4 январь —  Таниқли драматург Шароф Бошбеков 70 ёшга тўлди. Шароф акани чин юракдан қутлаймиз!

— Парво қилманг, домла, ўзи ҳамма буюк ижодкорларнинг исми “Ш”дан бошланади, – дедим “икковимиздан зўри йўқ” деган маънода. – Масалан, Шекспир, Шиллер, Шуман, Шуберт, Штраус… – Кейин Россия томонларни ораладим: – Шостакович, Шолохов, Шукшин… – Ўзимизники-лар ҳам бенасиб қолмади: – Шайхзода, Шукур Бурхонов, Шукрулло, Шукур Холмирзаев…
— Шароф Бошбеков… – дедилар домла ҳазиллашаёиганимни тушуниб.
— Канешно! – дедим ясама виқор билан.
Устоз Саид Аҳмад саноқни давом эттирдилар:
— Шаид Аҳмад…

 

ШАРОФ БОШБЕКОВ
ҲАНГОМАЛАР

Эҳтиёткорлик

1992 йилнинг 19-август куни эрталаб соат еттидан беш дақиқа ўтганда Тошкентда қаттиқ ер силкинди. Буни қарангки, ўша куни таниқли кино ва театр актёри, Ҳамза номидаги Ўзбекистон Давлат мукофотининг соҳиби Фарҳод Аминовнинг тўртинчи қаватдаги уйи ҳам қимирлабди. Фарҳод ака болаларини шоша-пиша пастга чиқариб юбориб, даҳлиздаги бор оёқ кийимларини йиғиштирибди-да, қучоқлаганича ўзлари ҳам пастга югурибдилар. Тушсалар, пастдаги майдончада одам гавжум, бутун “дом” аллақачон чиқиб бўлган экан. Одамлар бир-бирини юпатган, соғ-омон қол-гани билан табриклаган, кимдир кўзига ёш ҳам олган. Ахир, жон фойдага қолиб тургандан кейин…
Ҳамма нима ташвишда-ю, кеннойимиз Фарҳод ака нима дермишлар:
— Ҳай, адаси, уйни қулфлаганмидингиз?..

Меҳрибонлик

Бир куни Ўзбекистон халқ артисти Мурод Ражабов қайсидир қариндошининг тўйидан жуда кеч қайтибди. Эрталаб бошини кўтарса, аёли ҳовли супураётган эмиш. Индамабди, чунки аҳволи индайдиган даражада эмас экан-да. Бошини яна ёстиққа қўйибди. Бир неча соатдан кейин тағин бошини кўтарибди. Қараса, хотини кир юваётган экан. Бир банка қатиқ ичиб, яна ётибди. Кечга яқин бош кўтарса, хотини ошхонада овқат қилаётган экан. Бу ҳеч тиниб-тинчимайдиган хотинга ўзларича танбеҳ бермоқчи бўлибдилар:
— Вей, сенга нима азоб-а? Мен сенинг ўрнингда бўлганимда маза қилиб, оёғимни узати-иб ётардим.
Кеннойимиз камтарлик қилиб, секингина дебдилар:
— Шундоқ ҳам нима қиляпсиз?..

Сабаб

Машҳур ҳофиз Ўзбекистон халқ артисти Шерали Жўраевнинг концерт дастури Навоий номидаги Ўзбекистон Давлат мукофотига номзод қилиб қўйилган эди. Одам кўп. Ҳакамлар ҳайъати учун биринчи қатордан жой ажратилган экан. Биз Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Малик ёнма-ён ўтириб қолдик. Қаватимизга, нима ҳам бўлиб, бир мухлис жойлашиб олди. Яхшигина ичиб олган бўлса керак, ҳофизнинг ҳар бир чиқиши, ҳар бир ашуласига “вой-дод” деб қўллари (баъзан, оёқлари) билан турли харакатлар қила бошлади. Ҳамманинг, шу жумладан, бизнинг ҳам кўзимиз ўша мухлисда. Қисқаси, концертнинг асосий қисми бу ёқда бўлди. Танаффусда ташқарига чиқдик. Одатда оғир-вазмин Тоҳир ака концерт ҳақидаги таассуротларини камина балан баҳам кўрдилар:
— Шерали нега бунчалик жозибали куйлайди десам, бу ёқда дирижёри бор экан-да…

