдан уйғониб кетди. Бақирган Чорб эди. У ярим тунда уй-ғониб, ёнбошига қараганди, ёнида ётган хотинни кўрдию чинқириб юборди. Аёл титраб-қақшаб чироқни ёққанида, Чорб чойшабга ўралашиб, деворга тиралиб ўтирарди. Юзини беркитиб олган панжалари орасидан битта кўзининг телбавор ёнгани кўринди. Кейин юзини очди-ю, аста-секин аёлни таниди.

Чорб енгил тортди. Тушундики, оғир синов ўтиб кетди. Кушеткага ўтиб ётди. Бундан ваҳимаси ошган аёл пойабзалининг тасмасини тақиб, шляпасини бошига илди.

Шу маҳал даҳлизда қадам товушлари эшитилди.

Югурдакнинг зорланган, умидсиз овози келди:

— Лекин у киши хоним билан, ахир…

Дарғазаб бўғиқ овоз ўзиникида туриб олди:

— Мен сизга нима деяпман, у — менинг қизим.

Қадам товушлари эшик тагида тинди. Кейин эшик тақиллади. Шунда аёл столдан сумкасини олиб, шахт билан эшикни очди. Қаршисида оғзи ланг очилган кекса жаноб турарди, орқасида тўладан келган, йиғлайвериб шишиб кетган, бошига ҳарир тўр ташлаб олган, ёши ўтиб қолган хоним мўраларди. Хонимнинг ортида эса ранги докадай оқариб кетган, кўзлари аланг-жаланг калтабақай югурдак оёқ учида туриб, аёлни имлади. Аёл унинг имосини тушуниб, даҳлизга лип этиб ўтди. Тонг қотган кекса жаноб аёлга бошини бурди, сўнгра ёнидаги хоним билан ичкарилади. Эшик ёпилди. Аёл билан югурдак эса бир-бирига қўрқиб қарашди ва энгашиб, эшикка қулоқ тутишди. Аммо ичкари жимжит эди. Ичкарида уч киши борлиги жуда ғалати. Ғинг деган товуш эшитилмади.

— Улар сукут сақлашяпти, — дея шивирлади югурдак ва кўрсаткич бармоғини лабига босди.

* Ҳикоянинг «Китоб дунёси» газетасида босилган варианти
** Пастор — протестант мазҳабидаги руҳоний (изоҳлар таржимонники).

Рус тилидан Саиджалол Саидмуродов таржимаси

Shu tarzda Chorb o‘zining xotiralari ibtidosiga qaytgandi. Bu bir vaqtning o‘zida ham og‘ir, ham shirin sinov edi. Mana, sinov ham oxirlab qoldi. Er-xotinlikning birinchi tunini o‘tkazishgan hujrada bir oqshom o‘tirib chiqsa bo‘lgani, ertaga esa sinov ortda qoladi va marhumaning siymosi to‘la-to‘kis qayta tiklanadi…

Vladimir NABOKOV
CHORBNING QAYTISHI*

Vladimir Naboov (10. 04.1899, Sankt-Peterburg — 2. 06.1977, Montryo, Shveysariya) — rus va ingliz tilida ijod qilgan atoqli yozuvchi. 1919 yili Rossiyani tark etgan. Bir muncha vaqt Yevropa davlatlarida, keyinchalik AQSHda, umrining so‘nggi yillarida Shveysariyada yashagan. Eng mashhur asarlari: “Mashenka”, “Lujin himoyasi”, “Qatlgohga taklif” (“O‘lim jazosiga taklif”), “O‘zga sohillar”, “Tuhfa” romanlaridir. Erotik hissiyotga to‘la “Lolita” romani jiddiy bahsu munozaralarga sabab bo‘lgan va yozuvchining nomini dunyo kitobxoniga tanitgan.
Shuningdek, adibning she’rlari, rus adabiyotiga bag‘ishlangan esselari, memuarlari, xususan, “Xotira, so‘yla” kitobi ham diqqatga sazovor asarlardir.

