Асл исми Нурмуҳаммад Ғариб бўлмиш ва Андалиб тахаллуси билан ижод қилган шоир ўзбек ва туркман шеъриятининг энг ёрқин сиймоларидан биридир.
Андалиб
ҒАЗАЛЛАР, МУХАММАСЛАР
Андалиб (Булбул) (асл исми Нурмуҳаммад Ғариб; тахминан 1712—Урганч— 1780) — ўзбек ва туркман шоири. Ҳар икки тилда баракали ижод қилган. Хива мадрасаларида ўқиган. Андалиб мумтоз адабиётнинг ғазал, рубоий, мурабба, мухаммас, мусаддас, мусабба, мувашшах ва бошқа жанрларида ижод қилган.
Навоий, Фузулий, Жомий ғазалларига мухаммаслар боғлаган. Шеърларида инсоннинг замон, ҳаёт билан муносабатлари акс этган. Халқ оғзаки ижодидан фойдаланиб, ҳис-туйғуларни содда ва равон ифодалашга эришган. 1200 мисрага яқин шеър ҳамда бир неча достонлари бизгача етиб келган.
«Лайли ва Мажнун», «Тоҳир ва Зуҳра», «Юсуф ва Зулайҳо», «Зайн ул-араб», «Саъд Ваққос», «Бобо Равшан», «Маликаи Меҳринигор», «Ўғизнома» каби достонларида мумтоз достончиликнинг энг яхши хусусиятлари мужассамлашган. «Насимий» достонида озар шоири Насимий ҳаёти ва ижоди акс этган. Машрабга тақлидан ёзган шеърлари ўзбек ва туркман халқларининг севимли қўшиқларига айланган.
Андалиб асарларининг қўлёзмалари ва тошбосма нусхалари Ўзбекистон Фанлар академияси Шарқшунослик институтида сақланади.
ҒАЗАЛЛАР
* * *
Эй рашки пари меҳри жамолинг не бало хўб,
В-эй нилуфаридек қўша холинг не бало хўб.
Фикрингда бўлиб кўзларима жилва намоён,
Ҳар соату ҳар лаҳза хаёлинг не бало хўб.
Лаълинг ғамидин ташлади Хизр оби ҳаётин,
Кавсар сувидек софи зулолинг не бало хўб.
Эй ҳур, юзингнинг бири ой, бириси кундек,
Бу ою қуёш узра ҳилолинг не бало хўб.
Бошдин оёқингдур очилон гулшани хўбий,
Сар то қадами тоза ниҳолинг не бало хўб.
Ўлтурса кўзинг, икки лабинг лек берур жон,
Жон бахшлиғинг хўбу қитолинг не бало хўб.
Боқсам юзинга Андалибосо ажаб эрмас,
Фурқатзада бўлғонга висолинг не бало хўб.
МУХАММАСЛАР
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Ўнгумни тутса бало Ҳинддин Ҳисорғача,
Қароқчи тутса яна Қоршудин Хузорғача,
Сув олса йўлими то Балхдин Бухорғача,
Ҳиротдин агар ўт тушса Сабзаворғача,
Бўлай самандару тортан ўзумни ёрғача.
Жаҳонда оҳим ўтидин шарора туш-тушдур,
Ки руқъам ҳар бири элтурга номавар қушдур,
Кўрубман они бу оқшом, ўнгумму ё тушдур,
Кўнгул доғи бу ўт ичра йўлуқса ҳам хуштур,
Ки бўлса ҳамраҳим ул сарви гулъузорғача.
Бало сипоҳи била дашти ғамда от сурушуб,
Фазойи меҳнат аро бир-бирини охторушуб,
Қарору тоқати сабрим бирин-бирин урушуб,
Жунун аро боришиб, гоҳу гоҳ қичқиришиб,
Етишсак иккимиз ул тунд шаҳсуворғача.
Таним фироқ ўтидин хастау куюк бўлса,
Йўлимда турлу балолар сурук-сурук бўлса,
Унгумға не келури кош билгулук бўлса,
Эмас чу умр иши маълум, ҳар нечук бўлса,
Ўзумни еткурайин ёр ўлон диёрғача.
Фиғонки, бўлмишам ўз шаҳри кишваримда ғариб
Кишим йўқ они жанозамға қилғали тарғиб,
Етушмагай манга шояд азобдин осиб,
Чу кўй ичра мозоримға берсалар тартиб,
Қадамни қилса гаҳи ранжа ул мазорғача.
Бу кун сабо бу кўҳан дайр аро топилмассан,
Йўлинг махуфдурур қайтиб эмди келмассан,
Ҳама фано йўлиға борди, боқий қолмассан,
Эрур баҳор ғанимат, май ички, билмассан
Ки даҳр боғида бўлғунг яна баҳорғача.
Кел, Андалиби балокашға, соқиё, май бер;
Қилай ман они ичиб, жонинга дуо, май бер;
Хумор хастасидурман, топай шифо, май бер,
Навоиё, ғамим ўлтурди, ғамзудо, май бер,
Йўқ эрса бошла мани ёри ғамгузорғача.
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Фарёдким, ман зорни ул гулъузор ўлтургуси,
Қатлимға боғлаб тийғи кийн, зори низор ўлтургуси,
Қошу кўзунг, холу хатинг бегонавор ўлтургуси,
Бир кун мани ул қотили мажнуншиор ўлтургуси,
Усрук чиқиб, жавлон қилнб, девонавор ўлтургуси,
Очмиш гули рухсорини ул қомати наврастаким,
Икки ҳилоли қошлари бир-бирина пайвастаким,
Гисуларина бўлмишам ондин бери вобастаким,
Ошиқ бўлурда билмадим мен нотавони хастаким,
Ҳажр ўлса, ғам куйдургуси, васл ўлса, ёр ўлтургуси.