Ғамхўрлик

Кейинги пайтларда тез-тез шамоллайдиган бўлиб қолдим. Бир куни хотиним ишхонасидан ҳинд йогларининг машқ дастурини олиб келиб қол-ди.
— Мана шу машқлар билан мунтазам шуғулланиб турсангиз, сизни ҳеч қанақа касаллик безовта қилмайди, – деди хотиним ишонч билан.
Астойдил киришиб шуғуллана бошладим. Мундоқ қарасам, китобда нуқул машқ қилаётган аёлларнинг расми чизилган, биронта ҳам эркаги йўқ.
— Менимча, бу китобинг фақат хотин-қизларга мўлжалланган-ов? – дедим шубҳаланиб.
— Йогларда эркак-аёл деган гап йўқ, – деди у мени юпатиб. – Одам организми бир хил.
Организм бир хил экан деб, яна беш-олти кун шуғулланиб юрдим. Йўқ, бўлмади. Шубҳа-гумонлар оёқ-қўлимни боғлаб ташлади. Бир куни ёрилдим:
— Йўқ, бу хотинларники! – дедим шубҳа-гумонлардан чарчаб. – Мана, қарагин, биронта куч ишлатадиган машқлар йўқ, ҳаммаси нозик, енгил-елпи ҳаракатлар. Точно, хотинларники!
Хотиним менга раҳми келиб термулди:
— Нима, сезиляптими?..

Дарс

Ҳали “қайта қуриш” деган йўқ пайтларда биз, бир гуруҳ ёш ёзувчилар, Масковга, Ю.В. Андроповга жумҳуриятимизда мафкуравий сиёсат нотўғри йўлдан кетаётгани жўнидан хат йўллаган эдик. Хат яна Ўзбекистонга қайтарилибди. Бу ердаги раҳбарлар “танобимизни тортиб қўйиш” учун бизни Марказкомга чақиришди. Ўша пайтдаги энг катта раҳбарлардан бири қабул қилди. Анча гап-сўз, тортишувлардан кейин ўша пайтдаги амалдор опахонимиз сира кутилмаганда… М.Горькийнинг “Лочин ҳақида қўшиқ” деган асарини ўқий кетди! (Албатта, ўрис тилида.) Опахоннинг мақсадини аввалига тушунмадик. Кейин билсак, у бизни ўлимтиклар билан кун кўрувчи қузғунга, қоронғи кавакларда яшайдиган илону чаёнларга қиёслаётган экан. Буни ҳаммамиз тушуниб ўтирардик. Фақат кўкда, мусаффо осмонда мағрур парвоз қилаётган лочинга кимни тенг кўраётганини билолмадик. Ҳар қалай, у – биз эмас эдик…
Хуллас, бу “адабиёт дарси” жуда чўзилиб кетди, ўлгудек зерикдик. Ташқарига чиққанимиздан кейин ажойиб ёзувчимиз Зоҳир Аълам чуқур тин олиб қўйиб, бизни юпатган бўлдилар:
— Хафа бўлманглар, кейинги сафар келганимизда “Муму”ни ўқиб берадилар…

Камтарлик

Бу ҳангомани менга таниқли театршунос Фрунзе Жўраев гапириб берган эдилар.
Трамвай чиптаси уч тийин бўлган “коммунизм” даврида бир ёзувчи машина олган экан. Биринчи кун ишхонага миниб келибди. Ҳовлида уч-тўртта ҳамкасблари гаплашиб туришган экан. Улар янги машинани атай кўрмаганга олиб, у ёқ-бу ёқдан гап сотаверишибди. Машинанинг эгаси аввал ғилдиракларини намойишкорона тепиб кўрибди, сўнг эшикларини зарурат бўлмаса ҳам қарсиллатиб очиб-ёпибди, энгашиб тагларини қарабди. Лекин ҳамкасблари машинани сира “пайқамасмиш”. Ўзи гап очса – ноқулай. Машина калитини уларнинг бурнига теккизгудай қилиб бармоғида айлантириб кўрибди. Барибир ҳеч ким парво қилмабди. Тоқати тоқ бўлган машина эгаси шерикларидан менсимайроқ сўрабди:
— Бу, трамвайнинг билети ҳалиям уч тийинми?..

