Руҳий тадқиқот натижаларига кўра, инсон феъл-атворининг 80 фоизи у 5 ёшгача бўлган даврда шаклланиб улгурар экан. Айни шу даврда ота-онанинг тарбиядаги эътибори, оилавий муҳитнинг соғломлиги фарзанд камолида катта аҳамият касб этади. Қуйида эътиборингизга тарбияга оид қимматбаҳо фикр-мулоҳазаларни ҳавола қиламиз.

ФАРЗАНД ТАРБИЯСИ
ҲАҚИДА ЎГИТЛАР

Дарахтдан мева оламан десанг, уни ниҳоллик давридан парвариш қил.

― Ўзбек халқ мақоли

Ота ўз фарзандига гўзал одобдан кўра яхшироқ нарса бермайди. Фарзандингга одоб бергин, чунки сен фарзандга одоб бериш ва уни таълим-тарбияли қилишга масъулсан. Бу масъуллик эса фарзанднинг кун келиб сенга яхшилик қилишига масъулдир.

― Ҳадис

Оилада катта ёки кичик нарса бўлмайди. Ҳамма нарса, ҳатто, энг оддий бўлиб кўринган оилавий муносабатлар ҳам болага таъсир кўрсатади. Айнисқа, ростгўйлик, самимийлик, садоқатлилик, ширин сухан бўлиш бола камолотидаги зарур ҳаётий воситалардан биридир.

― Абу Али ибн Сино

Отанинг қандайлигини ҳеч ким йўқлигида боласига қилган муомаласидан билиш мумкин.

― Ден Пирс

Ота-онанинг ўз фарзандига «Сен менинг ғурур-ифтихоримсан» дейиши фарзанд тарбиясидаги энг муносиб хатти-ҳаракатдир.

― Унарин Ромару

Яхши ота ёки она бўлиш учун ҳар доим ғазабланиш керак бўлганида вазмин бўлишинг, хафа бўлишинг зарур маҳалда эса табассум қилишинг керак бўлади. Шу боис ҳам, ота-она бўлиш катта маҳорат.

― Ден Пирс

Болалар ҳеч қачон катталарга қулоқ солишмаган бўлишса ҳам, улар катталарга тақлид қилишда ҳеч қачон хато қилишмаган.

― Жеймс Болдвин

Менга айт ва мен унутаман. Менга сабоқ бер ва мен эслаб юраман. Мени қизиқтир ва мен ўрганаман.

― Бенжамин Франклин

Сиз ўзимники деб ўйлаган болалар аслида сизнинг фарзандингиз эмас – улар ҳаётнинг ўғил-қизлари.

Гарчи, улар сиз орқали дунёга келган бўлишса ҳам, ўзларини умрга тегишли ҳисоблайдилар.

Улар ёнингизда улғайишса ҳам, кун келиб олисга кетиб қолишлари мумкинлиги айни ҳақиқат.

Сиз фарзандга ўз меҳр-муҳаббатингизни ҳис қилишларига ёрдам беришингиз мумкин. Аммо уларни ўз ўй-хаёлларингиз билан банд қила олмайсиз. Чунки уларнинг ўз дунёлари, хаёл ва режалари бор.

Уларнинг қад-қоматлари сизнинг уйингизда бўлса ҳам, кўнгиллари ҳали бу ерда қўним топмаган бўлади. Боиси уларнинг кўнгиллари келажакка мансуб. Сиз эса ўзингизни келажакда хаёлларингиз орқали ҳам тасаввур қила олмайсиз. Боиси сиз бугуннинг одамларисиз.

Сиз фарзандингизни тушуниш учун унга ўхшашингиз мумкин. Аммо уларни тамоман ўзингиздек бўлишга мажбурламанг. Сабаби ҳаёт олдинга юради ва кечаги қоидалар бугунга муносиб келмайди.

Сиз мисоли фарзандингизни олдинга йўналтирган камонсиз. Ўқнинг имкон қадар узоққа бориши ва мўлжалша тегиши учун камон мустаҳкам бўлиши керак.

― Жуброн Халил Жуброн

Фарзанд – Яратганнинг ота-онага энг юксак инъоми. Фарзанд қалби эса – Худонинг ота-она қўлига парваришлаш учун берган энг катта омонати. Болангизга вақт ажратинг, уларни Худога эътиқодли, одамларга ишончи баланд қилиб тарбияланг. Уларнинг ҳаётдаги энг ишончли дўстига айланинг. Кексаликда шулардан бошқа амалларнинг ҳеч бири иш бермайди.

― Лиза Уингейт

Болалар ота-оналар тиззасидаги ўқувчилардир.

― Эмили Баволд

Гарчи, болаларимиз учун бекам-кўст келажакни ҳозир қила олмасак ҳам, болаларимизни келажак учун кам-кўстсиз қилиб тайёрлашимиз мумкин.

― Франклин Д. Рузвелт

Ким айтганини билмадим-у, инсон қалбида забт этилмаган, ҳис қилинмаган шундай туйғулар бўладики, бу гўзал ҳисларни бизга фақат фарзанд қувончи ҳадя қила олади.

― Энн Ламотт

Эртага фарзандларингиз ёдида бўлиш учун, бугун уларнинг ҳаётидан ва кўнглидан жой олинглар.

― Барбара Жонсон

Она бўлиш – биологик омил эмас, оналик тўлалигича хулқ-атворга тааллуқли.

― Роберт Ҳейнлайн

Фарзандни узоққа кетказмасликнинг энг яхши йўли – оилавий муҳитдаги заҳарли ҳавони кўчага ҳайдаб, оилада фаровон, дилкаш ришталар, одамга хуш ёқадиган иқлимни яратишдир.

― Дороти Паркер

Катталар туғма ақл соҳиблари бўлмиш болаларнинг йўлини тўсишни яхши кўрадилар. Катталарнинг талаб ҳамда вазифаларидан чарчаган болалар бора-бора ҳафсаласиз ва умидсиз бўлиб, хушчақчақ кўнгилларини бекитиб оладилар, қалбларида борини ўртоқлашмай қўядилар. Болага бундай муносабатда бўлиш уларнинг ўз ички оламларига бадарға қилиш, демакдир. Натижада уларни у оламдан ортга қайтариш қийин кечади.

― Ҳаруки Мураками

Ота-она табиатига хос шундай тушунарсиз ҳолат бор: улар ўз болаларини уларни жонларидай асраб-авайлаган ота-оналаридан кўпроқ яхши кўрадилар. Кун келиб фарзанд билан бўлиб, ота-оналарининг эътиборини унутиб қўядилар.

Ота-она фарзандини ардоқлашга киришар экан, боласига меҳри шу қадар чуқурлашадики, охир-оқибат фарзанд бу меҳрни англаб етишга ожизлик қилиб қолади. Натижада ўртада жарлик пайдо бўлади.

Сен ана шундагина ота-онангни сенга нисбатан муҳаббатини жавобсиз қолдирганинг ва катта хатога йўл қўйганингни англайсан.

― Урсула Неги

Фарзандингизга кучли ҳис-туйғу маҳалида ўз-ўзини қўлга олишни, туйғусини назорат қилишни, ҳар қандай шароитда адолатли бўлишни ўргатинг. Ана шунда сиз келажакка яхши бир инсонни туҳфа қилиб, жамиятни жиноят таъсиридан қутқариб қолган бўласиз.

― Бенжамин Франклин

Яхши ота-она фарзандига бахт машаққатли меҳнатнинг меваси эканини ўз саъй-ҳаракати билан кўрсатади ва секин-аста фарзандини ҳам ўз сафига олиб, мурғак қалбни муносиб ҳаёт сари бошлайди.

― Мег Микер

Келишмовчиликлар ва аҳилликнинг йўқлиги боис бир деҳқоннинг уйида доимо жанжал ҳукмрон экан.

Бир куни у ўғилларини тўплаб, уларга бир донадан хивич бериб, синдиришни буюрибди. Ўғиллари буни қийналмай бажаришибди. Сўнгра деҳқон ўғилларидан синдирилган хивичларни олиб,бир бутун қилиб боғлабди ва уни синдиришни сўрабди. Аммо ҳеч бир ўғил буни уддалай олмабди.

–Ўғилларим, дебди деҳқон, — оила ҳам мана шу хивичларга ўхшайди. Агар сиз ҳам ахил бўлиб, жипс яшасангиз ҳеч нима сизни мағлуб қила олмайди. Акс ҳолда парокандалик сиздан устун келиб,барчангизни ҳалок қилади.”

Сиз ҳам фарзандларингизни аҳил қилиб тарбияланг.

― Эзоп масали

FARZAND TARBIYASI
HAQIDA O‘GITLAR

Daraxtdan meva olaman desang, uni nihollik davridan parvarish qil.

― O‘zbek xalq maqoli

Ota o‘z farzandiga go‘zal odobdan ko‘ra yaxshiroq narsa bermaydi. Farzandingga odob bergin, chunki sen farzandga odob berish va uni ta’lim-tarbiyali qilishga mas’ulsan. Bu mas’ullik esa farzandning kun kelib senga yaxshilik qilishiga mas’uldir.

― Hadis

Oilada katta yoki kichik narsa bo‘lmaydi. Hamma narsa, hatto, eng oddiy bo‘lib ko‘ringan oilaviy munosabatlar ham bolaga ta’sir ko‘rsatadi. Aynisqa, rostgo‘ylik, samimiylik, sadoqatlilik, shirin suxan bo‘lish bola kamolotidagi zarur hayotiy vositalardan biridir.

― Abu Ali ibn Sino

Otaning qandayligini hech kim yo‘qligida bolasiga qilgan muomalasidan bilish mumkin.

― Den Pirs

Ota-onaning o‘z farzandiga «Sen mening g‘urur-iftixorimsan» deyishi farzand tarbiyasidagi eng munosib xatti-harakatdir.

― Unarin Romaru

Yaxshi ota yoki ona bo‘lish uchun har doim g‘azablanish kerak bo‘lganida vazmin bo‘lishing, xafa bo‘lishing zarur mahalda esa tabassum qilishing kerak bo‘ladi. Shu bois ham, ota-ona bo‘lish katta mahorat.

― Den Pirs

Bolalar hech qachon kattalarga quloq solishmagan bo‘lishsa ham, ular kattalarga taqlid qilishda hech qachon xato qilishmagan.

― Jeyms Boldvin

Menga ayt va men unutaman. Menga saboq ber va men eslab yuraman. Meni qiziqtir va men o‘rganaman.

― Benjamin Franklin

Siz o‘zimniki deb o‘ylagan bolalar aslida sizning farzandingiz emas – ular hayotning o‘g‘il-qizlari.

Garchi, ular siz orqali dunyoga kelgan bo‘lishsa ham, o‘zlarini umrga tegishli hisoblaydilar.

Ular yoningizda ulg‘ayishsa ham, kun kelib olisga ketib qolishlari mumkinligi ayni haqiqat.

Siz farzandga o‘z mehr-muhabbatingizni his qilishlariga yordam berishingiz mumkin. Ammo ularni o‘z o‘y-xayollaringiz bilan band qila olmaysiz. Chunki ularning o‘z dunyolari, xayol va rejalari bor.

Ularning qad-qomatlari sizning uyingizda bo‘lsa ham, ko‘ngillari hali bu yerda qo‘nim topmagan bo‘ladi. Boisi ularning ko‘ngillari kelajakka mansub. Siz esa o‘zingizni kelajakda xayollaringiz orqali ham tasavvur qila olmaysiz. Boisi siz bugunning odamlarisiz.

Siz farzandingizni tushunish uchun unga o‘xshashingiz mumkin. Ammo ularni tamoman o‘zingizdek bo‘lishga majburlamang. Sababi hayot oldinga yuradi va kechagi qoidalar bugunga munosib kelmaydi.

Siz misoli farzandingizni oldinga yo‘naltirgan kamonsiz. O‘qning imkon qadar uzoqqa borishi va mo‘ljalsha tegishi uchun kamon mustahkam bo‘lishi kerak.

― Jubron Xalil Jubron

Farzand – Yaratganning ota-onaga eng yuksak in’omi. Farzand qalbi esa – Xudoning ota-ona qo‘liga parvarishlash uchun bergan eng katta omonati. Bolangizga vaqt ajrating, ularni Xudoga e’tiqodli, odamlarga ishonchi baland qilib tarbiyalang. Ularning hayotdagi eng ishonchli do‘stiga aylaning. Keksalikda shulardan boshqa amallarning hech biri ish bermaydi.

― Liza Uingeyt

Bolalar ota-onalar tizzasidagi o‘quvchilardir.

― Emili Bavold

Garchi, bolalarimiz uchun bekam-ko‘st kelajakni hozir qila olmasak ham, bolalarimizni kelajak uchun kam-ko‘stsiz qilib tayyorlashimiz mumkin.

― Franklin D. Ruzvelt

Kim aytganini bilmadim-u, inson qalbida zabt etilmagan, his qilinmagan shunday tuyg‘ular bo‘ladiki, bu go‘zal hislarni bizga faqat farzand quvonchi hadya qila oladi.

― Enn Lamott

Ertaga farzandlaringiz yodida bo‘lish uchun, bugun ularning hayotidan va ko‘nglidan joy olinglar.

― Barbara Jonson

Ona bo‘lish – biologik omil emas, onalik to‘laligicha xulq-atvorga taalluqli.

― Robert Heynlayn

Farzandni uzoqqa ketkazmaslikning eng yaxshi yo‘li – oilaviy muhitdagi zaharli havoni ko‘chaga haydab, oilada farovon, dilkash rishtalar, odamga xush yoqadigan iqlimni yaratishdir.

― Doroti Parker

Kattalar tug‘ma aql sohiblari bo‘lmish bolalarning yo‘lini to‘sishni yaxshi ko‘radilar. Kattalarning talab hamda vazifalaridan charchagan bolalar bora-bora hafsalasiz va umidsiz bo‘lib, xushchaqchaq ko‘ngillarini bekitib oladilar, qalblarida borini o‘rtoqlashmay qo‘yadilar. Bolaga bunday munosabatda bo‘lish ularning o‘z ichki olamlariga badarg‘a qilish, demakdir. Natijada ularni u olamdan ortga qaytarish qiyin kechadi.

― Haruki Murakami

Ota-ona tabiatiga xos shunday tushunarsiz holat bor: ular o‘z bolalarini ularni jonlariday asrab-avaylagan ota-onalaridan ko‘proq yaxshi ko‘radilar. Kun kelib farzand bilan bo‘lib, ota-onalarining e’tiborini unutib qo‘yadilar.

Ota-ona farzandini ardoqlashga kirishar ekan, bolasiga mehri shu qadar chuqurlashadiki, oxir-oqibat farzand bu mehrni anglab yetishga ojizlik qilib qoladi. Natijada o‘rtada jarlik paydo bo‘ladi.

Sen ana shundagina ota-onangni senga nisbatan muhabbatini javobsiz qoldirganing va katta xatoga yo‘l qo‘yganingni anglaysan.

― Ursula Negi

Farzandingizga kuchli his-tuyg‘u mahalida o‘z-o‘zini qo‘lga olishni, tuyg‘usini nazorat qilishni, har qanday sharoitda adolatli bo‘lishni o‘rgating. Ana shunda siz kelajakka yaxshi bir insonni tuhfa qilib, jamiyatni jinoyat ta’siridan qutqarib qolgan bo‘lasiz.

― Benjamin Franklin

Yaxshi ota-ona farzandiga baxt mashaqqatli mehnatning mevasi ekanini o‘z sa’y-harakati bilan ko‘rsatadi va sekin-asta farzandini ham o‘z safiga olib, murg‘ak qalbni munosib hayot sari boshlaydi.

― Meg Miker

Kelishmovchiliklar va ahillikning yo‘qligi bois bir dehqonning uyida doimo janjal hukmron ekan.

Bir kuni u o‘g‘illarini to‘plab, ularga bir donadan xivich berib, sindirishni buyuribdi. O‘g‘illari buni qiynalmay bajarishibdi. So‘ngra dehqon o‘g‘illaridan sindirilgan xivichlarni olib,bir butun qilib bog‘labdi va uni sindirishni so‘rabdi. Ammo hech bir o‘g‘il buni uddalay olmabdi.

–O‘g‘illarim, debdi dehqon, — oila ham mana shu xivichlarga o‘xshaydi. Agar siz ham axil bo‘lib, jips yashasangiz hech nima sizni mag‘lub qila olmaydi. Aks holda parokandalik sizdan ustun kelib,barchangizni halok qiladi.”

Siz ham farzandlaringizni ahil qilib tarbiyalang.

― Ezop masali