Кирпикларини ўқларин боғлаб қоши ёсиғаким,
Билмон не деб раҳм айламас ман зори шайдосиғаким,
Кўнглум қушин банд айлади зулфи жалисосиғаким,
Майдон аро, эй аҳли дин, кирманг тамошосиғаким,
Юз кўрмайин ул кофири чобуксувор ўлтургуси.
Жонимға роҳат еткурур лаълинг хаёли ўзгача,
Учди жамолинг ҳажридин уйқу кўзимдин бу кеча,
Мумкин эмас жон сақламоқ ман нотавони тонгғача,
Лаълинг закоти май тутуб тиргузмасанг, эй муғбача,
Дайр ичра мен дилхастани ранжи хумор ўлтургуси.
Икки буногўшидаги кокул очибдур оразин,
Жон риштасидек мушкбў сунбул очибдур оразин,
Бу Андалиби зорға билкулл очибдур оразин,
Дерлар Навоий қатлиға гул-гул очибтур оразин,
Кўргунча они, войким, юз хор-хор ўлтургуси.
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Ул паридин ўзгага телмурмағайсан, эй кўнгул,
Айласа жавру ситам инжилмағайсан, эй кўнгул,
Муддаийлар таънидин тортилмағайсан, эй кўнгул.
Истасанг ҳажр ўтиға ёқилмағайсан, эй кўнгул,
Ёрдин зинҳорким айрилмағайсан, эй кўнгул.
Орзу айларсан ҳардам ул шакар гуфторни,
Қомати сарву юзи гул, холи анбарборни,
Оқибат ҳижронида ўлтургуси сан зорни,
Ваҳ, не толеъдурки, топмай истаб умре ёрни,
Чун сани ёр истагай топилмағайсан, эй кўнгул.
Базм аро ул маҳлиқодин ғайри ҳавро бўлмасун,
Балким ул Лайли билан Ширину Азро бўлмасун,
Фурқатида бистаринг жуз хору хоро бўлмасун,
Буки қон ёшим десангким ошкоро бўлмасун,
Майл этиб ёшлар сори қотилмағайсан, эй кўнгул.
Фитналар солди жаҳонга икки кофир кўзлари,
Лек жон таъмин берур нутқ этса ширин сўзлари,
Сўрсалар, де хўбларда йўқтур ондин илгари,
Десалар Лайлиму ортиқ ҳусн аро ё ул пари,
Гарчи мажнунсан, керак ёнгилмағайсан, эй кўнгул.
Айлади пар қошлари қавсу кузаҳ ҳушингни маҳв,
Ул мусаффо ғабғаби ҳоли манаҳ ҳушингни маҳв,
Ё санинг девоналиғ, ё бу фараҳ ҳушингни маҳв,
Қилди чун соқий лаби теккоч қадаҳ ҳушннгни маҳв,
То абад зинҳорким ойилмагайсан, эй кўнгул.
Истабон бу гулситонда гулъузори оразин,
Кўзларинг тортиб оқорди интизори оразин,
Умринг ўтди кўрмадинг бир лаҳза ёри оразин,
Ғунчасин ғамдин вале соқий баҳори оразин,
Очса билмонким нетиб очилмағайсан, эй кўнгул,
Андалибо, бу маҳол андеша бирла моҳу сол,
Ёр васлин фикр этиб кўрмак хаёлидур хаёл,
Дайр пири хизматида қилмайин касбу камол,
Давлати боқий Навоийдек эрур топмоқ маҳол,
То тамом ўзликни фоний қилмағайсан, эй кўнгул.
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Хам кетурди қоматим пайваста абрў келмади,
Хатти мушкафшону холи анбаринбў келмади,
Рўзгорим тийра қилғон жаъди гисў келмади,
Кеча келгумдур дебон ул сарву гулрў келмади,
Кўзларимга кеча тонг отқунча уйқу келмади.
Чиқғон эрмиш азми жавлон қилғоли ул шаҳсувор,
Оразин кўрмак эрур икки кўзумга ифтихор,
Оҳ найлайким бўлубдур ашк бирла пардадор,
Лаҳза-лаҳза чиқтиму чектим йўлида интизор,
Келди жон оғзимғау ул шўхи бадхў келмади.
Келса ул гул хирмани суҳбат тутуб қилсам нишот,
Пардаи жонимни пойандоз этиб қилсам бисот,
Йўқса номус этти қилмоқ мен гадоға иртибот,
Оразидек ойдин эрканда гар этти эҳтиёт,
Рўзгоримдек ҳам ўлғонда қоронғу, келмади.
Эй парилар шоҳи, бир журм ила ёзғурманг мени,
Бу суубатлар била ҳар ёнға кездурманг мени,
Келмишам уммид ила, навмид этиб сурманг мени,
Кўзларингдин неча сув келгай деб ўлтурманг мени,
Ким бори қон эрди келган, бу кеча сув келмади.
Бели фикри қўлға кирмас, оғзидек бўлмай адам,
Тортибон ҳар дам риёзат, истамай дайру ҳарам,
Заъфаронзор оразинг қон ёшими қилмай наам,
Толиби содиқ топилмас, йўқса ким қўйди қадам
йўлғаким, аввал қадам маъшуқа ўтру келмади.
