Ҳаётда ҳеч нарса ўзидан-ўзи содир бўлмайди: беамр тикан ҳам кирмайди, деганлари бежиз эмас — рўй берган ҳар қандай ҳодисанинг сабаби мавжуд — бироқ кеч кузнинг замҳарир кунларидан бирида тасодифан учраб, хаёлингни алғов-далғов қилиб юборган нарсанинг сабабини сен ҳеч қачон топа олмайсан: қолаверса, бунга ҳатто қизиқиб ҳам кўрмайсан…

Олим  ОТАХОН
ТЎРТИНЧИ ҚАВАТДАГИ САРҒИШ ДЕРАЗА

 Олим Отахон 1951 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. ТошДУнинг филология факултетини тамомлаган (1974). Дастлабки тўплами — «Болалик кабутарлари» (1981). Шундан сўнг ёзувчининг «Оқшом хаёллари» (1986), «Озод қушлар ҳақида қисса» (1988), «Адоқсиз кўчалар» (1990) каби насрий асарлари нашр этилган , Акутагава Рюноскэ, Ясунари Кавабата, Хорхе Луис Борхес ҳикояларини таржима  қилган.

У сарсон изларди ўзини-ўзи.
Артур Рембо

 Ҳаётда ҳеч нарса ўзидан-ўзи содир бўлмайди: беамр тикан ҳам кирмайди, деганлари бежиз эмас — рўй берган ҳар қандай ҳодисанинг сабаби мавжуд — бироқ кеч кузнинг замҳарир кунларидан бирида тасодифан учраб, хаёлингни алғов-далғов қилиб юборган нарсанинг сабабини сен ҳеч қачон топа олмайсан: қолаверса, бунга ҳатто қизиқиб ҳам кўрмайсан…

Башарти қизиқсанг — ўша осмон, ўша сайёҳ қушлар, замҳарир қайғулар ва хаёлларнинг ғамгин товушларидан бўлак нима ҳам ёдингга тушарди?! Мабодо қизиқсанг ва бир-бирига ҳалқа-ҳалқа уланиб кетган бу манзаралар чашманинг тубидаги тошчалар каби кўз ўнгингда равшан тикланган тақдирда ҳам уларга ортиқча аҳамият бериб ўтирмасдинг.

Ҳолбуки, ҳаммасига арзимаган нарса — осмонни тўлдириб учаётган йўловчи қушларнинг ғамгин товушлари сабаб бўлган эди.

Эсингдами, ўша куни кеч қайтдинг: қорайган осмон, рутубатли ҳаво… Чакмонинг ёқасини кўтариб, негадир болалигингда юз берган бир воқеани ҳадеб эслашга уриниб, ёмғир ювиб ўтган йўлакдан юриб келардинг. Кўнглинг бироз ғаш эди, эҳтимол, юрагингга ҳеч нарса сиғмасди.

«Нима қилиш керак?» — дея ўзингдан норози бўлардинг ва секин-аста аллақандай умидсизлик юрагингга чўкиб бораётганини сезардинг. «Худди ҳаётимда бир нима юз берадигандек доим ниманидир кутиб юраман… Нима қилиш керак?»

Сен чуқур хўрсиниб баланд иморатлар сари бурилдинг ва кимсасиз майдонга кирганингда чор-атрофга алангладинг; нечанчи маротаба бу беўхшов иморатлар орасида девсифат одамлар юртига келиб қолган Гулливер хаёлингдан ўтди; этинг жунжиқди: дарвоқе, изғириннинг дами кесилган ерда жунжикишинг ажабланарли…
Сен кўримсизгина бино томон юриб ва худди шундай кўримсиз йўлак орқали ўтиб чапга буриласан. Йўл ўртасида калта-култа шохларини узатишга чоғланган кўйи қотиб қолган дарахт ёнидан ўтаётиб хўрсинасан. У ёнган симёғочдек шумшук ва аянчли равишда қаққайиб турарди.

Дунёда ҳосиятсиз нарсалар кўп: ҳосиятсиз кунлар, ҳосиятсиз тушлар, ҳатто ҳосиятсиз тасодифлар… Сен ирим-чиримларга ишонмаганинг учун бу ҳосиятсиз дарахтга бошқа кўз билан қарардинг.

Шамол энди рўпарадан эсарди, сен чиқишдан кўра тушиш ноқулай ва қийин бўлган зина тарафга юрасан. Зина тепасига етганда теварак-атрофни алланечук шовур-шувур тутиб бораётгандай туюлади; сен пастга туша бошлайсан — қуйироқ тушганинг сари шовқин кучайиб боради. Сўнгги поғонага оёқ қўйганингда дастлаб бошинг узра денгиз тўлқинлари гувиллагандек, илкис бош кўтариб, учиб бораётган қушлар галасига кўзинг тушганда эса ҳазин садолар янграб кетади.

Осойишта қанот қоқиб бораётган қушлар… Уларнинг товушидаги оҳанглар шунчалик маъюс ва шунчалар ҳам кучли эдики, беихтиёр таъсирланиб томоғингга бир нима тиқилганини ҳис қиласан. Зум ўтмай зина панжарасига беҳол суянган кўйи улардан кўз узмай туриб, «ҳозир ёмғир ёғади» деган ўй кўнглингдан кечади.

Қушларнинг товушидаги ғамгинлик уларнинг қанот қоқишидаги вазминликка уйғун эди. Шу асно боя йўлда келаётиб сен эслашга уринган болалигингдаги воқеа ярқ этиб ёдингга тушади: завол пайти қабристон девори ёқалаб ёлғиз югуриб кетаётибман, ёмғир шивалаётганга ўхшайди, бошдан-оёқ оппоқ кийинган бир киши рўпарангдан чиқиб алланималарни сўрайди, сен жавоб берасан, сўнг бирдан бу одамнинг ортидан қараш учун ўгариласан… Аммо қабристон кўчасида ҳеч зоғ кўринмайди. Ўшанда бир неча кунгача шу воқеа ҳақида ўйлаб юргандинг.

Сен кўзингни беҳол юмасан. Кўз олдингда зангори зулматнинг сирли шакллари ёниб-ўчади ва болалик хотиралари бир тўлқин каби юрагинг соҳилларига тинмай урилаётганини ҳис қиласан.
Қулоғинг остидан қушлар ноласи анчагача кетмайди, сен кўзингни очасан-да, уйларнинг сон-саноқсиз деразаларида кетма-кет ёнаётган ва зарҳал ипларга осилгандек сезилар-сезилмас силкинаётган чироқлар шуъласига термуласану ёлғиз эканингни армон билан ҳис қиласан. Эгасиз боққа бегона қушлар ёпирилиб келганидек, ғаш ва ҳувиллаган кўнглингга кутилмаган кечинмалар кира бошлайди.

Худди мана шу қушлар жуда кўп нарсалар ҳақида сени огоҳ қилиши мумкиндек ва ҳаётинг қўнғироқчаларини чалиб юборишга қодирдек дафъатан уларга талпинасан.

Бироқ, қарасанг қушлар йўқ, улар узоқда қора доғлардек қип-қизил шафаққа сингиб борарди. Сен мунғайиб улар ортидан термуласан, назарингда яна бошқа қушлар тўдаси учиб ўтадигандек ҳеч қаерга жилмай кўзинг толгунча қараб тураверасан. Бехосдан бир нарсага кўзинг тушади-ю, юрагинг ҳаприқиб ҳаммасига тушунасан.

