14 асрнинг 90-йиллари ўрталарига келиб темурийлар салтанатида ижтимоий-сиёсий танглик кучая бошлайди. Темурийлар хонадонида ҳукмдор ўғиллари ўртасида юзага келган зиддиятлар эса бу тангликни янада кучайтиради. Ҳар бир шаҳзоданинг ўз тарафдорлари бўлиб, уларни муросага келтириш кўп вақт Алишер Навоий зиммасига тушар эди. Бош вазир Низомулмулк эса 1496—97 йилларда бу оилавий можароларда бир томонлама ҳаракат қилиб, Музаффар Мирзонинг онаси — Хадича бегимга ён босади. Шу асосда Ҳусайн Бойқаро билан Астрободда ҳокимлик қилаётган Бадиуззамон ўртасида ҳарбий тўқнашув юз берди. Саройдаги фитна, жумладан, Низомулмулкнинг қабиҳлиги натижасида Бадиуззамоннинг ўғли, Ҳусайн Бойқаронинг энг севимли набираси, Навоийнинг эса ихлос қўйган шогирди Мўмин Мирзо фожиали ўлдирилади.

Бу қонли воқеалар рўй берган маъшум кунларда Навоий давлат ишлари билан Машҳадда эди. Шоир даҳшатли хабардан қаттиқ ларзага тушди. “Шайх Маждиддин Бағдодийнинг Хоразмшоҳ Муҳаммад томонидан қатл этилиши Чингизхон томонидан қирғинни бошлаб берган бўлса, Мўмин Мирзонинг ўлдирилиши ҳам худди шундай бўлажак”, деб бир неча бор такрорлаганини тарихчи Хондамир эслатиб ўтган.

Шунингдек, саҳифада Урфон Отажоннинг «Мўмин мирзо» қиссаси асосида тайёрланган радиоспектакль билан танишасиз. Мазкур радиоспектаклнинг электрон файлини сайтга тақдим этган тарихчи дўстимиз Искандар Мадғозиевга миннатдорчилик билдирамиз ва рамазон кунлари қутлуғ келишини тилаб қоламиз

Абдулла ОРИПОВ
МЎМИН МИРЗО ҲАҚИДА ИККИ ШЕЪР

МЎМИН МИРЗО

Ҳазрат Навоийнинг назари тушган,
Юрагида балки шеър қони жўшган,
Ғунчадек қалбида оҳи увишган,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Қўлингга солишар тилладан занжир,
Шаҳзода йигитга ҳурмат бу, ахир!
Бу нечук қабоҳат, бу нечук таҳқир,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Тўрингда ўт ёнгур амирлар худбин,
Билганлар на номус, на виждон, на дин.
Майпараст бобонг ҳам букибди қаддин,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Сенга салтанатнинг қандай дахли бор,
Сен-ку масум гўдак, покиза дилдор.
Олим бўлармидинг, балки санъаткор,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Укам ёвузларнинг топганлари шу,
Ўз ўғлин ит бўлиб қопганлари шу,
Ўз қалбин кафанлаб ёпганлар шу,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Топганлари заҳар, тўкканлари қон,
Қандай замон экан, дўстлар, бу замон.
Болам деб, оҳ чекар Бадиуззамон,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Сен-ку йўқсан, аммо қотиллар яшар,
Ҳамон гўдакларга қилич қайрашар,
Қачон пок бўларкан булардан Башар,
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

Беш юз йил бирида эсладим бирпас,
Лекин бу беҳуда мотаминг эмас,
Қалбимни ўртада аллақандай сас….
Мўмин Мирзо, укам, сени ўлдирдилар.

1971

БОЙҚАРО

Кошонанинг кўркам боғида
Савлат тўкиб, амирлар аро,
Чоғир ҳўплаб гоҳи-гоҳида,
Ош ер эди султон Бойқаро.

Бирданига қисилди кўкрак,
Бирданига йўқолди ором.
Бир луқма ош – ичида сўнгак,
Томоғига тиқилди, тамом.

Аҳли табиб шу заҳот боқиб,
Афсунгарлар бўлдилар гирён.
Кўзда ёши дарёдек оқиб,
Аранг нафас оларди султон.

Ою йиллар ўтдилар секин,
Юрт ҳам бунга кўникди ҳатто.
Баъзи дард бор, ўлдирмас, лекин
Ҳамроҳ бўлар Маҳшаргача то.

Эшитган дўст албат қон ютган,
На ғанимлар бундан ризодир.
Бу – султоннинг ўзи қатл этган
Набираси Мўмин Мирзодир.