Андалибо, нола айлаб беғам эт кўнглунг уйин,
Жоми саҳбодур денгиз, кўз байрам эт кўнглунг уйин,
Етмасун осийб, ҳаргиз маҳкам эт кўнглунг уйин,
Эй Навоий, бода бирла хуррам эт кўнглунг уйин,
Не учунким бода келган уйга қайғу келмади.
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Ҳар субҳу шом телбараб оғлормен яна
Ул важҳдинки толиби дийдормен яна,
Гаҳ сокини жафо, гаҳ сайёрман яна,
Ҳайҳотким, бирав ғамидин зормен яна,
Фарёдким, балоға гирифтормен яна.
Жонимни олди қошу кўзу ораз узра манг,
Кўнглумни ёқди шуълаи ҳижрон бедаранг,
Эй аҳли дил, қачон бўлур ошиқта ному нанг,
Оғзим қуруб, дамим тутулиб секрасам не тонг,
Ким телба чобукимга жилавдормен яна.
Зоримни кимга десам учар ҳуш бошидин,
Бир ўқ қадалди сийнама пайваста қошидин,
Фарёда келдилар ҳама нолам харошидин,
Ҳар кеча бир қуёш ғамидин ғусса тошидин,
Бошдин аёғ сипеҳрдек афгормен яна.
Гаҳ водийи жунун аро мастона йўл тузуб,
Ким телбараб фиғон ила, гаҳ ёва кўргузуб,
Май ичгали ридоға солиб, бодани сузуб,
Суфии ақл савмаасин, шукрким, бузуб,
Дорул-фанои ишқда хаммормен яна.
Туз, Андалиб, «Ироқ»у «Ҳижоз» айлагил фиғон,
Гоҳи Нишовурига тебранар «Исфаҳон»,
Шарҳи ғамингни айлагил ушшоқ аро аён,
Ақл итти, ҳуш кетти, кўнгул куйди, чиқди жон,
Шукр эт, Навсиёки, сабукбормен яна.
ФУЗУЛИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Токи кўрдум чашми фаттонингдадур ғаммозалар,
Доғлар кийдим юзинг шаънида юз андозалар,
Рашк кожидин юзига урди маҳваш ғозалар,
Ҳар китобаким лаби лаълинг ҳадисин ёзалар,
Риштаи жон бирла ишқ аҳли они шерозалар.
Меҳмоним бўлдинг, эй дилбар, қўл урдум кисага,
Кокулинг савдосидин нақдимни бермон насяга,
Холи мушкининг қилибдур рўзгоримни сияҳ,(?)
Бу на сирдур сирри ишқинг демадим бир кимсага,
Шаҳра душмушман сани севдум деюб овозалар.
Ошиқ ўлманг деб насиҳатлар кўб этти пири ишқ,
Найлайинким жону кўнглум бўлдилар тасхири ишқ,
Ман ўлар ҳолатға етдим йўқмудур тадбири ишқ,
Чоклар кўксумда сонмангким очибдур тийри ишқ,
Кўнглуминг шаҳрина меҳринг кирмака дарвозалар.
Риндлар бирла қилиб ҳар дам фиғону арбада,
Аҳли олам бўлдилар фарёду ноламдин зада,
Шукрлиллаҳ, манзилу маъво бўлубдур майкада,
Шайхлар майхонадин юз дўндурурлар масжида,
Бетариқатларни кўрким тўғри йўлдин озалар.
Андалибосо чекиб ҳардам фиғону замзама,
Ул қуёшнинг оразидин мунфаилдур меҳру маҳ,
Бир куни бўлғай фироқингнинг висоли, ғам ема,
Эй Фузулий. ёр агар жавр этса андин инжима,
Ёр жаври ошиқа ҳар дам муҳаббат тозалар.
ФУЗУЛИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Фиғонким, ул лаби майгун ичиб қонимни қонмазми?
Ҳазин жонимға ҳардам зулму бедодин оёнмазми?
Нниб шавқ ўтина бошдин аёғ жисмим тугонмазми?
Бани жондин ўсондурди, жафодин ёр ўсонмазми?
Фалаклар ёнди оҳимдин, муродим шамъи ёнмазми?
Бўлуб ул бут ниқобафкан, чекарман дардлиғ шеван,
Фалак сақфин қилиб равзан, ғизом андуҳ, ерим гулхан,
Ишим нола, тилим алкан, сўзим бўлғайму мустаҳсан,
Ғамим пинҳон дутардим бан, дедилар ёра қил равшан,
Десам ул бевафо, билман, инонурму инонмазми?
Чиқибдур ул маҳитобон, жамолидин жаҳон рахшон,
Қувон, эй кўз, гўнан эй жон, ичингда қолмасун армон,
Аландурма бўлуб ҳайрон, қилибдур ваъдаи паймон,
Қаму беморина жонон давои дард этар эҳсон,
Нечук қилмаз банго дармон, бани бемор сонмазми?
Кўзинг пур фитнаи жоду, ғазоли мушк анбарбў,
Оторсен ўқ камон абрў, қилурман жоними қобу,
Дурур кўнглум анго қоршу, борур ашким бўлуб жў-жў
Гули рухсоринга қоршу, кўзумдин қонлу оқар су,
Ҳабибим фасли гулдур бу, охир сулар бўлонмазми?
