«Ҳар бир ёзувчининг қандайдир ўзигагина хос жиҳати бўлади. Кимдир сюжет топишга уста, кимдир ноёб характерлар яратишга моҳир, бошқалари асар воқеаларини заргарона теришда тенги йўқ. Менинг энг яхши кўрган қуролим — юмор» (Шароф Бошбеков билан суҳбатдан.1991 й).

Шароф БОШБЕКОВ
ФАЛАКНИНГ ГАРДИШИ
Киноқисса

---

Истеъдодли драматург Шароф Бошбеков 1951 йили Самарқандда дунёга келган. У aдабиётнинг қутлуғ даргоҳига 80-йилларнинг бошларида қадам қўйган. Дастлаб ҳикоя жанрида ўз истеъдодини синаб кўрган.Унинг «Г» варианти» (1981), «Ғурур» (1982) «Жумбоқ» (1986) каби ҳикоялари юзага келган. Шундан сўнг унинг ранг-баранг мавзудаги саҳна асарлари яратилди.

У «Тушов узган тулпорлар» (1983) ҳамда «Эшик қоққан ким?» (1987) каби комедия, «Темир хотин» (1989), «Қасосли дунё» қисқа метражли фильм сценарийсини ёзди. Шунингдек, «Эски шаҳар гаврошлари» (1998) каби жиддий комедия яратди. Сўнгги вақтда унинг «Тақдир эшиги» драмаси майдонга келди. Айниқса, «Темир хотин» пьесаси адибга катта шуҳрат келтирди.

Унда фан-техника ривожи даврида инсон онги, дунёқараши, руҳиятида содир бўлаётган жиддий ўзгаришлар ҳажвий йўсинда умумлаштириб берилган. Адибнинг шу асари асосида кинофильм ҳам яратилди (1990). Шунингдек, у «Шариф ва Маъруф», «Юзсиз» (1993), «Тилла бола» (1994) каби фильмларнинг сценарийларини ёзишда ҳам иштирок этди. У «Масхарабоз» (1996), «Фарҳод ва Ширин» фильмларининг сценарийсини ёзиш баробарида режиссёр сифатида ҳам ижод қилди. «Чархпалак» номли 60 лавҳали видеофильмни ҳам яратди. Шунингдек, «Тентак фаришталар» (1995), «Зўрдан зўр чиқса» (1996) каби саҳна асарларини ёзди. Унинг «Темир хотин» асари 1989 йилда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг М. Шайхзода номидаги йиллик мукофотига лойиқ деб топилди. 1990 йилда эса унга Ҳамза номидаги Республика Давлат мукофоти берилди. У «Меҳнат шуҳрати» ордени билан тақдирланган.

Шароф Бошбеков 2022 йилнинг 26 январида 71 ёшида вафот этди.

---

   Учта шарпа секин девор ошиб тушди. Эҳтиётлик билан оёқ учида юриб, ҳовлини кесиб ўтишди.
Айвонга кираверишда бир неча оёқ кийимлари тартиб билан териб қўйилган. Орасида болалар пояфзали ҳам бор.
Оғрилар ичкарига кириб, кўзи қоронғиликка ўргангунча тек қотиб туришди.
Икки чеккада эр-хотин ётишибди. Ўртада тўртта бола. Хотиннинг ёнида бешик. Ҳаммаси донг қотиб ухлаб ётибди.

Шу пайт бешик қимирлаб, ичидаги бола безовталана бошлади.
Шарпалар бошидан ҳуши учиб, тахта бўлиб қолишди. Биттаси — уларнинг каттаси бўлса керак — ёнидаги шеригига «бешикни йўқот» дегандай ишора қилди. Шериги секингина кўтариб, оёқ учида юрганича бешикни олиб чиқиб кетди.

Айвоннинг зинасидан авайлабгина кўтариб тушди. Секин олиб бориб, ҳовлидаги дарахтнинг тагига эҳтиётлик билан қўйди. Шерик деганимиз ёши йигирма беш ёшлар атрофида, қотмадан келган, қирра бурун Шавкат исмли ўғри эди. У тайинли бир жойда ишламас, қўни-қўшниларнинг майда-чуйдасини ўғирлаб тирикчилик ўтказарди. Бориб-бориб йирикроқ «иш»га ўтди — одамларнинг уй-жойи, мол-ҳолини ўғирлайдиган бўлди.

Бешикни қўйиши ҳамон аввалига ер тагидан бўғиқ гулдирак эшитилди, кейин ўз-ўзидан ҳамма йўқ титрай бошлади. Шавкат қўрққанидан дарахт танасига маҳкам ёпишиб олди. Кутилмаганда иморатлар бирин-кетин қулаб, борлиқни чанг-тўзон қоплади. Дов-дарахтлар нотабиий қийшайиб у ёқдан-бу ёққа бориб келарди. Ҳозиргина у ўғриликка тушмоқчи бўлиб турган уй Шавкатнинг шундоққина кўз ўнгида қулаб, ер билан яксон бўлди. Ичкаридагилар: чақалоқнинг ота-онаси, опа-акалари, Шавкатнинг иккита шериги ҳам қулаб тушган том тагида қолиб кетди…

Она-табиат гўдакни аягандай, бешик оҳиста чайқалиб, тебраниб турарди. Бу ҳол шу қадар тез содир бўлдики, Шавкат бирон нима тушунишга ҳам улгурмади. Тушунганида эса даҳшатдан тошдай қотиб қолди. Нима қилишини билмай, довдираганича ҳозиргина уй турган жой томон бир-икки қадам ташлади. Иморат остида қолиб кетганларга ёлғиз ўзи ёрдам бера олишига кўзи етмай, атрофга илинж билан боқди.
Бутун шаҳар тўзон ичида қолган эди.
Нимадир эсига тушиб, шитоб билан югуриб кетди…

Ағдарилиб ётган симёғочлар, қулаб тушган дарахтлар, пачоқланган енгил машиналар оралаб югуриб бораётган Шавкат тинмай пичирларди:
— Ботиржон, болам!.. Сурайё, жоним!.. Кўз очиб кўрганим!.. Ишқилиб омон бўлинглар!.. Ахир бу дунёда сизлардан бошқа кимим бор? Э, худойим, ўғлим билан хотинимни ўзинг паноҳингда сақла!..

Узоқ югурди у. Саросимада у ёқдан-бу ёққа бемақсад чопиб юрган одамларга урила-урила, нималаргадир қоқилиб-суқилиб, ҳеч нарсага қарамасдан олға интилади…
Ниҳоят, мўлжаллаган жойига етиб келди. қараса…ҳовлисидан ном-нишон йўқ! Фақат дарахтларгина мунгли қийшайиб турибди. У додлаб юборди. Фарёди бутун шаҳарни тутиб кетгандай бўлди гўё. Ётоқхонани чамалаб, қўлига илашган шифер парчаси билан жазавага тушиб қазий бошлади. Шифер синиб кетди. Сўнгра қўли, тирноқлари билан титраб-қақшаб қазишда давом этди. Эксковаторга ҳам кўплик қиладиган ғишт ва ёғоч уюмларига қараб туриб, чорасизликдан инграб юборди.

Ёғоч тўсинлар орасидан ойнаси дарз кетган ромли сурат топиб олди.
Унда Шавкат, хотини Сурайё ва уч-тўрт ёшлардаги ўғли — Ботир кулиб туришибди.
Суратни қўлида кўтарганича, негадир, у ёқдан-бу ёққа изиллаб югура бошлади. Сўнг ҳолдан тойиб, умидсизлик билан ўтириб қолди.
Ховли бурчагида ўғлининг уч ғилдиракли велосипедига кўзи тушиб, фиғони баттар фалакка чиқди.
Ақлдан озадиган даражага етди. Кўз ёши тугаган — энди унинг йиғиси кўпроқ хиргойига ўхшаб кетарди. Сочига қиров тушди. Эси оғиб қолган — қаёққа кетаётганини ўзи ҳам билмасди.

Тонг ёриша бошлади. Кўчаларда аллақачон «Тез ёрдам», милиция, ўт ўчириш машиналари ҳаракатга келган. Унда-бунда булдозер, эксковаторлар кўринади…Ҳарбий қисмлар ҳам танклари билан ёрдамга чиққан…
Шохи чиқиб кетган троллейбуслар…
Ҳаракатдан тўхтаган трамвайлар тизилишиб турибди…

Бутун шаҳар арининг уясидек қайнайди.
Шавкат ҳардамхаёллик билан кетиб боряпти. Атрофдаги шунча шовқинни ёриб, қаердандир чақалоқиинг йиқлаган овози келди. У ўз хаёли билан бўлиб эшитмади. Бола чинқириб йиғларди. Ниҳоят, тўхтаб қулоқ солди – йиғи жуда яқиндан келаётган эди. Шавкат тентираб-тентираб ҳали ўзи ўғриликка тушган ҳовлига келиб қолибди. Ва бирдан ўзи олиб чиқиб қўйган бешикка кўзи тушиб, ҳайратдан тош бўлиб қотиб қолди.

Бешик Шавкат қандай қўйиб кетган бўлса шундоқ турибди. Фақат устидаги ёпинчиқни чанг қоплаган. Чақалоқ — тонгги салқинда совуқ қотганми, ё қорни очганми – биғиллаб йиғларди.

Шавкат уқувсизлик билан уни бешиклан ечиб олди-да, ўрагани нарса қидириб атрофга аланглади. Ҳеч нарса тополмагач, бешик устига ёпилган ёпинчиққа чақалоқни шоша-пиша ўраганича, ғишт уюмларидан ҳатлаб катта кўчага чиқиб олди.
Энди кўчада одам кўпайиб қолган. Бир-биридан кўнгил сўраган, зилзила оқибатлари ва тафсилотлари билан ўртоқлашган, ҳамдардлик билдирган ва ҳоказо. Ҳаммаёқда ваҳима ва саросималик…
Шавкат болани бағрига босганича одамлар оралаб кетиб боряпти. Гўдак унинг иссиқ бағрида ором топгандай йиғидан тўхтади.

У телбанамо кайфиятда бир нималарни пичирлар, ногоҳ тўхтаганича бир нуқтага тикилиб қолар, озгина шовқиндан ҳам чўчиб тушарди. У катта кўчадан кетиб бораркан, «Бинафша кафеси» деган ёзувга кўзи тушди. «Ф» қарфи қийшайиб қолган. Калласида беихтиёр «Бинафша кафеси», «Бинафша кафеси» деган ўй чарх ура бошлади. Чақалоқнинг энди ростакам қорни очди шекилли, яна ғингший бошлали. Шавкат уни қўлида тебратиб овутар экан, оғзидан беихтиёр «Алла-ё, Бинафша кафеси, алла» деган сўзлар чиқиб кетди.
— Болангизнинг қорни очган кўринади, — деди бир аёл. — Анави ерда «роддом» бор, уларда сут бўлади.
Шундай деб аёл шошганича йўлида давом этди.

Аёл кўрсатган «роддом» эски, Николай замонида қурилган қизил ғиштли иморат бўлиб, у ерда ҳам аҳвол шу — каравот ва бошқа жиҳозларни ташқарига олиб чиқаётган ҳамширалар, бир қўлида чақалоқини, иккинчисида чойнак-пиёла ўралган тугунини кўтариб олган аёллар…

Шавкат биғиллаб йиғлаётган чақалоқни бағрига босганича рўйхатхона дарчасига рўпара бўлди.
— Синглим, — деди у хушрўйгина навбатчи ҳамширага.
— Манавини кўриб беринг, таги ҳўл бўлганми, қорни очганми…ҳамшира индамай болани олиб, ечиб кўрди.
— Тагимизам ҳўл бўпти. Қорнимизам очибли, — деди ҳамшира чақалоқни эркалаб. — Ҳозир тўғрилаймиз…

Бешик ёпгичини олиб ташлаб, эскироқ адиёлга қайта йўргаклади, шкафчадан учига сўрқич кийдирилган сутли шишани олиб келди.
— Манг… — деб у шишани Шавкатга узатди. Ўзи столга бориб ўтирди. — Бу қизалоқнинг исми нима экан?
Шавкат шишани яқинлаштириши ҳамон чакалоқ очкўзлик билан чапиллатиб эма кетди. Шавкат чақалоқнинг юзига биринчи марта дурустроқ қаради. Унинг шишасини биров олиб қўядигандек жон-жаҳди билан эмаётганини кўриб, бугун илк маротаба кулимсиради ва меҳри товланиб қараб қолди.
— қизчангизнинг исми нима, деяпман, — такрорлади ҳамшира. — Мен ёзиб қўйишим керак.

— А?.. «Бинафша кафеси»… — деб юборганини ўзи ҳам билмай қолди Шавкат.
— Хўп, Бинафша. Фамилияси?
— А?.. Кимни?..
— Ўзингизнинг болангизми ахир?

Шавкат ўзини йўқотиб, довдирганча секин «йўқ.» деди, лекин тасдиқ маъносида бош ирғади.
— Бўпти-да, — деди ҳамшира унинг мужмаллигидан ғашланиб. — Сизнинг фамилиянгиз нима?
— Жалилов…ҳамшира дафтарга «Жалилова Бинафша» деб ёзиб қўйди.
— Онаси қаерда? — деди ҳамшира дафтардан бош кўтармай.

Шавкат жим. Ютиниб олди. Кўзларида ёш ўйнади. Ҳамшира унинг аҳволини кўриб, ҳамдардлик билдирди:
— Тушунаман… бандалик-да… — деди у ўзиям йиғлаб юборгудай бўлиб. — Нима қиламиз — кўпга келган тўй…
Болани нима қиласиз, ташлаб кетасизми? Бу ерда ҳамма шароит бор, ҳарқалай, эмизикли нарса…

Тўсатдан Шавкатнинг ғазаби қайнаб, йиғламсираганича бақира кетди:
— Нега ташлаб кетарканман, а, нега ташлаб кетарканман/! Ахир бу ёруғ жаҳонда шундан бошқа ҳеч кимим йўқ-ку!.. Ўйлаб гапиряпсизми, қандай ташлаб кета-а-ай?! ҳамшира унинг бунчалик куйинишини кутмаган эди — қўрқиб кетди.
— Мен… ҳалиги… «Ташлаб кетасиз»мас, «топшириб кетасизми» демоқчийдим… Ҳар куни келиб кўриб кетишингиз мумкин. Бу вақтинчалик, албатта. Озгина суяги қотиб, у-бу нарса ея бошлаганидан кейин опкетаверасиз. Нима бўлгандаям, эркак кишисиз, қийналиб қоласизми, дейман-да…

Шавкат болани бағрига босганича кўчада кетиб борар экан, ўзича тўнғилларди:
— Ташлаб кетасиз дейдими, а, болам? Айтдим, нега ташлаб кетар эканман, дедим!.. Ўзинг эшитдинг-ку… Э, ҳамшира бўлган сени…

* * *

Шавкатнинг ижарадаги уйи. Бу файзсиз ва кўримсиз хонада битта сим каравотдан бошқа ҳеч вақо, ҳатто ўтиришга стул ҳам йўқ. Ерга эски газеталар тўшалган. Бурчакда кийим-кечаклар ўралган тугун турибди.

Бинафша каравотда «га-га, гу-гу»лаб ётибди.
Шавкат ерда чордана қурганича ўша ойнаси дарз кетган суратга тикилиб ўтирибди. Суратдан кўз узмаган кўйи ўрнидан туриб, девор ёнига борди.
— Манави ерга қоқсак нима дейсан? — деб сўради у Бинафшадан. – қалай?.. Пастроқми?.. қараб тур, қийшиқ бўп қолса айтасан…
Суратни деворга қоқиб қўйди.
— Манави ойинг… — деди у Сурайёни кўрсатиб. -Манависи Ботир аканг… Сендан уч ёш катта… Ботирим..

Тўрт йил деганда худойимдан тилаб олганим… – Шундай деб Ботирнинг юзини силаб қўйди. — Бир куни ёғоч самосвал опкелдим. Ойлик олгандим… — Шундай деб, негадир, қизариб кетди. – ғилдирагиям ёғоч, рулиям ёғоч, чироқлариям ёғоч. Ким билади дейсан, шунақасидан опман-да… Ботир акангнинг севинганини кўрсанг! Деразадан қараб турган эканми, ўзиям снаряддай отилиб чиқди-ёв! Юраги ёрилгудай бахтли бўп кетди… Мен кутмовдим, ўзимни йўқотиб, довдираб қолдим. Бола халқини бахтли қилиш шунчалар осон, деб сира ўйламовдим…

У бу гапларни қийналиб, азоб билан айтди. Бинафшадан уялгандай юзини четга бурди. Чунки сассиз йиғлаётган эди У-Каравотга келиб ўтирганча бирпас қизига жилмайиб қараб турди. Кейин гапида давом қилди:
— Етимлик нима — мендан сўрайвер. Кўча-кўйда қандайдир болага кўзим тушса, етим ўтган болалигим эсимга тушиб, ғалати бўпкетаман… Ота-онам кўча бўлди, дўстим — кўча, душманим — кўча… Хуллас, мени кўча тарбиялади, ўқитди, одам қилди… Мана энди сен борсан. Мен сен туфайли ажалдан қутулиб қолдим, бўлмаса Қодир билан Ҳотамга ўхшаб… Мени сен қутқариб қолдинг ва… икковимизниям хеч кимимиз йўқ… Умр фойдага қолди… Шунинг учунам яшаймиз, қизим! қисматга қасдма-қасдига яшаймиз!..

Шу пайт бош қаҳрамоннинг ички изтироб ва туғёнлари ифодаланган қўшиқ бошланади:

Гуллар тутдим қўлингга — топганим шудиргина,
Орзулар дув тўкилди — эканми тутунгина.

Дилимни бердим дилга -вафоси бутунгина,
Айт, қисмат, не қасдинг бор -шивирпаб секингина.

Яшаб ўтдим оламдан — камтарин, фақиргина,
Гоҳида серсув бўлиб, гоҳида тақиргина.

Чарчадим бу дунёдан, олдингда чақиргин-а,
Айт, қисмат, не қасдинг бор — шивирпаб секингина.

Бўлсин, болам, дунёда бардошинг метингина,
Бўрига ўлжа эмиш қўзичоқ — текингина.

Икки дунё оралаб излайин — бекингин-а,
Айт, қисмат, не қасдинг бор -шивирлаб секингина.

Қўшиқ асносида қуйидаги кадрлар кўрсатилади:

Эшик тагида Шавкат бетоқат бўлиб кимнидир кутяпти. Ниҳоят, эшик очилиб, чақалоқ кўтарган бир келинчак кўринди. Болани унга берар экан, ярим очиқ кўкрагини шоша-пиша бекитди. Шавкат миннатдорчилик билдира-билдира хурсанд кайфиятда чиқиб кетди…

Шавкатнинг хонаси. Каравотда Бинафша пишиллаб ухлаб ётибди…
У ерда ўтирганича қатор териб қўйилган шишаларга сут қуйяпти…Ювилган таглик ва иштончаларни балкондаги дорга ёйяпти…Уйда қадам босгани жой йўқ — ҳамма ёқ ўйинчоқ. Шавкат Бинафша билан ўйнаяпти…Кўчада эски, ғилдираги ғийқиллаб қолган болалар аравачасида Бинафшани сайр қилдириб юрибди…
Шавкат қизини қўлида эркалаб ирғитаяпти. Бинафша қиқирлаб кулади. Ҳар ирғитганда бола улғая бошлайди…

* * *

Субтитр: «Орадан етти йил ўтди»

Кўп қаватли уйлар орасидаги наридан-бери қурилган қўлбола стадионда ўн чоқли олам тўпланган. Кўпчилиги аёллар, эркаклардан бир-иккитагина. Ўртада Шавкат ташвиқот қиляпти:
— Ўртоқлар! Мен «Санепидстансия» вакилиман. Ҳаммангларга яхши таниш бир жонзод бор. Ундан безор бўлмаган инсон йўқ. Бу газанданинг исми-шарифи — «таракан»!

Шу пайт ўрта ёшлардаги, қалин ойнали кўзойнак таққан зиёлинамо киши унинг гапини тўғрилади:
— Суварак денг, ука, суварак! Бу кетишда яқинда буваларам неваралари билан таржимон орқали гаплашади!
— Шундай деб ёнидаги ажабланиб қараган семиз аёлга зарурат бўлмаса ҳам ўзини оқлаб қўйди: — Ҳа, нима? Ўзбекчаси «суварак» бўлади-да…
— Хўп, ана, суварак! Номи ўзгаргани билан мазмун ўзгармайди, амаки, мазмун! Одамнинг асабига тегишидан ташқари кўплаб касалликлар тарқатади…
— Тараканнинг таърифини ўзимизам жа яхши биламиз, -деб семиз аёл кўзойнакдан узр сўраб қўйди: — Суваракнинг таърифини… — Кейин Шавкатга қараб давом қилди: — Тезроқ мақсадга ўта қолинг, ука, қозонга ёғ қўйиб чиқувдим…

Шу пайт кўзойнак лекция бошлаб қолди:
— Олимларгаям беш кетмадим лекин! Техник тараққиёт мисли кўрилмаган даражада ривожланаётган бир пайтда, битта тара… кечирасизлар, битта суваракни эплашолмаса! Одамлар ойда юрибди ахир! Уят, уят…
— Шунинг учунам бизнинг стансия суваракка қирон келтирадиган дори тарқатяпти, — давом қилди Шавкат. — Бу дори Швециями, Шветсарияданми, ишқилиб, «Ш»дан бошланадиган мамлакатда ишлаб чиқарилган! Ишонмасанглар ўзинглар бориб кўринглар, ўша швециями-шветсариями деган юртда биттаям суварак йўқ!..

Соқоли ўсиб кетган, юзининг у ер-бу ери шилинган, бурни қизил киши луқма ташлади:
— Тараканлар дорингизни ичиб олиб қўшниникидан улфатларини бошлаб чиқса нима бўлали?
— Ҳеч нима бўлмайди! — деди Шавкат ёқтирмайроқ.
— Чунки қўшниникидаям битта қолмай қирилиб кетган бўлади!

Қизилбурун яна гап қотди:
— Дорингиз қуюқми, суюқми?
Шавкатнинг жаҳли чиқиб кетди:
— Суюқ, ичадиган! — Кейин одатдаги оҳангда давом этди: — Бугун жума. Шанба, бозор — дам. Биздаям бола-чақа бор ахир… Хў-ўш, тарқатишни душанбадан бошлаймиз, ўртоқлар.