Бу ҳозиргина тепасидан сайёҳ қушлар учиб ўтган иморатнинг тўртинчи қаватидаги дераза эди, ундан аста-секин қуюқлашаётган қоронғилик қўйнига ипакдек майин шуъла тараларди. Бамисли нотинч денгизда адашиб-улоқиб юрган ва кунлардан бир кун нур сочаётган маёқни кўрган денгизчилар илкис қувончдан ўзларини йўқотиб қўймай, дастлаб жилвагар маёқнинг нажотбахш рафторига мафтун бўлганидек сен ҳам бир неча сония тўртинчи қаватдаги сарғиш деразага ҳайрат билан тикилиб қоласан. Дераза чиндан ҳам маёққа ўхшарди: у имлар ёхуд чорлар ва бу дераза шаклидаги ёруғлик манбаи оҳанграбодек домига тортарди. Сен беихтиёр: «Қушлардан хотира бу» дея хаёл қиласан: дарвоқе, деразадан ёғилаётган қизғиш шуъла билан қушлар овозида муайян умумийлик бор эди — икковининг замирида ҳам унсиз фарёд кучли, иккови ҳам деярли бир хил таъсир этарди.

Эсиз, эртаклардаги афсонавий қушлар ёдингга тушмайди, бўлмаса бу сарғиш деразани албатта уларга қиёслаган ва афсонавий қушларнинг тириклик суви, мангу гўзаллик яширинган маконларни излаб топишда одамларга кўмак бергани ёки ўша манзилларга олиб борувчи воситалар — олтин гардишли кўзгу билан дулдул ҳадя қилганлари билан боғлармидинг?

Қоронғилик ҳамон қуюқлашарди, сен эса бу сирли деразадан кўнгил узолмайсан; қоронғилик борлиқни қўрқинч пардасига қалинроқ ўрагани сайин дераза равшанлашиб, ўн тўрт кунлик ойдек тўлишиб бормоқда эди. Бу бир мўъжизага ўхшарди! Беш қаватли уйнинг деярли барча деразаларида чироқлар ёнганди, лекин уларнинг бамисоли ойдек порлаган тўртинчи қаватдаги анави дераза олдида ёнарқуртлар ёки туман қўйнида хира йилтираган юлдузлардан фарқи йўқ эди.

Охири кўзинг толиқади, оҳиста хўрсинасан, йўлга тушасан, ўн-ўн беш қадам юргач, ўнг қўлдаги энсиз йўлакга ўтиб яна деразага назар соласан. Бу ердан дераза кўзга яхши чалинмайди.
Сен йўлакнинг адоғига боргач, яна бош кўтариб қарайсан. Энди деразани бафуржа томоша қилса бўларди, чунки сен уни нақ рўпарасидасан. Назарингда дераза ҳамон кимнидир чақирар, кимнидир ўзидан огоҳ қиларди: нимадандир умидворга ўхшарди. Сен дафъатан мана шу илтижони пайқаб қолганинг учун зум ўтмай у илтижонинг қизғиш бармоқлари вужудингга ёпишиб, юрагингни пайпаслаётганини сезиб сесканиб кетасан. Ҳа, у юрагингни изламоқда эди! Беихтиёр энтикасан.

Бу ердан ҳатто четларига лоларанг тўр ҳошия бостирилган дераза пардасининг заррин гуллари аниқ кўринарди. Сен, ана — ҳозир парданинг бир четини оҳиста қайириб, биров қараб қоладигандек ёки парда бехос қимирлаб кетадигандек юрагингни ҳовучлаб кутасан. Аммо парда қилт этмайди ва сен оёғингни судраб уйга жўнайсан.

Шу куни алламаҳалгача мижжа қоқмай, тунчироқни ёкиб ўтирасан, кўзларинг қум тиқилгандек ачишади; юрагинг безовталана бошлайди. Охири қақшаб оғриётган елкаларингни силаб-сийпаб, тунчироқни ўчирмасдан ухлаб қоласан.

Орадан икки кун ўтгач, яна шу йўл билан уйга қайтасан. Тўғри, бу йўлдан юришга асли одатланмагандинг. Лекин сарғиш дераза кун бўйи хаёлингдан кетмагани учун шу йўлдан келгандинг. Кимсасиз майдонча. Мана ўша ҳосиятсиз дарахт. Дарвоқе, сен тут бўлса керак, деб ўйлаган дарахтга ўзингча ном қўйиб олгандинг: «Роғ!»

Шу ерга кўчиб келган пайтларингда эндигина: «Роғ!» деган достон ёзиб тугатгандинг. Ўшанда достоннинг ғайритабиий сарлавҳасига худди келишиб олгандек ҳамма бараварига очиқдан-очиқ қарши чиққан эди. Олимлар ҳам, шоиру ноширлар ҳам бу сўзни тушунмаган, унинг замирида қандай маъно ётганини билмаган бўлсалар ҳам, астойдил, самимият билан танқид қилгандилар. Сен ўшанда пинагингни бузмагандинг, чунки улар назарингда сен усталик билан қўйган тузоққа илинган, яъни ниҳоятда калтабин эканликларини фош қилган эдилар. Айримлар достон қолиб кўпроқ архаик сўзлар, мистика ва роғ ҳақида оғизларига келганини валдирагандилар; баъзилар сарлавҳа туфайли достоннинг ютуғи хиралашиб турибди, деганди. Ким минбарга чиқиб гапирса, гапини нимадан бошламасин ва умуман нималар ҳақида тўхталмасин, бари бир охир-оқибат муқаррар сарлавҳадаги шу сўзга келиб тўхтар ёки барча фикрлари беихтиёр шунга боғлиқ бўлиб қолаверарди.

Ҳеч ким, бунинг маъноси нима, деб сўрамаганди. Ҳолбуки, сен ўзинг ҳам билмасдинг. Шунинг учун муҳокама ниҳоясида сўзга чиқиб ҳаммаларини мулзам қилган ва сизларнинг фикрингиз ҳам, шеъриятга муносабатларингиз ҳам роғ деб кулган эдинг.

У сувлар оқиб кетди. Бироқ ўша достоннинг руҳи, кайфияти кейин нима ёзган бўлсанг, ўшанда акс этаверди ва ҳатто ҳаётнинг тарзига ҳам таъсир қилди. Ўша достон ўзлигини сарсон бўлиб тополмаётган инсон ҳақидага ўйларингдан ташкил топган эди.

Ҳозир беўхшов дарахтга кулимсираб қараганингда ана шулар кўнглингдан кечди. «Роғ, роғ, боғ-роғ…» дея шивирлайсан зинадан туша бошлаганингда.

Сен иложи борича деразага қарамасликка тиришасан. Лекин дилингнинг бир четида сарғиш деразанинг худди ўша кунгидай порлаб турганига ишонч бор эди. «Балки ўша куни чиндан ҳам тасодифан шундай бўлгандир», — дея хаёлингдан кечирасан-у, бари бир қарамаслик учун ўзингни чалғита бошлайсан.

Сен дуч келган нарсалар ҳақида эслайсан: дастлаб Верлен ҳақида ўйлайсан, кейин Мухаббатга берган ваъданг хаёлингдан кўтарилгани, унга юборган сўнгги мактубнинг ниҳоясида: «Менга сенинг кўзларинг эмас, мана шу кўзларинг хаёли муҳим» деган мужмал, ҳозир эслаганинг ҳамоно тутуриқсиз ва бачкана бўлиб туюла бошлаган жумлаларни эслаб, пешонанг тиришади, алоҳа бари бир яна сарғиш дераза хаёлларинг орасига аста кириб қолади.

Зинадан тушиб, энсиз йўлакнинг адоғига келиб қолганингни пайқаб, ноилож бош кўтариб қарайсан.
Сарғиш дераза сени кутаётган эди.

Қараганинг заҳоти дераза худди сен билан саломлашмоқчидек парпирайди ва ёришиб кетади — гўё қоронғилик қўйнида гуриллаб гулхан ёна бошлагандек.

Сен беихтиёр қўл кўтариб ишора қилмоқчи бўласан, аммо орқа тарафдан қадам товушлари эшитилиб, фикрингдан қайтасан. Икки киши ёнингдан шоша-пиша ўтиб кетади. Бу одамлар шунчалик ҳовлиқиб борар эдики, оёқлари чалишиб, ҳар қадамда қоқиниб-суринардилар.