Фироқингда мани бедил, ишим мушкил уза мушкил,
Тузубсан ғайр ила маҳфил, ётибман хаста ою йил,
Сари кўйинг қилиб манзил, муродим бўлмади ҳосил,
Дегилдим ман санго моил, сан этдинг ақлими зоил,
Банго таън айлаян гофил, сани кўргач ўтонмазми?
Чиқиб ул номусулмоним қилурға қасди иймоним,
Фалакда оҳи сўзоним, кўзимда ашки ғалтоним,
Ичнмда дарди пинҳоним, табибо, йўқму дармоним,
Шаби ҳижрон ёнар жоним, дўкар қон чашми гирёним,
Уётир халқи афғоним, қаро бахтим уёнмазми?
Жаҳонда тўла ғавғодур фиғони Андалибодур,
На янглиғ шўриш афзодур, тили васфингда гўёдур,
Анго кўйингда маъводур, алимда жоми саҳбодур,
Фузулий ринди шайдодур, ҳамиша халқа расводур,
Кўрингким, бу на савдодур, бу савдодан ўсонмазми?
УБАЙДИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Қайси гулшаннинг қадингдек сарву хуш рафтори бор?
Қайси гулнинг ул юзингдек оташин рухсори бор?
Қайси дилбарнинг санингдек лаъли шаккар бори бор?
Шукрким, маҳзун кўнгулнинг сен киби дилдори бор?
Не ғами бор ул кишинингким сенингдек ёри бор?
Лабларинг шавқида себу нок тердим олғали,
Истаюб бодому тарбоғ ичра бордим олғали,
Боғбона олма келтур деб буюрдим олғали,
Нори борин билмадим, шафтолу сўрдим олғали,
Дедию: шафтолудин йўқтур насибанг, нори бор.
Оҳким, ҳижрон балоси тоқатимни қилди тоқ,
Ўтлуғ афғоним билан бўлди мунаввар нуҳ равоқ,
Жону жисмимни ёқиб, кул қилди шиддатлиғ фироқ,
Тушгали бошим неча айём ул гулдин йироқ,
Ғунча янглиғ кўнглум атрофида юз минг хори бор.
Кўзларингдек боғ аро наргис кўзи шаҳло дегул,
Сарв озоду санавбар қоматингга бўлди қул,
Оразингға оғзин очиб ғунча, ҳайрон қолди гул,
Қайси бир яхшилигин мендин сўрарсан, эй кўнгул,
Хўблуқ асбобида ҳар неки дерсен — бори бор.
Ул парилар подшоҳи маснад узра ўлтуруб,
Базм тузмиш, май ичиб, жоми мурассаъ тўлдуруб,
Хизматида Андалибосо турубдур телмуруб,
Бош қўюбдур остониға Убайдий, қул бўлуб,
Бандадур онга, вале юз салтанатдин ори бор.
МУСАММАН
Мубталоман, оҳким, бир рашки ризвон оллида,
Юз бало, юз фитна бор, ул чашми фаттон оллида,
Зор жисмим бўлди қон, бу нўги мижгон оллида,
Тоб тушди қоматимға зулфи чавгон оллида,
Ўйнаса гўй этгумен бошимни ғалтон оллида,
Поймол ўлмоқ керак бу шўхи жавлон оллида,
Буду нобудум агар тенг бўлди жонон оллида,
Зарраи йўқ, бори тенгдур, меҳри рахшон оллида.
Тийра қилди субҳим ул хуршиди тобон ҳажр аро.
Солди ғам чоҳиға рашки моҳи Канъон ҳажр аро,
Оллоҳ-оллоҳ, мен киби йўқтур паришон ҳажр аро,
Ашку оҳим бўлди сарсар бирла тўфон ҳажр аро.
Бу балолардин қутулмоқлик не имкон ҳажр аро,
Баҳри ашкимдин сув олмиш абри найсон ҳажр аро,
Кўзларимнинг чашмаси оллида Уммон ҳажр аро,
Кўз биайниҳ ўйладурким чашма Уммон оллида.
Борғали ул маҳлиқо, ваҳким, паришондур димоғ,
Қонға тўлди онсизин базм ичра мийноди аёғ,
Топмадим ҳаргиз нишонин кў-бакў айлаб сўроғ,
Мумкин эрмас бу суубатлар била топмоқ фароғ,
Зоҳир этти лаъли ёдида кўзим қонлиғ булоғ,
Лола очти боғ, гул очти бу янглиғ қайси боғ,
Васл ичинда дўзах ўти бирла қўйғон тоза доғ,
Оташин гулдек гумон қил доги ҳижрон оллида.
Ҳажр шоми тинмай ўтлуғ оҳлар чекдим далир,
Уртаниб кул бўлди онинг тобидин моҳи мунир,
Кўзларим шўробаси оллида дарё чун ғадир,
Бири Жайҳуни баширу бири Сайҳуни назир,
Бер манга ҳуснунг закотин ҳам гадомен, ҳам фақир,
Лутф этиб илким тутуб бўлсанг на бўлди дастгир,
Эй мусулмонлар, не ҳолатдурки ишқ этмиш асир,
Юз мусулмон хайлини бир номусулмон оллида.
Эй ажал, жоним олиб бергил манга сабру қарор,
Йўқса ҳижрон илкида қўйма мени зору низор,
Васли хуршидин тилаб жисмим бўлубдур зарравор,
Умредур беэътимоду, жонға йўқтур эътибор,
Оғзидек бўлдим адам, белини айлаб ихтиёр,
Андалибо, кўйи жонон сори этсанг сен гузор,
Эй Навоий, жон сабо оллида қилғаймен нисор,
Бу гадо ҳолин деса, етганда султон оллида.