Ғала-ғовур бўлиб кетди:
— Во-ой, нега энди?
— Ҳозир тарқата қолсангиз бўлмайдими ўша зормандангизни?
— Душанба ҳамма ишда бўлади-ку?
— Уйда биров бўлиши шарт эмас, қабул қилиб оладиган одам бўлмаса, эшик тагига банка қўйиб кетсин, — деб давом қилди Шавкат. – Биз қуйиб кетаверамиз. Келишдикми?
— Келишишга келишдик, аммо нархи қанақа бўлади? — деди яна қизилбурун. — Импортний, деяпсиз?
— «Импортний»мас, «хорижники»! — тузатди кўзойнак.
— Сизларга текин! — деди Шавкат кета туриб. — Бизнинг стансияни дуо қилсаларинг бўлди!

У шундай деб кўтаринки кайфиятда йўлида давом этди. Шавкатни бир эски «Москвич» кутиб турарди.
— Гапниям роса оласан-а, «Ш»дан бошланадиган мамлакатда ишлаб чиқарилган»миш! — деб кулди Жамшид исмли рулда ўтирган шериги.
— Нима, нотўғрими. «Шавкатландия»да ишлаб чиқарилган!
Машина салони кулгидан портлагудек бўлиб кетди…

***

Бегим кунларининг бирида бизга таниш «Москвич» ўша «дом»нинг олдида тўхтади.
Ундан Шавкат билан Жамшид тушиб, битта уйнинг подездига кириб кетишди.
Подезддаги баъзи эшикларнинг тагида ярим литрлик бир литрлик банкалар қўйилган. Баъзиларида банка йўқ.
Банкасиз эшик олдидан оёқ учида, товуш чиқармасдан юриб ўтиб, битта банка қўйилган эшик олдида тўхташди. Ҳар эҳтимолга қарши қўнқироқ тугмачасини босиб, бир оз кутишди.
— Ҳеч ким йўқлигига ишончинг комилми? — сўради Жамшид шивирлаб.
— Каллам билан отвечаю! — жавоб қилди Шавкат ҳам паст овозда.
У шундай деб эшикнинг тирқишига қўлбола калит солди. Секингина ичкарига кириб, эшикни ёпиб қўйишди…

…Шавкат билан Жамшид каттакон сумка ва баҳайбат тугунларни олиб чиқиб, мошинанинг ичига ва юкхонасига жойлай бошладилар.
Шу пайт қўшни подЪезддан бир йигит чиқиб келди.
— Окалар, кўчиб келдингларми, кўчиб кетяпсизларми?- савол берди йигит.

Шавкат билан Жамшиднинг юраги чиқиб кетгудай бўлиб, қотиб қолишди. Биринчи бўлиб Шавкат ўзига келди:
— А-а, ерга ўрганган одамга дом бўлмас экан, — деди Шавкат ўзини бепарво кўрсатишга тиришиб. — Чол билан кампирга маъқул келмади.
Участка олмоқчимиз…
— Биз шунисигаям шукур қилдик, ҳар қалай бошпана-да, — деди йигит катта тугунни салонга куч билан тиқар экан.
— Бўпти, омадингларни берсин… «Москвич» шитоб билан жўнаб кетди…

* * *

«Дом»нинг иккинчи қаватидаги Шавкатнинг уйи. Хонадон соҳибининг унчалик бой бўлмаса ҳам ўзига тўқ яшаётгани кўриниб турибди: ерда чўғдай гиламу, шипда биллур қандил. Жавонда антиқа идиш-товоқлар. Тўрда телевизор, устида ўша ойнаси дарз кетган сурат. Ҳатто даҳлизга ҳам қип-қизил гилам поёндоз тўшалган.

Жамшид билан Шавкат омадли тугаган «иш»ни нишонлашяпти. Ўртада дастурхон: тузланган балиқ (селётка), қовурилган гўшт товаси билан турибди — бўйдоқчилик.
— Совнарком яхши ишлайди лекин! — деди Жамшид бармоқи билан Шавкатнинг бошини кўрсатиб. — Беш, беш!
— Ҳа энди… — камтарлик қилди Шавкат.
— Сенга гап йўқ! — деб Жамшид қадаҳларни тўлдирди.
— Энди мен паст, — деди Шавкат қўлини кўксига қўйиб. — ҳозир қизим мактабдан кепқолади. Агар тортса, ўзинг ичавер. Менга узр…
— Фарзанд деган зорманда битта сенда борми, мунча «қизим, қизим»лаб титрайсан? — деди Жамшид унинг қадаҳни бекитиб турган қўлини четга суриб. — Унақа жа талтайтирворма, кейин ўзинг қийналиб юрасан.

Жамшид дўстининг қадаҳига ҳам ароқ қуйди.
— Қани, олдик, — деб у бир кўтаришда бўшатди. – Мана, бизнинг Озодбек. Чизган чизиғмдан чиқсин-чи, онасини учқўрғондан кўради!..

Шу пайт эшик очилиб, мактаб формасидаги Бинафша кириб келди.
— Ассалому алайкум, — деди у ва туфлисини ечиб, бир чеккага қўйди-да, жилмайиб эшикдан мўралади.
— Ке, қизим, — деди Шавкат ўрнида қўзғалиб олиб.

Бинафша келиб Шавкатнинг юзидан ўпиб қўйди.
— Вой-бў-ў, катта қиз бўп қопти-ю бу! — деди Жамшид. — Нечанчи синфда ўқийсан, қизим?
— Яқинда иккинчига ўтаман, — жавоб қилди Бинафша фахр билан. Қизнинг кўзи дастурхонга тушиб, худди катта одамлардай жавраб кетди:
— Эй, худойим! — деб койинди у. — Ада, сервантда лаган дегани тиқилиб ётибди-ку, қачон одамга ўхшаб овқатланишни ўрганасиз?
Шундай деб у товани кўтариб ошхонага кириб кетди.

Жамшиднинг лаблари пастга тиришиб, қошлари кўтарилиб кетди.
Шавкат «ана, айтмадимми» деган маънода шеригига қараб қўйди.
— Шунингни ўзим келин қиламан, — деди Жамшид боши билан Бинафша чиқиб кетган эшик томонга ишора қилиб.
— Тақдир насиб қилган бўлса… — деди Шавкат унчалик рўйи-хуш бермай.
— Ҳа, нима? Бизнинг Озодбек ҳали бир йигит бўлсин-ки!..
— Катта бўлаверишсин-чи…

Бинафша қовурдоқни чиройли лаганга сузиб, атрофини кўкатлар билан безатиб, дастурхонга олиб келиб қўйди.
— Э-э-э, барака топ, қизим! — деб юборди Жамшид кафтларини бир-бирига ишқаб. — Уйда аёл киши бўлгани яхши-да! Бояги ўтиришимизни қара, буни қара! Умринг узоқ бўлсин, қизим, сен бўлмасанг аданг овқатни итялоққаям сузиб келаверади!
Жамшид маза қилиб кулди.

Шавкат айбдорона илжайиб ўтирибди.
— Олинглар, ош бўлсин, — деб Бинафша жилмайган кўйи чиқиб кетди.
— Бизнинг келин ана шунақа! — деб керилиб қўйди Жамшид.

Шавкат ҳамон маъюс жилмайиб ўтирарди…

* * *

Муҳташам хонада Шавкат шифанердан кийим-кечак, тортмадан ҳар хил тақинчоқларни олиб келиб, столдаги чойшабга ташлади. Ора-сира деразадан ҳовлига мўралаб қўйишни ҳам унутмаяпти.

Нариги хонадан катта сумка кўтариб олган Жамшид чиқди.
— Бўлдингми? — деди у даҳлиз томон йўл олиб. — Мен машинада бўламан. Тезлат!
— Ҳозир…

Шавкат навбатдаги нарсаларни чойшабга ташлар экан, деразадан ҳовлини кесиб ўтаётган Жамшидга кўзи тушди.
У катта сумкани қийшайиб кўтарганича дарвозахона эшигини оёқи билан очиб чиқиб кетди.
Шавкат тугунни орқалаб кетмоқчи бўлиб турган эди, жавондаги териб қўйилган китобларга кўзи тушиб қолди, саралаб ҳам ўтирмасдан чойшабга сидириб ташлади.
У дарвозахонадан шошиб чиқиб кетаётиб, велосипед етаклаган ўн ёшлар чамасидаги болага тўқнаш келди.

Бир-бирини кўриб, иккаласи ҳам қотиб қолди.
— Исминг нима?… — Шавкатнинг тилига келган сўз шу бўлди.
— Акмал… — деди бола довдираб. — Нимайди?
— Меникиям Акмал — адаш эканмиз, — деди Шавкат чора қидириб.
— Бизникида нима қилиб юрибсиз? — деди болакай ҳар эҳтимолга қарши велосипед насосини қўлига олиб.
— Айтдим-ку, адаш эканмиз, деб. Адашимдан хабар олгани келувдим-да…
Шавкат уни четлаб ўтиб кетмоқчи бўлиб юришда давом этди.

Акмал буни таҳдид маъносида тушуниб, ўзини ҳимоя қилиш мақсадида насосни бир силтаган эди, насос чўзилиб Шавкатнинг пешонасига қарс этиб тегди.
— Э, сенга валасапид оберганниям!.. — деб у пешонасини ушлаганича тугунни ташлаб қочиб чиқиб кетди.

…Шавкат қон сизиб турган пешонасини рўмолча билан ушлаган кўйи «Москвич»да кетяпти.
— Ҳаммасиданам китоблар жалко, — деди Шавкат рулни бошқариб бораётган Жамшидга дардини дастурхон қилиб.
— Қанақа китоб? — сўради Жамшид ғижиниб.
— Люманинг ҳамма китоблари, Конан Дойлнинг тўлиқ нашри, — деди Шавкат афсусланиб. — Яна бор эди, кўришга вақт бўлмади… — Кейин армон билан қўшиб қўйди: — Уйдан чиқмай ётиб олиб бир ой ўқирдим, эссиз…

Жамшиднинг энсаси қотди:
— Китобни бошингга урасанми?! Профессор! Мен стеллажнинг олдида турганингни кўриб, китайский вазани оласанми, дебман!
— Қанақа ваза? — деди Шавкат ажабланиб. — Ҳеч қанақа ваза-паза кўрмадим.
— Шундоқ бурнингни тагида турувди!
Жамшиднинг кайфияти бузилди, ўз навбатида суҳбат ҳам узилди…

* * *

Шавкатнинг уйи. У диванда чўзилиб ётибди, Бинафша дадасининг пешонасидаги жароҳатга малҳам қўйяпти. Қизи ҳар дори суртганда Шавкат тишларининг орасидан қисқа-қисқа нафас ютиб турибди.
— Нима бўлди ўзи? — сўради Бинафша худди ўзининг жони оғриётгандай афтини тириштириб.
— А-а… — деб бепарво қўл силтади Шавкат. — қўявер, «производственная травма»…
— Ишинглар шунақа хавфлими? — сўради Бинафша кўзларини пирпиратиб.
— Ў-ў, хавфли бўлгандаки! — деди Шавкат ғурурланиб. — Масалан, эгаси кепқолиши мумкин…

— Ниманинг эгаси? — сўради Бинафша тушунмай.
— Уйнинг-да… Кейин кўрасан: бақир-чақир, дод-вой…
— Нима деб бақиради? — қизиқди Бинафша жароҳатни боғлаб бўлиб.
— Ҳар хил… — деди Шавкат гап арзимас нарса ҳақида бораётгандай. — Масалан, «Уйим куйди-и, уйим куйди-и!..» деб бақириши мумкин.
— Ўзингиз кўрганмисиз?
— Йўқ, бу тахмин. Унда биз ишни тугатиб, кетган бўламиз.
— Нима, пожарниймисиз?

Шундагина Шавкат «ўтлаб» кетаётганини англаб қолди:
— Ҳа, ҳа, пожарний… — деб гапини тўғрилади у. Кейин чалқанча ётганича иккала кафтини бошига ёстиқ қилиб олди. — Ўт ўчирувчи… Бизники — сменний: бир кун иш, икки кун дам. Зато, тунги сменасиям бор.
— Жамшид амакимлаям пожарниймила?
— Э-э, энг катта пожарний ўша-да! — деди Шавкат шипдан кўз узмай. — ҳаммасига бош-қош, қаерда нима туришини билади. Ас-да, ас! Унинг олдида мен шогирддай гап…
— Тажрибангиз кам-да, ишлайверсангиз-ишлайверсангиз хали сизам «ас» бўп кетасиз, — деган хулосага келди Бинафша.

Ногох унинг кўзи ойнаси дарз кетган суратга тушди.
— Адў-ў, ойимла хақида гапириб бери-инг, — эркаланди қиз.
— Минг марта эшитгансан.
— Яна эшитгим келяпти…

Шавкат диванда ўтириб олди. У ҳам суратга тикилиб қолди ва секин гап бошлади:
— Ойинг, қизим, дунёдаги энг чиройли, энг ақлли, энг сабрли аёл бўлган… — деди у ўйчан.
— Мен ўхшайманмиқ — сўради Бинафша илинж билан.

Шавкат қизига бирпас тикилиб турди-да унинг кўзларидаги умидворликни кўриб, жилмайганича қучоқлаб олди.
— Ўхшайсан. болам, ўхшайсан! Икки томчи сувдай ўхшайсан!..
Бинафша севиниб кетди…

* * *

Шавкатларнинг уйи олдидаги ялангликда болалар мактаб сумкаларидан «дарвоза» ясаб, футбол ўйнашяпти. Копток кимнингдир оёғидан «қочиб», четга чикиб кетди.
Ва майдон чеккасида турникка суяниб турган Жамшиднинг олдига думалаб келди. У тўпни болалар томон тепиб юбориб, турникка осилганича, тортила бошлади. Икки-уч марта даханигача тортилгач. Йиғиштириб қўя қолди.

— Хом бўп қопмиз, оғайни… — деди у ёнида турган Шавкатга. — Бунақада яқинда ишгаям ярамай қоламиз.,.
— Шу, йиғиштириб қўя қолсак нима бўлади, а?- деди Шавкат иккиланиб. Жамшиднинг ялт этиб қараганини кўриб, ўзини оқлади: — Нима, орзуям қилиб бўлмайдими эндиқ
— Уйлансанг биласан, — деди Жамшид донишмандона охангда. — Уйда «опке», «топ», «бер» деб эговлаб турадиган ялмоғизинг йўқ-да, тилинг бир қарич!
— Шунақа экан, нега «уйлан, уйлан» дейвериб бошимни гаранг қиласан?- кулимсираб сўради Шавкат.
— Мен сен каллаварамни эмас, қизингни ўйлаяпман! — деди Жамшид куйиниб. — Хали-ку Бинафша кичкина, эрта-индин бўйи чўзилиб қолганидан кейин совчилар эшигингнинг турумини бузворишади, унда нима қиласан? Сен эркак кишисан. Тоғора-поғора, латта-путта, кўрпа-тўшак, чинни-минни, дегандай…

Мактаб формасидаги Бинафша троллейбусдан тушди. Йўл чеккасидаги йўлак бўйлаб кела бошлади. Бўйи кичкиналигидан сумкаси ерга тегай-тегай деб боряпти…
Бу ёқда Жамшиднинг «амри маъриф»и давом этаётган эди:
— қиз бола тарбияси нозик бўлади. Бизнинг Наргизага ўхшаб кўзининг сийдигини оқизиб келиб ўтириб олса — тағин бир бало! Худо кўрсатмасин-у, айтаман-да… Шунинг
учун қизингга она керак. Эркак — кўчаники.

Шавкат ўйланиб қолди.
— Бунинг устига ишимиз… бунақа, — давом қилди Жамшид. — Уйлансанг уйингда тартиб бўлади. Ейиш-ичишинггаям сон кирармиди?! Рангингни қара, кечадан қолган овқатга ўхшайди!

Шавкат кулимсираб ўтирибди.
— Шундоқ дейсан-у, минг яхши аёл бўлгандаям, ўгай -ўгай-да… — деди у чуқур тин олиб, кейин орзумандлик билан қўшиб қўйди: — Сурайё тирик бўлганда-ку, тишида олиб юриб катта қиларди-я…

Чексиз армон билан айтилган бу гапдан сўнг Жамшид жим бўлиб қолди.
Бинафша узоқдан югуриб келиб, дадасининг бўйнига осилиб олди.
— Ада, бугун иккита «беш» олдим! — деди Бинафша Шавкатнинг икки юзидан ўпиб.
— Секин, секин, йиқитворасан… — деб Шавкат ҳам қизининг пешонасидан ўпиб қўйди: — Ў-ў, зўрсан-ку! Табриклайман!..
— Арифметика, ҳам ёзувдан! — деди қиз қувончи ичига сиғмай.
— Жуда зўр! — деб севинди Шавкат худди ўзи «беш» олгандай.

Жамшид ота-боланинг бир-бирини ялаб-юлқашига хавас билан қараб турибди.
— Кўришмаганингларга неча йил бўлди? — деб кулди Жамшид.
Бинафша шундагина дадаси ёлғз эмаслигини пайқади.
— Ассалому алайкум… — деди у дадасининг қўлидан тушиб.
— Ваалайкум ассалом, — алик олди Жамшид. — Математик бўларкансан-да, а?
— Бу ерда нима қилиб турибсиз, ада?
— Сени кутиб олгани чиқдим-да, асалим.

— Вой, ада-эй! — деди Бинафша қовоқини солиб. — Нима, мен кичкина боламанми, уйини тополмай адашиб қоладиганқ
— ха энди… — деб Шавкат хижолат бўлди.
— Адў, анув ерда ўйнаб келсам майлими-и? — сўради Бинафша бояги гапига бутунлай зид охангда.
— Майли, фақат узоққа кетиб қолма, — деди Шавкат. қизча сал наридаги арқимчоқ томон юрди.
— Кетиб қолсангиз кўрасиз! — деди Бинафша кўрсаткич бармоғи билан пўписа қилиб.
— Хўп бўлади, хазрати олиялари! — деди Шавкат қўлини кўксига қўйиб.

Қизча жилмайганча йўлида давом этди.
— Қиёмат қизинг бор-да лекин! — деди Жамшид чуқур тин олиб қўйиб.
Шавкат индамади.

Жамшид футбол ўйнаётган болалар томонга қараб, кимнидир чақирди:
— Озодбек!
Югуриб бораётган Озодбек таққа тўхтади:
— Ха, ада?..
— Бу ёққа ке, ўғлим… Анави қизни кўряпсанми? — сўради Жамшид ўғли олдига келгач.

Бу пайтда Бинафша арғимчоқ-курсида тебраниб ўтирарди.
— Ха, — деди Озодбек «нимайди?» деган охангда.
— Бориб ўшанинг қулоғини тишлаб ке, — буюрди
Жамшид.
— Нега? — Озодбек тушунмади.
— Мен сенга нима девдим? — тахдид қилди Жамшид.

Озодбек ёдлаб олган матнни шариллатиб айта кетди:
— «Командирнинг буйруғи мухокама қилинмайди!» Бизнинг уйда сиз — командир, ойимла — замполит, биз — солдат!
— Маладес, олға!
— Хўп бўлади!

Озодбек югуриб кетди.
— Харбийга бераман, хали бир мелиса бўлсинки! — деди Жамшид ўқлининг орқасидан фахр билан қараб қолиб.
— Мелисадан қочавериш жа жонга тегиб кетди лекин!
— Харбийга берсанг, мелиса бўларканми? – деди Шавкат мийиғида кулиб.
— Э, нима фарқи бор! — билимсизлигидан асабийлашди Жамшид. — Форма кийса бўлди-да…

Шавкат кулиб қўя қолди.
Озодбек шахдам қадамлар билан арғимчоқ курсида ўтирган Бинафшанинг олдига келди.
— Мен сенинг қулоғнгни тишларканман! — деди Озодбек харбийчасига.
— Нима-а? — деди қиз масхараомуз.
— Қулоғингни тишларканман, — деди боланинг ўзи ҳам хайрон бўлиб.
— Ким айтди ўша гапни? — сўради қиз башарасини тириштириб.
— Адам айтдила, — деди Озодбек Жамшид томонни кўрсатиб.

Жамшид қизиқсиниб қараб ўтирибди. Шавкат ҳам турникка суянганича уларни кузатиб турибди.
— Ха-а, аданг айтган бўлсала, майли… — деди

Бинафша қулоғи устига тушиб турган сочини кўтариб қўйиб.
Озодбек бу қийин масала деб ўйлаган эди, ишнинг бунақа осон кўчганидан довдираб қолди. Енги билан оғзини артди.

Бола қизнинг рўпарасига келганда Бинафша ёнидаги мактаб сумкасини олиб, Озодбекнинг бошига қулочкашлаб чунон туширдики, шўрлик боланинг кўзларидан ўт чақнаб кетди.
— Ўх!.. — деб юборди Жамшид, — Келин зўр-ку!
Озодбек кўзлари ғилайланиб, ерга қулади.

Эртаси куни.

Бинафша истирохат боғида дадаси билан музқаймоқ еб ўтирибди.
— Жамшид амаки менга ёқмайдила, — деди Бинафша бурнини жийириб.
— Нимага? — сўради Шавкат ётиб қолган қоғоз сочиқларни тўғрилай туриб.
— Нимага бўлмасам, ўзлари «келин, келин» дейвералла? — тўнғллади қизча.
— Э, гап-да… — деди Шавкат қўл силтаб. — Билиб қўй, қизим, Жамшид амакингнинг эмас, сенинг айтганинг бўлади.
— Сизнинг айтганингиз-чи? — сўради қизча секингина.
— Менинг айтганим… — деди Шавкат ўйланиб туриб, — …сенинг айтганинг-да!

Улар бараварига кулиб юборишди…

* * *

Аввал куй, сўнг ашула кетади:

Муҳаббат бу – оҳуланган шароб экан,
Ичган борки, рўй-аҳволи хароб экан.

Йўлларида ранжу алам сероб экан,
Етдим деган манзиллари сароб экан.

Таърифларинг достон қилиб ўқир бўлдим,
Алла қолиб марсиялар тўқир бўлдим.