Қизиқувчанлик

Шоир ва таржимон Ҳамид Исмоиловнинг қишлоғида бир бекорхўжа бўлар экан. Дарвоза олдига курси қўйиб олиб, эртадан кечгача ўтган-кетганга гап ташлаб ўтираркан. Бир одам қўй етаклаб ўтиб қопти. Қўйнинг қўзичоғи ҳам бир экан.
— Мусулмонқул, – дебди у қўйнинг эгасига. – Қўзичоғинг эркакми, урғочими?
— Эркак, – деб гапни қисқа қилибди қўйнинг эгаси.
Бекорхўжа бу қисқа гап-сўздан қониқмабди шекилли, яна савол берибди:
— Онаси-чи?..

Ҳали эрта…

Шаҳар кенгашида хизмат қиладиган, аслида ўзи ҳам у-бу нарса ёзиб юрадиган бир ижодкор устоз Саид Аҳмадга мақтаниб қолибди:
— Ҳозир кўча, хиёбон, мактабларнинг ўрисча номларини ўзгартириб, ўзимизнинг шоир, ёзувчи, олимларнинг номини қўйяпмиз. Бир чеккадан ҳаммасини шунақа қилиб ташлаяпмиз!
Саид Аҳмад ака унинг гапини бўлдилар:
— Жа унақа қиворманглар, ҳали ўладиганлар бор…

Оғир замон

Ичкиликвозликка қарши кураш айни қизиб, бир кружка пиво ичганни ҳам миршаблар мошинга солиб олиб кетадиган замонлар. Домла Азиз Абдураззоқнинг бир эски портфели бўларди. Жуда машҳур портфель эди, чунки ичида ё тўла, ё ярми ичилиб тиқинланган виноми, ароқми, коньякми – албатта топиларди. Бир куни Азиз ака “Табассум” радиожурнали таҳририятига кириб келдилар. Қўлларида ўша машҳур портфель. У киши билан сўрашяпмиз-у, лекин ҳамманинг кўзи “хазина”да. Радиожурналнинг режиссёри Раҳмат Жумаев умид билан портфелни кўтариб-кўтариб қўйди-да, Азиз акадан сўради:
— Устоз, портфель оғирми?
Азиз ака ҳазин овозда жавоб қилдилар:
— Йўқ, бўтам, замон оғир…

“Ш” ҳарфи

Ёзувчиларнинг “Дўрмон” ижод уйида Шукрулло домла билан устоз Саид Аҳмад суҳбатлашиб ўтиришибди. Шукрулло домланинг қанадайдир саҳна асари ҳақида газетада танқидий мақола эълон қилинган экан, домла жиғибийрон бўлиб турибди. Вазият чамаладим-да, домлани юпатиб, кўнглини кўтармоқчи бўлдим.
— Парво қилманг, домла, ўзи ҳамма буюк ижодкорларнинг исми “Ш”дан бошланади, – дедим “икковимиздан зўри йўқ” деган маънода. – Масалан, Шекспир, Шиллер, Шуман, Шуберт, Штраус… – Кейин Россия томонларни ораладим: – Шостакович, Шолохов, Шукшин… – Ўзимизники-лар ҳам бенасиб қолмади: – Шайхзода, Шукур Бурхонов, Шукрулло, Шукур Холмирзаев…
— Шароф Бошбеков… – дедилар домла ҳазиллашаёиганимни тушуниб.
— Канешно! – дедим ясама виқор билан.
Устоз Саид Аҳмад саноқни давом эттирдилар:
— Шаид Аҳмад…

4 ЯНВАРЬ — ТАНИҚЛИ ДРАМАТУРГ ШАРОФ БОШБЕКОВ 70 ЁШГА ТЎЛДИ. ШАРОФ АКАНИ ЧИН ЮРАКДАН ҚУТЛАЙМИЗ!