Andalib
G’AZALLAR, MUXAMMASLAR
Andalib (Bulbul) (asl ismi Nurmuhammad G’arib; taxminan 1712—Urganch— 1780) — o’zbek va turkman shoiri. Har ikki tilda barakali ijod qilgan. Xiva madrasalarida o’qigan. Andalib mumtoz adabiyotning g’azal, ruboiy, murabba, muxammas, musaddas, musabba, muvashshax va boshqa janrlarida ijod qilgan.
Navoiy, Fuzuliy, Jomiy g’azallariga muxammaslar bog’lagan. She’rlarida insonning zamon, hayot bilan munosabatlari aks etgan. Xalq og’zaki ijodidan foydalanib, his-tuyg’ularni sodda va ravon ifodalashga erishgan. 1200 misraga yaqin she’r hamda bir necha dostonlari bizgacha yetib kelgan.
«Layli va Majnun», «Tohir va Zuhra», «Yusuf va Zulayho», «Zayn ul-arab», «Sa’d Vaqqos», «Bobo Ravshan», «Malikai Mehrinigor», «O’g’iznoma» kabi dostonlarida mumtoz dostonchilikning eng yaxshi xususiyatlari mujassamlashgan. «Nasimiy» dostonida ozar shoiri Nasimiy hayoti va ijodi aks etgan. Mashrabga taqlidan yozgan she’rlari o’zbek va turkman xalqlarining sevimli qo’shiqlariga aylangan.
Andalib asarlarining qo’lyozmalari va toshbosma nusxalari O’zbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida saqlanadi.
G’AZALLAR
* * *
Ey rashki pari mehri jamoling ne balo xo’b,
V-ey nilufaridek qo’sha xoling ne balo xo’b.
Fikringda bo’lib ko’zlarima jilva namoyon,
Har soatu har lahza xayoling ne balo xo’b.
La’ling g’amidin tashladi Xizr obi hayotin,
Kavsar suvidek sofi zuloling ne balo xo’b.
Ey hur, yuzingning biri oy, birisi kundek,
Bu oyu quyosh uzra hiloling ne balo xo’b.
Boshdin oyoqingdur ochilon gulshani xo’biy,
Sar to qadami toza niholing ne balo xo’b.
O’ltursa ko’zing, ikki labing lek berur jon,
Jon baxshlig’ing xo’bu qitoling ne balo xo’b.
Boqsam yuzinga Andaliboso ajab ermas,
Furqatzada bo’lg’onga visoling ne balo xo’b.
MUXAMMASLAR
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
O’ngumni tutsa balo Hinddin Hisorg’acha,
Qaroqchi tutsa yana Qorshudin Xuzorg’acha,
Suv olsa yo’limi to Balxdin Buxorg’acha,
Hirotdin agar o’t tushsa Sabzavorg’acha,
Bo’lay samandaru tortan o’zumni yorg’acha.
Jahonda ohim o’tidin sharora tush-tushdur,
Ki ruq’am har biri elturga nomavar qushdur,
Ko’rubman oni bu oqshom, o’ngummu yo tushdur,
Ko’ngul dog’i bu o’t ichra yo’luqsa ham xushtur,
Ki bo’lsa hamrahim ul sarvi gul’uzorg’acha.
Balo sipohi bila dashti g’amda ot surushub,
Fazoyi mehnat aro bir-birini oxtorushub,
Qaroru toqati sabrim birin-birin urushub,
Junun aro borishib, gohu goh qichqirishib,
Yetishsak ikkimiz ul tund shahsuvorg’acha.
Tanim firoq o’tidin xastau kuyuk bo’lsa,
Yo’limda turlu balolar suruk-suruk bo’lsa,
Ungumg’a ne keluri kosh bilguluk bo’lsa,
Emas chu umr ishi ma’lum, har nechuk bo’lsa,
O’zumni yetkurayin yor o’lon diyorg’acha.
Fig’onki, bo’lmisham o’z shahri kishvarimda g’arib
Kishim yo’q oni janozamg’a qilg’ali targ’ib,
Yetushmagay manga shoyad azobdin osib,
Chu ko’y ichra mozorimg’a bersalar tartib,
Qadamni qilsa gahi ranja ul mazorg’acha.
Bu kun sabo bu ko’han dayr aro topilmassan,
Yo’ling maxufdurur qaytib emdi kelmassan,
Hama fano yo’lig’a bordi, boqiy qolmassan,
Erur bahor g’animat, may ichki, bilmassan
Ki dahr bog’ida bo’lg’ung yana bahorg’acha.
Kel, Andalibi balokashg’a, soqiyo, may ber;
Qilay man oni ichib, joninga duo, may ber;
Xumor xastasidurman, topay shifo, may ber,
Navoiyo, g’amim o’lturdi, g’amzudo, may ber,
Yo’q ersa boshla mani yori g’amguzorg’acha.
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Faryodkim, man zorni ul gul’uzor o’lturgusi,
Qatlimg’a bog’lab tiyg’i kiyn, zori nizor o’lturgusi,
Qoshu ko’zung, xolu xating begonavor o’lturgusi,
Bir kun mani ul qotili majnunshior o’lturgusi,
Usruk chiqib, javlon qilnb, devonavor o’lturgusi,
Ochmish guli ruxsorini ul qomati navrastakim,
Ikki hiloli qoshlari bir-birina payvastakim,
Gisularina bo’lmisham ondin beri vobastakim,
Oshiq bo’lurda bilmadim men notavoni xastakim,
Hajr o’lsa, g’am kuydurgusi, vasl o’lsa, yor o’lturgusi.