Бош урарга тошингни бер, эй, худойим,
Ҳасратингда йиғлай-йиғлай сўқир бўлдим.

Қўшиқ асносида ушбу кадрлар кетади: Ота-бола сўлим хиёбонда юришибди… Бинафша дадасини қўлидан тутиб, арғимчоқ-қайиқлар томон етаклайди…

Шавкат пастда турганича қизини учиряпти… Бинафша қийқириб кулади…
Арқимчоқ ҳар кўтарилиб тушганда Бинафша улғая боради… Бинафша энди балоғатга етган, чиройли қизга айланади…
Қизни энди дадаси эмас, Озодбек арғимчоқда учираётган бўлиб қолади.

— Бўлди, бошим айланиб кетди… — деди Бинафша Озодбекка.
Йигит арғимчоқни тўхтатди. Озодбек қизнинг қўлидан ушлаб қайиқдан тушириб ҳам қўймади — Бинафшанинг ўзи тушди.

Уларнинг муносабати ғалати эди. Ёш йигит билан қиз, сўлим хиёбон. Лекин на бир-бирига термулиш бор, на энтикиш, на ишқ-муҳаббатдан шеърхонлик. Лоақал қўл ушлашиш ҳам йўқ. Фақат йигитнинг ўқтин-ўқтин уҳ тортиб қўйишини демаса…
— Манави ерда бирпас ўтирайлик, юришам жонга тегди, — деди Бинафша аллақаёқларгадир қараб.
— Бўпти, мениям жонимга тегди, — рози бўлди Озодбек.

Йўлка четидаги скамейкага ўтиришди. Йигит яна уҳ тортди.
— Хафа бўлманг-у, Озод, мен сизни севмайман… -деди қиз ўзини айбдор санаб.

Озодбек аввалига бирпас анграйиб турди, кейин етиб борди шекилли, кафтлари билан юзини бекитганича хитоб қилди:
— Эй, худойим! — деди у тиззасига қадар энгашиб. Бинафша қўрқиб кетди, Озодбекни бунчалик қайғуга тушади деб ўйламаган эди. Раҳми келди.
— О, қандай бахт! — деб бақирди йигит қўлларини осмонга чўзиб. Қиз ҳайрон.
— Менам сени севмайман! — деди Озодбек худди севги изҳор қилаётгандай қизнинг қўлларини кафтлари орасига олиб. — Сенга қанақа қилиб айтишни билмай юрувдим!.. Мен аҳмоқ адамлани раъйларига қараб, шунча вақтдан бери сениям, ўзимниям қийнаб юрибман-а!.. Аҳмоқ, ақмоқ!..

Бинафша унга жилмайганича термиларди. Ана энди улар ростакам севишганларга ўхшадилар. Ўртадан бегоналик пардаси кўтарилиб, ёқимли бир илиқлик пайдо бўлди.
Қиз «ҳечқиси йўқ» дегандай йигитнинг билагини сиқиб қўйди.

Озодбек ўзини анча босиб олиб, айбдорона жилмайди.
— Энди буни ювмаймизми? — деди у кулимсираб.
— Майли! — жон-жон деб рози бўлди қиз. Иккаласи шод-хуррам, қўл ушлашиб йўлга тушишди…

* * *

Столга иккита музқаймоқ, бир шиша лимонад, иккита бўш стакан қўйилди.
— Ол, ош бўлсин, — деди Озодбек кўтаринки кайфиятда.
— Кўнглингизга ўтирган битта-яримтаси бўлса тортинмай айтаверинг, совчилигам қўлимиздан келаверади! — деди қиз шайтонлик билан.

Озодбек бу гапни жиддий тушунди ва ичидагини чайналиб зўрға ёрилди:
— Бор-у… — Сўнг худди танлаган қизининг бирон қусури бордай узрона оҳангда қўшиб қўйди: — Хосият-да…
— Хосият бўлса нима қипти? Бир-бирингларни ёқтирсанглар бўлди-да.
— Болалар тушунмай «Бехосият» деб кулишади, — нолиди йигит афтини буриштириб.
— Лекин мен уни жуда яхши тушунаман. Хосият ўзи яхши қиз, фақат иши юриш-майдиган, омадсиз-да. Шунақаям бўлиши мумкин-ку…

— Ҳа, тўғри, вақти келиб «оҳ-воҳ», «ўлдим-куйдим»лар ўтиб кетади, бир-бирини тушуниш — қолади, — деди Бинафша йигитнинг кўнглини кўтариб.
— Ўзинг-чи?..
— Нима ўзинг-чи? — деди Бинафша ўзини тушунмаганга олиб.

Озодбек дангал айтишга истиҳола қилиб, чайналди:
— Кўз остига опқўйган битта-яримтанг борми? Қиз унинг гапга нўноқлигидан кулиб юборди.
— Нима, сизам совчилик қилмоқчимисиз? Озодбек ўсал бўлиб қолди.
— Йў-ў, мен айтмоқчийдимки…
— Қиз бола кўз остига олмайди, қиз бола — севади, — деди Бинафша йигитнинг гапини бўлиб. Сўнг орзумандлик билан давом қилди: — ҳа, бор…
— Мен танийманми? — сўради Озодбек қизиқаётганини сездирмасликка ҳаракат қилиб.
— Танийсиз… — деди қиз уялиб. — Биздан икки синф тепада ўқирдила… Акмал акам… ҳозир политехничскийдала…

***

— Йигит билан қиз троллейбусдан тушганда Шавкат ва Жамшид бекатдан сал наридаги болалар спорт майдончасида уларни кутиб туришарди.
— Оталарига кўзи тушган Бинафша дарров Озодбекнинг қўлини ушлаб олди.
— Жамшид хурсанд — Шавкат томонга қараб керилиб қўйди.
— Шавкат мийиғида кулимсираганича жим турарди…

***

— Ўнинчи синф. Бинафша, Озодбек, Гулмира, Санам ва бошқа ўқувчилар ўтиришибди.
— Раҳмонов деган мактаб директори физикадан дарс ўтяпти:
— Бугун янги дарс ўтамиз. Ёзинглар. Табиатда ҳеч нарса йўқдан бор бўлмайди, бордан йўқ бўлмайди. Фақат моддалар бир турдан иккинчи турга ўтади. Масалан, буғ яъни газ, сувга айланади, сув музга — яъни қаттиқ жисмга айланади, муз тағин ёмғир бўлиб суюқликка айланади. Шунинг учун ҳам реаксияга киришувчи моддалар массаси реаксия натижасида ҳосил бўлган моддалар массасига тенгдир. Бу фанда «Моддаларнинг сақланиш қонуни» деб аталади ва бу қонунни буюк рус олими Ломоносов кашф қилгани сабаб, унинг номи билан юритилади…
— Бинафша диққат билан тинглаб ўтирибди. Озодбек жиддий ва ўйчан.
— Қудрат исмли бола деразадан қараб, бутун синфга эълон қилди:
— Қаранглар, болалар, Бехосият келяпти!

Озодбек бошини кўтарди.
— Раҳмонов танбеҳ берди:
— Қудратов! — деди у ҳалиги болага.
— Исмим Қудрат, муаллим, фамилиям Умматов! – қовоғини солиб эътироз билдирди Қудрат.
— Ҳайронман, бунақа диний исмларни қаттан олишади! — деди Раҳмонов тўнғиллаб. Кейин жаҳл билан деди: — Хўп ана — Умматов! Жим ўтирмасанг, Ломоносовнинг қонунини тушунмай армонда кетасан! Ундан кейин, Қуд… э… Умматов, бировларга лақаб қўйиш яхши эмас. Лақаб итларга қўйилади.

Хосият мактабнинг узун даҳлизи бўйлаб шошиб борар экан, фаррошнинг челагига қоқилиб, ағдариб юборди.
— Ҳай, кўзингга қараб юрсанг бўлмайдими? — деб бақирди фаррош аёл.
— Кечирасиз… — деб Хосият узр сўраган бўлди-ю, югуриб кетди. — Кеч қоляпман…

Йўлида бир бола дуч келди.
— Яхшимисан, Бехосият? — деди бола шунчаки.

Хосият тақдирга тан берганми, унинг «Бехосият» деганига парво қилмади. Қайтага кўнглини ёрди:
— Ўлдим энди!.. Бу сафарам Раҳмоновнинг дарси!..
— Ҳа, директорнинг дарсига кеч қолиб бўлмайди… — деди бола уҳ тортиб қўйиб. Ўзи ҳам бир-икки кеч қолиб, таъзирини еган кўринади.
Хосият эшик тагида у ёқ-буёғини тузатди. Чуқур нафас олди-ю, секин эшикни очди.

Бу вақтда Раҳмонов гапираётган эди:
— Эртаги дарсга Ломоносовнинг биографиясини ўқиб келасизлар. Қачон ва қаерда туғилган, қаерда ўқиган, қаер…

Шу пайт Хосият кириб, унинг гапи бўлиниб қолди.
— Хўш, Сафарова, бу сафар нима бўлди? Озодбекнинг қулоқи динг.
— Тағин ток бўлмай, трамвай тўхтаб қолдими?- таъкидлагандай сўради Раҳмонов.

Унинг ғалати одати бор эди: биров билан суҳбатлашган-да, кўзойнаги бор-йўқлигидан қатъи назар, худди кўзойнак тагидан қарагандай гаплашарди.
— Йў… — деди Хосият кўзларини пирпиратиб.
— Ё троллейбуснинг шохи чиқиб кетдими?
— Йў…
— Автобус бузилиб қолдими?
— Йў-ў!.. — деди Хосият саволлар жонига теккандай нолиб.
— Бўлмаса янгисидан эшитайлик! — деди Раҳмонов гавдаси билан шу томонга бурилиб.
Қиз довдираб қолди.

— Анув… дарсга келятувдим… анув… сув сепадиган мошина ҳамма жойимни шалаббо қип кетди… Анув… уйга қайтиб бориб, кийимларимни алмаштириб келдим… Ичкийимларимгаям ўтиб кетибди. Мана, қаранг…

Қиз этагини сал кўтарган эди, Раҳмоновнинг капалаги учиб ўрнидан туриб кетди. Бутун синф кулиб юборди.
— Йў-йў-йў, шарт эмас-шарт эмас!.. Бўпти, кечирдим, жойингга бор…
Хосият жойига бориб ўтирди. Раҳмонов ўзича тўнғиллаб қўйди:
— Мактабмас, боғча!..

* * *

Тун.
Филм бошидаги каби бировнинг ҳовлисига тағин ўғри тушди. Улар икки киши. Ёшгина эр-хотин ухлаб ётишибди. Ўртада бешик.

Бешик қимирлаб, чақалоқ ингранди.
Жамшид имо қилган эди, Шавкат бешикни кўтариб олиб чиқиб кетди. Ҳовлига олиб чиқиб, энди ерга қўйган ҳам эдики… аллақаёқдан гулдираган овоз келди. Шавкат тағин зилзила бошланяпти деб, дарахтни маҳкам ушлаб олди. Лекин ҳеч нима содир бўлмади.

Шавкатнинг калласида ўй-хаёллар ғужғон ўйнарди:
Мана, бешикдаги Бинафша…
Уй қулаб ҳамма ёқни чанг-тўзон босди…
Шавкат вайроналар оралаб югуряпти…
Ойнаси дарз кетган сурат…
Бинафшани бешикдан ечиб оляпти…
Туғруқхонада чақалоқ сутли шишани чалпиллатиб эмаяпти…
Чанг-тўзон ичида бешик оҳиста тебраниб турибди…

Шавкат ўзига келиб, атрофга разм солли ва бешикдаги чақалоқни чимчилаб қўйди. У чинқириб йиғлаб юборди.
Жамшид уйдан ўқдай отилиб чиқиб, деворга тирмашди.
Ичкаридан овозлар эшитилди.
— Райҳон, Суннатнинг овозими?
— Вой ўлай, ёнимда эди-ю, ҳовлида нима қилиб юрибди?..

Шавкат билан Жамшид «Москвич»да кетишяпти. Жамшид оркани кўрсатувчи ойнадан кўз узмайди.
— Эссиз, яхши кетятувди, чақалоқ ишнинг белига тепди-да!.. — деди Жамшид афсусланиб. Сўнг Шавкатга қараб писанда қилди: — қарамадингми?!
— Қарадим. — деди Шавкат беҳафсалалик билан. — Икки кўзим фақат ўшанда бўлди. Чақалоқ-да — хоҳласа йиғлайди, хоҳласа кулади.
Шавкатнинг ўзи ҳам мийиғида кулиб қўйди…

* * *

Сон-саноқсиз қушларнинг сайроғи эшитиляпти. Шавкат балконда ҳар хил қафас ва тўрқовоқлардаги қушларга гапириб-гапириб эркалаб-эркалаб дон беряпти. Ваннага кириб қўлини ювди. Меҳмонхонага кирди.
— Шу, қушларингиз жонимга тегиб кетди, ҳалигина супириб чиқувдим, яна ҳамма ёқни ифлос қип ташлабди! — деб нолиди столда дазмол босаётган Бинафша.
— Бўпти, айтиб қўяман, энди ифлос қилишмайди… — деди Шавкат ҳардамхаёллик билан. Унинг кўзи ойнаси дарз кетган суратда эди.

Бинафша ўқрайиб қўйди.

Шавкат суратга тикилиб қолди. Хаёлидан не ўйлар ўтди — ёлғиз худога аён.
Зимдан кузатиб турган қиз дадасининг ҳалиги гапи учун «ўч» олишга баҳона қидирарди.
— Эсимни таниганимдан бери шу — синиқ ойнада турибди, бу уйда ойнасини бутлаб қўядиган одамам йўқ! — деди Бинафша пичинг қилиб.
— Нима кераги бор, шуниси яхши — эсдалик… — деди Шавкат чуқур тин олиб креслога ўтирар экан. Кейин шунчаки сўради: — Нима қиляпсан?
— ўтин ёраяпман! — деди қиз дазмол босишда давом қилиб.

Бинафша бу гапни қовоқини солиб айтган бўлса ҳам кулиб юборай-кулиб юборай деб турарди.
— Эртага битирув кечаси, — деди Бинафша энди бутунлай бошқа оҳангда. – ўшанга тайёргарлигимни кўриб қўяй, деяпман-да.
Шавкат қизига тикилиб қолди: «Мана, бирпасда мактабни ҳам битиряпти…. Чиройли қиз бўлди… Шу кунларни Сурайё кўргандами…»
Шавкат қизига фахр билан бирпас тикилиб турди-да, стол тортмасидан бир нима олиб, унга яқинлашди.
— Мана… — деди у хижолатомуз илжайиб.
— Нима бу? — деди қиз дазмолни қўйиб.

Шавкатнинг кафтида бир жуфт тилла зирак турарди.
— Кимга? — сўради Бинафша ўзигалигини билиб турса ҳам сир бой бермай.
— Сенга… — деди Шавкат хижолат бўлгандай. — Мактабни битиришинг билан табриклайман, қизим…

Шунда қиз севинчини бекитиб туролмади.
— Вуй, ада-а, мунча чиройли! — деди Бинафша кўзлари порлаб. — Худди шунақасини орзу қилиб юрувдим!.. Раҳмат!..

Қиз Шавкатнинг юзидан ўпиб қўйди.
— Арзимайди… — деди Шавкат ўзини ноқулай сезиб.

Негаки, Бинафша бўйи чўзилиб қолган кап-катта қиз бўлса… Кичкина пайтидаку — бошқа гап эди.
Умуман, Шавкат кейинги пайтларда қизидан ўзини тортиброқ юрар, гаплашганда ҳам кўзига қарамасликка қаракат қиларди. Илгари қизининг асранди эканлигини кимдир айтиб қўйишидан қўрқиб, юраги така-пука бўлиб юрган бўлса, энди бунақа муносабатдан Бинафшанинг ўзи ҳам гумонсираб қоладими, деган ўй ич-этини кемирарди.
Қиз ўзини ойнага солгани даҳлизга чиқиб кетди. В дадасининг бу азобларидан бехабар — шод ва бахтиёр эди…
Шавкат секин ойнаси дарз кетган суратга термулиб қарар экан, хаёлидан ушбу ўйлар ўтди: «қийналиб кетдим, Сурайё… Сен бўлганингда бу кўргуликлар йўқ эди…Ўзинг ҳаммасини эплардинг…»

Шу пайт Бинафша қувончи ичига сиғмай эшикдан мўралади:
— Қаранг, ада, ярашиб… — деди-ю, дадасининг кайфиятини кўриб, гапи чала қолди.

Секин Шавкатнинг ёнига ўтирди, елкасига бошини қўйди. «қўйинг, сиқилманг” дегандай билагини сиқиб маъюс жилмайди.
— Ботир акамга ёғоч машина оберганингизни гапириб беринг, — деди қиз унинг елкасига иягини қўйиб.

Бинафша дадасини қайғули ўйлардан чалғитмоқчи эди, қайтага Шавкатнинг баттар диққати ошди:
— Сен буни қаёқдан биласан? — сўради у ҳайрат билан.

Бинафша ўйланиб туриб, елка қисди:
— Биламан — тамом…
— Ё ўзим айтиб берганманми?
— Эсимда йўқ…

* * *

Мактаб ҳовлиси битирувчилар билан тўла. Қизлар оппоқ фартукда, ўғил болалар қора шим, оқ кўйлакда. Ҳамманинг қўлида гул.
Бир тўп қиз олдин келган дугоналари билан ўпишиб кўришишди.
Ўғил болалар йигитчасига бир-бирининг кафтларига уриб «чапак чалиб» қўйишди.
Бир томонда ота-оналар туришибди. Уларнинг орасида Шавкат ҳам бор. Ҳамманинг юзида табассум, ўзгача кўтаринкилик ҳукмрон.

Бинафша, Хосият, яна бир нечта қизлар гаплашиб турибди. Гулмира исмли қиз Бинафшанинг қулоқидаги тилла зиракни кўриб қолди.
— Зираклар муборак, Бинуф! — деди башанг кийинган Гулмира керилиб. — Айтмайсанам, бизам тақардик!
— Вуй, чиройлилигини-и!..- деб яқин келиб қаради Санам исмли қиз. — Қаердан олдинг?
— Адам мактабни битиришимга совға қилдила! — мақтанди Бинафша.
— А-а, подумаешъ, оддий жез… — деди Гулмира ғаши келиб.
— Нега? — ажабланди Бинафша. — Адам тоза олтин дедила-ю? Ана, қара, пробасиям ёзилган. — У дугоналарига қулоғини тутди.
— Кўрмасам ҳам биламан! — чўрт кесди Гулмира асабийлашиб. — Ойимладаям шунақаси бўларди, уйимизга ўғри тушиб ўғирлаб кетган.

Гулмиранинг ҳасад қилаётганини қизлар тушуниб туришарди.
— Қани?.. — деди у яқин бориб тикиларкан. – Худди ўзи! Ойимланики! Ана, чап қулоқидагиси тирналган. Укам раковинага тушириворувди, плоскогубси билан зўрға олганмиз.
— Бу билан нима демоқчисан? — деди Бинафша хезланиб.
— Ўғирлик мол, демоқчиман! — деди Гулмира киборларча. – Ўзимам айтувдим-а, кунини зўрға кўрадиган бу ялангоёқда тилла зирак нима қилади, деб!

— Менга қара! — деди Бинфша жаҳли чиқиб. — Кўп ўзингдан кетаверма, аданг «шишка» бўлса ўзига! Нима, оддий одамлар тилла зирак тақолмайдими? Ё таъқиқланганми? Пешона терига келган бу! Ҳозиргина жез деб турувдинг-ку, энди нега ўпкангни байроқ қиласан?
— Қўйинглар, қизлар, бугун уришмайлик, — деди Хосият ожизгина эътироз билдириб.
— Сен аралашма, Бехосият! — деб Гулмира тағин Бинафшага хезланди. — Ойимам шўттала, ишонмасанг аданг билан юзлаштирамиз! Чидайсанми?
— Майли, юр! — деди Бинафша ҳақлигига ишониб.

Қизлар ичкарига йўл олишди. Хосият уларнинг ёнида пилдираб борар, яраштириш мақсадида тинмай жаврарди:
— Шундай кунда-я!.. Ахир байрам-ку бугун, охирги кун-а… Тағин қачон кўришамиз…
Баҳор ҳавоси бетайин келади. Мана, ҳозир ҳам бирпасда кўкни булут қоплаб, осмон қовоғни уйди…

* * *

Мактаб директори Раҳмоновнинг хонаси.
Бинафшанинг ҳайратдан оғзи очилиб қолган.
Шавкат эшик тагидаги стулда боши эгик ўтирибди.
Раҳмонов у ёқдан-бу ёққа юриб турибди.

Гулмиранинг онаси – оғзи тўла тилла тиш, пакана, семиз аёл — бармоқлари билан столни асабий чертиб ўтирибди.
— Кўчадан топиб олдим, деяпман-ку!.. — деб тўнғиллади Шавкат.

Ниҳоят, Бинафша дадасидан кўзини узиб, ерга қараганича стол томон кела бошлади. Уятдан қизариб, номус ўтида куйиб келаётган қизга орадаги масофа жуда узоқ туюлди. Столга яқинлашиб, зиракни қулоқидан еча бошлади.

Семиз, пакана аёл тилла тишларини яланқочлади.
Шавкат бир жойи санчгандай афтини бужмайтирди.
Раҳмонов юришдан тўхтади.

Бинафша титроқ қўллари билан зиракни столга қўйди. Ўзини аранг қўлга олиб, эшиккача бир амаллаб етиб олди.
Коридорга чиқди-ю, баралла йиғлаб юборди.
Мактаб дарвозасидан чиққанида кўкда булут қуюқлашиб ёмғир томчилай бошлади. Бахтига троллейбус ҳам кела қолди…

Асфалт йўлда пуфакчалар ҳосил қилиб, ёмғир энди ростакамига қуйиб берди.
Югуриб чиққан Шавкат троллейбусга озгина кеч қолди. Ноилож кейингисини кута бошлади…

* * *

Шавкатнинг уйи.
Бинафша эшикдан отилиб кириб, ҳўнграганича ўзини диванга ташлади. Узоқ йиЪълади. Кейин жим бўлиб қолди.
Ташқарида ёқаётган ёмғир жалага айланди.