Дафъатан, «Шулар ҳам менга ўхшаб сарғиш деразани кўриб фикру зикри бу билан банд бўлиши мумкинми?» деб ўйлайсан.

Бу сарғиш деразага ҳар куни қанчадан-қанча одамнинг кўзи тушмайди дейсан?! Бироқ, ич-ичингда бирортаси унга аҳамият бериш тугул, қайрилиб ҳам қарамаслигига ишончинг комил эди.
Эҳтимол, сен ҳам шу чоққача қарамай, сайёҳ қушлар осмонни тўлдириб учиб ўтган ўша оқшом кўриб қолгандирсан? Эҳтимол, ҳар бир одам учун шунга ўхшаб алоҳида бир тасодиф керакдир?!

Бора-бора бу сарғиш дераза фикру-хаёлингни ўғирлаб қўйди. Сен ҳатто баъзи кунлари тезроқ қоронғи тушса-ю, тезроқ ўша дераза олдига борсам, дея кутадиган бўлдинг. Гоҳо ишхонангда деразадан серқатнов кўчага қараб ўтирган пайтларда бирдан кўз олдинга сарғиш дераза келар, юрагинг орзиқиб кетарди. Сарғиш дераза бамисоли маҳбубанг эди, маҳбуба бўлганда ҳам юлдуздек чарақлаган, зориққан кўзларида, ҳорғин ва ўйчан қарашлари, зариф табассумида интизорлик, илтижо ва алоҳида меҳр жилваланган маҳбуба!
Бир кун ҳаво беҳад совиб, қор ҳиди келаётганига қарамай кечки пайт ёмғир қуйиб берди. Сен деразани қия очиб, шовуллаб ёғаётган ёмғирни пича кузатиб турганингда хаёлинг қочди ва кўз-олдингга ўз-ўзидан сарғиш дераза келди.

Кейинги пайтда сени бир нарса ажаблантира бошлаган эди. Сарғиш деразанинг нимаси ўзига асир қилиб олди, дея бошинг қотарди. Бошинг қотарди-ю, аммо ўйлаганинг сари енгил тортардинг, йўқ, тўғрироғи қалбинг-ла бир хушнудлик туярдинг, руҳингда бир кучланиш сезардинг. Шунинг баробарида, бари бир нимасига учганингни ҳам билгинг келарди.

Ўша, қия очиқ деразадан ёмғирни томоша қилиб турганингда дафъатан, шу бугуноқ у кимнинг уйи эканини аниқлашга қарор қиласан ва беихтиёр хонага сиғмай, ғира-шира йўлакка чиқиб, ташқарига юрасан. То биринчи қаватга тушиб, шляпангни кийиб кўчага чиққунингча бу истак-хоҳиш кучаяверади. Сен ёш боладек ҳаяжонлана бошлайсан. Бу авзойингдан сезилади шекилли, кийимхонадаги аёл ҳам, эшик ёнида хайрлашгани бош силкиб қўйган киши ҳам ажабланаётганини яширмай, ортингдан ўараб қолади.

Кўчага чиққач, ёмғирга ҳам қарамай йўлга тушасан.

Метронинг оппоқ нур тўшалган зиналаридан тушиб бораётганингда платформада ёқиб қўйилган сон-саноқсиз чироқлар шуъласидан кўзинг қамашади: станция кундузгидек чароғон — бу чароғонлик одамларнинг қалбига етиб бормаётгандек туюлади сенга. «Нега оддий, сарғиш дераза менинг юрагимни бунчалик забт этгани ҳолда, метродаги нур бир пайса ҳам таъсир қилмайди. Бунда қандай сир бор?» дея ажабланасан.

Метродаги илиқ ҳаво элитади сени, лоҳас бўласан, фақат тоза ҳавога чиққачгина енгил тортасан.
Ёмғир шиваларди: сен автобусга чиқасан, автобус чамаси ўн минут юргандан сўнг қоронғи бир бекатда сени қолдириб жўнайди. Сен кўчанинг нариги юзига ўтасан — фикру-хаёлингда ҳамон сарғиш дераза.
Дафъатан, сарғиш деразани кўришдан кўра, уйда ким истиқомат қилишини билиш истаги кучаяди.
Бу сарғиш деразага ўрганиб қолган дастлабки пайтда ҳам, кейинчалик ҳам хаёлингга келмаганди. Аммо илк бор деразага кўзинг тушган куннинг эртасидан бошлаб унга нақадар қизиўиб қолган бўлсанг, ҳозир, орадан икки ҳафта ўтгач, у ерда ким яшаётганини билишга шу қадар қизиқа бошлайсан ва битта-яримтасидан сўраб билишга қарор қиласан.

Истаган одамингни йўлак ёнида учратасан. Аввалига у нима демоқчи бўлаётганингни англай олмайди, кўзларингга тикилади, аммо индамайди. Сўнгра елка қисади ва бу кекса боғбонни уйни орқа томонига олиб ўтишдан бошқа иложинг қолмайди.

Афсуски, чолга бир нималарни узоқ тушунтиргач, бош кўтариб қараганингда, даминг ичингга тушиб кетади.
Кўзларинг ўрганиб қолган сарғиш деразани тополмайсан. У ўз ўрнида бўлгани билан нурафшон эмас — эски ғорнинг ваҳимали оғзидек қорайиб турарди.

Чол елкангга қоқиб қўяди ва уйига таклиф қилади, сен узр сўраб, тинка-мадори қуриган кимсадек оёғингни судраб уйингга жўнайсан.

Аранг тўртинчи қаватга чиқиб, эшикни очасан ва уйга кирасан. Уйнинг совуқлиги сени ажаблантиради, бориб радиаторни ушлаб кўрасан, сўнг чакмонингни ечиб, стул суянчиғига ташлайсан-да диванга беҳол чўзиласан. Ётган ерингда бош томонингдаги тунчироқни ёқиш учун чўзиласан ва дафъатан бармоқларинг, кафтинг бир ҳароратни туйиб ҳайрон бўласан. Ўрнингдан туриб тунчироқ лампочкасини ушлаб кўрасан. Лампочка яқинда ўчирилгандек илиқ, ҳали совиб улгурмаган бўлади.

Эртасига пешинга довур ҳардамхаёл юрасан: дам-бадам деразадан кўчага қарайсан. Аҳён-аҳён ҳовлига тушиб айланасан — аммо кўнглинг жойига тушмайди. Ўзингча сарғиш дераза ҳақида турли тахминлар тўқийсан: гўё у ерда яшаётган кимса узоқ пайт кутавериб чарчагану, чироқни ўчирган, энди ҳеч қачон қайта ёқмайди ёки кеча уйида бўлгани учун чироқни ёқиб кетишни истамаган: ёхуд мен бормасимдан хиёл аввал чироқни ўчириб, қўни-қўшнисиникига чиқиб кетган…

Кутилмаганда борди-ю, кеча ёмғирда сайр қилгани ҳовлига тушган бўлса-чи, деган ўй кечади ва сен «Агар шундай бўлса демак у мени кўргандир. Эҳтимол, мен унга парво қилмагандирман» деган хулосага келасан.
Шунга қарамай, сен бугун, албатта, нимадир ойдинлашиши керак, деб ишонасан. Башарти, сарғиш деразани бугун ҳам тополмасанг, у ҳолда тамом — умидингни узишинг мумкин. Агар сени кутиб олса, демак кечаги изтиробларинг ўринсиз — бирор кор-ҳол рўй берган чиқади.