Kirpiklarini o’qlarin bog’lab qoshi yosig’akim,
Bilmon ne deb rahm aylamas man zori shaydosig’akim,
Ko’nglum qushin band ayladi zulfi jalisosig’akim,
Maydon aro, ey ahli din, kirmang tamoshosig’akim,
Yuz ko’rmayin ul kofiri chobuksuvor o’lturgusi.
Jonimg’a rohat yetkurur la’ling xayoli o’zgacha,
Uchdi jamoling hajridin uyqu ko’zimdin bu kecha,
Mumkin emas jon saqlamoq man notavoni tongg’acha,
La’ling zakoti may tutub tirguzmasang, ey mug’bacha,
Dayr ichra men dilxastani ranji xumor o’lturgusi.
Ikki bunogo’shidagi kokul ochibdur orazin,
Jon rishtasidek mushkbo’ sunbul ochibdur orazin,
Bu Andalibi zorg’a bilkull ochibdur orazin,
Derlar Navoiy qatlig’a gul-gul ochibtur orazin,
Ko’rguncha oni, voykim, yuz xor-xor o’lturgusi.
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Ul paridin o’zgaga telmurmag’aysan, ey ko’ngul,
Aylasa javru sitam injilmag’aysan, ey ko’ngul,
Muddaiylar ta’nidin tortilmag’aysan, ey ko’ngul.
Istasang hajr o’tig’a yoqilmag’aysan, ey ko’ngul,
Yordin zinhorkim ayrilmag’aysan, ey ko’ngul.
Orzu aylarsan hardam ul shakar guftorni,
Qomati sarvu yuzi gul, xoli anbarborni,
Oqibat hijronida o’lturgusi san zorni,
Vah, ne tole’durki, topmay istab umre yorni,
Chun sani yor istagay topilmag’aysan, ey ko’ngul.
Bazm aro ul mahliqodin g’ayri havro bo’lmasun,
Balkim ul Layli bilan Shirinu Azro bo’lmasun,
Furqatida bistaring juz xoru xoro bo’lmasun,
Buki qon yoshim desangkim oshkoro bo’lmasun,
Mayl etib yoshlar sori qotilmag’aysan, ey ko’ngul.
Fitnalar soldi jahonga ikki kofir ko’zlari,
Lek jon ta’min berur nutq etsa shirin so’zlari,
So’rsalar, de xo’blarda yo’qtur ondin ilgari,
Desalar Laylimu ortiq husn aro yo ul pari,
Garchi majnunsan, kerak yongilmag’aysan, ey ko’ngul.
Ayladi par qoshlari qavsu kuzah hushingni mahv,
Ul musaffo g’abg’abi holi manah hushingni mahv,
YO saning devonalig’, yo bu farah hushingni mahv,
Qildi chun soqiy labi tekkoch qadah hushnngni mahv,
To abad zinhorkim oyilmagaysan, ey ko’ngul.
Istabon bu gulsitonda gul’uzori orazin,
Ko’zlaring tortib oqordi intizori orazin,
Umring o’tdi ko’rmading bir lahza yori orazin,
G’unchasin g’amdin vale soqiy bahori orazin,
Ochsa bilmonkim netib ochilmag’aysan, ey ko’ngul,
Andalibo, bu mahol andesha birla mohu sol,
Yor vaslin fikr etib ko’rmak xayolidur xayol,
Dayr piri xizmatida qilmayin kasbu kamol,
Davlati boqiy Navoiydek erur topmoq mahol,
To tamom o’zlikni foniy qilmag’aysan, ey ko’ngul.
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Xam keturdi qomatim payvasta abro’ kelmadi,
Xatti mushkafshonu xoli anbarinbo’ kelmadi,
Ro’zgorim tiyra qilg’on ja’di giso’ kelmadi,
Kecha kelgumdur debon ul sarvu gulro’ kelmadi,
Ko’zlarimga kecha tong otquncha uyqu kelmadi.
Chiqg’on ermish azmi javlon qilg’oli ul shahsuvor,
Orazin ko’rmak erur ikki ko’zumga iftixor,
Oh naylaykim bo’lubdur ashk birla pardador,
Lahza-lahza chiqtimu chektim yo’lida intizor,
Keldi jon og’zimg’au ul sho’xi badxo’ kelmadi.
Kelsa ul gul xirmani suhbat tutub qilsam nishot,
Pardai jonimni poyandoz etib qilsam bisot,
Yo’qsa nomus etti qilmoq men gadog’a irtibot,
Orazidek oydin erkanda gar etti ehtiyot,
Ro’zgorimdek ham o’lg’onda qorong’u, kelmadi.
Ey parilar shohi, bir jurm ila yozg’urmang meni,
Bu suubatlar bila har yong’a kezdurmang meni,
Kelmisham ummid ila, navmid etib surmang meni,
Ko’zlaringdin necha suv kelgay deb o’lturmang meni,
Kim bori qon erdi kelgan, bu kecha suv kelmadi.
Beli fikri qo’lg’a kirmas, og’zidek bo’lmay adam,
Tortibon har dam riyozat, istamay dayru haram,
Za’faronzor orazing qon yoshimi qilmay naam,
Tolibi sodiq topilmas, yo’qsa kim qo’ydi qadam
yo’lg’akim, avval qadam ma’shuqa o’tru kelmadi.