Баҳор яримлаб, кунлар бирмунча исиб қолган пайт. Одамлар аллақачон ёзлик либосга ўтиб олган. Кутилмаганда об-ҳавонинг бундай ўзгариши ҳаммани шошириб қўйди – оёғи куйган товуқдай питирлаб қолишди.

Мана, бир аёл жемперини бошига ёпиб югуриб ўтиб кетди…
Иккита мактаб ўқувчиси нима ҳақдадир гаплашиб, ёмғирга парво ҳам қилишаётгани йўқ…
Битта чол тўнининг этакларини бошига ёпинчиқ қилиб, шошилмай кетиб боряпти…
Бир талаба газета ёпинган кўйи чопиб кетди…

Қизлар сумкачаларини пана қилиб югуришган…
Буларнинг барини Бинафша иккинчи қават деразасидан кўриб турарди. Дераза ойнасига урилиб, сизиб тушаётган ёмғир қизнинг юзидан кўз ёши бўлиб оқаётгандай таассурот уйғотади.

Ҳамма ёқи шалаббо аҳволда Шавкат кириб келди. Уст-бошидаги сув оқишини кутиб, эшик тагида бирпас туриб қолди. Сўнг қўрқа-писа овоз берди:
— Бинуф?..

Бинафша бу ёққа ўгирилди. Юзи қахрли тус олди. Лекин индамади.
— Уйдамисан?..
Унинг аҳволи одамнинг раҳмини келтирадиган даражада — уст-боши ивиб кетган, ҳўл сочлари тўзғиган, бунинг устига кайфияти ҳам дабдала эди.

Шавкат онасидан қўрққан боладай диванга омонатгина ўтирди.
— Ҳали мени шу йўл билан боқаяпсизми, ада?! – деди Бинафша йиғлаб. — Еган овқатимизам, кийган кийимимизам ўқирликми? Мен аҳмоқ бировни қон қақшатиб олган зирагингизни тақиб кеккайиб юрибман! Яхшиям зирак экан, ечиб бериб қутилдим. Агар кийим бўлганида-чи? Мана шу уст-бошим бўлганида-чи? Ундаям ечиб бериб, уйга яланғоч келармидим?..

Шавкатнинг юзи докадай оқариб кетди. Бинафша зор қақшарди:
— Аслида нима ҳалол, нима ҳаромлигини менга сиз ўргатишингиз керак эмасми? Энди синфдошларимнинг олдида нима деган одам бўлдим, нима деган одам бўлдим?!

Шавкат уҳ тортиб қўйди. Қиз давом қилди:
— Бирда бўлмаса бирда қўлга тушиб қамалиб кетсангиз, мен нима қиламан, ада? — ёшли кўзлари билан дадасига термулди қиз. — Қандай яшайман? Ахир кўза кунда эмас, кунида синади!.. Суянганим, ишонганим — битта-ю битта сизсиз-ку!.. Сизам мени алдасангиз… унда мен кимга ишонай, ада, кимга?!

Шавкатнинг хўрлиги келди. Ўрнидан сапчиб туриб, йиғламсираганича бақириб берди:
— Ҳа, мен ўғриман!!! Шу йўл билан кун кўраман! Сен туғилганинггачаям шунақа эди, туғилганингдан кейин ҳам шунақа бўп қолди, бундан кейинам шунақа бўлади!.. Ахир, ўқимаган бўлсам, бирор ҳунарим бўлмаса!.. Менинг бўлганим шу, қизим… Всё!
У ошкора йиғлаб юборди.

Бинафша жим бўлиб қолди. Кейин худди тушида гапираётгандай шивирлади:
— Болалигимда ўлимдан қўрқардим… — деди у паришонхотирлик билан. — Энди яшашдан қўрқаяпман…
— Унақа дема, жон қизим! — деди Шавкат жон холатда.
— Сенга бир нима бўлса, мен ўлиб қоламан ахир!..

Бинафша бошини кескин кўтариб, дадасига тик қаради ва босиқ, лекин қатъий оқангда деди:
— Энди гап бундай: бугундан бошлаб сиз опкеган ҳаром овқатингизниям емайман, сиз опкеган ҳаром кийимингизниям киймайман! Всё!..

* * *

Шавкат ўзида йўқ хурсанд келяпти. қўлида иккита қоғоз пакет, бўйнида бир шода тешиккулча. Кўчадаги ўткинчиларга виқор билан боқади.
Одамлар гўё унинг нега ўзидан-ўзи жилмайиб кетаётганидан хабардордай. Бугун унинг қадам ташлашлари ҳам бошқача…

Эшикдан кириб, қўлидагиларни қўймай, туфлисини ечди. Доимгидай югуриб чиқадиган Бинафша кўринмади.
Меҳмонхонага кирди.

Бинафша деразага қараб турибди. Дадаси кирганидан кейин қўлларини кўксида чамбарак қилганича бу томонга ўгирилди.
— Ассалому алайкум… — деди у хаста овозда.
— Ваалайкум ассалому ва раҳматуллоҳу ва баракатуҳ! — деди Шавкат қувноқлик билан.

Кейин қандайдир ашулани хиргойи қилганича пакетдаги нарсаларни намойишкорона чиқара бошлади. Бир шиша қатиқ (кефир), иккита тандир нон, бир таёқ колбаса, бир пачка маргарин столдан жой олди.

Бинафша қовоғини солиб турибди.
— Кўп бўзраяверма, кечаси билан вокзалда юк туширдим, — деб Шавкат қўлларини кўрсатди. — Мана…

Унинг кафтлари пуфакчалар ҳосил қилиб қавариб кетган эди. Қиз раҳми келиб қаради, аммо сир бой бермади.
— Ҳужжатлар ичида правангизга кўзим тушгандай бўлувди, шофёрликка ўқиган экансиз-ку? — деди қиз бир оз юмшаб.
— Э-э, минг йил бўп кетган… — деди Шавкат қўл силтаб.
— Минг йил бўлса-чи! — деди қиз ўжарлик билан. — Ҳозир нима кўп — қурилиш кўп, битта-яримта самосвал-памосвал беришар, бунақа қийналиб юрасизми…
— Ўйлаб кўриш керак… — мужмал жавоб қилди Шавкат.
— Сиз қирқ олти йилдан бери ўйлайсиз! — деди қиз аразли оҳангда. – Ўзингизнинг ақлингиз етмаса, ақлли одамларнинг гапига кирмасангиз — бу нима деган гап ўзи?!
— Бўлди, кўп вайсайверма! — пўписа қилди Шавкат. – Ўйлаб кўраман, деяпман-ку! Сендақа ақллидан ўргилдим… Бугунга колбаса билан картошка қовуриб қўя қол — осонгина…

Шу топда у бўйнида бир шода тешиккулча билаи жудаям кулгили кўринарди.
Бинафша аразли жилмайиб чиқиб кетди…
У бирпасда овқатни лаганга сузиб, хонага кирганида Шавкат чарчаб диванда ўтирган кўйи ухлаб қолган эди. Қиз лаганни столга қўйиб, унга кулимсирганча бир муддат меҳр билан қараб турди-да, секингина бўйнидан тешиккулча шодасини олди. Бошига ёстиқ ташлаб, оҳиста ётқизиб қўйди…

* * *

Хиёбон.

Пўрим кийиниб олган Озодбек қўлида гулдаста билан кимнидир кутяпти.

Бинафша уни узоқдан кўриши билан кулимсираб қўйди.
— Ҳа, нима ҳаракат? — деди қиз унга яқинлашгач.
— Яхшимисан, Бинуф?.. — деди Озодбек ўғрилик устида қўлга тушиб қолгандай қизариб. — Шундай… Хосият билан айланмоқчийдик…
— Да-а, «Хосиятли иш» денг? — деди Бинафша ўйноқи жиддийлик билан. — Учрашувимиз бир пайтга тўғри кеп қолмаслиги учун расписания тузиб олсак бўларкан! Бизам Акмал акамла билан айланмоқчийлик.

Озодбек хижолатдан терлаб кетди. Унинг бахтига Бинафша Хосиятни кўриб қолди-ю, қизнинг диққати ўша ёққа қадалди.
— Ана, «амри маъриф»имнинг натижасини кўриб қўйинг! — деди Бинафша ҳазиломуз. Раҳматниям сўраб оламиз, шекилли?
— Хосият бозорда юргандай бемалол музқаймоқ еб келяпти.
— Аҳ.. Раҳмат! — деб йигит ўша томон шошилди.

Лекин Хосият келаётган жойида йўқ эди.
Озодбек ҳайрон.
— Бинафша ҳайратда. Иккаласи ҳозиргина Хосият келаётган жой томон юришди. Ер остидан бўғиқ овоз эшитилди:
— Ҳой, ким бор?.. Ёрдам беринглар!..
— Кимдир водопровод қудуғининг қопқоғини ёпмай кетган экан, Хосиятнинг овози ўша ердан чиқаётганди…
— Бу орада Акмал ҳам келиб қолди. Кўплашиб Хосиятни қудуқдан чиқариб олишди.
— Хосиятнинг қўлида музқаймоқнинг фақат чўпи қолган эди…

 * * *

— Акмал билан Бинафша истироҳат боғини айланиб юришибди. Ҳа, ҳурматли томошабин, бу ўша — бирда Шавкатнинг бошига велосипед насоси билан туширган болакай эди.
— Муҳаббатдан маст ошиқларнинг ҳис-туйғуларини ифодалайдиган қўшиқ кетади:

— Ўтирганда тўр ярашган,
Юрганида йўл ярашган.
Ой тўлишган оқшомларда,
Қўлларига гул ярашган.

Ошиқ сўздан адашади,
Адашгани ярашади.
Катта-кичик ҳавас билан,
Булар ким деб қарашади.

Ёки:

Бўзтўрғайим, бўзтўрғай,
Суюклигим — йўлдошим.
Ер ҳолини ер сўрғай,
Ёлғизлигим — сирдошим.
Бўзтўрғайим, бўзтўрғай,
Ёлғизлигим — сирдошим.

Муқаббат бор, ҳижрон бор,
Орасида бўзлайсан.
Чарх ишидан сен безор,
Армонлардан сўйлайсан.
Бўзтўрғайим, бўзтўрғай,
Суюклигим — йўлдошим.

Қўшиқ клип тарзида суратга олиниб, қуйидаги кадрлар кетади:

Севишганлар болалар темир йўл изи бўйлаб кетишяпти — Бинафша изда, Акмал унинг қўлидан ушлаб боряпти…
Йигит бир қизиқ воқеани гапиради, қиз қотиб-қотиб кулади…

Улар болалар пуфакчалари (шар) сотиб ўтирган аёл томон юришади. Акмал битта пуфакча сотиб олиб, қизга бермоқчи эди, шар тепага учиб кетади.
Бинафша пуфакчага ачиниб, афсус билан осмонга қарайди. Йигит яна бир пуфакча олиб, қизга узатади. Бинафша қўл узатган пайт у тағин осмонга учиб кетади.
Бинафша йиғламоқлан бери бўлиб, нигоҳлари билан кўк сари парвоз қилаётган пуфакчани кузатади.

Учинчи марта қиз пуфакчани олмай туради. Йигит «олинг” дегандай имлайди. Ниҳоят, қиз олмоқчи бўлганида шар бу сафар ҳам осмонга учиб кетади.
Бинафша йигитнинг атай қилаётганини тушуниб қолиб, кулганича иккала қўлини мушт қилиб Акмалнинг кўкрагига тапиллатиб уради…

Трамвай келиб тўхтайди. Бинафшанинг сумкачасини олволган Акмал қизнинг қўлидан ушлаб тушириб қўяди.
Кўчага сув сепадиган машина ҳайдаб кетаётган Шавкат уларни кўриб қолади.
— Велосипедист-ку!.. — дейди у пичирлаб.

Йигит билан қиз қўл ушлашганча одамлар орасига сингиб кетади…

* * *

Шавкатларнинг уйи олдида сув сепадиган машина турибди.
У копотни очиб моторни кавлаштиряпти.
Бинафша келяпти. Кайфияти аъло.

Шавкат қўлини латта билан арта туриб бошини кўтарган эди, копотга уриб олди.
— Ҳечқиси йўқ, ўрганиб кетасиз! — деди Бинафша жилмайиб.
— Ҳа-а, сенмидинг? — деб Шавкат қизига ҳисобот бера кетди: — Бордим. ҳозирча шуни оптуринг, дейишди, яқин-да бир партия янгиси келади, хоҳлаганингизни танлаб оласиз, деб ваъда қилишди.
— Ана, айтмадимми, сиз бўлсангиз қўрқиб юрибсиз! — деди қиз насиҳатомуз.
— Эскироғ-у, лекин бир амаллаб одам қилиб оларман, — деди Шавкат ғурурланиб.
— Бунингиз одам бўлмайди. Шавкатнинг капалаги учиб кетди:
— Ие, нега?..
— Ада-а, бу мошина-ю! — деди қиз чарчоқ оҳангида.
Кета туриб аниқлик киритди: — Темир!..

Шавкат анграйиб қолди.
— Ҳа-а… — деб қўйди у. Сўнг ночоргина илжайди: — Шунақа гап бор-да…

* * *

Шавкатнинг сув сепадиган машинаси катта кўчада кетиб боряпти.
Кабина ичи машхур ҳинд актёрларининг суратлари, кокиладор попукли энсиз палак ва туморлар билан безатилган.
Бинафша худди «Мерседес»да кетаётгандай ўзида йўқ хурсанд.

Шодиёна ва тантанавор мусиқа фонида қиз машина мурватларини кўрсатиб, «бу нима», «бу нима» деб сўрайве рар, дадаси жавоб беришдан чарчамасди. Хуллас, ота-бола чексиз бахтиёр эдилар…

«Милиция» деб ёзиб қўйилган бино олдига хизмат машинаси келиб тўхтади. Иккита барваста мелиса тушиб, эшигини очди. Ва ундан Жамшид тушиб, қўлларини орқага қилганича мелисалар етовида бинога кириб кетди.

У сув сепадиган машинада анграйиб ўтиб кетган ошнасини сезмади ҳам…

* * *

Тўйхона.
Бир ёқда карнай-сурнаю, бир ёқда хонандаю созандалар. Ёшлар рақс тушиб, эчкидай сакрашяпти.

Тўрда оппоқ келинлик либосида Бинафша, ясаниб олган Акмал ўтиришибди. У куёвжўралар билаи бир нималарни гаплашяпти. Келин – Бинафша ўйчан, жиддий қиёфада ўтирибди. Уларни кўрган киши тўйдан унчалик ҳам хурсанд эмас, деб ўйлаши мумкин.

Даврани бир маҳмадана йигит бошқариб боряпти. У алоҳида столда ўтирган хонандаларнинг олдига келиб, ёши каттароқ ҳофизга мурожаат қилди:
— Маҳмуд ака, энди «она операцияси»ни бошлайверсак ҳам бўлар? Одамлар қизишиб олди…
Маҳмуд акаси «маъқул» дегандай бош ирғади. Маҳмадана пилдираганича ўртага чиқиб, микрофонни олди:
— Энди даврага дил сўзларини айтиш учун, ҳамда ўз шодликларининг изҳори сифатида бир рақсга тушиб беришларини сўраб, келинимиз — Бинафшахон ва куёвимиз —

Акмалжонларнинг муҳтарама оналарини даврага таклиф қиламиз! Марҳамат, жондан азиз онажонлар!
Бинафшанинг хавотири ана шундан эди — кескин бошини кўтариб, нажот излагандай атрофга аланглади.
Бир томондан Акмалнинг онаси, иккинчи ёқдан… довдираганича Шавкат чиқиб келди!

Бинафша хижолат ва ноқулайликдан ер чизиб қолди.
Маҳмадана бу англашилмовчиликнинг олдини олишга шошилди:
— Кечирасиз, мен «келин-куёвнинг оналари» дедим, оталарини сал кейинроқ чақирамиз, узр…

Бинафшага худди дадасини даврадан ҳайдаётгандай туюлади. Оғринди.
Куёвнинг ота-онаси ҳам хижолатда.

Меҳмонлар ҳайрон.
Ўртага ноқулай сукут чўкди — барча емоқ-ичмоқдан тийилди.
Бинафша ҳаммани ҳайрон қолдириб, стулларни наридан-бери сурганича ўртага чиқди. Шу топда, негадир, хўрлиги келди. Дадил юриб отасининг олдига бориб турди.
Тўйхона сув қуйгандек жимиб қолди. Ҳамма нима бўлишини кутарди.

Бинафша дадасининг қаршисига келиб… тиз чўкди!
Шавкатнинг капалаги учиб кетди:
— И-и-и, бу нима қилганинг, асал қизим?.. — деди у шивирлаб. — ҳамма бизга қараяпти…
— Қараса қарар, бу муҳиммас! Менга сиз муҳимсиз, қадр-қимматингиз муҳим! Ота бўлиб едирдингиз-кийдирдингиз, она бўлиб алла айтдингиз! Адажон, агар мен ёшлик қилиб гапингизга кирмаган бўлсам, овозимни сал баландлатиб гапирган бўлсам, мен аҳмоқингизни кечиринг! Мендан рози бўлинг, ўзимнинг адажоним!..

Ҳамма лолу ҳайрон. Чунки келин ўзини бунақа тутишини ҳеч ким кўрмаган эди.

Шавкат қизининг елкасидан олиб турғазди, бағрига босди.
— Нега унақа дейсан, жон қизим?.. — дея олди у томоғига бир нима тиқилиб. — Сен дунёдаги энг яхши қизсан!..

* * *

Тўйхона олди.
Шавкатнинг сув сепадиган машинаси турибди.
Рулга қўлларини қўйганча у хаёлга чўмиб ўтирибди. Хаёлида эса…

…Чанг-тўзон ичида қолган бешик ва биғиллаб йиғлаётган чақалоқ…
…Мактаб формасидаги Бинафша сумкаси билан Озодбекнинг бошига солади…
…Акмал велосипед насоси билан Шавкатнинг пешонасини қашқа қилади…

Кабина ичида ўтирган Шавкат маюс кулимсираб қўйди.
Тўйхонадан Бинафша билан Акмални қуршаб олган бир тўп куёвжўра ва келиннинг дугоналари ғала-ғовур қилиб чиқишди.

Бинафша Акмалнинг қўлидан ушлаганича шу томон югурди.
— Ада, қочдик! — деб кабинага чиқиб олди.
Шавкатнинг машинаси ўкириб жойидан қўзқалди.
Буни кўрган куёвжўра ва янгалар ўша ерда турган енгил автомобилларга шоша-пиша ўтириб, сув сепадиган машинани қувиб кетишди.
Рулда кетаётган Шавкат анчадан буён машинани бунақа тез ҳайдамаган эди. Ёнида ўтирган қизига «Қалай ҳайдаяпман?» дегандай керилиб қараб қўйди.

Бинафшанинг завқи келиб, гоҳ орқани кўрсатувчи йўн кўзгудан таъқибчиларга қарар, гоҳ дадасини янада тез юришга ундар, кўзларида ўт чақнарди.
Акмал ҳам Бинафшанинг талвасасига қўшилиб, кўзгучадан кўз узмай борарди.

Шавкат қизига кулимсираб қараб қўйди.
— Акмалжон, бу, валасапидингизнинг ғилдираги айланиб турибдими? — деди Шавкат куёв-қайнота ўртасидаги ноқулайлик пардасини кўтариш учун.

Акмал гуноҳкорона жилмайиб, бош ирғади:
— Ҳа…
— Насоси-чи? Насос омонми?
Иккаласи ҳам шарақлаб кулиб юборди.

Бинафша буларнинг нега кулаётганига тушунмаса ҳам жилмайиб боряпти.
— Шу ерда тўхтатинг, — деди қиз.

Машина тўхтади. Орқадагилар ҳам етиб келишди.
— Ваъдангиз эсингиздами, ада? — дея араз аралаш эркаланди Бинафша.
— Эсимда, эсимда… — деди Шавкат кулиб.
Қиз хурсанд бўлиб, куёвнинг ёрдамида машинадан тушди.

Кимсасиз тунги кўча.
Бинафша Акмалнинг қўлидан ушлаб машина чироқлари рўпарасига келиб турди.
Янгалару куёвжўралар ҳеч нима тушунмай, ғала-ғовур қилганча ҳар тарафдан уларни ўраб олишди.
— Бошланг! — деб бақирди Бинафша.

Шавкат машинанинг аллақандай мурватини бураб, газни босди.
Машина жўмракларидан сув отилиб чиқди. Буни кутмаган янгалар, куёвжўралар, келиннинг дугоналари дод-войлаб турли тарафга тариқдай сочилиб кетди. Фақат Бинафша билан Акмал қолди.

Уст-боши шалаббо бўлишига парво қилмай, болаларча завқу шавқ билан қийқириб сакрашарди.
Бошқалар тунги салқинда кийимларини ҳўл қилишга юраги дов бермай, бир чеккада томошабин бўлиб туришибди.
Шавкат рулга ияк тираганича ўзида йўқ шод сакраётган қизига жилмайиб қараб турар, кўзларида ёш йилтилларди.