Иш вақти тугаб, кўчага чиққанингда ҳамон ёмғир ёғарди. Эзиб ёғарди. Кечагига ўхшаб метрода эмас, трамвайда кетасан. Трамвай жуда узоқ, айланма йўллар билан катнагани учун унга камдан-кам чиқардинг.
Декабрнинг бошлари эди. Сен трамвайдан тушиб, кўчани кесиб ўтасан-да, орқага бироз юрасан, сўнг чап қўлдаги дўкон ёқалаб бориб, баланд уйлар томонга буриласан. Ёмғир тезлашиб, икки қадам нарини кўриб бўлмасди, сен шалаббойинг чиқиб, зина ёнига етиб борасан, зинадан тушар-тушмас, бошингни кўтариб қарайсан. Сочларингдан, юзингдан ёмгир сувлари оқарди. Ҳарчанд тикилма, сарғиш деразани тополмайсан. Бу худди бевақт ташлаб кетган ҳамроҳдек кўксингни тирнайди. Сен йиғлагудек бўлиб яна қарайсан — дераза йўқ, яна ва яна қарайсан — фақат ёмғир ёғаётир, ёғаётир — ёмғирдан бўлак нарса кўринмаётир: сен хуноб бўласан ва йўлингда давом этасан, бошмоқларингдан сув ўтади, қизиб кетган баданингга чиппа ёпишган кўйлагинг ғашингта тегади. Сен энсиз йўлакнинг адоғига боргач, яна — бу сафар жавдираб қарайсан ва ҳафсаланг пир бўлади. Кифтларинг, куракларинг, тиззаларинг ачиша бошлайди. Шу чоқ кимдир чақиргандек бўлади-ю, тўхтаб қарайсан, аммо ҳеч ким кўринмайди. Зум ўтмай тўнига ўралиб, соябон кўтариб олган бир киши пайдо бўлади, сен уни кузатиб турасан ва ёнингга етиб келганда бирдан тўхтатиб, сарғиш деразани кўрсатиб сўрайсан. Ҳа, ҳа, икки кундан бери чироқ ёнмайди. Қандайдир шубҳали, дея у кишини қизиқтирмоқчи бўласан, бироқ соябонли одам бир қарайди, икки қарайди ва лом-лим демай, жўнаб кетади.

Тарвузинг қўлтиғингдан тушиб яна қарайсан, қарайсан-у, юрагинг бирдан увишиб, тўхтаб қолгандек бўлади.

Ёмғир тўзони оралаб сарғиш дераза элас-элас милтирарди.

Бирдан кўнглинг бузилиб, ўша томонга юрасан, дераза тагига яқинлашганинг сари назарингда у тобора равшанлашиб боради. Ана у! Сарғиш шуълаларга бурканган, ҳорғин ва интизор. Томоғингга бир нима тиқилиб ачишади ва юрагинг гурсиллаб ура бошлайди. Сочларинг ивиб, бўйнингга, қулоқларингга ёпишиб қолган.

Сарғиш деразани инжулар билан безаётган ёмғир тинмайди. Теварак-атрофда товушлар кучаяди, бу товушлар дунёни тутади. Сен энди шукроналар айтасан — кўнглингда муҳаббат уйғонади, зотан, бу муҳаббат баҳор ёмғирларида ивиб эгилган майсаларга ўхшайди.

Сен деразанинг шундоқ рўпарасига бориб оласан-да, худди Сулла легиони қаршисида якка ўзи қилич яланғочлаб турган Антоний сингари ўзингни ҳам ожиз, ҳам ҳар нарсага қодир сеза бошлайсан…
Бу бир жоду эди. Чунки сен сарғиш деразасиз ғариб ва бенаво эканингга ишонган ва йўқотиб қўйишдан қўрқа бошлагандан эътиборан, уни авайлашга, унинг ҳолидан хабар олиб туришга, эртами-кечми унга етишишга аҳд қиласан ва бу аҳд сизот сувлари каби юрагингнинг теран қатламларига оқиб киради.
Энди фақат сен унга эмас, балки сарғиш дераза ҳам сенга талпинаётгандек ва у ҳам сенга ўхшаб нажот кутаётгандек туюлади.

Сен ўзингни худди узоқ йўлнинг машаққатли довонларидан ўтиб олгандек ҳис этасан. Гўё сарғиш дераза билан ораларингда бир-бирини англаш ва ўзаро ҳамдардлик бошланган эди.

Оқибат сен қайси йўл билан бўлмасин мен ёрдам беришга тайёрман деб унга тасалли бериб қўйиш йўлларини ахтара бошлайсан. Аммо қандай қилиб? Бунинг учун ўша уйда ким яшаётганини аниқлаш зарур эди. Шу тариқа аввал қизиқиб, сўнг ҳафсаланг пир бўлгач, унутиб юборган муаммо яна безовта қилади.
Ўша куниёқ эрталаб ишга кетаётганда фаррош хотиндан баъзи нарсаларни сўрайсан. Азбаройи бирон фойдаси тегармикан, деган илинжда эзма хотиннинг ҳасратларини тинглайсан, унга далда берасан ва охири сен қолиб у ўзига керакли нарсаларни сўраб, бошингни қотиришга тушади. Қўл силтаб, ишга жўнайсан.
Кечқурун ҳам барча уринишларинг зое кетади. Ҳеч ким аниқ жавоб бермайди. Ҳамма ажабланади ва бир нималар деб минғирлайди. Ҳатто баъзилари эса сенга бошдан-оёқ разм солиб, индамайди ёки бош чайқаб қўяди.

Ниҳоят, кунларнинг бирида сен уйда ўтиролмай юрагинг зиқ бўлиб кўчага чиқасан-да, ўша тўртинчи қаватдаги сарғиш деразали уйни йўқлашга қарор қиласан. Эшик ёнида нафас ростлаб, қўнғироқ тугмасини босасан. Негадир ҳаяжонланасан. Ичкаридан юмшоқ қадам товушлари эшитилгандек бўлади. Аммо икки-уч дақиқа ўтади ҳамки, ҳеч ким жавоб бермайди. Сен яна қўнғироқ чаласан, бироқ ҳеч ким чиқмайди. Шунда қўнғироқ тугмасини узоқ то уйда ҳеч ким йўқлигига ишонч ҳосил қилгунча босиб турасан, сўнг пастга тушиб, бинони айланиб ўтасан-да, деразага қарайсан: сарғиш дераза алланечук файзкор чарақларди.
«Ичкарида биров бору, эшикни очмаяпти», — деб ўйлайсан. Аммо ўша заҳоти: «Балки ҳеч ким йўқдир» — деган хаёлга борасан. «Унда дам ёниб, дам ўчишининг сири нимада?» Сен минг хаёлда уйингга қайтиб борганингда нима қилишни билмасдинг.

Кунлар ўтди.

Тўртинчи қаватдаги сарғиш деразали уйда ким яшашини билиш истаги шунчалик кучайдики, азбаройи аниқламагунча еганинг ичингга тушмас бир аҳволга етдинг.
Аммо сен бир нарсани унутиб қўяётган эдинг: сен учун сарғиш деразанинг мавжудлиги муҳимми ёки шу уйда ким яшашими? Ҳолбуки, айни чоқда мана шу нарсани ойдинлаштириб олиш зарур эди. Чунки булар аслида тамоман бошқа-бошқа нарсалар эди. Дастлаб сарғиш дераза сабаб вазифасини ўтаган бўлса, у энди гўё оқибат эди — сабабини излаш орқага қайтиш деганидир.

Кунларнинг бирида мана шундай ҳал қилиб, мушкул кечинмалар билан ишдан қайтаётган пайтингда декабр охирлаб қолган, ҳавода майда қор учқунлаётган эди. Сен кўксингни тўлдириб нафас олганча қор учқунларининг тобора йириклашаётгани ҳамда тезлашаётганини сезиб ажабланардинг.

Баланд иморат остидан ўтиб, ҳувиллаган майдончага етганингда қор яна ҳам тезлашади. Тўхтаб, атрофга разм соласан. Гўё шу қор туфайли ҳаётингда бир ўзгаришлар рўй берадигандек эди, зеро, бу баланд-баланд иморатлар ҳам энди бесўнақай ва кўримсиз туюлмасди.

Қор ёғарди.