Andalibo, nola aylab beg’am et ko’nglung uyin,
Jomi sahbodur dengiz, ko’z bayram et ko’nglung uyin,
Yetmasun osiyb, hargiz mahkam et ko’nglung uyin,
Ey Navoiy, boda birla xurram et ko’nglung uyin,
Ne uchunkim boda kelgan uyga qayg’u kelmadi.
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Har subhu shom telbarab og’lormen yana
Ul vajhdinki tolibi diydormen yana,
Gah sokini jafo, gah sayyorman yana,
Hayhotkim, birav g’amidin zormen yana,
Faryodkim, balog’a giriftormen yana.
Jonimni oldi qoshu ko’zu oraz uzra mang,
Ko’nglumni yoqdi shu’lai hijron bedarang,
Ey ahli dil, qachon bo’lur oshiqta nomu nang,
Og’zim qurub, damim tutulib sekrasam ne tong,
Kim telba chobukimga jilavdormen yana.
Zorimni kimga desam uchar hush boshidin,
Bir o’q qadaldi siynama payvasta qoshidin,
Faryoda keldilar hama nolam xaroshidin,
Har kecha bir quyosh g’amidin g’ussa toshidin,
Boshdin ayog’ sipehrdek afgormen yana.
Gah vodiyi junun aro mastona yo’l tuzub,
Kim telbarab fig’on ila, gah yova ko’rguzub,
May ichgali ridog’a solib, bodani suzub,
Sufii aql savmaasin, shukrkim, buzub,
Dorul-fanoi ishqda xammormen yana.
Tuz, Andalib, «Iroq»u «Hijoz» aylagil fig’on,
Gohi Nishovuriga tebranar «Isfahon»,
Sharhi g’amingni aylagil ushshoq aro ayon,
Aql itti, hush ketti, ko’ngul kuydi, chiqdi jon,
Shukr et, Navsiyoki, sabukbormen yana.
FUZULIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Toki ko’rdum chashmi fattoningdadur g’ammozalar,
Dog’lar kiydim yuzing sha’nida yuz andozalar,
Rashk kojidin yuziga urdi mahvash g’ozalar,
Har kitobakim labi la’ling hadisin yozalar,
Rishtai jon birla ishq ahli oni sherozalar.
Mehmonim bo’lding, ey dilbar, qo’l urdum kisaga,
Kokuling savdosidin naqdimni bermon nasyaga,
Xoli mushkining qilibdur ro’zgorimni siyah,(?)
Bu na sirdur sirri ishqing demadim bir kimsaga,
Shahra dushmushman sani sevdum deyub ovozalar.
Oshiq o’lmang deb nasihatlar ko’b etti piri ishq,
Naylayinkim jonu ko’nglum bo’ldilar tasxiri ishq,
Man o’lar holatg’a yetdim yo’qmudur tadbiri ishq,
Choklar ko’ksumda sonmangkim ochibdur tiyri ishq,
Ko’ngluming shahrina mehring kirmaka darvozalar.
Rindlar birla qilib har dam fig’onu arbada,
Ahli olam bo’ldilar faryodu nolamdin zada,
Shukrlillah, manzilu ma’vo bo’lubdur maykada,
Shayxlar mayxonadin yuz do’ndururlar masjida,
Betariqatlarni ko’rkim to’g’ri yo’ldin ozalar.
Andaliboso chekib hardam fig’onu zamzama,
Ul quyoshning orazidin munfaildur mehru mah,
Bir kuni bo’lg’ay firoqingning visoli, g’am yema,
Ey Fuzuliy. yor agar javr etsa andin injima,
Yor javri oshiqa har dam muhabbat tozalar.
FUZULIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Fig’onkim, ul labi maygun ichib qonimni qonmazmi?
Hazin jonimg’a hardam zulmu bedodin oyonmazmi?
Nnib shavq o’tina boshdin ayog’ jismim tugonmazmi?
Bani jondin o’sondurdi, jafodin yor o’sonmazmi?
Falaklar yondi ohimdin, murodim sham’i yonmazmi?
Bo’lub ul but niqobafkan, chekarman dardlig’ shevan,
Falak saqfin qilib ravzan, g’izom anduh, yerim gulxan,
Ishim nola, tilim alkan, so’zim bo’lg’aymu mustahsan,
G’amim pinhon dutardim ban, dedilar yora qil ravshan,
Desam ul bevafo, bilman, inonurmu inonmazmi?
Chiqibdur ul mahitobon, jamolidin jahon raxshon,
Quvon, ey ko’z, go’nan ey jon, ichingda qolmasun armon,
Alandurma bo’lub hayron, qilibdur va’dai paymon,
Qamu bemorina jonon davoi dard etar ehson,
Nechuk qilmaz bango darmon, bani bemor sonmazmi?
Ko’zing pur fitnai jodu, g’azoli mushk anbarbo’,
Otorsen o’q kamon abro’, qilurman jonimi qobu,
Durur ko’nglum ango qorshu, borur ashkim bo’lub jo’-jo’
Guli ruxsoringa qorshu, ko’zumdin qonlu oqar su,
Habibim fasli guldur bu, oxir sular bo’lonmazmi?
Firoqingda mani bedil, ishim mushkil uza mushkil,
Tuzubsan g’ayr ila mahfil, yotibman xasta oyu yil,
Sari ko’ying qilib manzil, murodim bo’lmadi hosil,
Degildim man sango moil, san etding aqlimi zoil,
Bango ta’n aylayan gofil, sani ko’rgach o’tonmazmi?