Er-xotin Kellerlar teatrdan kech chiqdi. Havosi andak rutubatli va mana, sakkiz asrdirki, ko‘ndalangiga mavj urmish ko‘lda ibodatxona aksi jimirlab turgan bu nemis shahrida Vagnerni sovuqqonligu nozik ta’b ila ijro etishar, tinglovchilarni burnidan buloq bo‘lguncha musiqaga to‘ydirishardi. Keller ayolini teatrdan to‘g‘ri o‘zining oq sharobi bilan ma’lumu mashhur oliftalar qovoqxonasiga olib bordi, tungi soat ikkidagina ichkarisi xira yoritilgan avtomobil ularni xilvat ko‘chalar bo‘ylab odmi hovlining temir darvozasi tagiga g‘izillatib eltib qo‘ydi. Prezident Kryugerga quyib qo‘ygandek o‘xshaydigan chorpaxil, keksa Keller ko‘cha chirog‘ining xira nurida yaproqlarning olachalpoq soya-lari o‘ynoqlayotgan yo‘lakka o‘tdi. Chiroq nuri bir zumga Kellerning ohorlangan ko‘ksiga, so‘ngra shisha munchoqning marjon-marjon nurlari erining ortidan avtomobildan tushayotgan rafiqasining bo‘liqqina oyog‘iga chang soldi. Dahlizda ularni oqsoch kutib oldi, chopib kelgancha, rangi-quti o‘chib Chorbning kelib-ketganini pichirlab aytdi. Varvara Klimovnaning lo‘ppi, hali ajin oralamagan yuzi uchdi, hayajondan qizarib ketdi:

— Chorb uni betob dedimi?

Oqsoch yanada past tovushda pichirladi. Keller go‘shtdor kafti bilan tukli movutini silagan bo‘ldi, chuqur ajin tushgan, pastki lablari cho‘chchaygan maymunsifat afti tumshaydi.

— Ertagacha kutolmayman-ku! Hoziroq o‘sha yoqqa otlanamiz, — boshini sarak-sarak qilgancha Varvara Klimovna to‘ng‘illadi va malla, yasama sochini berkitib turgan harir to‘rning uchidan ushlab turgan joyida aylandi. — Voy, Xudoyim-yey… Bekorga bir oydan beri xat-xabar kelmay qo‘ygan ekan-da.

Keller buklama silindrini mushtumi bilan bir urib to‘g‘riladi-yu, xirillab ruschaladi:

— Bu bolaning aqli jo-yidamas. Kasal odamni yana o‘sha jirkanch mehmonxonaga olib borishga qanday haddi sig‘di-a?..

Ammo ular qizimiz betob, deya adashgandi. Chorb uni betob deyish osonroq bo‘lgani uchun shunday yo‘l tutgandi. Aslida Chorb chet eldan yolg‘iz qaytgan va xotini o‘lganini, nega yozmaganini tushuntirish lozimligini endi anglagandi. Og‘ir, juda og‘ir. Qayg‘usini birov bilan bo‘lishmay, unga gard yuqtirmay, yolg‘iz o‘zi hasrat chekmoqchi bo‘lganini qanday tushuntirsin? Xotinining elektr toki zarbidan topgan o‘limi — ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan favqulodda hodisa, bunday pok-beg‘ubor o‘lim sira kuzatilmagan — eng shaffof nur taratayotganday tuyuldi.

Bahor kunlarining birida Nissadan o‘n chaqirim beridagi oppoq yastangan shosseda xotini hazil-huzul qilib bo‘ron ag‘anatgan simyog‘ochning hali tok uzilmagan simini ushlab olganidan beri butun dunyo Chorb uchun begonalashdi, tamom bo‘ldi, hatto yaqin o‘rtadagi qishloqqacha o‘z qo‘lida ko‘tarib borgan mayyit-da yot-begona, keraksizga aylandi. Jasadni tuproqqa qo‘yish kerak bo‘lgan Nissada sil kasaliga yo‘liqqan pastor1 o‘lim tafsilotlarini surishtirib behuda urindi — Chorb siniqqina kulib qo‘ydi, kun bo‘yi plyajdagi shag‘alga o‘rnashvolib, rangli toshchalarni u kaftidan bu kaftiga olib o‘ynab o‘tiraverdi, keyin dabdurustdan, dafn marosimini ham kutmasdan, xotini ikkalovi to‘y sayohati davomida ko‘rgan-bo‘lgan joylar orqali Germaniyaga qaytib ketdi.

U doimo eriga hamroh edi: baland poshnali etikchalarida chaqqon-chaqqon qadam tashlar, qo‘llari dam buta bargini uzib, dam qoyadevorni silab-siypab tinch turmas, bu qo‘llar yengil, o‘ynoqi, harakatchan edi. Tunlari toqat qilib bo‘lmaydi — uning xayoli vahimali tus olaveradi; Chorb uch haftalik sayohatda deyarli mijja qoqmadi va endilikda u bilan ilk bor uchrashib, bir yostiqqa bosh qo‘ygan shaharga, bultur kuzda ikkalovi jo‘nab ketgan vokzalga charchoqdan gandiraklab kirib keldi.