Сен Роғ ёнига келганингда уни танимай қоласан: дарахт оппоқ, ҳарир либосга бурканган…
Зинадан тушаётганингда эса шамол кучаяди ва кўп ўтмай чинакам қор бўрони бошланади. Шамол қор учқунларини чангаллаб олганча чир айланиб елар, дам уйларнинг деворига, деразаларига келтириб урар ва дам этакларини ҳилпиратганча осмону-фалакка кўтариларди.
Сен зинадан тушгач, кўзларингни кафтинг билан паналаб деразани излайсан. Сон-саноқсиз қор. учқунлари оралаб, сарғиш дераза сени чақирмоқда эди. Назарингда у ҳорғин эмас, сокин эди. Сен энсиз йўлакнинг адоғига бориб, қўл силкийсан ва бир изтироб вужудингни секин қамраб ола бошлайди-ю, худди узоқ айрилиқдан сўнг фарзандини кўрган онадек кўнглинг бузилади…

Olim OTAXON
TO’RTINCHI QAVATDAGI SARG’ISH DERAZA

Olim Otaxon 1951 yilda Toshkent shahrida tug’ilgan. ToshDUning filologiya fakultetini tamomlagan (1974). Dastlabki to’plami — «Bolalik kabutarlari» (1981). Shundan so’ng yozuvchining «Oqshom xayollari» (1986), «Ozod qushlar haqida qissa» (1988), «Adoqsiz ko’chalar» (1990) kabi nasriy asarlari nashr etilgan , Akutagava Ryunoske, Yasunari Kavabata, Xorxe Luis Borxes hikoyalarini tarjima qilgan.

U sarson izlardi o’zini-o’zi.
Artur Rembo

Hayotda hech narsa o’zidan-o’zi sodir bo’lmaydi: beamr tikan ham kirmaydi, deganlari bejiz emas — ro’y bergan har qanday hodisaning sababi mavjud — biroq kech kuzning zamharir kunlaridan birida tasodifan uchrab, xayolingni alg’ov-dalg’ov qilib yuborgan narsaning sababini sen hech qachon topa olmaysan: qolaversa, bunga hatto qiziqib ham ko’rmaysan…

Basharti qiziqsang — o’sha osmon, o’sha sayyoh qushlar, zamharir qayg’ular va xayollarning g’amgin tovushlaridan bo’lak nima ham yodingga tushardi?! Mabodo qiziqsang va bir-biriga halqa-halqa ulanib ketgan bu manzaralar chashmaning tubidagi toshchalar kabi ko’z o’ngingda ravshan tiklangan taqdirda ham ularga ortiqcha ahamiyat berib o’tirmasding.

Holbuki, hammasiga arzimagan narsa — osmonni to’ldirib uchayotgan yo’lovchi qushlarning g’amgin tovushlari sabab bo’lgan edi.

Esingdami, o’sha kuni kech qaytding: qoraygan osmon, rutubatli havo… Chakmoning yoqasini ko’tarib, negadir bolaligingda yuz bergan bir voqeani hadeb eslashga urinib, yomg’ir yuvib o’tgan yo’lakdan yurib kelarding. Ko’ngling biroz g’ash edi, ehtimol, yuragingga hech narsa sig’masdi.

«Nima qilish kerak?» — deya o’zingdan norozi bo’larding va sekin-asta allaqanday umidsizlik yuragingga cho’kib borayotganini sezarding. «Xuddi hayotimda bir nima yuz beradigandek doim nimanidir kutib yuraman… Nima qilish kerak?»

Sen chuqur xo’rsinib baland imoratlar sari burilding va kimsasiz maydonga kirganingda chor-atrofga alanglading; nechanchi marotaba bu beo’xshov imoratlar orasida devsifat odamlar yurtiga kelib qolgan Gulliver xayolingdan o’tdi; eting junjiqdi: darvoqe, izg’irinning dami kesilgan yerda junjikishing ajablanarli…

Sen ko’rimsizgina bino tomon yurib va xuddi shunday ko’rimsiz yo’lak orqali o’tib chapga burilasan. Yo’l o’rtasida kalta-kulta shoxlarini uzatishga chog’langan ko’yi qotib qolgan daraxt yonidan o’tayotib xo’rsinasan. U yongan simyog’ochdek shumshuk va ayanchli ravishda qaqqayib turardi.

Dunyoda hosiyatsiz narsalar ko’p: hosiyatsiz kunlar, hosiyatsiz tushlar, hatto hosiyatsiz tasodiflar… Sen irim-chirimlarga ishonmaganing uchun bu hosiyatsiz daraxtga boshqa ko’z bilan qararding.

Shamol endi ro’paradan esardi, sen chiqishdan ko’ra tushish noqulay va qiyin bo’lgan zina tarafga yurasan. Zina tepasiga yetganda tevarak-atrofni allanechuk shovur-shuvur tutib borayotganday tuyuladi; sen pastga tusha boshlaysan — quyiroq tushganing sari shovqin kuchayib boradi. So’nggi pog’onaga oyoq qo’yganingda dastlab boshing uzra dengiz to’lqinlari guvillagandek, ilkis bosh ko’tarib, uchib borayotgan qushlar galasiga ko’zing tushganda esa hazin sadolar yangrab ketadi.

Osoyishta qanot qoqib borayotgan qushlar… Ularning tovushidagi ohanglar shunchalik ma’yus va shunchalar ham kuchli ediki, beixtiyor ta’sirlanib tomog’ingga bir nima tiqilganini his qilasan. Zum o’tmay zina panjarasiga behol suyangan ko’yi ulardan ko’z uzmay turib, «hozir yomg’ir yog’adi» degan o’y ko’nglingdan kechadi.

Qushlarning tovushidagi g’amginlik ularning qanot qoqishidagi vazminlikka uyg’un edi. Shu asno boya yo’lda kelayotib sen eslashga uringan bolaligingdagi voqea yarq etib yodingga tushadi: zavol payti qabriston devori yoqalab yolg’iz yugurib ketayotibman, yomg’ir shivalayotganga o’xshaydi, boshdan-oyoq oppoq kiyingan bir kishi ro’parangdan chiqib allanimalarni so’raydi, sen javob berasan, so’ng birdan bu odamning ortidan qarash uchun o’garilasan… Ammo qabriston ko’chasida hech zog’ ko’rinmaydi. O’shanda bir necha kungacha shu voqea haqida o’ylab yurganding.

Sen ko’zingni behol yumasan. Ko’z oldingda zangori zulmatning sirli shakllari yonib-o’chadi va bolalik xotiralari bir to’lqin kabi yuraging sohillariga tinmay urilayotganini his qilasan.  Qulog’ing ostidan qushlar nolasi anchagacha ketmaydi, sen ko’zingni ochasan-da, uylarning son-sanoqsiz derazalarida ketma-ket yonayotgan va zarhal iplarga osilgandek sezilar-sezilmas silkinayotgan chiroqlar shu’lasiga termulasanu yolg’iz ekaningni armon bilan his qilasan. Egasiz boqqa begona qushlar yopirilib kelganidek, g’ash va huvillagan ko’nglingga kutilmagan kechinmalar kira boshlaydi.

Xuddi mana shu qushlar juda ko’p narsalar haqida seni ogoh qilishi mumkindek va hayoting qo’ng’iroqchalarini chalib yuborishga qodirdek daf’atan ularga talpinasan.

Biroq, qarasang qushlar yo’q, ular uzoqda qora dog’lardek qip-qizil shafaqqa singib borardi. Sen mung’ayib ular ortidan termulasan, nazaringda yana boshqa qushlar to’dasi uchib o’tadigandek hech qaerga jilmay ko’zing tolguncha qarab turaverasan. Bexosdan bir narsaga ko’zing tushadi-yu, yuraging hapriqib hammasiga tushunasan.