— Parvo qilmang, domla, o‘zi hamma buyuk ijodkorlarning ismi “Sh”dan boshlanadi, – dedim “ikkovimizdan zo‘ri yo‘q” degan ma’noda. – Masalan, Shekspir, Shiller, Shuman, Shubert, Shtraus… – Keyin Rossiya tomonlarni oraladim: – Shostakovich, Sholoxov, Shukshin… – O‘zimizniki-lar ham benasib qolmadi: – Shayxzoda, Shukur Burxonov, Shukrullo, Shukur Xolmirzayev…
— Sharof Boshbekov… – dedilar domla hazillashayoiganimni tushunib.
— Kaneshno! – dedim yasama viqor bilan.
Ustoz Said Ahmad sanoqni davom ettirdilar:
— Shaid Ahmad…

SHAROF BOSHBЕKOV
HANGOMALAR

Ehtiyotkorlik

1992 yilning 19-avgust kuni ertalab soat yettidan besh daqiqa o‘tganda Toshkentda qattiq yer silkindi. Buni qarangki, o‘sha kuni taniqli kino va teatr aktyori, Hamza nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofotining sohibi Farhod Aminovning to‘rtinchi qavatdagi uyi ham qimirlabdi. Farhod aka bolalarini shosha-pisha pastga chiqarib yuborib, dahlizdagi bor oyoq kiyimlarini yig‘ishtiribdi-da, quchoqlaganicha o‘zlari ham pastga yuguribdilar. Tushsalar, pastdagi maydonchada odam gavjum, butun “dom” allaqachon chiqib bo‘lgan ekan. Odamlar bir-birini yupatgan, sog‘-omon qol-gani bilan tabriklagan, kimdir ko‘ziga yosh ham olgan. Axir, jon foydaga qolib turgandan keyin…
Hamma nima tashvishda-yu, kennoyimiz Farhod aka nima dermishlar:
— Hay, adasi, uyni qulflaganmidingiz?..

Mehribonlik

Bir kuni O‘zbekiston xalq artisti Murod Rajabov qaysidir qarindoshining to‘yidan juda kech qaytibdi. Ertalab boshini ko‘tarsa, ayoli hovli supurayotgan emish. Indamabdi, chunki ahvoli indaydigan darajada emas ekan-da. Boshini yana yostiqqa qo‘yibdi. Bir necha soatdan keyin tag‘in boshini ko‘taribdi. Qarasa, xotini kir yuvayotgan ekan. Bir banka qatiq ichib, yana yotibdi. Kechga yaqin bosh ko‘tarsa, xotini oshxonada ovqat qilayotgan ekan. Bu hech tinib-tinchimaydigan xotinga o‘zlaricha tanbeh bermoqchi bo‘libdilar:
— Vey, senga nima azob-a? Men sening o‘rningda bo‘lganimda maza qilib, oyog‘imni uzati-ib yotardim.
Kennoyimiz kamtarlik qilib, sekingina debdilar:
— Shundoq ham nima qilyapsiz?..

Sabab

Mashhur hofiz O‘zbekiston xalq artisti Sherali Jo‘rayevning konsert dasturi Navoiy nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofotiga nomzod qilib qo‘yilgan edi. Odam ko‘p. Hakamlar hay’ati uchun birinchi qatordan joy ajratilgan ekan. Biz O‘zbekiston xalq yozuvchisi Tohir Malik yonma-yon o‘tirib qoldik. Qavatimizga, nima ham bo‘lib, bir muxlis joylashib oldi. Yaxshigina ichib olgan bo‘lsa kerak, hofizning har bir chiqishi, har bir ashulasiga “voy-dod” deb qo‘llari (ba’zan, oyoqlari) bilan turli xarakatlar qila boshladi. Hammaning, shu jumladan, bizning ham ko‘zimiz o‘sha muxlisda. Qisqasi, konsertning asosiy qismi bu yoqda bo‘ldi. Tanaffusda tashqariga chiqdik. Odatda og‘ir-vazmin Tohir aka konsert haqidagi taassurotlarini kamina balan baham ko‘rdilar:
— Sherali nega bunchalik jozibali kuylaydi desam, bu yoqda dirijyori bor ekan-da…