26.05.2015

14 asrning 90-yillari o‘rtalariga kelib temuriylar saltanatida ijtimoiy-siyosiy tanglik kuchaya boshlaydi. Temuriylar xonadonida hukmdor o‘g‘illari o‘rtasida yuzaga kelgan ziddiyatlar esa bu tanglikni yanada kuchaytiradi. Har bir shahzodaning o‘z tarafdorlari bo‘lib, ularni murosaga keltirish ko‘p vaqt Alisher Navoiy zimmasiga tushar edi. Bosh vazir Nizomulmulk esa 1496—97 yillarda bu oilaviy mojarolarda bir tomonlama harakat qilib, Muzaffar Mirzoning onasi — Xadicha begimga yon bosadi. Shu asosda Husayn Boyqaro bilan Astrobodda hokimlik qilayotgan Badiuzzamon o‘rtasida harbiy to‘qnashuv yuz berdi. Saroydagi fitna, jumladan, Nizomulmulkning qabihligi natijasida Badiuzzamonning o‘g‘li, Husayn Boyqaroning eng sevimli nabirasi, Navoiyning esa ixlos qo‘ygan shogirdi Mo‘min Mirzo fojiali o‘ldiriladi.

Bu qonli voqealar ro‘y bergan ma’shum kunlarda Navoiy davlat ishlari bilan Mashhadda edi. Shoir dahshatli xabardan qattiq larzaga tushdi. “Shayx Majdiddin Bag‘dodiyning Xorazmshoh Muhammad tomonidan qatl etilishi Chingizxon tomonidan qirg‘inni boshlab bergan bo‘lsa, Mo‘min Mirzoning o‘ldirilishi ham xuddi shunday bo‘lajak”, deb bir necha bor takrorlaganini tarixchi Xondamir eslatib o‘tgan.

Shuningdek, sahifada Urfon Otajonning “Mo‘min mirzo” qissasi asosida tayyorlangan radiospektakl bilan tanishasiz. Mazkur radiospektaklning elektron faylini saytga taqdim etgan tarixchi do‘stimiz Iskandar Madg‘oziyevga minnatdorchilik bildiramiz va ramazon kunlari qutlug‘ kelishini tilab qolamiz

Abdulla ORIPOV
MO‘MIN MIRZO HAQIDA IKKI SHE’R

MO‘MIN MIRZO

Hazrat Navoiyning nazari tushgan,
Yuragida balki she’r qoni jo‘shgan,
G‘unchadek qalbida ohi uvishgan,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Qo‘lingga solishar tilladan zanjir,
Shahzoda yigitga hurmat bu, axir!
Bu nechuk qabohat, bu nechuk tahqir,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

To‘ringda o‘t yongur amirlar xudbin,
Bilganlar na nomus, na vijdon, na din.
Mayparast bobong ham bukibdi qaddin,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Senga saltanatning qanday daxli bor,
Sen-ku masum go‘dak, pokiza dildor.
Olim bo‘larmiding, balki san’atkor,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Ukam yovuzlarning topganlari shu,
O‘z o‘g‘lin it bo‘lib qopganlari shu,
O‘z qalbin kafanlab yopganlar shu,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Topganlari zahar, to‘kkanlari qon,
Qanday zamon ekan, do‘stlar, bu zamon.
Bolam deb, oh chekar Badiuzzamon,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Sen-ku yo‘qsan, ammo qotillar yashar,
Hamon go‘daklarga qilich qayrashar,
Qachon pok bo‘larkan bulardan Bashar,
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

Besh yuz yil birida esladim birpas,
Lekin bu behuda motaming emas,
Qalbimni o‘rtada allaqanday sas….
Mo‘min Mirzo, ukam, seni o‘ldirdilar.

1971

BOYQARO

Koshonaning ko‘rkam bog‘ida
Savlat to‘kib, amirlar aro,
Chog‘ir ho‘plab gohi-gohida,
Osh yer edi sulton Boyqaro.

Birdaniga qisildi ko‘krak,
Birdaniga yo‘qoldi orom.
Bir luqma osh – ichida so‘ngak,
Tomog‘iga tiqildi, tamom.

Ahli tabib shu zahot boqib,
Afsungarlar bo‘ldilar giryon.
Ko‘zda yoshi daryodek oqib,
Arang nafas olardi sulton.

Oyu yillar o‘tdilar sekin,
Yurt ham bunga ko‘nikdi hatto.
Ba’zi dard bor, o‘ldirmas, lekin
Hamroh bo‘lar Mahshargacha to.

Eshitgan do‘st albat qon yutgan,
Na g‘animlar bundan rizodir.
Bu – sultonning o‘zi qatl etgan
Nabirasi Mo‘min Mirzodir.

26.05.2015