Bu hozirgina tepasidan sayyoh qushlar uchib o’tgan imoratning to’rtinchi qavatidagi deraza edi, undan asta-sekin quyuqlashayotgan qorong’ilik qo’yniga ipakdek mayin shu’la taralardi. Bamisli notinch dengizda adashib-uloqib yurgan va kunlardan bir kun nur sochayotgan mayoqni ko’rgan dengizchilar ilkis quvonchdan o’zlarini yo’qotib qo’ymay, dastlab jilvagar mayoqning najotbaxsh raftoriga maftun bo’lganidek sen ham bir necha soniya to’rtinchi qavatdagi sarg’ish derazaga hayrat bilan tikilib qolasan. Deraza chindan ham mayoqqa o’xshardi: u imlar yoxud chorlar va bu deraza shaklidagi yorug’lik manbai ohangrabodek domiga tortardi. Sen beixtiyor: «Qushlardan xotira bu» deya xayol qilasan: darvoqe, derazadan yog’ilayotgan qizg’ish shu’la bilan qushlar ovozida muayyan umumiylik bor edi — ikkovining zamirida ham unsiz faryod kuchli, ikkovi ham deyarli bir xil ta’sir etardi.

Esiz, ertaklardagi afsonaviy qushlar yodingga tushmaydi, bo’lmasa bu sarg’ish derazani albatta ularga qiyoslagan va afsonaviy qushlarning tiriklik suvi, mangu go’zallik yashiringan makonlarni izlab topishda odamlarga ko’mak bergani yoki o’sha manzillarga olib boruvchi vositalar — oltin gardishli ko’zgu bilan duldul hadya qilganlari bilan bog’larmiding?

Qorong’ilik hamon quyuqlashardi, sen esa bu sirli derazadan ko’ngil uzolmaysan; qorong’ilik borliqni qo’rqinch pardasiga qalinroq o’ragani sayin deraza ravshanlashib, o’n to’rt kunlik oydek to’lishib bormoqda edi. Bu bir mo»jizaga o’xshardi! Besh qavatli uyning deyarli barcha derazalarida chiroqlar yongandi, lekin ularning bamisoli oydek porlagan to’rtinchi qavatdagi anavi deraza oldida yonarqurtlar yoki tuman qo’ynida xira yiltiragan yulduzlardan farqi yo’q edi.

Oxiri ko’zing toliqadi, ohista xo’rsinasan, yo’lga tushasan, o’n-o’n besh qadam yurgach, o’ng qo’ldagi ensiz yo’lakga o’tib yana derazaga nazar solasan. Bu yerdan deraza ko’zga yaxshi chalinmaydi.
Sen yo’lakning adog’iga borgach, yana bosh ko’tarib qaraysan. Endi derazani bafurja tomosha qilsa bo’lardi, chunki sen uni naq ro’parasidasan. Nazaringda deraza hamon kimnidir chaqirar, kimnidir o’zidan ogoh qilardi: nimadandir umidvorga o’xshardi. Sen daf’atan mana shu iltijoni payqab qolganing uchun zum o’tmay u iltijoning qizg’ish barmoqlari vujudingga yopishib, yuragingni paypaslayotganini sezib seskanib ketasan. Ha, u yuragingni izlamoqda edi! Beixtiyor entikasan.

Bu yerdan hatto chetlariga lolarang to’r hoshiya bostirilgan deraza pardasining zarrin gullari aniq ko’rinardi. Sen, ana — hozir pardaning bir chetini ohista qayirib, birov qarab qoladigandek yoki parda bexos qimirlab ketadigandek yuragingni hovuchlab kutasan. Ammo parda qilt etmaydi va sen oyog’ingni sudrab uyga jo’naysan.

Shu kuni allamahalgacha mijja qoqmay, tunchiroqni yokib o’tirasan, ko’zlaring qum tiqilgandek achishadi; yuraging bezovtalana boshlaydi. Oxiri qaqshab og’riyotgan yelkalaringni silab-siypab, tunchiroqni o’chirmasdan uxlab qolasan.

Oradan ikki kun o’tgach, yana shu yo’l bilan uyga qaytasan. To’g’ri, bu yo’ldan yurishga asli odatlanmaganding. Lekin sarg’ish deraza kun bo’yi xayolingdan ketmagani uchun shu yo’ldan kelganding. Kimsasiz maydoncha. Mana o’sha hosiyatsiz daraxt. Darvoqe, sen tut bo’lsa kerak, deb o’ylagan daraxtga o’zingcha nom qo’yib olganding: «Rog’!»

Shu yerga ko’chib kelgan paytlaringda endigina: «Rog’!» degan doston yozib tugatganding. O’shanda dostonning g’ayritabiiy sarlavhasiga xuddi kelishib olgandek hamma baravariga ochiqdan-ochiq qarshi chiqqan edi. Olimlar ham, shoiru noshirlar ham bu so’zni tushunmagan, uning zamirida qanday ma’no yotganini bilmagan bo’lsalar ham, astoydil, samimiyat bilan tanqid qilgandilar. Sen o’shanda pinagingni buzmaganding, chunki ular nazaringda sen ustalik bilan qo’ygan tuzoqqa ilingan, ya’ni nihoyatda kaltabin ekanliklarini fosh qilgan edilar. Ayrimlar doston qolib ko’proq arxaik so’zlar, mistika va rog’ haqida og’izlariga kelganini valdiragandilar; ba’zilar sarlavha tufayli dostonning yutug’i xiralashib turibdi, degandi. Kim minbarga chiqib gapirsa, gapini nimadan boshlamasin va umuman nimalar haqida to’xtalmasin, bari bir oxir-oqibat muqarrar sarlavhadagi shu so’zga kelib to’xtar yoki barcha fikrlari beixtiyor shunga bog’liq bo’lib qolaverardi.

Hech kim, buning ma’nosi nima, deb so’ramagandi. Holbuki, sen o’zing ham bilmasding. Shuning uchun muhokama nihoyasida so’zga chiqib hammalarini mulzam qilgan va sizlarning fikringiz ham, she’riyatga munosabatlaringiz ham rog’ deb kulgan eding.

U suvlar oqib ketdi. Biroq o’sha dostonning ruhi, kayfiyati keyin nima yozgan bo’lsang, o’shanda aks etaverdi va hatto hayotning tarziga ham ta’sir qildi. O’sha doston o’zligini sarson bo’lib topolmayotgan inson haqidaga o’ylaringdan tashkil topgan edi.

Hozir beo’xshov daraxtga kulimsirab qaraganingda ana shular ko’nglingdan kechdi. «Rog’, rog’, bog’-rog’…» deya shivirlaysan zinadan tusha boshlaganingda.

Sen iloji boricha derazaga qaramaslikka tirishasan. Lekin dilingning bir chetida sarg’ish derazaning xuddi o’sha kungiday porlab turganiga ishonch bor edi. «Balki o’sha kuni chindan ham tasodifan shunday bo’lgandir», — deya xayolingdan kechirasan-u, bari bir qaramaslik uchun o’zingni chalg’ita boshlaysan.

Sen duch kelgan narsalar haqida eslaysan: dastlab Verlen haqida o’ylaysan, keyin Muxabbatga bergan va’dang xayolingdan ko’tarilgani, unga yuborgan so’nggi maktubning nihoyasida: «Menga sening ko’zlaring emas, mana shu ko’zlaring xayoli muhim» degan mujmal, hozir eslaganing hamono tuturiqsiz va bachkana bo’lib tuyula boshlagan jumlalarni eslab, peshonang tirishadi, aloha bari bir yana sarg’ish deraza xayollaring orasiga asta kirib qoladi.

Zinadan tushib, ensiz yo’lakning adog’iga kelib qolganingni payqab, noiloj bosh ko’tarib qaraysan.
Sarg’ish deraza seni kutayotgan edi.

Qaraganing zahoti deraza xuddi sen bilan salomlashmoqchidek parpiraydi va yorishib ketadi — go’yo qorong’ilik qo’ynida gurillab gulxan yona boshlagandek.