G‘amxo‘rlik

Keyingi paytlarda tez-tez shamollaydigan bo‘lib qoldim. Bir kuni xotinim ishxonasidan hind yoglarining mashq dasturini olib kelib qol-di.
— Mana shu mashqlar bilan muntazam shug‘ullanib tursangiz, sizni hech qanaqa kasallik bezovta qilmaydi, – dedi xotinim ishonch bilan.
Astoydil kirishib shug‘ullana boshladim. Mundoq qarasam, kitobda nuqul mashq qilayotgan ayollarning rasmi chizilgan, bironta ham erkagi yo‘q.
— Menimcha, bu kitobing faqat xotin-qizlarga mo‘ljallangan-ov? – dedim shubhalanib.
— Yoglarda erkak-ayol degan gap yo‘q, – dedi u meni yupatib. – Odam organizmi bir xil.
Organizm bir xil ekan deb, yana besh-olti kun shug‘ullanib yurdim. Yo‘q, bo‘lmadi. Shubha-gumonlar oyoq-qo‘limni bog‘lab tashladi. Bir kuni yorildim:
— Yo‘q, bu xotinlarniki! – dedim shubha-gumonlardan charchab. – Mana, qaragin, bironta kuch ishlatadigan mashqlar yo‘q, hammasi nozik, yengil-yelpi harakatlar. Tochno, xotinlarniki!
Xotinim menga rahmi kelib termuldi:
— Nima, sezilyaptimi?..

Dars

Hali “qayta qurish” degan yo‘q paytlarda biz, bir guruh yosh yozuvchilar, Maskovga, Yu.V. Andropovga jumhuriyatimizda mafkuraviy siyosat noto‘g‘ri yo‘ldan ketayotgani jo‘nidan xat yo‘llagan edik. Xat yana O‘zbekistonga qaytarilibdi. Bu yerdagi rahbarlar “tanobimizni tortib qo‘yish” uchun bizni Markazkomga chaqirishdi. O‘sha paytdagi eng katta rahbarlardan biri qabul qildi. Ancha gap-so‘z, tortishuvlardan keyin o‘sha paytdagi amaldor opaxonimiz sira kutilmaganda… M.Gorkiyning “Lochin haqida qo‘shiq” degan asarini o‘qiy ketdi! (Albatta, o‘ris tilida.) Opaxonning maqsadini avvaliga tushunmadik. Keyin bilsak, u bizni o‘limtiklar bilan kun ko‘ruvchi quzg‘unga, qorong‘i kavaklarda yashaydigan ilonu chayonlarga qiyoslayotgan ekan. Buni hammamiz tushunib o‘tirardik. Faqat ko‘kda, musaffo osmonda mag‘rur parvoz qilayotgan lochinga kimni teng ko‘rayotganini bilolmadik. Har qalay, u – biz emas edik…
Xullas, bu “adabiyot darsi” juda cho‘zilib ketdi, o‘lgudek zerikdik. Tashqariga chiqqanimizdan keyin ajoyib yozuvchimiz Zohir A’lam chuqur tin olib qo‘yib, bizni yupatgan bo‘ldilar:
— Xafa bo‘lmanglar, keyingi safar kelganimizda “Mumu”ni o‘qib beradilar…

Kamtarlik

Bu hangomani menga taniqli teatrshunos Frunze Jo‘rayev gapirib bergan edilar.
Tramvay chiptasi uch tiyin bo‘lgan “kommunizm” davrida bir yozuvchi mashina olgan ekan. Birinchi kun ishxonaga minib kelibdi. Hovlida uch-to‘rtta hamkasblari gaplashib turishgan ekan. Ular yangi mashinani atay ko‘rmaganga olib, u yoq-bu yoqdan gap sotaverishibdi. Mashinaning egasi avval g‘ildiraklarini namoyishkorona tepib ko‘ribdi, so‘ng eshiklarini zarurat bo‘lmasa ham qarsillatib ochib-yopibdi, engashib taglarini qarabdi. Lekin hamkasblari mashinani sira “payqamasmish”. O‘zi gap ochsa – noqulay. Mashina kalitini ularning burniga tekkizguday qilib barmog‘ida aylantirib ko‘ribdi. Baribir hech kim parvo qilmabdi. Toqati toq bo‘lgan mashina egasi sheriklaridan mensimayroq so‘rabdi:
— Bu, tramvayning bileti haliyam uch tiyinmi?..