Машинадан чиқаётган фаввора наинки келин-куёвнинг кийимларини, балки қалблардаги ғуборларни ҳам юваётган эди гўё…

Стоп кадр
Бор гап шу…

2008

M: Шароф Бошбековнинг “Мусофир бўлмагунча” китобидан олинди

SHAROF BOSHBEKOV
FALAKNING GARDISHI
Kinoqissa

---

   Iste’dodli dramaturg Sharof Boshbekov 1951 yili Samarqandda dunyoga kelgan. U adabiyotning qutlug’ dargohiga 80-yillarning boshlarida qadam qo’ygan. Dastlab hikoya janrida o’z iste’dodini sinab ko’rgan.Uning «G» varianti» (1981), «G’urur» (1982) «Jumboq» (1986) kabi hikoyalari yuzaga kelgan. Shundan so’ng uning rang-barang mavzudagi sahna asarlari yaratildi.U «Tushov uzgan tulporlar» (1983) hamda «Eshik qoqqan kim?» (1987) kabi komediya, «Temir xotin» (1989), «Qasosli dunyo» qisqa metrajli filьm stsenariysini yozdi. Shuningdek, «Eski shahar gavroshlari» (1998) kabi jiddiy komediya yaratdi. So’nggi vaqtda uning «Taqdir eshigi» dramasi maydonga keldi. Ayniqsa, «Temir xotin» pьesasi adibga katta shuhrat keltirdi.Unda fan-texnika rivoji davrida inson ongi, dunyoqarashi, ruhiyatida sodir bo’layotgan jiddiy o’zgarishlar hajviy yo’sinda umumlashtirib berilgan. Adibning shu asari asosida kinofilьm ham yaratildi (1990). Shuningdek, u «Sharif va Ma’ruf», «Yuzsiz» (1993), «Tilla bola» (1994) kabi filьmlarning stsenariylarini yozishda ham ishtirok etdi. U «Masxaraboz» (1996), «Farhod va Shirin» filьmlarining stsenariysini yozish barobarida rejissyor sifatida ham ijod qildi. «Charxpalak» nomli 60 lavhali videofilьmni ham yaratdi. Shuningdek, «Tentak farishtalar» (1995), «Zo’rdan zo’r chiqsa» (1996) kabi sahna asarlarini yozdi. Uning «Temir xotin» asari 1989 yilda O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasining M. Shayxzoda nomidagi yillik mukofotiga loyiq deb topildi. 1990 yilda esa unga Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofoti berildi. U «Mehnat shuhrati» ordeni bilan taqdirlangan.

Sharof Boshbekov 2022 yilning 26 yanvarida 71 yoshida vafot etdi.

---

   Uchta sharpa sekin devor oshib tushdi. Ehtiyotlik bilan oyoq uchida yurib, hovlini kesib o’tishdi.
Ayvonga kiraverishda bir necha oyoq kiyimlari tartib bilan terib qo’yilgan. Orasida bolalar poyafzali ham bor.
Og’rilar ichkariga kirib, ko’zi qorong’ilikka o’rganguncha tek qotib turishdi.
Ikki chekkada er-xotin yotishibdi. O’rtada to’rtta bola. Xotinning yonida beshik. Hammasi dong qotib uxlab yotibdi.
Shu payt beshik qimirlab, ichidagi bola bezovtalana boshladi.
Sharpalar boshidan hushi uchib, taxta bo’lib qolishdi. Bittasi — ularning kattasi bo’lsa kerak — yonidagi sherigiga «beshikni yo’qot» deganday ishora qildi. Sherigi sekingina ko’tarib, oyoq uchida yurganicha beshikni olib chiqib ketdi.
Ayvonning zinasidan avaylabgina ko’tarib tushdi. Sekin olib borib, hovlidagi daraxtning tagiga ehtiyotlik bilan qo’ydi. Sherik deganimiz yoshi yigirma besh yoshlar atrofida, qotmadan kelgan, qirra burun Shavkat ismli o’g’ri edi. U tayinli bir joyda ishlamas, qo’ni-qo’shnilarning mayda-chuydasini o’g’irlab tirikchilik o’tkazardi. Borib-borib yirikroq «ish»ga o’tdi — odamlarning uy-joyi, mol-holini o’g’rilaydigan bo’ldi.
Beshikni qo’yishi hamon avvaliga yer tagidan bo’g’iq guldirak eshitildi, keyin o’z-o’zidan hamma yo’q titray boshladi. Shavkat qo’rqqanidan daraxt tanasiga mahkam yopishib oldi. Kutilmaganda imoratlar birin-ketin qulab, borliqni chang-to’zon qopladi. Dov-daraxtlar notabiiy qiyshayib u yoqdan-bu yoqqa borib kelardi. Hozirgina u o’g’rilikka tushmoqchi bo’lib turgan uy Shavkatning shundoqqina ko’z o’ngida qulab, yer bilan yakson bo’ldi. Ichkaridagilar: chaqaloqning ota-onasi, opa-akalari, Shavkatning ikkita sherigi ham qulab tushgan tom tagida qolib ketdi…
Ona-tabiat go’dakni ayaganday, beshik ohista chayqalib, tebranib turardi. Bu hol shu qadar tez sodir bo’ldiki, Shavkat biron nima tushunishga ham ulgurmadi. Tushunganida esa dahshatdan toshday qotib qoldi. Nima qilishini bilmay, dovdiraganicha hozirgina uy turgan joy tomon bir-ikki qadam tashladi. Imorat ostida qolib ketganlarga yolg’iz o’zi yordam bera olishiga ko’zi yetmay, atrofga ilinj bilan boqdi.
Butun shahar to’zon ichida qolgan edi.
Nimadir esiga tushib, shitob bilan yugurib ketdi…
Ag’darilib yotgan simyog’ochlar, qulab tushgan daraxtlar, pachoqlangan yengil mashinalar oralab yugurib borayotgan Shavkat tinmay pichirlardi:
— Botirjon, bolam!.. Surayyo, jonim!.. Ko’z ochib ko’rganim!.. Ishqilib omon bo’linglar!.. Axir bu dunyoda sizlardan boshqa kimim bor? E, xudoyim, o’g’lim bilan xotinimni o’zing panohingda saqla!..
Uzoq yugurdi u. Sarosimada u yoqdan-bu yoqqa bemaqsad chopib yurgan odamlarga urila-urila, nimalargadir qoqilib-suqilib, hech narsaga qaramasdan olg’a intiladi…
Nihoyat, mo’ljallagan joyiga yetib keldi. qarasa…hovlisidan nom-nishon yo’q! Faqat daraxtlargina mungli qiyshayib turibdi. U dodlab yubordi. Faryodi butun shaharni tutib ketganday bo’ldi go’yo. Yotoqxonani chamalab, qo’liga ilashgan shifer parchasi bilan jazavaga tushib qaziy boshladi. Shifer sinib ketdi. So’ngra qo’li, tirnoqlari bilan titrab-qaqshab qazishda davom etdi. Ekskovatorga ham ko’plik qiladigan g’isht va yog’och uyumlariga qarab turib, chorasizlikdan ingrab yubordi.
Yog’och to’sinlar orasidan oynasi darz ketgan romli surat topib oldi.
Unda Shavkat, xotini Surayyo va uch-to’rt yoshlardagi o’g’li — Botir kulib turishibdi.
Suratni qo’lida ko’targanicha, negadir, u yoqdan-bu yoqqa izillab yugura boshladi. So’ng holdan toyib, umidsizlik bilan o’tirib qoldi.
Xovli burchagida o’g’lining uch g’ildirakli velosipediga ko’zi tushib, fig’oni battar falakka chiqdi.
Aqldan ozadigan darajaga yetdi. Ko’z yoshi tugagan — endi uning yig’isi ko’proq xirgoyiga o’xshab ketardi. Sochiga qirov tushdi. Esi og’ib qolgan — qayoqqa ketayotganini o’zi ham bilmasdi.
Tong yorisha boshladi. Ko’chalarda allaqachon «Tez yordam», militsiya, o’t o’chirish mashinalari harakatga kelgan. Unda-bunda buldozer, ekskovatorlar ko’rinadi…Harbiy qismlar ham tanklari bilan yordamga chiqqan…
Shoxi chiqib ketgan trolleybuslar…
Harakatdan to’xtagan tramvaylar tizilishib turibdi…
Butun shahar arining uyasidek qaynaydi.
Shavkat hardamxayollik bilan ketib boryapti. Atrofdagi shuncha shovqinni yorib, qaerdandir chaqaloqiing yiqlagan ovozi keldi. U o’z xayoli bilan bo’lib eshitmadi. Bola chinqirib yig’lardi. Nihoyat, to’xtab quloq soldi – yig’i juda yaqindan kelayotgan edi. Shavkat tentirab-tentirab hali o’zi o’g’rilikka tushgan hovliga kelib qolibdi. Va birdan o’zi olib chiqib qo’ygan beshikka ko’zi tushib, hayratdan tosh bo’lib qotib qoldi.
Beshik Shavkat qanday qo’yib ketgan bo’lsa shundoq turibdi. Faqat ustidagi yopinchiqni chang qoplagan. Chaqaloq — tonggi salqinda sovuq qotganmi, yo qorni ochganmi – big’illab yig’lardi.
Shavkat uquvsizlik bilan uni beshiklan yechib oldi-da, o’ragani narsa qidirib atrofga alangladi. Hech narsa topolmagach, beshik ustiga yopilgan yopinchiqqa chaqaloqni shosha-pisha o’raganicha, g’isht uyumlaridan hatlab katta ko’chaga chiqib oldi.
Endi ko’chada odam ko’payib qolgan. Bir-biridan ko’ngil so’ragan, zilzila oqibatlari va tafsilotlari bilan o’rtoqlashgan, hamdardlik bildirgan va hokazo. Hammayoqda vahima va sarosimalik…
Shavkat bolani bag’riga bosganicha odamlar oralab ketib boryapti. Go’dak uning issiq bag’rida orom topganday yig’idan to’xtadi.
U telbanamo kayfiyatda bir nimalarni pichirlar, nogoh to’xtaganicha bir nuqtaga tikilib qolar, ozgina shovqindan ham cho’chib tushardi. U katta ko’chadan ketib borarkan, «Binafsha kafesi» degan yozuvga ko’zi tushdi. «F» qarfi qiyshayib qolgan. Kallasida beixtiyor «Binafsha kafesi», «Binafsha kafesi» degan o’y charx ura boshladi. Chaqaloqning endi rostakam qorni ochdi shekilli, yana g’ingshiy boshlali. Shavkat uni qo’lida tebratib ovutar ekan, og’zidan beixtiyor «Alla-yo, Binafsha kafesi, alla» degan so’zlar chiqib ketdi.
— Bolangizning qorni ochgan ko’rinadi, — dedi bir ayol. — Anavi yerda «roddom» bor, ularda sut bo’ladi.
Shunday deb ayol shoshganicha yo’lida davom etdi.
Ayol ko’rsatgan «roddom» eski, Nikolay zamonida qurilgan qizil g’ishtli imorat bo’lib, u yerda ham ahvol shu — karavot va boshqa jihozlarni tashqariga olib chiqayotgan hamshiralar, bir qo’lida chaqaloqini, ikkinchisida choynak-piyola o’ralgan tugunini ko’tarib olgan ayollar…
Shavkat big’illab yig’layotgan chaqaloqni bag’riga bosganicha ro’yxatxona darchasiga ro’para bo’ldi.
— Singlim, — dedi u xushro’ygina navbatchi hamshiraga.
— Manavini ko’rib bering, tagi ho’l bo’lganmi, qorni ochganmi…hamshira indamay bolani olib, yechib ko’rdi.
— Tagimizam ho’l bo’pti. Qornimizam ochibli, — dedi hamshira chaqaloqni erkalab. — Hozir to’g’rilaymiz…
Beshik yopgichini olib tashlab, eskiroq adiyolga qayta yo’rgakladi, shkafchadan uchiga so’rqich kiydirilgan sutli shishani olib keldi.
— Mang… — deb u shishani Shavkatga uzatdi. O’zi stolga borib o’tirdi. — Bu qizaloqning ismi nima ekan?
Shavkat shishani yaqinlashtirishi hamon chakaloq ochko’zlik bilan chapillatib ema ketdi. Shavkat chaqaloqning yuziga birinchi marta durustroq qaradi. Uning shishasini birov olib qo’yadigandek jon-jahdi bilan emayotganini ko’rib, bugun ilk marotaba kulimsiradi va mehri tovlanib qarab qoldi.
— qizchangizning ismi nima, deyapman, — takrorladi hamshira. — Men yozib qo’yishim kerak.
— A?.. «Binafsha kafesi»… — deb yuborganini o’zi ham bilmay qoldi Shavkat.
— Xo’p, Binafsha. Familiyasi?
— A?.. Kimni?..
— O’zingizning bolangizmi axir?
Shavkat o’zini yo’qotib, dovdirgancha sekin «yo’q.» dedi, lekin tasdiq ma’nosida bosh irg’adi.
— Bo’pti-da, — dedi hamshira uning mujmalligidan g’ashlanib. — Sizning familiyangiz nima?
— Jalilov…hamshira daftarga «Jalilova Binafsha» deb yozib qo’ydi.
— Onasi qaerda? — dedi hamshira daftardan bosh ko’tarmay.
Shavkat jim. Yutinib oldi. Ko’zlarida yosh o’ynadi. Hamshira uning ahvolini ko’rib, hamdardlik bildirdi:
— Tushunaman… bandalik-da… — dedi u o’ziyam yig’lab yuborguday bo’lib. — Nima qilamiz — ko’pga kelgan to’y…
Bolani nima qilasiz, tashlab ketasizmi? Bu yerda hamma sharoit bor, harqalay, emizikli narsa…
To’satdan Shavkatning g’azabi qaynab, yig’lamsiraganicha baqira ketdi:
— Nega tashlab ketarkanman, a, nega tashlab ketarkanman/! Axir bu yorug’ jahonda shundan boshqa hech kimim yo’q-ku!.. O’ylab gapiryapsizmi, qanday tashlab keta-a-ay?! hamshira uning bunchalik kuyinishini kutmagan edi — qo’rqib ketdi.
— Men… haligi… «Tashlab ketasiz»mas, «topshirib ketasizmi» demoqchiydim… Har kuni kelib ko’rib ketishingiz mumkin. Bu vaqtinchalik, albatta. Ozgina suyagi qotib, u-bu narsa yeya boshlaganidan keyin opketaverasiz. Nima bo’lgandayam, erkak kishisiz, qiynalib qolasizmi, deyman-da…
Shavkat bolani bag’riga bosganicha ko’chada ketib borar ekan, o’zicha to’ng’illardi:
— Tashlab ketasiz deydimi, a, bolam? Aytdim, nega tashlab ketar ekanman, dedim!.. O’zing eshitding-ku… E, hamshira bo’lgan seni…

* * *

Shavkatning ijaradagi uyi. Bu fayzsiz va ko’rimsiz xonada bitta sim karavotdan boshqa hech vaqo, hatto o’tirishga stul ham yo’q. Yerga eski gazetalar to’shalgan. Burchakda kiyim-kechaklar o’ralgan tugun turibdi.
Binafsha karavotda «ga-ga, gu-gu»lab yotibdi.
Shavkat yerda chordana qurganicha o’sha oynasi darz ketgan suratga tikilib o’tiribdi. Suratdan ko’z uzmagan ko’yi o’rnidan turib, devor yoniga bordi.
— Manavi yerga qoqsak nima deysan? — deb so’radi u Binafshadan. – qalay?.. Pastroqmi?.. qarab tur, qiyshiq bo’p qolsa aytasan…
Suratni devorga qoqib qo’ydi.
— Manavi oying… — dedi u Surayyoni ko’rsatib. -Manavisi Botir akang… Sendan uch yosh katta… Botirim..
To’rt yil deganda xudoyimdan tilab olganim… – Shunday deb Botirning yuzini silab qo’ydi. — Bir kuni yog’och samosval opkeldim. Oylik olgandim… — Shunday deb, negadir, qizarib ketdi. – g’ildiragiyam yog’och, ruliyam yog’och, chiroqlariyam yog’och. Kim biladi deysan, shunaqasidan opman-da… Botir akangning sevinganini ko’rsang! Derazadan qarab turgan ekanmi, o’ziyam snaryadday otilib chiqdi-yov! Yuragi yorilguday baxtli bo’p ketdi… Men kutmovdim, o’zimni yo’qotib, dovdirab qoldim. Bola xalqini baxtli qilish shunchalar oson, deb sira o’ylamovdim…
U bu gaplarni qiynalib, azob bilan aytdi. Binafshadan uyalganday yuzini chetga burdi. Chunki sassiz yig’layotgan edi U-Karavotga kelib o’tirgancha birpas qiziga jilmayib qarab turdi. Keyin gapida davom qildi:
— Yetimlik nima — mendan so’rayver. Ko’cha-ko’yda qandaydir bolaga ko’zim tushsa, yetim o’tgan bolaligim esimga tushib, g`alati bo’pketaman… Ota-onam ko’cha bo’ldi, do’stim — ko’cha, dushmanim — ko’cha… Xullas, meni ko’cha tarbiyaladi, o’qitdi, odam qildi… Mana endi sen borsan. Men sen tufayli ajaldan qutulib qoldim, bo’lmasa Qodir bilan Hotamga o’xshab… Meni sen qutqarib qolding va… ikkovimizniyam xech kimimiz yo’q… Umr foydaga qoldi… Shuning uchunam yashaymiz, qizim! qismatga qasdma-qasdiga yashaymiz!..
Shu payt bosh qahramonning ichki iztirob va tug’yonlari ifodalangan qo’shiq boshlanadi:

Gullar tutdim qo’lingga — topganim shudirgina,
Orzular duv to’kildi — ekanmi tutungina.
Dilimni berdim dilga -vafosi butungina,
Ayt, qismat, ne qasding bor -shivirpab sekingina.
Yashab o’tdim olamdan — kamtarin, faqirgina,
Gohida sersuv bo’lib, gohida taqirgina.
Charchadim bu dunyodan, oldingda chaqirgin-a,
Ayt, qismat, ne qasding bor — shivirpab sekingina.
Bo’lsin, bolam, dunyoda bardoshing metingina,
Bo’riga o’lja emish qo’zichoq — tekingina.
Ikki dunyo oralab izlayin — bekingin-a,
Ayt, qismat, ne qasding bor -shivirlab sekingina.

Qo’shiq asnosida quyidagi kadrlar ko’rsatiladi:
Eshik tagida Shavkat betoqat bo’lib kimnidir kutyapti. Nihoyat, eshik ochilib, chaqaloq ko’targan bir kelinchak ko’rindi. Bolani unga berar ekan, yarim ochiq ko’kragini shosha-pisha bekitdi. Shavkat minnatdorchilik bildira-bildira xursand kayfiyatda chiqib ketdi…
Shavkatning xonasi. Karavotda Binafsha pishillab uxlab yotibdi…
U yerda o’tirganicha qator terib qo’yilgan shishalarga sut quyyapti…Yuvilgan taglik va ishtonchalarni balkondagi dorga yoyyapti…Uyda qadam bosgani joy yo’q — hamma yoq o’yinchoq. Shavkat Binafsha bilan o’ynayapti…Ko’chada eski, g’ildiragi g’iyqillab qolgan bolalar aravachasida Binafshani sayr qildirib yuribdi…
Shavkat qizini qo’lida erkalab irg’itayapti. Binafsha qiqirlab kuladi. Har irg’itganda bola ulg’aya boshlaydi…

* * *

Subtitr: «Oradan yetti yil o’tdi»

Ko’p qavatli uylar orasidagi naridan-beri qurilgan qo’lbola stadionda o’n choqli olam to’plangan. Ko’pchiligi ayollar, erkaklardan bir-ikkitagina. O’rtada Shavkat tashviqot qilyapti:
— O’rtoqlar! Men «Sanepidstansiya» vakiliman. Hammanglarga yaxshi tanish bir jonzod bor. Undan bezor bo’lmagan inson yo’q. Bu gazandaning ismi-sharifi — «tarakan»!
Shu payt o’rta yoshlardagi, qalin oynali ko’zoynak taqqan ziyolinamo kishi uning gapini to’g’riladi:
— Suvarak deng, uka, suvarak! Bu ketishda yaqinda buvalaram nevaralari bilan tarjimon orqali gaplashadi!
— Shunday deb yonidagi ajablanib qaragan semiz ayolga zarurat bo’lmasa ham o’zini oqlab qo’ydi: — Ha, nima? O’zbekchasi «suvarak» bo’ladi-da…
— Xo’p, ana, suvarak! Nomi o’zgargani bilan mazmun o’zgarmaydi, amaki, mazmun! Odamning asabiga tegishidan tashqari ko’plab kasalliklar tarqatadi…
— Tarakanning ta’rifini o’zimizam ja yaxshi bilamiz, -deb semiz ayol ko’zoynakdan uzr so’rab qo’ydi: — Suvarakning ta’rifini… — Keyin Shavkatga qarab davom qildi: — Tezroq maqsadga o’ta qoling, uka, qozonga yog’ qo’yib chiquvdim…
Shu payt ko’zoynak leksiya boshlab qoldi:
— Olimlargayam besh ketmadim lekin! Texnik taraqqiyot misli ko’rilmagan darajada rivojlanayotgan bir paytda, bitta tara… kechirasizlar, bitta suvarakni eplasholmasa! Odamlar oyda yuribdi axir! Uyat, uyat…
— Shuning uchunam bizning stansiya suvarakka qiron keltiradigan dori tarqatyapti, — davom qildi Shavkat. — Bu dori Shvetsiyami, Shvetsariyadanmi, ishqilib, «Sh»dan boshlanadigan mamlakatda ishlab chiqarilgan! Ishonmasanglar o’zinglar borib ko’ringlar, o’sha shvetsiyami-shvetsariyami degan yurtda bittayam suvarak yo’q!..
Soqoli o’sib ketgan, yuzining u yer-bu yeri shilingan, burni qizil kishi luqma tashladi:
— Tarakanlar doringizni ichib olib qo’shninikidan ulfatlarini boshlab chiqsa nima bo’lali?
— Hech nima bo’lmaydi! — dedi Shavkat yoqtirmayroq.
— Chunki qo’shninikidayam bitta qolmay qirilib ketgan bo’ladi!
Qizilburun yana gap qotdi:
— Doringiz quyuqmi, suyuqmi?
Shavkatning jahli chiqib ketdi:
— Suyuq, ichadigan! — Keyin odatdagi ohangda davom etdi: — Bugun juma. Shanba, bozor — dam. Bizdayam bola-chaqa bor axir… Xo’-o’sh, tarqatishni dushanbadan boshlaymiz, o’rtoqlar.
G’ala-g’ovur bo’lib ketdi:
— Vo-oy, nega endi?
— Hozir tarqata qolsangiz bo’lmaydimi o’sha zormandangizni?
— Dushanba hamma ishda bo’ladi-ku?
— Uyda birov bo’lishi shart emas, qabul qilib oladigan odam bo’lmasa, eshik tagiga banka qo’yib ketsin, — deb davom qildi Shavkat. – Biz quyib ketaveramiz. Kelishdikmi?
— Kelishishga kelishdik, ammo narxi qanaqa bo’ladi? — dedi yana qizilburun. — Importniy, deyapsiz?
— «Importniy»mas, «xorijniki»! — tuzatdi ko’zoynak.
— Sizlarga tekin! — dedi Shavkat keta turib. — Bizning stansiyani duo qilsalaring bo’ldi!
U shunday deb ko’tarinki kayfiyatda yo’lida davom etdi. Shavkatni bir eski «Moskvich» kutib turardi.
— Gapniyam rosa olasan-a, «Sh»dan boshlanadigan mamlakatda ishlab chiqarilgan»mish! — deb kuldi Jamshid ismli rulda o’tirgan sherigi.
— Nima, noto’g’rimi. «Shavkatlandiya»da ishlab chiqarilgan!
Mashina saloni kulgidan portlagudek bo’lib ketdi…