Sen beixtiyor qo’l ko’tarib ishora qilmoqchi bo’lasan, ammo orqa tarafdan qadam tovushlari eshitilib, fikringdan qaytasan. Ikki kishi yoningdan shosha-pisha o’tib ketadi. Bu odamlar shunchalik hovliqib borar ediki, oyoqlari chalishib, har qadamda qoqinib-surinardilar.

Daf’atan, «Shular ham menga o’xshab sarg’ish derazani ko’rib fikru zikri bu bilan band bo’lishi mumkinmi?» deb o’ylaysan.

Bu sarg’ish derazaga har kuni qanchadan-qancha odamning ko’zi tushmaydi deysan?! Biroq, ich-ichingda birortasi unga ahamiyat berish tugul, qayrilib ham qaramasligiga ishonching komil edi.
Ehtimol, sen ham shu choqqacha qaramay, sayyoh qushlar osmonni to’ldirib uchib o’tgan o’sha oqshom ko’rib qolgandirsan? Ehtimol, har bir odam uchun shunga o’xshab alohida bir tasodif kerakdir?!

Bora-bora bu sarg’ish deraza fikru-xayolingni o’g’irlab qo’ydi. Sen hatto ba’zi kunlari tezroq qorong’i tushsa-yu, tezroq o’sha deraza oldiga borsam, deya kutadigan bo’lding. Goho ishxonangda derazadan serqatnov ko’chaga qarab o’tirgan paytlarda birdan ko’z oldinga sarg’ish deraza kelar, yuraging orziqib ketardi. Sarg’ish deraza bamisoli mahbubang edi, mahbuba bo’lganda ham yulduzdek charaqlagan, zoriqqan ko’zlarida, horg’in va o’ychan qarashlari, zarif tabassumida intizorlik, iltijo va alohida mehr jilvalangan mahbuba!

Bir kun havo behad sovib, qor hidi kelayotganiga qaramay kechki payt yomg’ir quyib berdi. Sen derazani qiya ochib, shovullab yog’ayotgan yomg’irni picha kuzatib turganingda xayoling qochdi va ko’z-oldingga o’z-o’zidan sarg’ish deraza keldi.

Keyingi paytda seni bir narsa ajablantira boshlagan edi. Sarg’ish derazaning nimasi o’ziga asir qilib oldi, deya boshing qotardi. Boshing qotardi-yu, ammo o’ylaganing sari yengil tortarding, yo’q, to’g’rirog’i qalbing-la bir xushnudlik tuyarding, ruhingda bir kuchlanish sezarding. Shuning barobarida, bari bir nimasiga uchganingni ham bilging kelardi.

O’sha, qiya ochiq derazadan yomg’irni tomosha qilib turganingda daf’atan, shu bugunoq u kimning uyi ekanini aniqlashga qaror qilasan va beixtiyor xonaga sig’may, g’ira-shira yo’lakka chiqib, tashqariga yurasan. To birinchi qavatga tushib, shlyapangni kiyib ko’chaga chiqquningcha bu istak-xohish kuchayaveradi. Sen yosh boladek hayajonlana boshlaysan. Bu avzoyingdan seziladi shekilli, kiyimxonadagi ayol ham, eshik yonida xayrlashgani bosh silkib qo’ygan kishi ham ajablanayotganini yashirmay, ortingdan o’arab qoladi.

Ko’chaga chiqqach, yomg’irga ham qaramay yo’lga tushasan.

Metroning oppoq nur to’shalgan zinalaridan tushib borayotganingda platformada yoqib qo’yilgan son-sanoqsiz chiroqlar shu’lasidan ko’zing qamashadi: stantsiya kunduzgidek charog’on — bu charog’onlik odamlarning qalbiga yetib bormayotgandek tuyuladi senga. «Nega oddiy, sarg’ish deraza mening yuragimni bunchalik zabt etgani holda, metrodagi nur bir paysa ham ta’sir qilmaydi. Bunda qanday sir bor?» deya ajablanasan.

Metrodagi iliq havo elitadi seni, lohas bo’lasan, faqat toza havoga chiqqachgina yengil tortasan.
Yomg’ir shivalardi: sen avtobusga chiqasan, avtobus chamasi o’n minut yurgandan so’ng qorong’i bir bekatda seni qoldirib jo’naydi. Sen ko’chaning narigi yuziga o’tasan — fikru-xayolingda hamon sarg’ish deraza.
Daf’atan, sarg’ish derazani ko’rishdan ko’ra, uyda kim istiqomat qilishini bilish istagi kuchayadi.
Bu sarg’ish derazaga o’rganib qolgan dastlabki paytda ham, keyinchalik ham xayolingga kelmagandi. Ammo ilk bor derazaga ko’zing tushgan kunning ertasidan boshlab unga naqadar qizio’ib qolgan bo’lsang, hozir, oradan ikki hafta o’tgach, u yerda kim yashayotganini bilishga shu qadar qiziqa boshlaysan va bitta-yarimtasidan so’rab bilishga qaror qilasan.

Istagan odamingni yo’lak yonida uchratasan. Avvaliga u nima demoqchi bo’layotganingni anglay olmaydi, ko’zlaringga tikiladi, ammo indamaydi. So’ngra yelka qisadi va bu keksa bog’bonni uyni orqa tomoniga olib o’tishdan boshqa ilojing qolmaydi.

Afsuski, cholga bir nimalarni uzoq tushuntirgach, bosh ko’tarib qaraganingda, daming ichingga tushib ketadi.
Ko’zlaring o’rganib qolgan sarg’ish derazani topolmaysan. U o’z o’rnida bo’lgani bilan nurafshon emas — eski g’orning vahimali og’zidek qorayib turardi.

Chol yelkangga qoqib qo’yadi va uyiga taklif qiladi, sen uzr so’rab, tinka-madori qurigan kimsadek oyog’ingni sudrab uyingga jo’naysan.

Arang to’rtinchi qavatga chiqib, eshikni ochasan va uyga kirasan. Uyning sovuqligi seni ajablantiradi, borib radiatorni ushlab ko’rasan, so’ng chakmoningni yechib, stul suyanchig’iga tashlaysan-da divanga behol cho’zilasan. Yotgan yeringda bosh tomoningdagi tunchiroqni yoqish uchun cho’zilasan va daf’atan barmoqlaring, kafting bir haroratni tuyib hayron bo’lasan. O’rningdan turib tunchiroq lampochkasini ushlab ko’rasan. Lampochka yaqinda o’chirilgandek iliq, hali sovib ulgurmagan bo’ladi.

Ertasiga peshinga dovur hardamxayol yurasan: dam-badam derazadan ko’chaga qaraysan. Ahyon-ahyon hovliga tushib aylanasan — ammo ko’ngling joyiga tushmaydi. O’zingcha sarg’ish deraza haqida  turli taxminlar to’qiysan: go’yo u yerda yashayotgan kimsa uzoq payt kutaverib charchaganu, chiroqni o’chirgan, endi hech qachon qayta yoqmaydi yoki kecha uyida bo’lgani uchun chiroqni yoqib ketishni istamagan: yoxud men bormasimdan xiyol avval chiroqni o’chirib, qo’ni-qo’shnisinikiga chiqib ketgan…

Kutilmaganda bordi-yu, kecha yomg’irda sayr qilgani hovliga tushgan bo’lsa-chi, degan o’y kechadi va sen «Agar shunday bo’lsa demak u meni ko’rgandir. Ehtimol, men unga parvo qilmagandirman»  degan xulosaga kelasan.

Shunga qaramay, sen bugun, albatta, nimadir oydinlashishi kerak, deb ishonasan. Basharti, sarg’ish derazani bugun ham topolmasang, u holda tamom — umidingni uzishing mumkin. Agar seni kutib olsa, demak kechagi iztiroblaring o’rinsiz — biror kor-hol ro’y bergan chiqadi.