Qiziquvchanlik

Shoir va tarjimon Hamid Ismoilovning qishlog‘ida bir bekorxo‘ja bo‘lar ekan. Darvoza oldiga kursi qo‘yib olib, ertadan kechgacha o‘tgan-ketganga gap tashlab o‘tirarkan. Bir odam qo‘y yetaklab o‘tib qopti. Qo‘yning qo‘zichog‘i ham bir ekan.
— Musulmonqul, – debdi u qo‘yning egasiga. – Qo‘zichog‘ing erkakmi, urg‘ochimi?
— Erkak, – deb gapni qisqa qilibdi qo‘yning egasi.
Bekorxo‘ja bu qisqa gap-so‘zdan qoniqmabdi shekilli, yana savol beribdi:
— Onasi-chi?..

Hali erta…

Shahar kengashida xizmat qiladigan, aslida o‘zi ham u-bu narsa yozib yuradigan bir ijodkor ustoz Said Ahmadga maqtanib qolibdi:
— Hozir ko‘cha, xiyobon, maktablarning o‘rischa nomlarini o‘zgartirib, o‘zimizning shoir, yozuvchi, olimlarning nomini qo‘yyapmiz. Bir chekkadan hammasini shunaqa qilib tashlayapmiz!
Said Ahmad aka uning gapini bo‘ldilar:
— Ja unaqa qivormanglar, hali o‘ladiganlar bor…

Og‘ir zamon

Ichkilikvozlikka qarshi kurash ayni qizib, bir krujka pivo ichganni ham mirshablar moshinga solib olib ketadigan zamonlar. Domla Aziz Abdurazzoqning bir eski portfeli bo‘lardi. Juda mashhur portfel edi, chunki ichida yo to‘la, yo yarmi ichilib tiqinlangan vinomi, aroqmi, konyakmi – albatta topilardi. Bir kuni Aziz aka “Tabassum” radiojurnali tahririyatiga kirib keldilar. Qo‘llarida o‘sha mashhur portfel. U kishi bilan so‘rashyapmiz-u, lekin hammaning ko‘zi “xazina”da. Radiojurnalning rejissyori Rahmat Jumayev umid bilan portfelni ko‘tarib-ko‘tarib qo‘ydi-da, Aziz akadan so‘radi:
— Ustoz, portfel og‘irmi?
Aziz aka hazin ovozda javob qildilar:
— Yo‘q, bo‘tam, zamon og‘ir…

“Sh” harfi

Yozuvchilarning “Do‘rmon” ijod uyida Shukrullo domla bilan ustoz Said Ahmad suhbatlashib o‘tirishibdi. Shukrullo domlaning qanadaydir sahna asari haqida gazetada tanqidiy maqola e’lon qilingan ekan, domla jig‘ibiyron bo‘lib turibdi. Vaziyat chamaladim-da, domlani yupatib, ko‘nglini ko‘tarmoqchi bo‘ldim.
— Parvo qilmang, domla, o‘zi hamma buyuk ijodkorlarning ismi “Sh”dan boshlanadi, – dedim “ikkovimizdan zo‘ri yo‘q” degan ma’noda. – Masalan, Shekspir, Shiller, Shuman, Shubert, Shtraus… – Keyin Rossiya tomonlarni oraladim: – Shostakovich, Sholoxov, Shukshin… – O‘zimizniki-lar ham benasib qolmadi: – Shayxzoda, Shukur Burxonov, Shukrullo, Shukur Xolmirzayev…
— Sharof Boshbekov… – dedilar domla hazillashayoiganimni tushunib.
— Kaneshno! – dedim yasama viqor bilan.
Ustoz Said Ahmad sanoqni davom ettirdilar:
— Shaid Ahmad…