* * *

Begim kunlarining birida bizga tanish «Moskvich» o’sha «dom»ning oldida to’xtadi.
Undan Shavkat bilan Jamshid tushib, bitta uyning podyezdiga kirib ketishdi.
Podyezddagi ba’zi eshiklarning tagida yarim litrlik bir litrlik bankalar qo’yilgan. Ba’zilarida banka yo’q.
Bankasiz eshik oldidan oyoq uchida, tovush chiqarmasdan yurib o’tib, bitta banka qo’yilgan eshik oldida to’xtashdi. Har ehtimolga qarshi qo’nqiroq tugmachasini bosib, bir oz kutishdi.
— Hech kim yo’qligiga ishonching komilmi? — so’radi Jamshid shivirlab.
— Kallam bilan otvechayu! — javob qildi Shavkat ham past ovozda.
U shunday deb eshikning tirqishiga qo’lbola kalit soldi. Sekingina ichkariga kirib, eshikni yopib qo’yishdi…
…Shavkat bilan Jamshid kattakon sumka va bahaybat tugunlarni olib chiqib, moshinaning ichiga va yukxonasiga joylay boshladilar.
Shu payt qo’shni pod’ezddan bir yigit chiqib keldi.
— Okalar, ko’chib keldinglarmi, ko’chib ketyapsizlarmi?- savol berdi yigit.
Shavkat bilan Jamshidning yuragi chiqib ketguday bo’lib, qotib qolishdi. Birinchi bo’lib Shavkat o’ziga keldi:
— A-a, yerga o’rgangan odamga dom bo’lmas ekan, — dedi Shavkat o’zini beparvo ko’rsatishga tirishib. — Chol bilan kampirga ma’qul kelmadi.
Uchastka olmoqchimiz…
— Biz shunisigayam shukur qildik, har qalay boshpana-da, — dedi yigit katta tugunni salonga kuch bilan tiqar ekan.
— Bo’pti, omadinglarni bersin… «Moskvich» shitob bilan jo’nab ketdi…

* * *

«Dom»ning ikkinchi qavatidagi Shavkatning uyi. Xonadon sohibining unchalik boy bo’lmasa ham o’ziga to’q yashayotgani ko’rinib turibdi: yerda cho’g’day gilamu, shipda billur qandil. Javonda antiqa idish-tovoqlar. To’rda televizor, ustida o’sha oynasi darz ketgan surat. Hatto dahlizga ham qip-qizil gilam poyondoz to’shalgan.
Jamshid bilan Shavkat omadli tugagan «ish»ni nishonlashyapti. O’rtada dasturxon: tuzlangan baliq (selyotka), qovurilgan go’sht tovasi bilan turibdi — bo’ydoqchilik.
— Sovnarkom yaxshi ishlaydi lekin! — dedi Jamshid barmoqi bilan Shavkatning boshini ko’rsatib. — Besh, besh!
— Ha endi… — kamtarlik qildi Shavkat.
— Senga gap yo’q! — deb Jamshid qadahlarni to’ldirdi.
— Endi men past, — dedi Shavkat qo’lini ko’ksiga qo’yib. — hozir qizim maktabdan kepqoladi. Agar tortsa, o’zing ichaver. Menga uzr…
— Farzand degan zormanda bitta senda bormi, muncha «qizim, qizim»lab titraysan? — dedi Jamshid uning qadahni bekitib turgan qo’lini chetga surib. — Unaqa ja taltaytirvorma, keyin o’zing qiynalib yurasan.
Jamshid do’stining qadahiga ham aroq quydi.
— Qani, oldik, — deb u bir ko’tarishda bo’shatdi. – Mana, bizning Ozodbek. Chizgan chizig’mdan chiqsin-chi, onasini uchqo’rg’ondan ko’radi!..
Shu payt eshik ochilib, maktab formasidagi Binafsha kirib keldi.
— Assalomu alaykum, — dedi u va tuflisini yechib, bir chekkaga qo’ydi-da, jilmayib eshikdan mo’raladi.
— Ke, qizim, — dedi Shavkat o’rnida qo’zg’alib olib.
Binafsha kelib Shavkatning yuzidan o’pib qo’ydi.
— Voy-bo’-o’, katta qiz bo’p qopti-yu bu! — dedi Jamshid. — Nechanchi sinfda o’qiysan, qizim?
— Yaqinda ikkinchiga o’taman, — javob qildi Binafsha faxr bilan. Qizning ko’zi dasturxonga tushib, xuddi katta odamlarday javrab ketdi:
— Ey, xudoyim! — deb koyindi u. — Ada, servantda lagan degani tiqilib yotibdi-ku, qachon odamga o’xshab ovqatlanishni o’rganasiz?
Shunday deb u tovani ko’tarib oshxonaga kirib ketdi.
Jamshidning lablari pastga tirishib, qoshlari ko’tarilib ketdi.
Shavkat «ana, aytmadimmi» degan ma’noda sherigiga qarab qo’ydi.
— Shuningni o’zim kelin qilaman, — dedi Jamshid boshi bilan Binafsha chiqib ketgan eshik tomonga ishora qilib.
— Taqdir nasib qilgan bo’lsa… — dedi Shavkat unchalik ro’yi-xush bermay.
— Ha, nima? Bizning Ozodbek hali bir yigit bo’lsin-ki!..
— Katta bo’laverishsin-chi…
Binafsha qovurdoqni chiroyli laganga suzib, atrofini ko’katlar bilan bezatib, dasturxonga olib kelib qo’ydi.
— E-e-e, baraka top, qizim! — deb yubordi Jamshid kaftlarini bir-biriga ishqab. — Uyda ayol kishi bo’lgani yaxshi-da! Boyagi o’tirishimizni qara, buni qara! Umring uzoq bo’lsin, qizim, sen bo’lmasang adang ovqatni ityaloqqayam suzib kelaveradi!
Jamshid maza qilib kuldi.
Shavkat aybdorona iljayib o’tiribdi.
— Olinglar, osh bo’lsin, — deb Binafsha jilmaygan ko’yi chiqib ketdi.
— Bizning kelin ana shunaqa! — deb kerilib qo’ydi Jamshid.
Shavkat hamon ma’yus jilmayib o’tirardi…

* * *

Muhtasham xonada Shavkat shifanerdan kiyim-kechak, tortmadan har xil taqinchoqlarni olib kelib, stoldagi choyshabga tashladi. Ora-sira derazadan hovliga mo’ralab qo’yishni ham unutmayapti.
Narigi xonadan katta sumka ko’tarib olgan Jamshid chiqdi.
— Bo’ldingmi? — dedi u dahliz tomon yo’l olib. — Men mashinada bo’laman. Tezlat!
— Hozir…
Shavkat navbatdagi narsalarni choyshabga tashlar ekan, derazadan hovlini kesib o’tayotgan Jamshidga ko’zi tushdi.
U katta sumkani qiyshayib ko’targanicha darvozaxona eshigini oyoqi bilan ochib chiqib ketdi.
Shavkat tugunni orqalab ketmoqchi bo’lib turgan edi, javondagi terib qo’yilgan kitoblarga ko’zi tushib qoldi, saralab ham o’tirmasdan choyshabga sidirib tashladi.
U darvozaxonadan shoshib chiqib ketayotib, velosiped yetaklagan o’n yoshlar chamasidagi bolaga to’qnash keldi.
Bir-birini ko’rib, ikkalasi ham qotib qoldi.
— Isming nima?… — Shavkatning tiliga kelgan so’z shu bo’ldi.
— Akmal… — dedi bola dovdirab. — Nimaydi?
— Menikiyam Akmal — adash ekanmiz, — dedi Shavkat chora qidirib.
— Biznikida nima qilib yuribsiz? — dedi bolakay har ehtimolga qarshi velosiped nasosini qo’liga olib.
— Aytdim-ku, adash ekanmiz, deb. Adashimdan xabar olgani keluvdim-da…
Shavkat uni chetlab o’tib ketmoqchi bo’lib yurishda davom etdi.
Akmal buni tahdid ma’nosida tushunib, o’zini himoya qilish maqsadida nasosni bir siltagan edi, nasos cho’zilib Shavkatning peshonasiga qars etib tegdi.
— E, senga valasapid oberganniyam!.. — deb u peshonasini ushlaganicha tugunni tashlab qochib chiqib ketdi.
…Shavkat qon sizib turgan peshonasini ro’molcha bilan ushlagan ko’yi «Moskvich»da ketyapti.
— Hammasidanam kitoblar jalko, — dedi Shavkat rulni boshqarib borayotgan Jamshidga dardini dasturxon qilib.
— Qanaqa kitob? — so’radi Jamshid g’ijinib.
— Lyumaning hamma kitoblari, Konan Doylning to’liq nashri, — dedi Shavkat afsuslanib. — Yana bor edi, ko’rishga vaqt bo’lmadi… — Keyin armon bilan qo’shib qo’ydi: — Uydan chiqmay yotib olib bir oy o’qirdim, essiz…
Jamshidning ensasi qotdi:
— Kitobni boshingga urasanmi?! Professor! Men stellajning oldida turganingni ko’rib, kitayskiy vazani olasanmi, debman!
— Qanaqa vaza? — dedi Shavkat ajablanib. — Hech qanaqa vaza-paza ko’rmadim.
— Shundoq burningni tagida turuvdi!
Jamshidning kayfiyati buzildi, o’z navbatida suhbat ham uzildi…

* * *

Shavkatning uyi. U divanda cho’zilib yotibdi, Binafsha dadasining peshonasidagi jarohatga malham qo’yyapti. Qizi har dori surtganda Shavkat tishlarining orasidan qisqa-qisqa nafas yutib turibdi.
— Nima bo’ldi o’zi? — so’radi Binafsha xuddi o’zining joni og’riyotganday aftini tirishtirib.
— A-a… — deb beparvo qo’l siltadi Shavkat. — qo’yaver, «proizvodstvennaya travma»…
— Ishinglar shunaqa xavflimi? — so’radi Binafsha ko’zlarini pirpiratib.
— O’-o’, xavfli bo’lgandaki! — dedi Shavkat g’ururlanib. — Masalan, egasi kepqolishi mumkin…
— Nimaning egasi? — so’radi Binafsha tushunmay.
— Uyning-da… Keyin ko’rasan: baqir-chaqir, dod-voy…
— Nima deb baqiradi? — qiziqdi Binafsha jarohatni bog’lab bo’lib.
— Har xil… — dedi Shavkat gap arzimas narsa haqida borayotganday. — Masalan, «Uyim kuydi-i, uyim kuydi-i!..» deb baqirishi mumkin.
— O’zingiz ko’rganmisiz?
— Yo’q, bu taxmin. Unda biz ishni tugatib, ketgan bo’lamiz.
— Nima, pojarniymisiz?
Shundagina Shavkat «o’tlab» ketayotganini anglab qoldi:
— qa, qa, pojarniy… — deb gapini to’g’riladi u. Keyin chalqancha yotganicha ikkala kaftini boshiga yostiq qilib oldi. — Ut o’chiruvchi…
Bizniki — smenniy: bir kun ish, ikki kun dam. Zato, tungi smenasiyam bor.
— Jamshid amakimlayam pojarniymila?
— E-e, eng katta pojarniy o’sha-da! — dedi Shavkat shipdan ko’z uzmay. — hammasiga bosh-qosh, qaerda nima turishini biladi. As-da, as! Uning oldida men shogirdday gap…
— Tajribangiz kam-da, ishlayversangiz-ishlayversangiz xali sizam «as» bo’p ketasiz, — degan xulosaga keldi Binafsha.
Nogox uning ko’zi oynasi darz ketgan suratga tushdi.
— Ado’-o’, oyimla xaqida gapirib beri-ing, — erkalandi qiz.
— Ming marta eshitgansan.
— Yana eshitgim kelyapti…
Shavkat divanda o’tirib oldi. U ham suratga tikilib qoldi va sekin gap boshladi:
— Oying, qizim, dunyodagi eng chiroyli, eng aqlli, eng sabrli ayol bo’lgan… — dedi u o’ychan.
— Men o’xshaymanmiq — so’radi Binafsha ilinj bilan.
Shavkat qiziga birpas tikilib turdi-da uning ko’zlaridagi umidvorlikni ko’rib, jilmayganicha quchoqlab oldi.
— O’xshaysan. bolam, o’xshaysan! Ikki tomchi suvday o’xshaysan!..
Binafsha sevinib ketdi…

* * *

Shavkatlarning uyi oldidagi yalanglikda bolalar maktab sumkalaridan «darvoza» yasab, futbol o’ynashyapti. Koptok kimningdir oyog’idan «qochib», chetga chikib ketdi.
Va maydon chekkasida turnikka suyanib turgan Jamshidning oldiga dumalab keldi. U to’pni bolalar tomon tepib yuborib, turnikka osilganicha, tortila boshladi. Ikki-uch marta daxanigacha tortilgach. Yig’ishtirib qo’ya qoldi.
— Xom bo’p qopmiz, og’ayni… — dedi u yonida turgan Shavkatga. — Bunaqada yaqinda ishgayam yaramay qolamiz.,.
— Shu, yig’ishtirib qo’ya qolsak nima bo’ladi, a?- dedi Shavkat ikkilanib. Jamshidning yalt etib qaraganini ko’rib, o’zini oqladi: — Nima, orzuyam qilib bo’lmaydimi endiq
— Uylansang bilasan, — dedi Jamshid donishmandona oxangda. — Uyda «opke», «top», «ber» deb egovlab turadigan yalmog’izing yo’q-da, tiling bir qarich!
— Shunaqa ekan, nega «uylan, uylan» deyverib boshimni garang qilasan?- kulimsirab so’radi Shavkat.
— Men sen kallavaramni emas, qizingni o’ylayapman! — dedi Jamshid kuyinib. — Xali-ku Binafsha kichkina, erta-indin bo’yi cho’zilib qolganidan keyin sovchilar eshigingning turumini buzvorishadi, unda nima qilasan? Sen erkak kishisan. Tog’ora-pog’ora, latta-putta, ko’rpa-to’shak, chinni-minni, deganday…
Maktab formasidagi Binafsha trolleybusdan tushdi. Yo’l chekkasidagi yo’lak bo’ylab kela boshladi. Bo’yi kichkinaligidan sumkasi yerga tegay-tegay deb boryapti…
Bu yoqda Jamshidning «amri ma’rif»i davom etayotgan edi:
— qiz bola tarbiyasi nozik bo’ladi. Bizning Nargizaga o’xshab ko’zining siydigini oqizib kelib o’tirib olsa — tag’in bir balo! Xudo ko’rsatmasin-u, aytaman-da… Shuning
uchun qizingga ona kerak. Erkak — ko’chaniki.
Shavkat o’ylanib qoldi.
— Buning ustiga ishimiz… bunaqa, — davom qildi Jamshid. — Uylansang uyingda tartib bo’ladi. Yeyish-ichishinggayam son kirarmidi?! Rangingni qara, kechadan qolgan ovqatga o’xshaydi!
Shavkat kulimsirab o’tiribdi.
— Shundoq deysan-u, ming yaxshi ayol bo’lgandayam, o’gay -o’gay-da… — dedi u chuqur tin olib, keyin orzumandlik bilan qo’shib qo’ydi: — Surayyo tirik bo’lganda-ku, tishida olib yurib katta qilardi-ya…
Cheksiz armon bilan aytilgan bu gapdan so’ng Jamshid jim bo’lib qoldi.
Binafsha uzoqdan yugurib kelib, dadasining bo’yniga osilib oldi.
— Ada, bugun ikkita «besh» oldim! — dedi Binafsha Shavkatning ikki yuzidan o’pib.
— Sekin, sekin, yiqitvorasan… — deb Shavkat ham qizining peshonasidan o’pib qo’ydi: — O’-o’, zo’rsan-ku! Tabriklayman!..
— Arifmetika, ham yozuvdan! — dedi qiz quvonchi ichiga sig’may.
— Juda zo’r! — deb sevindi Shavkat xuddi o’zi «besh» olganday.
Jamshid ota-bolaning bir-birini yalab-yulqashiga xavas bilan qarab turibdi.
— Ko’rishmaganinglarga necha yil bo’ldi? — deb kuldi Jamshid.
Binafsha shundagina dadasi yolg’z emasligini payqadi.
— Assalomu alaykum… — dedi u dadasining qo’lidan tushib.
— Vaalaykum assalom, — alik oldi Jamshid. — Matematik bo’larkansan-da, a?
— Bu yerda nima qilib turibsiz, ada?
— Seni kutib olgani chiqdim-da, asalim.
— Voy, ada-ey! — dedi Binafsha qovoqini solib. — Nima, men kichkina bolamanmi, uyini topolmay adashib qoladiganq
— xa endi… — deb Shavkat xijolat bo’ldi.
— Ado’, anuv yerda o’ynab kelsam maylimi-i? — so’radi Binafsha boyagi gapiga butunlay zid oxangda.
— Mayli, faqat uzoqqa ketib qolma, — dedi Shavkat. qizcha sal naridagi arqimchoq tomon yurdi.
— Ketib qolsangiz ko’rasiz! — dedi Binafsha ko’rsatkich barmog’i bilan po’pisa qilib.
— Xo’p bo’ladi, xazrati oliyalari! — dedi Shavkat qo’lini ko’ksiga qo’yib.
Qizcha jilmaygancha yo’lida davom etdi.
— Qiyomat qizing bor-da lekin! — dedi Jamshid chuqur tin olib qo’yib.
Shavkat indamadi.
Jamshid futbol o’ynayotgan bolalar tomonga qarab, kimnidir chaqirdi:
— Ozodbek!
Yugurib borayotgan Ozodbek taqqa to’xtadi:
— Xa, ada?..
— Bu yoqqa ke, o’g’lim… Anavi qizni ko’ryapsanmi? — so’radi Jamshid o’g’li oldiga kelgach.
Bu paytda Binafsha arg’imchoq-kursida tebranib o’tirardi.
— Xa, — dedi Ozodbek «nimaydi?» degan oxangda.
— Borib o’shaning qulog’ini tishlab ke, — buyurdi
Jamshid.
— Nega? — Ozodbek tushunmadi.
— Men senga nima devdim? — taxdid qildi Jamshid.
Ozodbek yodlab olgan matnni sharillatib ayta ketdi:
— «Komandirning buyrug’i muxokama qilinmaydi!» Bizning uyda siz — komandir, oyimla — zampolit, biz — soldat!
— Malades, olg’a!
— Xo’p bo’ladi!
Ozodbek yugurib ketdi.
— Xarbiyga beraman, xali bir melisa bo’lsinki! — dedi Jamshid o’qlining orqasidan faxr bilan qarab qolib.
— Melisadan qochaverish ja jonga tegib ketdi lekin!
— Xarbiyga bersang, melisa bo’larkanmi? – dedi Shavkat miyig’ida kulib.
— E, nima farqi bor! — bilimsizligidan asabiylashdi Jamshid. — Forma kiysa bo’ldi-da…
Shavkat kulib qo’ya qoldi.
Ozodbek shaxdam qadamlar bilan arg’imchoq kursida o’tirgan Binafshaning oldiga keldi.
— Men sening qulog’ngni tishlarkanman! — dedi Ozodbek xarbiychasiga.
— Nima-a? — dedi qiz masxaraomuz.
— Qulog’ingni tishlarkanman, — dedi bolaning o’zi ham xayron bo’lib.
— Kim aytdi o’sha gapni? — so’radi qiz basharasini tirishtirib.
— Adam aytdila, — dedi Ozodbek Jamshid tomonni ko’rsatib.
Jamshid qiziqsinib qarab o’tiribdi. Shavkat ham turnikka suyanganicha ularni kuzatib turibdi.
— Xa-a, adang aytgan bo’lsala, mayli… — dedi
Binafsha qulog’i ustiga tushib turgan sochini ko’tarib qo’yib.
Ozodbek bu qiyin masala deb o’ylagan edi, ishning bunaqa oson ko’chganidan dovdirab qoldi. Yengi bilan og’zini artdi.
Bola qizning ro’parasiga kelganda Binafsha yonidagi maktab sumkasini olib, Ozodbekning boshiga qulochkashlab chunon tushirdiki, sho’rlik bolaning ko’zlaridan o’t chaqnab ketdi.
— O’x!.. — deb yubordi Jamshid, — Kelin zo’r-ku!
Ozodbek ko’zlari g’ilaylanib, yerga quladi.
Ertasi kuni.
Binafsha istiroxat bog’ida dadasi bilan muzqaymoq yeb o’tiribdi.
— Jamshid amaki menga yoqmaydila, — dedi Binafsha burnini jiyirib.
— Nimaga? — so’radi Shavkat yotib qolgan qog’oz sochiqlarni to’g’rilay turib.
— Nimaga bo’lmasam, o’zlari «kelin, kelin» deyveralla? — to’ng’lladi qizcha.
— E, gap-da… — dedi Shavkat qo’l siltab. — Bilib qo’y, qizim, Jamshid amakingning emas, sening aytganing bo’ladi.
— Sizning aytganingiz-chi? — so’radi qizcha sekingina.
— Mening aytganim… — dedi Shavkat o’ylanib turib, — …sening aytganing-da!
Ular baravariga kulib yuborishdi…

* * *

Avval kuy, so’ng ashula ketadi:

Muhabbat bu – ohulangan sharob ekan,
Ichgan borki, ro’y-ahvoli xarob ekan.
Yo’llarida ranju alam serob ekan,
Yetdim degan manzillari sarob ekan.
Ta’riflaring doston qilib o’qir bo’ldim,
Alla qolib marsiyalar to’qir bo’ldim.
Bosh urarga toshingni ber, ey, xudoyim,
Hasratingda yig’lay-yig’lay so’qir bo’ldim.