Tor ko‘chada, shahar operasi biqinida puturdan ketgan, uch qavatli, nojo‘ya ishlar amalga oshiriladigan, xonalari bir haftaga ham, bir soatga ham beriladigan, mehmonxona — suvoqlari ko‘chib tushgani bois jo‘g‘rofiy xaritadan farqi qolmagan, olachalpoq derazalaridagi dokalar yirtilgan va sira qulflanmaydigan, kishibilmas eshikli uy bor edi. Rangpar, betakalluf yugurdak Chorbni ilang-bilang, zax va karam hidi anqib turgan dahlizdan ergashtirdi. Chorb uning ortidan xonaga kirganda, xotini bilan ilk tunni birga o‘tkazgan hujrani darrov tanidi. O‘shanda xotiniga hammasi qiziq tuyulgandi. Varvara Klimovna esa yaqin dugonalarini ikkita-ikkitadan olib yangi kelin-kuyovga atalgan yotoqxonani ko‘rsatishga yetaklardi — mehri tovlanib-pichirlab, filday-filday par-to‘shaklarni, apelsin ranglarni, gotik uslubdagi harflar bilan: “O‘la-o‘lguncha birgamiz”, deb bitilgan gilam yoniga turgan katak-katak hamda qizil popukli ikki juft mo‘jaz tungi tuflilarni qo‘lini bigiz qilib ko‘rsatardi. Keyin hamma dasturxonga yuzlandi. Chorb esa rafiqasi bilan oniy fursatda til biriktirib, orqa eshikdan juftakni rostlab qoldi va ertasiga tongdagina, ekspress jo‘nab ketishidan yarim soat burun, lash-lushlarini olgani uyga kirib keldi. Varvara Klimovna tun uzog‘i ho‘ngrab chiqdi; qashshoq musofir va adabiyotchi Chorb uning uchun shubhali nusxa bo‘lgan qaynotasi esa qizining tanlovini, sharobga ketgan xarajatni, qo‘lini burniga tiqib qolavergan politsiyani la’natlardi…

Tun parvonasi o‘zini jaranglatib chiroqqa urdi. Chorb ham o‘zini eshikka urib, tashqariladi. Xotinining qizlik uyi ro‘parasida terak qurib borar, barglari urug‘i ko‘rinadigan oq uzum tusida edi. Panjara ortida qayin tanasi lip-lip ko‘zga tashlanadi — go‘yo qalin pechak g‘ilofiga o‘rangan — Chorb Rossiyada qayinlarga pechaklar chang solmasligini aytgandi, xotini esa qayin barglarining sarg‘ish rangi dazmollangan choyshabda qolgan zang dog‘ini eslatadi, degandi. Yo‘lak chetlarida eman va kashtanlar turnaqator tizilgan edi…

Hozir esa tunda hurpak kashtanlar hashamat berib turgan bu ko‘chani arang tanidi. Shoxdevor ortida tanish uy ko‘rindi. Bitta deraza lang ochilgan, chirog‘i yoniq ekan. Oqsoch oyog‘ini kerib oppoq choyshabni yoyayotibdi. Chorb uni chaqirdi. Oqsoch shosha-pisha peshvoz chiqdi. Varvara Klimovnaga aytganiday, garchi bog‘ eshigini darrov ochib qo‘ygan esa-da, Chorb yo‘lakda mum tishlab turaverdi. “Yalangbosh edi, — deb gapirib berdi oqsoch keyinroq bekasiga, — fonar yorug‘i peshonasiga tushib turardi, peshanasida reza-reza ter, sochlari yopishib qolgan. Sizlarni teatrda, dedim va nega bir o‘zi kelganini so‘radim. Ko‘zlari sovuq yiltillardi, soqoli o‘sib ketgan. U sekingina: «Qizlari betob ekanini aytib qo‘ying”, dedi. Men: “Qayerga joylashdingiz?” deb so‘radim. U: “O‘sha-o‘sha joyda”, dedi, keyin qo‘shib qo‘ydi: “Baribir emasmi? Ertaga ertalab kirib o‘taman”. Men kutib turishni taklif qildim, lekin u miq etmadi, burildi-da, ketib qoldi».

Shu tarzda Chorb o‘zining xotiralari ibtidosiga qaytgandi. Bu bir vaqtning o‘zida ham og‘ir, ham shirin sinov edi. Mana, sinov ham oxirlab qoldi. Er-xotinlikning birinchi tunini o‘tkazishgan hujrada bir oqshom o‘tirib chiqsa bo‘lgani, ertaga esa sinov ortda qoladi va marhumaning siymosi to‘la-to‘kis qayta tiklanadi.