Chiqib ul nomusulmonim qilurg’a qasdi iymonim,
Falakda ohi so’zonim, ko’zimda ashki g’altonim,
Ichnmda dardi pinhonim, tabibo, yo’qmu darmonim,
Shabi hijron yonar jonim, do’kar qon chashmi giryonim,
Uyotir xalqi afg’onim, qaro baxtim uyonmazmi?
Jahonda to’la g’avg’odur fig’oni Andalibodur,
Na yanglig’ sho’rish afzodur, tili vasfingda go’yodur,
Ango ko’yingda ma’vodur, alimda jomi sahbodur,
Fuzuliy rindi shaydodur, hamisha xalqa rasvodur,
Ko’ringkim, bu na savdodur, bu savdodan o’sonmazmi?
UBAYDIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Qaysi gulshanning qadingdek sarvu xush raftori bor?
Qaysi gulning ul yuzingdek otashin ruxsori bor?
Qaysi dilbarning saningdek la’li shakkar bori bor?
Shukrkim, mahzun ko’ngulning sen kibi dildori bor?
Ne g’ami bor ul kishiningkim seningdek yori bor?
Lablaring shavqida sebu nok terdim olg’ali,
Istayub bodomu tarbog’ ichra bordim olg’ali,
Bog’bona olma keltur deb buyurdim olg’ali,
Nori borin bilmadim, shaftolu so’rdim olg’ali,
Dediyu: shaftoludin yo’qtur nasibang, nori bor.
Ohkim, hijron balosi toqatimni qildi toq,
O’tlug’ afg’onim bilan bo’ldi munavvar nuh ravoq,
Jonu jismimni yoqib, kul qildi shiddatlig’ firoq,
Tushgali boshim necha ayyom ul guldin yiroq,
G’uncha yanglig’ ko’nglum atrofida yuz ming xori bor.
Ko’zlaringdek bog’ aro nargis ko’zi shahlo degul,
Sarv ozodu sanavbar qomatingga bo’ldi qul,
Orazingg’a og’zin ochib g’uncha, hayron qoldi gul,
Qaysi bir yaxshiligin mendin so’rarsan, ey ko’ngul,
Xo’bluq asbobida har neki dersen — bori bor.
Ul parilar podshohi masnad uzra o’lturub,
Bazm tuzmish, may ichib, jomi murassa’ to’ldurub,
Xizmatida Andaliboso turubdur telmurub,
Bosh qo’yubdur ostonig’a Ubaydiy, qul bo’lub,
Bandadur onga, vale yuz saltanatdin ori bor.
MUSAMMAN
Mubtaloman, ohkim, bir rashki rizvon ollida,
Yuz balo, yuz fitna bor, ul chashmi fatton ollida,
Zor jismim bo’ldi qon, bu no’gi mijgon ollida,
Tob tushdi qomatimg’a zulfi chavgon ollida,
O’ynasa go’y etgumen boshimni g’alton ollida,
Poymol o’lmoq kerak bu sho’xi javlon ollida,
Budu nobudum agar teng bo’ldi jonon ollida,
Zarrai yo’q, bori tengdur, mehri raxshon ollida.
Tiyra qildi subhim ul xurshidi tobon hajr aro.
Soldi g’am chohig’a rashki mohi Kan’on hajr aro,
Olloh-olloh, men kibi yo’qtur parishon hajr aro,
Ashku ohim bo’ldi sarsar birla to’fon hajr aro.
Bu balolardin qutulmoqlik ne imkon hajr aro,
Bahri ashkimdin suv olmish abri nayson hajr aro,
Ko’zlarimning chashmasi ollida Ummon hajr aro,
Ko’z biaynih o’yladurkim chashma Ummon ollida.
Borg’ali ul mahliqo, vahkim, parishondur dimog’,
Qong’a to’ldi onsizin bazm ichra miynodi ayog’,
Topmadim hargiz nishonin ko’-bako’ aylab so’rog’,
Mumkin ermas bu suubatlar bila topmoq farog’,
Zohir etti la’li yodida ko’zim qonlig’ bulog’,
Lola ochti bog’, gul ochti bu yanglig’ qaysi bog’,
Vasl ichinda do’zax o’ti birla qo’yg’on toza dog’,
Otashin guldek gumon qil dogi hijron ollida.
Hajr shomi tinmay o’tlug’ ohlar chekdim dalir,
Urtanib kul bo’ldi oning tobidin mohi munir,
Ko’zlarim sho’robasi ollida daryo chun g’adir,
Biri Jayhuni bashiru biri Sayhuni nazir,
Ber manga husnung zakotin ham gadomen, ham faqir,
Lutf etib ilkim tutub bo’lsang na bo’ldi dastgir,
Ey musulmonlar, ne holatdurki ishq etmish asir,
Yuz musulmon xaylini bir nomusulmon ollida.
Ey ajal, jonim olib bergil manga sabru qaror,
Yo’qsa hijron ilkida qo’yma meni zoru nizor,
Vasli xurshidin tilab jismim bo’lubdur zarravor,
Umredur bee’timodu, jong’a yo’qtur e’tibor,
Og’zidek bo’ldim adam, belini aylab ixtiyor,
Andalibo, ko’yi jonon sori etsang sen guzor,
Ey Navoiy, jon sabo ollida qilg’aymen nisor,
Bu gado holin desa, yetganda sulton ollida.