Qo’shiq asnosida ushbu kadrlar ketadi: Ota-bola so’lim xiyobonda yurishibdi… Binafsha dadasini qo’lidan tutib, arg’imchoq-qayiqlar tomon yetaklaydi…
Shavkat pastda turganicha qizini uchiryapti… Binafsha qiyqirib kuladi…
Arqimchoq har ko’tarilib tushganda Binafsha ulg’aya boradi… Binafsha endi balog’atga yetgan, chiroyli qizga aylanadi…
Qizni endi dadasi emas, Ozodbek arg’imchoqda uchirayotgan bo’lib qoladi.
— Bo’ldi, boshim aylanib ketdi… — dedi Binafsha Ozodbekka.
Yigit arg’imchoqni to’xtatdi. Ozodbek qizning qo’lidan ushlab qayiqdan tushirib ham qo’ymadi — Binafshaning o’zi tushdi.
Ularning munosabati g’alati edi. Yosh yigit bilan qiz, so’lim xiyobon. Lekin na bir-biriga termulish bor, na entikish, na ishq-muhabbatdan she’rxonlik. Loaqal qo’l ushlashish ham yo’q. Faqat yigitning o’qtin-o’qtin uh tortib qo’yishini demasa…
— Manavi yerda birpas o’tiraylik, yurisham jonga tegdi, — dedi Binafsha allaqayoqlargadir qarab.
— Bo’pti, meniyam jonimga tegdi, — rozi bo’ldi Ozodbek.
Yo’lka chetidagi skameykaga o’tirishdi. Yigit yana uh tortdi.
— Xafa bo’lmang-u, Ozod, men sizni sevmayman… -dedi qiz o’zini aybdor sanab.
Ozodbek avvaliga birpas angrayib turdi, keyin yetib bordi shekilli, kaftlari bilan yuzini bekitganicha xitob qildi:
— Ey, xudoyim! — dedi u tizzasiga qadar engashib. Binafsha qo’rqib ketdi, Ozodbekni bunchalik qayg’uga tushadi deb o’ylamagan edi. Rahmi keldi.
— O, qanday baxt! — deb baqirdi yigit qo’llarini osmonga cho’zib. Qiz hayron.
— Menam seni sevmayman! — dedi Ozodbek xuddi sevgi izhor qilayotganday qizning qo’llarini kaftlari orasiga olib. — Senga qanaqa qilib aytishni bilmay yuruvdim!.. Men ahmoq adamlani ra’ylariga qarab, shuncha vaqtdan beri seniyam, o’zimniyam qiynab yuribman-a!.. Ahmoq, aqmoq!..
Binafsha unga jilmayganicha termilardi. Ana endi ular rostakam sevishganlarga o’xshadilar. O’rtadan begonalik pardasi ko’tarilib, yoqimli bir iliqlik paydo bo’ldi.
Qiz «hechqisi yo’q» deganday yigitning bilagini siqib qo’ydi.
Ozodbek o’zini ancha bosib olib, aybdorona jilmaydi.
— Endi buni yuvmaymizmi? — dedi u kulimsirab.
— Mayli! — jon-jon deb rozi bo’ldi qiz. Ikkalasi shod-xurram, qo’l ushlashib yo’lga tushishdi…

* * *

Stolga ikkita muzqaymoq, bir shisha limonad, ikkita bo’sh stakan qo’yildi.
— Ol, osh bo’lsin, — dedi Ozodbek ko’tarinki kayfiyatda.
— Ko’nglingizga o’tirgan bitta-yarimtasi bo’lsa tortinmay aytavering, sovchiligam qo’limizdan kelaveradi! — dedi qiz shaytonlik bilan.
Ozodbek bu gapni jiddiy tushundi va ichidagini chaynalib zo’rg’a yorildi:
— Bor-u… — So’ng xuddi tanlagan qizining biron qusuri borday uzrona ohangda qo’shib qo’ydi: — Xosiyat-da…
— Xosiyat bo’lsa nima qipti? Bir-biringlarni yoqtirsanglar bo’ldi-da.
— Bolalar tushunmay «Bexosiyat» deb kulishadi, — nolidi yigit aftini burishtirib.
— Lekin men uni juda yaxshi tushunaman. Xosiyat o’zi yaxshi qiz, faqat ishi yurish-maydigan, omadsiz-da. Shunaqayam bo’lishi mumkin-ku…
— Ha, to’g’ri, vaqti kelib «oh-voh», «o’ldim-kuydim»lar o’tib ketadi, bir-birini tushunish — qoladi, — dedi Binafsha yigitning ko’nglini ko’tarib.
— O’zing-chi?..
— Nima o’zing-chi? — dedi Binafsha o’zini tushunmaganga olib.
Ozodbek dangal aytishga istihola qilib, chaynaldi:
— Ko’z ostiga opqo’ygan bitta-yarimtang bormi? Qiz uning gapga no’noqligidan kulib yubordi.
— Nima, sizam sovchilik qilmoqchimisiz? Ozodbek o’sal bo’lib qoldi.
— Yo’-o’, men aytmoqchiydimki…
— Qiz bola ko’z ostiga olmaydi, qiz bola — sevadi, — dedi Binafsha yigitning gapini bo’lib. So’ng orzumandlik bilan davom qildi: — ha, bor…
— Men taniymanmi? — so’radi Ozodbek qiziqayotganini sezdirmaslikka harakat qilib.
— Taniysiz… — dedi qiz uyalib. — Bizdan ikki sinf tepada o’qirdila… Akmal akam… hozir politexnichskiydala…

* * *

— Yigit bilan qiz trolleybusdan tushganda Shavkat va Jamshid bekatdan sal naridagi bolalar sport maydonchasida ularni kutib turishardi.
— Otalariga ko’zi tushgan Binafsha darrov Ozodbekning qo’lini ushlab oldi.
— Jamshid xursand — Shavkat tomonga qarab kerilib qo’ydi.
— Shavkat miyig’ida kulimsiraganicha jim turardi…

* * *

— Uninchi sinf. Binafsha, Ozodbek, Gulmira, Sanam va boshqa o’quvchilar o’tirishibdi.
— Rahmonov degan maktab direktori fizikadan dars o’tyapti:
— Bugun yangi dars o’tamiz. Yozinglar. Tabiatda hech narsa yo’qdan bor bo’lmaydi, bordan yo’q bo’lmaydi. Faqat moddalar bir turdan ikkinchi turga o’tadi. Masalan, bug’ ya’ni gaz, suvga aylanadi, suv muzga — ya’ni qattiq jismga aylanadi, muz tag’in yomg’ir bo’lib suyuqlikka aylanadi. Shuning uchun ham reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasi reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar massasiga tengdir. Bu fanda «Moddalarning saqlanish qonuni» deb ataladi va bu qonunni buyuk rus olimi Lomonosov kashf qilgani sabab, uning nomi bilan yuritiladi…
— Binafsha diqqat bilan tinglab o’tiribdi. Ozodbek jiddiy va o’ychan.
— Qudrat ismli bola derazadan qarab, butun sinfga e’lon qildi:
— Qaranglar, bolalar, Bexosiyat kelyapti!
Ozodbek boshini ko’tardi.
— Rahmonov tanbeh berdi:
— Qudratov! — dedi u haligi bolaga.
— Ismim Qudrat, muallim, familiyam Ummatov! – qovog’ini solib e’tiroz bildirdi Qudrat.
— Hayronman, bunaqa diniy ismlarni qattan olishadi! — dedi Rahmonov to’ng’illab. Keyin jahl bilan dedi: — Xo’p ana — Ummatov! Jim o’tirmasang, Lomonosovning qonunini tushunmay armonda ketasan! Undan keyin, Qud… e… Ummatov, birovlarga laqab qo’yish yaxshi emas. Laqab itlarga qo’yiladi.
Xosiyat maktabning uzun dahlizi bo’ylab shoshib borar ekan, farroshning chelagiga qoqilib, ag’darib yubordi.
— Hay, ko’zingga qarab yursang bo’lmaydimi? — deb baqirdi farrosh ayol.
— Kechirasiz… — deb Xosiyat uzr so’ragan bo’ldi-yu, yugurib ketdi. — Kech qolyapman…
Yo’lida bir bola duch keldi.
— Yaxshimisan, Bexosiyat? — dedi bola shunchaki.
Xosiyat taqdirga tan berganmi, uning «Bexosiyat» deganiga parvo qilmadi. Qaytaga ko’nglini yordi:
— O’ldim endi!.. Bu safaram Rahmonovning darsi!..
— Ha, direktorning darsiga kech qolib bo’lmaydi… — dedi bola uh tortib qo’yib. O’zi ham bir-ikki kech qolib, ta’zirini yegan ko’rinadi.
Xosiyat eshik tagida u yoq-buyog’ini tuzatdi. Chuqur nafas oldi-yu, sekin eshikni ochdi.
Bu vaqtda Rahmonov gapirayotgan edi:
— Ertagi darsga Lomonosovning biografiyasini o’qib kelasizlar. Qachon va qaerda tug’ilgan, qaerda o’qigan, qaer…
Shu payt Xosiyat kirib, uning gapi bo’linib qoldi.
— Xo’sh, Safarova, bu safar nima bo’ldi? Ozodbekning quloqi ding.
— Tag’in tok bo’lmay, tramvay to’xtab qoldimi?- ta’kidlaganday so’radi Rahmonov.
Uning g’alati odati bor edi: birov bilan suhbatlashgan-da, ko’zoynagi bor-yo’qligidan qat’i nazar, xuddi ko’zoynak tagidan qaraganday gaplashardi.
— Yo’… — dedi Xosiyat ko’zlarini pirpiratib.
— Yo trolleybusning shoxi chiqib ketdimi?
— Yo’…
— Avtobus buzilib qoldimi?
— Yo’-o’!.. — dedi Xosiyat savollar joniga tekkanday nolib.
— Bo’lmasa yangisidan eshitaylik! — dedi Rahmonov gavdasi bilan shu tomonga burilib.
Qiz dovdirab qoldi.
— Anuv… darsga kelyatuvdim… anuv… suv sepadigan moshina hamma joyimni shalabbo qip ketdi… Anuv… uyga qaytib borib, kiyimlarimni almashtirib keldim… Ichkiyimlarimgayam o’tib ketibdi. Mana, qarang…
Qiz etagini sal ko’targan edi, Rahmonovning kapalagi uchib o’rnidan turib ketdi. Butun sinf kulib yubordi.
— Yo’-yo’-yo’, shart emas-shart emas!.. Bo’pti, kechirdim, joyingga bor…
Xosiyat joyiga borib o’tirdi. Rahmonov o’zicha to’ng’illab qo’ydi:
— Maktabmas, bog’cha!..

* * *

Tun.
Film boshidagi kabi birovning hovlisiga tag’in o’g’ri tushdi. Ular ikki kishi. Yoshgina er-xotin uxlab yotishibdi. O’rtada beshik.
Beshik qimirlab, chaqaloq ingrandi.
Jamshid imo qilgan edi, Shavkat beshikni ko’tarib olib chiqib ketdi. Hovliga olib chiqib, endi yerga qo’ygan ham ediki… allaqayoqdan guldiragan ovoz keldi. Shavkat tag’in zilzila boshlanyapti deb, daraxtni mahkam ushlab oldi. Lekin hech nima sodir bo’lmadi.
Shavkatning kallasida o’y-xayollar g’ujg’on o’ynardi:
Mana, beshikdagi Binafsha…
Uy qulab hamma yoqni chang-to’zon bosdi…
Shavkat vayronalar oralab yuguryapti…
Oynasi darz ketgan surat…
Binafshani beshikdan yechib olyapti…
Tug’ruqxonada chaqaloq sutli shishani chalpillatib emayapti…
Chang-to’zon ichida beshik ohista tebranib turibdi…
Shavkat o’ziga kelib, atrofga razm solli va beshikdagi chaqaloqni chimchilab qo’ydi. U chinqirib yig’lab yubordi.
Jamshid uydan o’qday otilib chiqib, devorga tirmashdi.
Ichkaridan ovozlar eshitildi.
— Rayhon, Sunnatning ovozimi?
— Voy o’lay, yonimda edi-yu, hovlida nima qilib yuribdi?..
Shavkat bilan Jamshid «Moskvich»da ketishyapti. Jamshid orkani ko’rsatuvchi oynadan ko’z uzmaydi.
— Essiz, yaxshi ketyatuvdi, chaqaloq ishning beliga tepdi-da!.. — dedi Jamshid afsuslanib. So’ng Shavkatga qarab pisanda qildi: — qaramadingmi?!
— Qaradim. — dedi Shavkat behafsalalik bilan. — Ikki ko’zim faqat o’shanda bo’ldi. Chaqaloq-da — xohlasa yig’laydi, xohlasa kuladi.
Shavkatning o’zi ham miyig’ida kulib qo’ydi…

* * *

Son-sanoqsiz qushlarning sayrog’i eshitilyapti. Shavkat balkonda har xil qafas va to’rqovoqlardagi qushlarga gapirib-gapirib erkalab-erkalab don beryapti. Vannaga kirib qo’lini yuvdi. Mehmonxonaga kirdi.
— Shu, qushlaringiz jonimga tegib ketdi, haligina supirib chiquvdim, yana hamma yoqni iflos qip tashlabdi! — deb nolidi stolda dazmol bosayotgan Binafsha.
— Bo’pti, aytib qo’yaman, endi iflos qilishmaydi… — dedi Shavkat hardamxayollik bilan. Uning ko’zi oynasi darz ketgan suratda edi.
Binafsha o’qrayib qo’ydi.
Shavkat suratga tikilib qoldi. Xayolidan ne o’ylar o’tdi — yolg’iz xudoga ayon.
Zimdan kuzatib turgan qiz dadasining haligi gapi uchun «o’ch» olishga bahona qidirardi.
— Esimni taniganimdan beri shu — siniq oynada turibdi, bu uyda oynasini butlab qo’yadigan odamam yo’q! — dedi Binafsha piching qilib.
— Nima keragi bor, shunisi yaxshi — esdalik… — dedi Shavkat chuqur tin olib kresloga o’tirar ekan. Keyin shunchaki so’radi: — Nima qilyapsan?
— o’tin yorayapman! — dedi qiz dazmol bosishda davom qilib.
Binafsha bu gapni qovoqini solib aytgan bo’lsa ham kulib yuboray-kulib yuboray deb turardi.
— Ertaga bitiruv kechasi, — dedi Binafsha endi butunlay boshqa ohangda. – o’shanga tayyorgarligimni ko’rib qo’yay, deyapman-da.
Shavkat qiziga tikilib qoldi: «Mana, birpasda maktabni ham bitiryapti…. Chiroyli qiz bo’ldi… Shu kunlarni Surayyo ko’rgandami…»
Shavkat qiziga faxr bilan birpas tikilib turdi-da, stol tortmasidan bir nima olib, unga yaqinlashdi.
— Mana… — dedi u xijolatomuz iljayib.
— Nima bu? — dedi qiz dazmolni qo’yib.
Shavkatning kaftida bir juft tilla zirak turardi.
— Kimga? — so’radi Binafsha o’zigaligini bilib tursa ham sir boy bermay.
— Senga… — dedi Shavkat xijolat bo’lganday. — Maktabni bitirishing bilan tabriklayman, qizim…
Shunda qiz sevinchini bekitib turolmadi.
— Vuy, ada-a, muncha chiroyli! — dedi Binafsha ko’zlari porlab. — Xuddi shunaqasini orzu qilib yuruvdim!.. Rahmat!..
Qiz Shavkatning yuzidan o’pib qo’ydi.
— Arzimaydi… — dedi Shavkat o’zini noqulay sezib.
Negaki, Binafsha bo’yi cho’zilib qolgan kap-katta qiz bo’lsa… Kichkina paytidaku — boshqa gap edi.
Umuman, Shavkat keyingi paytlarda qizidan o’zini tortibroq yurar, gaplashganda ham ko’ziga qaramaslikka qarakat qilardi. Ilgari qizining asrandi ekanligini kimdir aytib qo’yishidan qo’rqib, yuragi taka-puka bo’lib yurgan bo’lsa, endi bunaqa munosabatdan Binafshaning o’zi ham gumonsirab qoladimi, degan o’y ich-etini kemirardi.
Qiz o’zini oynaga solgani dahlizga chiqib ketdi. V dadasining bu azoblaridan bexabar — shod va baxtiyor edi…
Shavkat sekin oynasi darz ketgan suratga termulib qarar ekan, xayolidan ushbu o’ylar o’tdi: «qiynalib ketdim, Surayyo… Sen bo’lganingda bu ko’rguliklar yo’q edi…O’zing hammasini eplarding…»
Shu payt Binafsha quvonchi ichiga sig’may eshikdan mo’raladi:
— Qarang, ada, yarashib… — dedi-yu, dadasining kayfiyatini ko’rib, gapi chala qoldi.
Sekin Shavkatning yoniga o’tirdi, yelkasiga boshini qo’ydi. «qo’ying, siqilmang” deganday bilagini siqib ma’yus jilmaydi.
— Botir akamga yog’och mashina oberganingizni gapirib bering, — dedi qiz uning yelkasiga iyagini qo’yib.
Binafsha dadasini qayg’uli o’ylardan chalg’itmoqchi edi, qaytaga Shavkatning battar diqqati oshdi:
— Sen buni qayoqdan bilasan? — so’radi u hayrat bilan.
Binafsha o’ylanib turib, yelka qisdi:
— Bilaman — tamom…
— Yo o’zim aytib berganmanmi?
— Esimda yo’q…

* * *

Maktab hovlisi bitiruvchilar bilan to’la. Qizlar oppoq fartukda, o’g’il bolalar qora shim, oq ko’ylakda. Hammaning qo’lida gul.
Bir to’p qiz oldin kelgan dugonalari bilan o’pishib ko’rishishdi.
O’g’il bolalar yigitchasiga bir-birining kaftlariga urib «chapak chalib» qo’yishdi.
Bir tomonda ota-onalar turishibdi. Ularning orasida Shavkat ham bor. Hammaning yuzida tabassum, o’zgacha ko’tarinkilik hukmron.
Binafsha, Xosiyat, yana bir nechta qizlar gaplashib turibdi. Gulmira ismli qiz Binafshaning quloqidagi tilla zirakni ko’rib qoldi.
— Ziraklar muborak, Binuf! — dedi bashang kiyingan Gulmira kerilib. — Aytmaysanam, bizam taqardik!
— Vuy, chiroyliligini-i!..- deb yaqin kelib qaradi Sanam ismli qiz. — Qaerdan olding?
— Adam maktabni bitirishimga sovg’a qildila! — maqtandi Binafsha.
— A-a, podumaesh’, oddiy jez… — dedi Gulmira g’ashi kelib.
— Nega? — ajablandi Binafsha. — Adam toza oltin dedila-yu? Ana, qara, probasiyam yozilgan. — U dugonalariga qulog’ini tutdi.
— Ko’rmasam ham bilaman! — cho’rt kesdi Gulmira asabiylashib. — Oyimladayam shunaqasi bo’lardi, uyimizga o’g’ri tushib o’g’irlab ketgan.
Gulmiraning hasad qilayotganini qizlar tushunib turishardi.
— Qani?.. — dedi u yaqin borib tikilarkan. – Xuddi o’zi! Oyimlaniki! Ana, chap quloqidagisi tirnalgan. Ukam rakovinaga tushirivoruvdi, ploskogubsi bilan zo’rg’a olganmiz.
— Bu bilan nima demoqchisan? — dedi Binafsha xezlanib.
— O’g’irlik mol, demoqchiman! — dedi Gulmira kiborlarcha. – O’zimam aytuvdim-a, kunini zo’rg’a ko’radigan bu yalangoyoqda tilla zirak nima qiladi, deb!
— Menga qara! — dedi Binfsha jahli chiqib. — Ko’p o’zingdan ketaverma, adang «shishka» bo’lsa o’ziga! Nima, oddiy odamlar tilla zirak taqolmaydimi? Yo ta`qiqlanganmi? Peshona teriga kelgan bu! Hozirgina jez deb turuvding-ku, endi nega o’pkangni bayroq qilasan?
— Qo’yinglar, qizlar, bugun urishmaylik, — dedi Xosiyat ojizgina e’tiroz bildirib.
— Sen aralashma, Bexosiyat! — deb Gulmira tag’in Binafshaga xezlandi. — Oyimam sho’ttala, ishonmasang adang bilan yuzlashtiramiz! Chidaysanmi?
— Mayli, yur! — dedi Binafsha haqligiga ishonib.
Qizlar ichkariga yo’l olishdi. Xosiyat ularning yonida pildirab borar, yarashtirish maqsadida tinmay javrardi:
— Shunday kunda-ya!.. Axir bayram-ku bugun, oxirgi kun-a… Tag’in qachon ko’rishamiz…
Bahor havosi betayin keladi. Mana, hozir ham birpasda ko’kni bulut qoplab, osmon qovog’ni uydi…

* * *

Maktab direktori Rahmonovning xonasi.
Binafshaning hayratdan og’zi ochilib qolgan.
Shavkat eshik tagidagi stulda boshi egik o’tiribdi.
Rahmonov u yoqdan-bu yoqqa yurib turibdi.
Gulmiraning onasi – og’zi to’la tilla tish, pakana, semiz ayol — barmoqlari bilan stolni asabiy chertib o’tiribdi.
— Ko’chadan topib oldim, deyapman-ku!.. — deb to’ng’illadi Shavkat.
Nihoyat, Binafsha dadasidan ko’zini uzib, yerga qaraganicha stol tomon kela boshladi. Uyatdan qizarib, nomus o’tida kuyib kelayotgan qizga oradagi masofa juda uzoq tuyuldi. Stolga yaqinlashib, zirakni quloqidan yecha boshladi.
Semiz, pakana ayol tilla tishlarini yalanqochladi.
Shavkat bir joyi sanchganday aftini bujmaytirdi.
Rahmonov yurishdan to’xtadi.
Binafsha titroq qo’llari bilan zirakni stolga qo’ydi. O’zini arang qo’lga olib, eshikkacha bir amallab yetib oldi.
Koridorga chiqdi-yu, baralla yig’lab yubordi.
Maktab darvozasidan chiqqanida ko’kda bulut quyuqlashib yomg’ir tomchilay boshladi. Baxtiga trolleybus ham kela qoldi…
Asfalt yo’lda pufakchalar hosil qilib, yomg’ir endi rostakamiga quyib berdi.
Yugurib chiqqan Shavkat trolleybusga ozgina kech qoldi. Noiloj keyingisini kuta boshladi…