Xiyobondan mehmonxonaga qaytarkan, o‘rindiqlarda g‘ira-shira sharpalarni ko‘rib, tuyqus angladiki, qattiq charchaganiga qaramay, yalang‘och lampochkali xonada bir o‘zi uxlolmaydi. Maydondan katta ko‘chaga o‘tdi. Endi u nima qilishni biladi. Ammo uzoq izladi: shahar tinch-osuda, ma’sum uy-quda — muhabbat deganlari pulga chaqiladigan maxfiy tor ko‘cha Chorbga noma’lum edi. Tovonlari zirqirab, quloqlari shang‘illab bir soat besamar sandiroqlaganidan so‘ng tasodifan o‘sha ko‘chaga kirib qoldi va o‘ziga chorlagan ayolning oldiga darrov bora qoldi.

Ayol boshini bir tomonga qiyshaytirib, sumkasini likillatib: “Yigirma beshta bo‘ladi”, — dedi.

Chorb bosh irg‘adi. Keyinroq unga razm solib, garchi horg‘in ko‘rinsa-da, ayolning chakki emasligini, sochlari oq-sariq, chiroyli turmaklanganini payqadi.

Chorb ayolni jimgina xonasiga yetaklab olib kirdi. Ayol undan:

— Xamir uchidan patir nima bo‘ladi? — deb so‘radi.

Karaxt va parishonxotir Chorb unga baqrayib, gap nimadaligini arang angladi.

Ayol pulni olib, jo-bajo qilib sumkasiga soldi va yengil xo‘rsinib qo‘ydi. U ko‘z qiri bilan Chorbga nazar tashladi va g‘amginligidan ozroq hayron bo‘ldi. Chorb tezgina o‘zini divanga tappa tashlab, devorga o‘girilib oldi.

“Bu qilig‘i, aftidan, noz-firog‘i bo‘lsa kerak”, — deb o‘yladi ayol. Chorb allaqachon qotib uxlardi.

Ayol xonani kezinishga tushdi. Deraza tagidagi sandiqning qopqog‘i ochiqligini ko‘rib, cho‘kkaladi va bir chekkadan titishga tushdi. Qo‘liga ayol kishining ko‘ylagi, paypog‘i, shoyi latta-puttalar ilindi. Hidi biram yoqimliki. Ayolning yuragi orziqib ketdi.

Ayol bir soatdan kamroq uxladi: ayanchli qichqiriqdan uyg‘onib ketdi. Baqirgan Chorb edi. U yarim tunda uy-g‘onib, yonboshiga qaragandi, yonida yotgan xotinni ko‘rdiyu chinqirib yubordi. Ayol titrab-qaqshab chiroqni yoqqanida, Chorb choyshabga o‘ralashib, devorga tiralib o‘tirardi. Yuzini berkitib olgan panjalari orasidan bitta ko‘zining telbavor yongani ko‘rindi. Keyin yuzini ochdi-yu, asta-sekin ayolni tanidi.

Chorb yengil tortdi. Tushundiki, og‘ir sinov o‘tib ketdi. Kushetkaga o‘tib yotdi. Bundan vahimasi oshgan ayol poyabzalining tasmasini taqib, shlyapasini boshiga ildi.

Shu mahal dahlizda qadam tovushlari eshitildi.

Yugurdakning zorlangan, umidsiz ovozi keldi:

— Lekin u kishi xonim bilan, axir…

Darg‘azab bo‘g‘iq ovoz o‘zinikida turib oldi:

— Men sizga nima deyapman, u — mening qizim.

Qadam tovushlari eshik tagida tindi. Keyin eshik taqilladi. Shunda ayol stoldan sumkasini olib, shaxt bilan eshikni ochdi. Qarshisida og‘zi lang ochilgan keksa janob turardi, orqasida to‘ladan kelgan, yig‘layverib shishib ketgan, boshiga harir to‘r tashlab olgan, yoshi o‘tib qolgan xonim mo‘ralardi. Xonimning ortida esa rangi dokaday oqarib ketgan, ko‘zlari alang-jalang kaltabaqay yugurdak oyoq uchida turib, ayolni imladi. Ayol uning imosini tushunib, dahlizga lip etib o‘tdi. Tong qotgan keksa janob ayolga boshini burdi, so‘ngra yonidagi xonim bilan ichkariladi. Eshik yopildi. Ayol bilan yugurdak esa bir-biriga qo‘rqib qarashdi va engashib, eshikka quloq tutishdi. Ammo ichkari jimjit edi. Ichkarida uch kishi borligi juda g‘alati. G‘ing degan tovush eshitilmadi.

— Ular sukut saqlashyapti, — deya shivirladi yugurdak va ko‘rsatkich barmog‘ini labiga bosdi.

* Hikoyaning “Kitob dunyosi” gazetasida bosilgan varianti
** Pastor — protestant mazhabidagi ruhoniy (izohlar tarjimonniki).

Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi