Миртемир… Бу ном болалигимиздан она алласи билан бирга шоир қўшиқлари орқали қулоғимизга ўрнашган бўлса ажаб эмас. Унинг бетакрор оҳанг, сўз ўйинларига бой шеърияти борлиғимизни сеҳрлаб, оҳанграбодай ўзига тортган, шууримизга жойланган…“Ойбекнинг кенглиги, Абдулланинг сиқиқлиги, Шайхзоданинг чуқурлиги, Миртемирнинг эркалиги менга ёқади”, деган экан Ғафур Ғулом. ..
ТИМСОЛЛАР СИЛСИЛАСИ
Акбарали Сабирдинов
филология фанлари доктори
Миртемир… Бу ном болалигимиздан она алласи билан бирга шоир қўшиқлари орқали қулоғимизга ўрнашган бўлса ажаб эмас. Унинг бетакрор оҳанг, сўз ўйинларига бой шеърияти борлиғимизни сеҳрлаб, оҳанграбодай ўзига тортган, шууримизга жойланган. Замондошларимизнинг эслашларича, Миртемирнинг “Қора кўзли ва гул дийдор, Баҳор чоғи мени ёд эт! Хиёбонда кезар бўлсанг, Наҳор чоғи мен ёд эт! Қора кўзли, сўлим дилдор, Сенга айтай сирим ошкор, Агар кечса кечанг бедор, Саҳар чоғи мен ёд эт!” сатрлари уруш йилларида яқинларини жангоҳларга жўнатиб, айрилиқ аламини тортаётган кўплаб қиз-жувонлар дардига малҳам, жангга отланган йигитларга дармон бўлган экан. Ҳозир ҳам муҳаббатнинг абадийлигини тараннум этувчи дилбар қўшиққа айланиб, кўнгилларимизга сингган.
“Ойбекнинг кенглиги, Абдулланинг сиқиқлиги, Шайхзоданинг чуқурлиги, Миртемирнинг эркалиги менга ёқади”, деган экан Ғафур Ғулом. Дарҳақиқат, Миртемир шеърияти самимияти, дилкаш туйғуларга бойлиги билан жозибадордир. У тилимиз бойликларидан самарали фойдаланган ва уларга ижодий ёндашгани ҳолда, ўзига хос кашфиётлар қилди. Миртемирнинг кашфиёт сўзлари шеърий матнга узукка қўйилган қимматбаҳо тош янглиғ мос тушган, мисраларни товлантириб юборган. Масалан, “Жонларга жон, атри жаҳон, Тонг чоғи ҳам ёдимдасен, Не жононга тўлса денгиз Қирғоғи ҳам, ёдимдасен. Дилни жиндек жизиллатса Мунг доғи ҳам, ёдимдасен, Аёвлигим, нечун сени Кўргим келур кунда-кунда” (“Қора денгиз қирғоғида…”) мисраларидаги “аёвлигим” сўзи чинакам ижоднинг маҳсулидир. “Авайлаганим” сўзининг ушбу ўзгача шаклини яратиш орқали шоир буюк муҳаббатни, маҳбубага бўлган юксак ардоқни ифодалашга эришган. Шунингдек, шеърдаги “атри жаҳон”, “мунг доғи” каби иборалар ҳам миртемирона топқирликнинг маҳсулидир.
Шоир кам истеъмолда бўлган сўзлардан ҳам самарали фойдаланди. Бу сўзлар ўйноқи оаҳнгдорлик ва тасвир аниқлигини, фикрнинг лўнда ифодасини таъминлайди. Ҳамид Олимжон вафотининг бир йиллиги муносабати билан ёзилган “Шоир қабрида” шеърида бу ҳолни кўрамиз. Шеърнинг “Бунда гулзор… Ғўра бўлибди ўрик, Бунда қуш қўшиғин тонгги ҳижжаси… Бошингни кўтар қоқиндиқ, Жуда соғиндик…” мисраларидаги “бўғинлаб ўқимоқ, бўғинлаб талаффуз қилмоқ” маъноларини англатувчи “ҳижжа” сўзи тонгги қуш сайрашига ниҳоятда мос бўлса, “қоқиндиқ” сўзи ҳам миртемирона меҳр ифодасига мутаносибдир.
Юртимиз кенгликлари, бетакрор табиати Миртемир шеъриятида ўзгача муҳаббат билан тасвирини топган. Унинг ҳар ясси тепасида, тошлоғида, алвон лолаларида юртни турли босқинчилардан ҳимоя қилиб, шаҳид кетган боболаримиз хоки, қони (“Лолазорлардан ўтганда…”) бор. Шу боис, унинг ҳар қаричи азиз, муқаддас. “Ойни этак билан тўсиб бўлурми? Тутатқи бўлурми юлдуз чўғида? Айтинг-чи, мард одам асло ўларми? Номи қолур юрт қўшиғида…” (“Юрт қўшиғи”), дея юрт озодлиги учун жон фидо этганларнинг номи адабийдир, деган хулосага келади.
Туркистон кенгликларининг бепоёнлиги, паррандаю даррандалари, набототу ҳайвонот олами бор гўзаллиги билан Миртемир шеърларида акс этган. Юртнинг ҳар фасли ўзига хос, бетакрор ранглар жилосига эга: “Ҳар япроқ, ҳар новда, норасида шох Баҳор оғушида рози, беармон. Гуллар жилвасидан товланади боғ, Гунафша, гулсафсар, пушти напармон” (“Сени болалигим…”); “Ёз келди, жўралар, ўлкамизда ёз, Боғларда сайрашур қушлар хушовоз, Далалар ям-яшил, тепалар яшил, Ҳовлиқма жилғалар, оҳ, негадир соз!” (“Ёз”); “Жануб далалари — жимжима барқут, Унда емишларнинг туслари гул ранг. Тонг отган дамларда уфқлар ёқут, Кечаси кенг осмон булут-ла кул ранг” (“Қирғоқ”); “Толзор куз рангида, бутоқлар — Бари киймиш ёқут сарупо. Кўзни алдар хил-хил бўёқлар. Оҳ, на дилрабо!” (“Қоя”) мисраларида шоир табиатидаги ранглар жилосини нозик илғаб шеърларига олиб киради.
Миртемир ижодида қисқа шеърлар кўп эмас. Улар Ватанга бўлган улкан меҳр билан тўла шоир кўнгли монанд кенг. Шеърларнинг кўпчилиги табиатнинг мўъжизавий оламига, ундаги давом этаётган ҳаёт учун курашлар, тинимсиз ҳаракатда ва ўзгаришдаги борлиқ тасвирига бағишланган. Юртимиз сарҳадлари Миртемир шеъриятда янада кенгайиб, улканлашиб кетади гўё. Ўлкамизнинг ҳар бир тошию дарёлари, ҳашорату паррандалари, табиату набототига синчковлик билан назар ташлаб, уларни меҳр билан шеърига олиб кирган Миртемир сингари ижодкорларни ХХ аср ўзбек адабиётида кам учратамиз.
Миртемир шеърияти лирик қаҳрамони юртнинг танти ўғлони. У гўзал қизларга адоқсиз муҳаббати, юртдошларимизга, табиатимизга улкан меҳри билан ягона. Унингча, юрт қизлари гўзалликни табиатимиздан олган. Ўлкамиз гўзаллиги улар ҳуснида акс этган: “Бу кеча ухламай тонггача юрдим, Тонг отишин кутиб, қирғоқда турдим. Тонг отди, тонг билан қумлоқ соҳилда Тонгдан ҳам чиройли бир қизни кўрдим. Тонг шуъласи — сочин ҳар бир толаси, Юзлари гўёки тоғлар лоласи. Ҳусни — тонг ҳуснидай тоза ва тенгсиз, Сулув табиатнинг сўлим боласи” (“Тонгдан ҳам чиройли”).
Тасвир кўламининг кенглиги, аниқлиги, изчиллиги, тимсол ва тафсилларнинг санжаблиги билан ажралиб турадиган шоир шеърияти халқона оҳанги ва ифодаси, миллий ва умумбашарий моҳияти билан ўқувчини сеҳрлайди. Меҳри дарё кишиларимизнинг бетакрор қиёфаси, сахий табиатимизнинг рангин чизгилари миртемирона сўз ва иборалар воситасида аксини топади.
Ўзбек мумтоз адабиёти ва халқ оғзаки ижоди, Шарқ ва Ғарб адабиётининг билимдони бўлган шоир ўз асарларида барҳаёт анъаналардан самарали фойдаланди. Некбин, самимий, дилкаш туйғулар фаввораси мавжланиб турган шеъриятни адабиётимизга туҳфа этди. Масалан, ҳазрат Алишер Навоий асарларига хос бўлган фикрни ғазал бандлари давомида турли ҳаётий образ ва деталлар воситасида далиллаб хулоса чиқариш хусусиятини Миртемирнинг “Сеҳр” шеърида кузатамиз. Оқшомда таралган найнинг навоси лирик қаҳрамонни олис хотиротга — севишганлар учрашувига етаклайди. Шоир табиатнинг фараҳбахш, рангин, оний, бетакрор манзараларини моҳир мусаввир каби чизар экан, шеърда ой нурларига бурканган борлиқ бутун таровати билан намоён бўлади: “Оқшом салқини тушар Най навоси таралур. Най авжида сеҳргар Ўзга олам яралур. Сеҳрли манзаралар Кўринур у оламдан, Даралар, шаршаралар Кўринур у оламдан. Қорли тоғ сийнасидан шарқироқ сой кўринур, Чинорлар тепасида ярқироқ ой кўринур”.
Тасвир ана шу тарзда най навосига йўғрилиб юксакликка ўрлаб боради. Шоирнинг нигоҳи даралар, шаршаралардан қорли тоғ чўққиларига, ундан ойга ўтиб, яна ерга қайтиб тушади: “Тўлин ой шуъласида Ойдек ёрқин оқ қоя, Чинор кўланкасида Кимни кутар тоқ соя? Сой бўйида шу асов Сой сингари беқарор, Йўлга тикилар биров, Ёниқ кўзлар кимга зор?”.
Риторик сўроқларда беқарор, асов соя, ёниқ кўзлар кимники экани, унинг кимга зорлиги аён этилмайди. Шу орқали тасвирда сирлилик, “тугун” пайдо бўлади. Бу ҳолат эса, қизиқишимизни янада оширади. Шабадали ҳаводаги оромбахш бўйни ҳис этамиз. Сойнинг беқарор, асов оқиши “тоқ соя” ҳолати билан уйғунлашиб, юрагимизда акс-садо бера бошлайди. Шоир нигоҳи яна “интиқ соя” тасвири билан кўкка кўтарилади: “Ой оҳиста юзмоқда Тагсиз мовий самода, Шундоғам сеҳр-бўй бор Шабодалик ҳавода”.
Спиралсимон ҳаракатдаги тасвир пастга — интиқ юрак монанд титраётган чинор япроқларига, улар остида ҳаяжон титроғидаги “тоқ соя”га тушиб келади: “Интиқ юракдай титрар Кўк чинорда ҳар япроқ, Ҳамон шарпасиз ва бўш Сирли тун, сирлик сўқмоқ. Тўлин ой шуъласида Ойдек ёрқин оқ қоя. Чинор кўланкасида Ҳануз ўша тоқ соя”. Сирли тун ва сирли сўқмоқ қошидаги сирли “соя”нинг муштоқ бўлиб кутаётгани келармикан? Тасвир ва фикр торлари тобора таранглаша боради. Вафонинг мангу ҳайкалига айланган “тоқ соя”нинг санами ниҳоят юз кўрсатади: “Тонг яқин. Ҳулкар янглиғ Ярқираб келур санам. Висол дамлари мисол Жаннат бўлмас чинакам… Най навоси таралур, Най навоси таралур, Най авжида хотирот — Ўзга олам яралур”.
Муҳаббат ва вафога бағишланган симфонияни эслатувчи ушбу шеър тасвир кенглиги, ёрқинлиги, тиниқлиги билан жозибадордир. Хотирот орқали шеърда жонланган ўзга олам эса, най навосидек азалий, адабий. Унда инсоният тарихи, ҳозири, келажаги мужассам. Шеърнинг тимсоллар, тафсиллар шодаси безанган мисралари бир-бирини тўлдириб, занжир монанд боғланиб кетади. Салқин оқшом. Най навоси, сеҳргар олам, даралар, шаршаралар, қорли тоғ, тўлин ой, чинор кўлкаси, тоқ соя, мовий само, шабодали ҳаво, чинор япроғи, сирли тун, сирли сўқмоқ, оқ туя, тонг палласи, ярқироқ санам, висол дамлари, хотирот — ўзга олам тасвирлари уйғунликда намоён бўлади. Маълумки, Ҳамид Олимжон асарларида табиат ва инсон тасвирига параллел мурожаат этса, Ойбек кечинмалар тасвиридан ташқи оламга чиқиб боради. Миртемир эса ташқи олам орқали инсон борлиғига назар ташлайди. Образлар тизимидан иборат юқоридаги шеърни ўқирканмиз, Миртемирнинг қуйидаги сўзлари ёдимизга келади: “Қофияни қофияга уриштиришда шеър эмас, жуда омади келганда, назм пайдо бўлади. Ҳолбуки, ҳақиқий шеър тимсоллар силсиласидан дунёга келади”.
Миртемирнинг сеҳрли шеърий олами бизни ана шу тарзда табиатнинг ранглари, ифорлари, шуълалари, мўъжизалар бағрига олиб киради. Табиатнинг ажралмас бўлаги эканимизни доимо англатиб туради.
Атоқли адиб Чингиз Айтматов: “Биз Миртемир сиймосида ўзбек адабиётини қадрлар эдик”, деб ёзганди. Дарҳақиқат, қадри баланд адабиётимизнинг ёрқин сиймоси бўлган Миртемир шеърияти кўплаб авлодларга маҳорат мактаби бўлиб қолиши шубҳасиздир.
Манба: “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2010 йил 22-сони
TIMSOLLAR SILSILASI
Akbarali Sabirdinov
filologiya fanlari doktori
Mirtemir… Bu nom bolaligimizdan ona allasi bilan birga shoir qo‘shiqlari orqali qulog‘imizga o‘rnashgan bo‘lsa ajab emas. Uning betakror ohang, so‘z o‘yinlariga boy she’riyati borlig‘imizni sehrlab, ohangraboday o‘ziga tortgan, shuurimizga joylangan. Zamondoshlarimizning eslashlaricha, Mirtemirning “Qora ko‘zli va gul diydor, Bahor chog‘i meni yod et! Xiyobonda kezar bo‘lsang, Nahor chog‘i men yod et! Qora ko‘zli, so‘lim dildor, Senga aytay sirim oshkor, Agar kechsa kechang bedor, Sahar chog‘i men yod et!” satrlari urush yillarida yaqinlarini jangohlarga jo‘natib, ayriliq alamini tortayotgan ko‘plab qiz-juvonlar dardiga malham, jangga otlangan yigitlarga darmon bo‘lgan ekan. Hozir ham muhabbatning abadiyligini tarannum etuvchi dilbar qo‘shiqqa aylanib, ko‘ngillarimizga singgan.
“Oybekning kengligi, Abdullaning siqiqligi, Shayxzodaning chuqurligi, Mirtemirning erkaligi menga yoqadi”, degan ekan G‘afur G‘ulom. Darhaqiqat, Mirtemir she’riyati samimiyati, dilkash tuyg‘ularga boyligi bilan jozibadordir. U tilimiz boyliklaridan samarali foydalangan va ularga ijodiy yondashgani holda, o‘ziga xos kashfiyotlar qildi. Mirtemirning kashfiyot so‘zlari she’riy matnga uzukka qo‘yilgan qimmatbaho tosh yanglig‘ mos tushgan, misralarni tovlantirib yuborgan. Masalan, “Jonlarga jon, atri jahon, Tong chog‘i ham yodimdasen, Ne jononga to‘lsa dengiz Qirg‘og‘i ham, yodimdasen. Dilni jindek jizillatsa Mung dog‘i ham, yodimdasen, Ayovligim, nechun seni Ko‘rgim kelur kunda-kunda” (“Qora dengiz qirg‘og‘ida…”) misralaridagi “ayovligim” so‘zi chinakam ijodning mahsulidir. “Avaylaganim” so‘zining ushbu o‘zgacha shaklini yaratish orqali shoir buyuk muhabbatni, mahbubaga bo‘lgan yuksak ardoqni ifodalashga erishgan. Shuningdek, she’rdagi “atri jahon”, “mung dog‘i” kabi iboralar ham mirtemirona topqirlikning mahsulidir.
Shoir kam iste’molda bo‘lgan so‘zlardan ham samarali foydalandi. Bu so‘zlar o‘ynoqi oahngdorlik va tasvir aniqligini, fikrning lo‘nda ifodasini ta’minlaydi. Hamid Olimjon vafotining bir yilligi munosabati bilan yozilgan “Shoir qabrida” she’rida bu holni ko‘ramiz. She’rning “Bunda gulzor… G‘o‘ra bo‘libdi o‘rik, Bunda qush qo‘shig‘in tonggi hijjasi… Boshingni ko‘tar qoqindiq, Juda sog‘indik…” misralaridagi “bo‘g‘inlab o‘qimoq, bo‘g‘inlab talaffuz qilmoq” ma’nolarini anglatuvchi “hijja” so‘zi tonggi qush sayrashiga nihoyatda mos bo‘lsa, “qoqindiq” so‘zi ham mirtemirona mehr ifodasiga mutanosibdir.
Yurtimiz kengliklari, betakror tabiati Mirtemir she’riyatida o‘zgacha muhabbat bilan tasvirini topgan. Uning har yassi tepasida, toshlog‘ida, alvon lolalarida yurtni turli bosqinchilardan himoya qilib, shahid ketgan bobolarimiz xoki, qoni (“Lolazorlardan o‘tganda…”) bor. Shu bois, uning har qarichi aziz, muqaddas. “Oyni etak bilan to‘sib bo‘lurmi? Tutatqi bo‘lurmi yulduz cho‘g‘ida? Ayting-chi, mard odam aslo o‘larmi? Nomi qolur yurt qo‘shig‘ida…” (“Yurt qo‘shig‘i”), deya yurt ozodligi uchun jon fido etganlarning nomi adabiydir, degan xulosaga keladi.
Turkiston kengliklarining bepoyonligi, parrandayu darrandalari, nabototu hayvonot olami bor go‘zalligi bilan Mirtemir she’rlarida aks etgan. Yurtning har fasli o‘ziga xos, betakror ranglar jilosiga ega: “Har yaproq, har novda, norasida shox Bahor og‘ushida rozi, bearmon. Gullar jilvasidan tovlanadi bog‘, Gunafsha, gulsafsar, pushti naparmon” (“Seni bolaligim…”); “Yoz keldi, jo‘ralar, o‘lkamizda yoz, Bog‘larda sayrashur qushlar xushovoz, Dalalar yam-yashil, tepalar yashil, Hovliqma jilg‘alar, oh, negadir soz!” (“Yoz”); “Janub dalalari — jimjima barqut, Unda yemishlarning tuslari gul rang. Tong otgan damlarda ufqlar yoqut, Kechasi keng osmon bulut-la kul rang” (“Qirg‘oq”); “Tolzor kuz rangida, butoqlar — Bari kiymish yoqut sarupo. Ko‘zni aldar xil-xil bo‘yoqlar. Oh, na dilrabo!” (“Qoya”) misralarida shoir tabiatidagi ranglar jilosini nozik ilg‘ab she’rlariga olib kiradi.
Mirtemir ijodida qisqa she’rlar ko‘p emas. Ular Vatanga bo‘lgan ulkan mehr bilan to‘la shoir ko‘ngli monand keng. She’rlarning ko‘pchiligi tabiatning mo‘‘jizaviy olamiga, undagi davom etayotgan hayot uchun kurashlar, tinimsiz harakatda va o‘zgarishdagi borliq tasviriga bag‘ishlangan. Yurtimiz sarhadlari Mirtemir she’riyatda yanada kengayib, ulkanlashib ketadi go‘yo. O‘lkamizning har bir toshiyu daryolari, hashoratu parrandalari, tabiatu nabototiga sinchkovlik bilan nazar tashlab, ularni mehr bilan she’riga olib kirgan Mirtemir singari ijodkorlarni XX asr o‘zbek adabiyotida kam uchratamiz.
Mirtemir she’riyati lirik qahramoni yurtning tanti o‘g‘loni. U go‘zal qizlarga adoqsiz muhabbati, yurtdoshlarimizga, tabiatimizga ulkan mehri bilan yagona. Uningcha, yurt qizlari go‘zallikni tabiatimizdan olgan. O‘lkamiz go‘zalligi ular husnida aks etgan: “Bu kecha uxlamay tonggacha yurdim, Tong otishin kutib, qirg‘oqda turdim. Tong otdi, tong bilan qumloq sohilda Tongdan ham chiroyli bir qizni ko‘rdim. Tong shu’lasi — sochin har bir tolasi, Yuzlari go‘yoki tog‘lar lolasi. Husni — tong husniday toza va tengsiz, Suluv tabiatning so‘lim bolasi” (“Tongdan ham chiroyli”).
Tasvir ko‘lamining kengligi, aniqligi, izchilligi, timsol va tafsillarning sanjabligi bilan ajralib turadigan shoir she’riyati xalqona ohangi va ifodasi, milliy va umumbashariy mohiyati bilan o‘quvchini sehrlaydi. Mehri daryo kishilarimizning betakror qiyofasi, saxiy tabiatimizning rangin chizgilari mirtemirona so‘z va iboralar vositasida aksini topadi.
O‘zbek mumtoz adabiyoti va xalq og‘zaki ijodi, Sharq va G‘arb adabiyotining bilimdoni bo‘lgan shoir o‘z asarlarida barhayot an’analardan samarali foydalandi. Nekbin, samimiy, dilkash tuyg‘ular favvorasi mavjlanib turgan she’riyatni adabiyotimizga tuhfa etdi. Masalan, hazrat Alisher Navoiy asarlariga xos bo‘lgan fikrni g‘azal bandlari davomida turli hayotiy obraz va detallar vositasida dalillab xulosa chiqarish xususiyatini Mirtemirning “Sehr” she’rida kuzatamiz. Oqshomda taralgan nayning navosi lirik qahramonni olis xotirotga — sevishganlar uchrashuviga yetaklaydi. Shoir tabiatning farahbaxsh, rangin, oniy, betakror manzaralarini mohir musavvir kabi chizar ekan, she’rda oy nurlariga burkangan borliq butun tarovati bilan namoyon bo‘ladi: “Oqshom salqini tushar Nay navosi taralur. Nay avjida sehrgar O‘zga olam yaralur. Sehrli manzaralar Ko‘rinur u olamdan, Daralar, sharsharalar Ko‘rinur u olamdan. Qorli tog‘ siynasidan sharqiroq soy ko‘rinur, Chinorlar tepasida yarqiroq oy ko‘rinur”.
Tasvir ana shu tarzda nay navosiga yo‘g‘rilib yuksaklikka o‘rlab boradi. Shoirning nigohi daralar, sharsharalardan qorli tog‘ cho‘qqilariga, undan oyga o‘tib, yana yerga qaytib tushadi: “To‘lin oy shu’lasida Oydek yorqin oq qoya, Chinor ko‘lankasida Kimni kutar toq soya? Soy bo‘yida shu asov Soy singari beqaror, Yo‘lga tikilar birov, Yoniq ko‘zlar kimga zor?”.
Ritorik so‘roqlarda beqaror, asov soya, yoniq ko‘zlar kimniki ekani, uning kimga zorligi ayon etilmaydi. Shu orqali tasvirda sirlilik, “tugun” paydo bo‘ladi. Bu holat esa, qiziqishimizni yanada oshiradi. Shabadali havodagi orombaxsh bo‘yni his etamiz. Soyning beqaror, asov oqishi “toq soya” holati bilan uyg‘unlashib, yuragimizda aks-sado bera boshlaydi. Shoir nigohi yana “intiq soya” tasviri bilan ko‘kka ko‘tariladi: “Oy ohista yuzmoqda Tagsiz moviy samoda, Shundog‘am sehr-bo‘y bor Shabodalik havoda”.
Spiralsimon harakatdagi tasvir pastga — intiq yurak monand titrayotgan chinor yaproqlariga, ular ostida hayajon titrog‘idagi “toq soya”ga tushib keladi: “Intiq yurakday titrar Ko‘k chinorda har yaproq, Hamon sharpasiz va bo‘sh Sirli tun, sirlik so‘qmoq. To‘lin oy shu’lasida Oydek yorqin oq qoya. Chinor ko‘lankasida Hanuz o‘sha toq soya”. Sirli tun va sirli so‘qmoq qoshidagi sirli “soya”ning mushtoq bo‘lib kutayotgani kelarmikan? Tasvir va fikr torlari tobora taranglasha boradi. Vafoning mangu haykaliga aylangan “toq soya”ning sanami nihoyat yuz ko‘rsatadi: “Tong yaqin. Hulkar yanglig‘ Yarqirab kelur sanam. Visol damlari misol Jannat bo‘lmas chinakam… Nay navosi taralur, Nay navosi taralur, Nay avjida xotirot — O‘zga olam yaralur”.
Muhabbat va vafoga bag‘ishlangan simfoniyani eslatuvchi ushbu she’r tasvir kengligi, yorqinligi, tiniqligi bilan jozibadordir. Xotirot orqali she’rda jonlangan o‘zga olam esa, nay navosidek azaliy, adabiy. Unda insoniyat tarixi, hoziri, kelajagi mujassam. She’rning timsollar, tafsillar shodasi bezangan misralari bir-birini to‘ldirib, zanjir monand bog‘lanib ketadi. Salqin oqshom. Nay navosi, sehrgar olam, daralar, sharsharalar, qorli tog‘, to‘lin oy, chinor ko‘lkasi, toq soya, moviy samo, shabodali havo, chinor yaprog‘i, sirli tun, sirli so‘qmoq, oq tuya, tong pallasi, yarqiroq sanam, visol damlari, xotirot — o‘zga olam tasvirlari uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi. Ma’lumki, Hamid Olimjon asarlarida tabiat va inson tasviriga parallel murojaat etsa, Oybek kechinmalar tasviridan tashqi olamga chiqib boradi. Mirtemir esa tashqi olam orqali inson borlig‘iga nazar tashlaydi. Obrazlar tizimidan iborat yuqoridagi she’rni o‘qirkanmiz, Mirtemirning quyidagi so‘zlari yodimizga keladi: “Qofiyani qofiyaga urishtirishda she’r emas, juda omadi kelganda, nazm paydo bo‘ladi. Holbuki, haqiqiy she’r timsollar silsilasidan dunyoga keladi”.
Mirtemirning sehrli she’riy olami bizni ana shu tarzda tabiatning ranglari, iforlari, shu’lalari, mo‘‘jizalar bag‘riga olib kiradi. Tabiatning ajralmas bo‘lagi ekanimizni doimo anglatib turadi.
Atoqli adib Ch.Aytmatov: “Biz Mirtemir siymosida o‘zbek adabiyotini qadrlar edik”, deb yozgandi. Darhaqiqat, qadri baland adabiyotimizning yorqin siymosi bo‘lgan Mirtemir she’riyati ko‘plab avlodlarga mahorat maktabi bo‘lib qolishi shubhasizdir.
Manba: “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining 2010 yil 22-soni