* * *

Shavkatning uyi.
Binafsha eshikdan otilib kirib, ho’ngraganicha o’zini divanga tashladi. Uzoq yi’’ladi. Keyin jim bo’lib qoldi.
Tashqarida yoqayotgan yomg’ir jalaga aylandi.
Bahor yarimlab, kunlar birmuncha isib qolgan payt. Odamlar allaqachon yozlik libosga o’tib olgan. Kutilmaganda ob-havoning bunday o’zgarishi hammani shoshirib qo’ydi – oyog`i kuygan tovuqday pitirlab qolishdi.
Mana, bir ayol jemperini boshiga yopib yugurib o’tib ketdi…
Ikkita maktab o’quvchisi nima haqdadir gaplashib, yomg’irga parvo ham qilishayotgani yo’q…
Bitta chol to’nining etaklarini boshiga yopinchiq qilib, shoshilmay ketib boryapti…
Bir talaba gazeta yopingan ko’yi chopib ketdi…
Qizlar sumkachalarini pana qilib yugurishgan…
Bularning barini Binafsha ikkinchi qavat derazasidan ko’rib turardi. Deraza oynasiga urilib, sizib tushayotgan yomg’ir qizning yuzidan ko’z yoshi bo’lib oqayotganday taassurot uyg`otadi.
Hamma yoqi shalabbo ahvolda Shavkat kirib keldi. Ust-boshidagi suv oqishini kutib, eshik tagida birpas turib qoldi. So’ng qo’rqa-pisa ovoz berdi:
— Binuf?..
Binafsha bu yoqqa o’girildi. Yuzi qaxrli tus oldi. Lekin indamadi.
— Uydamisan?..
Uning ahvoli odamning rahmini keltiradigan darajada — ust-boshi ivib ketgan, ho’l sochlari to’zg’igan, buning ustiga kayfiyati ham dabdala edi.
Shavkat onasidan qo’rqqan boladay divanga omonatgina o’tirdi.
— Hali meni shu yo’l bilan boqayapsizmi, ada?! – dedi Binafsha yig’lab. — Yegan ovqatimizam, kiygan kiyimimizam o’qirlikmi? Men ahmoq birovni qon qaqshatib olgan ziragingizni taqib kekkayib yuribman! Yaxshiyam zirak ekan, yechib berib qutildim. Agar kiyim bo’lganida-chi? Mana shu ust-boshim bo’lganida-chi? Undayam yechib berib, uyga yalang`och kelarmidim?..
Shavkatning yuzi dokaday oqarib ketdi. Binafsha zor qaqshardi:
— Aslida nima halol, nima haromligini menga siz o’rgatishingiz kerak emasmi? Endi sinfdoshlarimning oldida nima degan odam bo’ldim, nima degan odam bo’ldim?!
Shavkat uh tortib qo’ydi. Qiz davom qildi:
— Birda bo’lmasa birda qo’lga tushib qamalib ketsangiz, men nima qilaman, ada? — yoshli ko’zlari bilan dadasiga termuldi qiz. — Qanday yashayman? Axir ko’za kunda emas, kunida sinadi!.. Suyanganim, ishonganim — bitta-yu bitta sizsiz-ku!.. Sizam meni aldasangiz… unda men kimga ishonay, ada, kimga?!
Shavkatning xo’rligi keldi. O’rnidan sapchib turib, yig’lamsiraganicha baqirib berdi:
— Ha, men o’g’riman!!! Shu yo’l bilan kun ko’raman! Sen tug’ilganinggachayam shunaqa edi, tug’ilganingdan keyin ham shunaqa bo’p qoldi, bundan keyinam shunaqa bo’ladi!.. Axir, o’qimagan bo’lsam, biror hunarim bo’lmasa!.. Mening bo’lganim shu, qizim… Vsyo!
U oshkora yig’lab yubordi.
Binafsha jim bo’lib qoldi. Keyin xuddi tushida gapirayotganday shivirladi:
— Bolaligimda o’limdan qo’rqardim… — dedi u parishonxotirlik bilan. — Endi yashashdan qo’rqayapman…
— Unaqa dema, jon qizim! — dedi Shavkat jon xolatda.
— Senga bir nima bo’lsa, men o’lib qolaman axir!..
Binafsha boshini keskin ko’tarib, dadasiga tik qaradi va bosiq, lekin qat’iy oqangda dedi:
— Endi gap bunday: bugundan boshlab siz opkegan harom ovqatingizniyam yemayman, siz opkegan harom kiyimingizniyam kiymayman! Vsyo!..

* * *

Shavkat o’zida yo’q xursand kelyapti. qo’lida ikkita qog’oz paket, bo’ynida bir shoda teshikkulcha. Ko’chadagi o’tkinchilarga viqor bilan boqadi.
Odamlar go’yo uning nega o’zidan-o’zi jilmayib ketayotganidan xabardorday. Bugun uning qadam tashlashlari ham boshqacha…
Eshikdan kirib, qo’lidagilarni qo’ymay, tuflisini yechdi. Doimgiday yugurib chiqadigan Binafsha ko’rinmadi.
Mehmonxonaga kirdi.
Binafsha derazaga qarab turibdi. Dadasi kirganidan keyin qo’llarini ko’ksida chambarak qilganicha bu tomonga o’girildi.
— Assalomu alaykum… — dedi u xasta ovozda.
— Vaalaykum assalomu va rahmatullohu va barakatuh! — dedi Shavkat quvnoqlik bilan.
Keyin qandaydir ashulani xirgoyi qilganicha paketdagi narsalarni namoyishkorona chiqara boshladi. Bir shisha qatiq (kefir), ikkita tandir non, bir tayoq kolbasa, bir pachka margarin stoldan joy oldi.
Binafsha qovog’ini solib turibdi.
— Ko’p bo’zrayaverma, kechasi bilan vokzalda yuk tushirdim, — deb Shavkat qo’llarini ko’rsatdi. — Mana…
Uning kaftlari pufakchalar hosil qilib qavarib ketgan edi. Qiz rahmi kelib qaradi, ammo sir boy bermadi.
— Hujjatlar ichida pravangizga ko’zim tushganday bo’luvdi, shofyorlikka o’qigan ekansiz-ku? — dedi qiz bir oz yumshab.
— E-e, ming yil bo’p ketgan… — dedi Shavkat qo’l siltab.
— Ming yil bo’lsa-chi! — dedi qiz o’jarlik bilan. — Hozir nima ko’p — qurilish ko’p, bitta-yarimta samosval-pamosval berishar, bunaqa qiynalib yurasizmi…
— O’ylab ko’rish kerak… — mujmal javob qildi Shavkat.
— Siz qirq olti yildan beri o’ylaysiz! — dedi qiz arazli ohangda. – O’zingizning aqlingiz yetmasa, aqlli odamlarning gapiga kirmasangiz — bu nima degan gap o’zi?!
— Bo’ldi, ko’p vaysayverma! — po’pisa qildi Shavkat. – O’ylab ko’raman, deyapman-ku! Sendaqa aqllidan o’rgildim… Bugunga kolbasa bilan kartoshka qovurib qo’ya qol — osongina…
Shu topda u bo’ynida bir shoda teshikkulcha bilai judayam kulgili ko’rinardi.
Binafsha arazli jilmayib chiqib ketdi…
U birpasda ovqatni laganga suzib, xonaga kirganida Shavkat charchab divanda o’tirgan ko’yi uxlab qolgan edi. Qiz laganni stolga qo’yib, unga kulimsirgancha bir muddat mehr bilan qarab turdi-da, sekingina bo’ynidan teshikkulcha shodasini oldi. Boshiga yostiq tashlab, ohista yotqizib qo’ydi…

* * *

Xiyobon.
Po’rim kiyinib olgan Ozodbek qo’lida guldasta bilan kimnidir kutyapti.
Binafsha uni uzoqdan ko’rishi bilan kulimsirab qo’ydi.
— Ha, nima harakat? — dedi qiz unga yaqinlashgach.
— Yaxshimisan, Binuf?.. — dedi Ozodbek o’g’rilik ustida qo’lga tushib qolganday qizarib. — Shunday… Xosiyat bilan aylanmoqchiydik…
— Da-a, «Xosiyatli ish» deng? — dedi Binafsha o’ynoqi jiddiylik bilan. — Uchrashuvimiz bir paytga to’g’ri kep qolmasligi uchun raspisaniya tuzib olsak bo’larkan! Bizam Akmal akamla bilan aylanmoqchiylik.
— Ozodbek xijolatdan terlab ketdi. Uning baxtiga Binafsha Xosiyatni ko’rib qoldi-yu, qizning diqqati o’sha yoqqa qadaldi.
— Ana, «amri ma’rif»imning natijasini ko’rib qo’ying! — dedi Binafsha hazilomuz. Rahmatniyam so’rab olamiz, shekilli?
— Xosiyat bozorda yurganday bemalol muzqaymoq yeb kelyapti.
— Ah.. Rahmat! — deb yigit o’sha tomon shoshildi.
Lekin Xosiyat kelayotgan joyida yo’q edi.
Ozodbek hayron.
Binafsha hayratda. Ikkalasi hozirgina Xosiyat kelayotgan joy tomon yurishdi. Yer ostidan bo’g’iq ovoz eshitildi:
— Hoy, kim bor?.. Yordam beringlar!..
Kimdir vodoprovod qudug’ining qopqog’ini yopmay ketgan ekan, Xosiyatning ovozi o’sha yerdan chiqayotgandi…
Bu orada Akmal ham kelib qoldi. Ko’plashib Xosiyatni quduqdan chiqarib olishdi.
Xosiyatning qo’lida muzqaymoqning faqat cho’pi qolgan edi…

* * *

Akmal bilan Binafsha istirohat bog’ini aylanib yurishibdi. Ha, hurmatli tomoshabin, bu o’sha — birda Shavkatning boshiga velosiped nasosi bilan tushirgan bolakay edi.
Muhabbatdan mast oshiqlarning his-tuyg’ularini ifodalaydigan qo’shiq ketadi:

O’tirganda to’r yarashgan,
Yurganida yo’l yarashgan.
Oy to’lishgan oqshomlarda,
Qo’llariga gul yarashgan.

Oshiq so’zdan adashadi,
Adashgani yarashadi.
Katta-kichik havas bilan,
Bular kim deb qarashadi.

Yoki:

Bo’zto’rg’ayim, bo’zto’rg’ay,
Suyukligim — yo’ldoshim.
Yer holini yer so’rg`ay,
Yolg’izligim — sirdoshim.
Bo’zto’rg’ayim, bo’zto’rg’ay,
Yolg’izligim — sirdoshim.

Muqabbat bor, hijron bor,
Orasida bo’zlaysan.
Charx ishidan sen bezor,
Armonlardan so’ylaysan.
Bo’zto’rg’ayim, bo’zto’rg’ay,
Suyukligim — yo’ldoshim.

Qo’shiq klip tarzida suratga olinib, quyidagi kadrlar ketadi:
Sevishganlar bolalar temir yo’l izi bo’ylab ketishyapti — Binafsha izda, Akmal uning qo’lidan ushlab boryapti…
Yigit bir qiziq voqeani gapiradi, qiz qotib-qotib kuladi…
Ular bolalar pufakchalari (shar) sotib o’tirgan ayol tomon yurishadi. Akmal bitta pufakcha sotib olib, qizga bermoqchi edi, shar tepaga uchib ketadi.
Binafsha pufakchaga achinib, afsus bilan osmonga qaraydi. Yigit yana bir pufakcha olib, qizga uzatadi. Binafsha qo’l uzatgan payt u tag’in osmonga uchib ketadi.
Binafsha yig’lamoqlan beri bo’lib, nigohlari bilan ko’k sari parvoz qilayotgan pufakchani kuzatadi.
Uchinchi marta qiz pufakchani olmay turadi. Yigit «oling” deganday imlaydi. Nihoyat, qiz olmoqchi bo’lganida shar bu safar ham osmonga uchib ketadi.
Binafsha yigitning atay qilayotganini tushunib qolib, kulganicha ikkala qo’lini musht qilib Akmalning ko’kragiga tapillatib uradi…
Tramvay kelib to’xtaydi. Binafshaning sumkachasini olvolgan Akmal qizning qo’lidan ushlab tushirib qo’yadi.
Ko’chaga suv sepadigan mashina haydab ketayotgan Shavkat ularni ko’rib qoladi.
— Velosipedist-ku!.. — deydi u pichirlab.
Yigit bilan qiz qo’l ushlashgancha odamlar orasiga singib ketadi…

* * *

Shavkatlarning uyi oldida suv sepadigan mashina turib-di.
U kopotni ochib motorni kavlashtiryapti.
Binafsha kelyapti. Kayfiyati a’lo.
Shavkat qo’lini latta bilan arta turib boshini ko’targan edi, kopotga urib oldi.
— Hechqisi yo’q, o’rganib ketasiz! — dedi Binafsha jilmayib.
— Ha-a, senmiding? — deb Shavkat qiziga hisobot bera ketdi: — Bordim. hozircha shuni opturing, deyishdi, yaqin-da bir partiya yangisi keladi, xohlaganingizni tanlab olasiz, deb va’da qilishdi.
— Ana, aytmadimmi, siz bo’lsangiz qo’rqib yuribsiz! — dedi qiz nasihatomuz.
— Eskirog’-u, lekin bir amallab odam qilib olarman, — dedi Shavkat g’ururlanib.
— Buningiz odam bo’lmaydi. Shavkatning kapalagi uchib ketdi:
— Ie, nega?..
— Ada-a, bu moshina-yu! — dedi qiz charchoq ohangida.
Keta turib aniqlik kiritdi: — Temir!..
Shavkat angrayib qoldi.
— Ha-a… — deb qo’ydi u. So’ng nochorgina iljaydi: — Shunaqa gap bor-da…

* * *

Shavkatning suv sepadigan mashinasi katta ko’chada ketib boryapti.
Kabina ichi mashxur hind aktyorlarining suratlari, kokilador popukli ensiz palak va tumorlar bilan bezatilgan.
Binafsha xuddi «Mersedes»da ketayotganday o’zida yo’q xursand.
Shodiyona va tantanavor musiqa fonida qiz mashina murvatlarini ko’rsatib, «bu nima», «bu nima» deb so’rayve rar, dadasi javob berishdan charchamasdi. Xullas, ota-bola cheksiz baxtiyor edilar…
«Militsiya» deb yozib qo’yilgan bino oldiga xizmat mashinasi kelib to’xtadi. Ikkita barvasta melisa tushib, eshigini ochdi. Va undan Jamshid tushib, qo’llarini orqaga qilganicha melisalar yetovida binoga kirib ketdi.
U suv sepadigan mashinada angrayib o’tib ketgan oshnasini sezmadi ham…

* * *

To’yxona.
Bir yoqda karnay-surnayu, bir yoqda xonandayu sozandalar. Yoshlar raqs tushib, echkiday sakrashyapti.
To’rda oppoq kelinlik libosida Binafsha, yasanib olgan Akmal o’tirishibdi. U kuyovjo’ralar bilai bir nimalarni gaplashyapti. Kelin – Binafsha o’ychan, jiddiy qiyofada o’tiribdi. Ularni ko’rgan kishi to’ydan unchalik ham xursand emas, deb o’ylashi mumkin.
Davrani bir mahmadana yigit boshqarib boryapti. U alohida stolda o’tirgan xonandalarning oldiga kelib, yoshi kattaroq hofizga murojaat qildi:
— Mahmud aka, endi «ona operatsiyasi»ni boshlayversak ham bo’lar? Odamlar qizishib oldi…
Mahmud akasi «ma’qul» deganday bosh irg’adi. Mahmadana pildiraganicha o’rtaga chiqib, mikrofonni oldi:
— Endi davraga dil so’zlarini aytish uchun, hamda o’z shodliklarining izhori sifatida bir raqsga tushib berishlarini so’rab, kelinimiz — Binafshaxon va kuyovimiz — Akmaljonlarning muhtarama onalarini davraga taklif qilamiz! Marhamat, jondan aziz onajonlar!
Binafshaning xavotiri ana shundan edi — keskin boshini ko’tarib, najot izlaganday atrofga alangladi.
Bir tomondan Akmalning onasi, ikkinchi yoqdan… dovdiraganicha Shavkat chiqib keldi!
Binafsha xijolat va noqulaylikdan yer chizib qoldi.
Mahmadana bu anglashilmovchilikning oldini olishga shoshildi:
— Kechirasiz, men «kelin-kuyovning onalari» dedim, otalarini sal keyinroq chaqiramiz, uzr…
Binafshaga xuddi dadasini davradan haydayotganday tuyuladi. Og’rindi.
Kuyovning ota-onasi ham xijolatda.
Mehmonlar hayron.
O’rtaga noqulay sukut cho’kdi — barcha yemoq-ichmoqdan tiyildi.
Binafsha hammani hayron qoldirib, stullarni naridan-beri surganicha o’rtaga chiqdi. Shu topda, negadir, xo’rligi keldi. Dadil yurib otasining oldiga borib turdi.
To’yxona suv quygandek jimib qoldi. Hamma nima bo’lishini kutardi.
Binafsha dadasining qarshisiga kelib… tiz cho’kdi!
Shavkatning kapalagi uchib ketdi:
— I-i-i, bu nima qilganing, asal qizim?.. — dedi u shivirlab. — hamma bizga qarayapti…
— Qarasa qarar, bu muhimmas! Menga siz muhimsiz, qadr-qimmatingiz muhim! Ota bo’lib yedirdingiz-kiydirdingiz, ona bo’lib alla aytdingiz! Adajon, agar men yoshlik qilib gapingizga kirmagan bo’lsam, ovozimni sal balandlatib gapirgan bo’lsam, men ahmoqingizni kechiring!
Mendan rozi bo’ling, o’zimning adajonim!..
Hamma lolu hayron. Chunki kelin o’zini bunaqa tutishini hech kim ko’rmagan edi.
Shavkat qizining yelkasidan olib turg’azdi, bag’riga bosdi.
— Nega unaqa deysan, jon qizim?.. — deya oldi u tomog’iga bir nima tiqilib. — Sen dunyodagi eng yaxshi qizsan!..

* * *

To’yxona oldi.
Shavkatning suv sepadigan mashinasi turibdi.
Rulga qo’llarini qo’ygancha u xayolga cho’mib o’tiribdi. Xayolida esa…
…Chang-to’zon ichida qolgan beshik va big’illab yig’layotgan chaqaloq…
…Maktab formasidagi Binafsha sumkasi bilan Ozodbekning boshiga soladi…
…Akmal velosiped nasosi bilan Shavkatning peshonasini qashqa qiladi…
Kabina ichida o’tirgan Shavkat mayus kulimsirab qo’ydi.
To’yxonadan Binafsha bilan Akmalni qurshab olgan bir to’p kuyovjo’ra va kelinning dugonalari g’ala-g’ovur qilib chiqishdi.
Binafsha Akmalning qo’lidan ushlaganicha shu tomon yugurdi.
— Ada, qochdik! — deb kabinaga chiqib oldi.
Shavkatning mashinasi o’kirib joyidan qo’zqaldi.
Buni ko’rgan kuyovjo’ra va yangalar o’sha yerda turgan yengil avtomobillarga shosha-pisha o’tirib, suv sepadigan mashinani quvib ketishdi.
Rulda ketayotgan Shavkat anchadan buyon mashinani bunaqa tez haydamagan edi. Yonida o’tirgan qiziga «Qalay haydayapman?» deganday kerilib qarab qo’ydi.
Binafshaning zavqi kelib, goh orqani ko’rsatuvchi yo’n ko’zgudan ta’qibchilarga qarar, goh dadasini yanada tez yurishga undar, ko’zlarida o’t chaqnardi.
Akmal ham Binafshaning talvasasiga qo’shilib, ko’zguchadan ko’z uzmay borardi.
Shavkat qiziga kulimsirab qarab qo’ydi.
— Akmaljon, bu, valasapidingizning g’ildiragi aylanib turibdimi? — dedi Shavkat kuyov-qaynota o’rtasidagi noqulaylik pardasini ko’tarish uchun.
Akmal gunohkorona jilmayib, bosh irg’adi:
— Ha…
— Nasosi-chi? Nasos omonmi?
Ikkalasi ham sharaqlab kulib yubordi.
Binafsha bularning nega kulayotganiga tushunmasa ham jilmayib boryapti.
— Shu yerda to’xtating, — dedi qiz.
Mashina to’xtadi. Orqadagilar ham yetib kelishdi.
— Va’dangiz esingizdami, ada? — deya araz aralash erkalandi Binafsha.
— Esimda, esimda… — dedi Shavkat kulib.
Qiz xursand bo’lib, kuyovning yordamida mashinadan tushdi.
Kimsasiz tungi ko’cha.
Binafsha Akmalning qo’lidan ushlab mashina chiroqlari ro’parasiga kelib turdi.
Yangalaru kuyovjo’ralar hech nima tushunmay, g’ala-g’ovur qilgancha har tarafdan ularni o’rab olishdi.
— Boshlang! — deb baqirdi Binafsha.
Shavkat mashinaning allaqanday murvatini burab, gazni bosdi.
Mashina jo’mraklaridan suv otilib chiqdi. Buni kutmagan yangalar, kuyovjo’ralar, kelinning dugonalari dod-voylab turli tarafga tariqday sochilib ketdi. Faqat Binafsha bilan Akmal qoldi.
Ust-boshi shalabbo bo’lishiga parvo qilmay, bolalarcha zavqu shavq bilan qiyqirib sakrashardi.
Boshqalar tungi salqinda kiyimlarini ho’l qilishga yuragi dov bermay, bir chekkada tomoshabin bo’lib turishibdi.
Shavkat rulga iyak tiraganicha o’zida yo’q shod sakrayotgan qiziga jilmayib qarab turar, ko’zlarida yosh yiltillardi.
Mashinadan chiqayotgan favvora nainki kelin-kuyovning kiyimlarini, balki qalblardagi g’uborlarni ham yuvayotgan edi go’yo…
Stop kadr
Bor gap shu…

2008 yil