Ish vaqti tugab, ko’chaga chiqqaningda hamon yomg’ir yog’ardi. Ezib yog’ardi. Kechagiga o’xshab metroda emas, tramvayda ketasan. Tramvay juda uzoq, aylanma yo’llar bilan katnagani uchun unga  kamdan-kam chiqarding.
Dekabrning boshlari edi. Sen tramvaydan tushib, ko’chani kesib o’tasan-da, orqaga biroz yurasan, so’ng chap qo’ldagi do’kon yoqalab borib, baland uylar tomonga burilasan. Yomg’ir tezlashib, ikki qadam narini ko’rib bo’lmasdi, sen shalabboying chiqib, zina yoniga yetib borasan, zinadan tushar-tushmas, boshingni ko’tarib qaraysan. Sochlaringdan, yuzingdan yomgir suvlari oqardi. Harchand tikilma, sarg’ish derazani topolmaysan. Bu xuddi bevaqt tashlab ketgan hamrohdek ko’ksingni tirnaydi. Sen yig’lagudek bo’lib yana qaraysan — deraza yo’q, yana va yana qaraysan — faqat yomg’ir yog’ayotir, yog’ayotir — yomg’irdan bo’lak narsa ko’rinmayotir: sen xunob bo’lasan va yo’lingda davom etasan, boshmoqlaringdan suv o’tadi, qizib ketgan badaningga chippa yopishgan ko’ylaging g’ashingta tegadi. Sen ensiz yo’lakning adog’iga borgach, yana — bu safar javdirab qaraysan va hafsalang pir bo’ladi. Kiftlaring, kuraklaring, tizzalaring achisha boshlaydi. Shu choq kimdir chaqirgandek bo’ladi-yu, to’xtab qaraysan, ammo hech kim ko’rinmaydi. Zum o’tmay to’niga o’ralib, soyabon ko’tarib olgan bir kishi paydo bo’ladi, sen uni kuzatib turasan va yoningga yetib kelganda birdan to’xtatib, sarg’ish derazani ko’rsatib so’raysan. Ha, ha, ikki kundan beri chiroq yonmaydi. Qandaydir shubhali, deya u kishini qiziqtirmoqchi bo’lasan, biroq soyabonli odam bir qaraydi, ikki qaraydi va lom-lim demay, jo’nab ketadi.

Tarvuzing qo’ltig’ingdan tushib yana qaraysan, qaraysan-u, yuraging birdan uvishib, to’xtab qolgandek bo’ladi.

Yomg’ir to’zoni oralab sarg’ish deraza elas-elas miltirardi.

Birdan ko’ngling buzilib, o’sha tomonga yurasan, deraza tagiga yaqinlashganing sari nazaringda u tobora ravshanlashib boradi. Ana u! Sarg’ish shu’lalarga burkangan, horg’in va intizor. Tomog’ingga bir nima tiqilib achishadi va yuraging gursillab ura boshlaydi. Sochlaring ivib, bo’yningga, quloqlaringga yopishib qolgan.

Sarg’ish derazani injular bilan bezayotgan yomg’ir tinmaydi. Tevarak-atrofda tovushlar kuchayadi, bu tovushlar dunyoni tutadi. Sen endi shukronalar aytasan — ko’nglingda muhabbat uyg’onadi, zotan, bu muhabbat bahor yomg’irlarida ivib egilgan maysalarga o’xshaydi.

Sen derazaning shundoq ro’parasiga borib olasan-da, xuddi Sulla legioni qarshisida yakka o’zi qilich yalang’ochlab turgan Antoniy singari o’zingni ham ojiz, ham har narsaga qodir seza boshlaysan…
Bu bir jodu edi. Chunki sen sarg’ish derazasiz g’arib va benavo ekaningga ishongan va yo’qotib qo’yishdan qo’rqa boshlagandan e’tiboran, uni avaylashga, uning holidan xabar olib turishga, ertami-kechmi unga yetishishga ahd qilasan va bu ahd sizot suvlari kabi yuragingning teran qatlamlariga oqib kiradi.
Endi faqat sen unga emas, balki sarg’ish deraza ham senga talpinayotgandek va u ham senga o’xshab najot kutayotgandek tuyuladi.

Sen o’zingni xuddi uzoq yo’lning mashaqqatli dovonlaridan o’tib olgandek his etasan. Go’yo sarg’ish deraza bilan oralaringda bir-birini anglash va o’zaro hamdardlik boshlangan edi.

Oqibat sen qaysi yo’l bilan bo’lmasin men yordam berishga tayyorman deb unga tasalli berib qo’yish yo’llarini axtara boshlaysan. Ammo qanday qilib? Buning uchun o’sha uyda kim yashayotganini
aniqlash zarur edi. Shu tariqa avval qiziqib, so’ng hafsalang pir bo’lgach, unutib yuborgan muammo yana bezovta qiladi.
O’sha kuniyoq ertalab ishga ketayotganda farrosh xotindan ba’zi narsalarni so’raysan. Azbaroyi biron foydasi tegarmikan, degan ilinjda ezma xotinning hasratlarini tinglaysan, unga dalda berasan va oxiri sen  qolib u o’ziga kerakli narsalarni so’rab, boshingni qotirishga tushadi. Qo’l siltab, ishga jo’naysan.
Kechqurun ham barcha urinishlaring zoe ketadi. Hech kim aniq javob bermaydi. Hamma ajablanadi va bir nimalar deb ming’irlaydi. Hatto ba’zilari esa senga boshdan-oyoq razm solib, indamaydi yoki bosh chayqab qo’yadi.

Nihoyat, kunlarning birida sen uyda o’tirolmay yuraging ziq bo’lib ko’chaga chiqasan-da, o’sha to’rtinchi qavatdagi sarg’ish derazali uyni yo’qlashga qaror qilasan. Eshik yonida nafas rostlab,
qo’ng’iroq tugmasini bosasan. Negadir hayajonlanasan. Ichkaridan yumshoq qadam tovushlari eshitilgandek bo’ladi. Ammo ikki-uch daqiqa o’tadi hamki, hech kim javob bermaydi. Sen yana qo’ng’iroq chalasan, biroq hech kim chiqmaydi. Shunda qo’ng’iroq tugmasini uzoq to uyda hech kim yo’qligiga ishonch hosil qilguncha bosib turasan, so’ng pastga tushib, binoni aylanib o’tasan-da, derazaga qaraysan: sarg’ish deraza allanechuk fayzkor charaqlardi.
«Ichkarida birov boru, eshikni ochmayapti», — deb o’ylaysan. Ammo o’sha zahoti: «Balki hech kim yo’qdir» — degan xayolga borasan. «Unda dam yonib, dam o’chishining siri nimada?» Sen ming xayolda uyingga qaytib  borganingda nima qilishni bilmasding.

Kunlar o’tdi.

To’rtinchi qavatdagi sarg’ish derazali uyda kim yashashini bilish istagi shunchalik kuchaydiki, azbaroyi aniqlamaguncha yeganing ichingga tushmas bir ahvolga yetding.
Ammo sen bir narsani unutib qo’yayotgan eding: sen uchun sarg’ish derazaning mavjudligi muhimmi yoki shu uyda kim yashashimi? Holbuki, ayni choqda mana shu narsani oydinlashtirib olish zarur edi. Chunki bular aslida tamoman boshqa-boshqa narsalar edi. Dastlab sarg’ish deraza sabab vazifasini o’tagan bo’lsa, u endi go’yo oqibat edi — sababini izlash orqaga qaytish deganidir.

Kunlarning birida mana shunday hal qilib, mushkul kechinmalar bilan ishdan qaytayotgan paytingda dekabr oxirlab qolgan, havoda mayda qor uchqunlayotgan edi. Sen ko’ksingni to’ldirib nafas olgancha qor uchqunlarining tobora yiriklashayotgani hamda tezlashayotganini sezib ajablanarding.

Baland imorat ostidan o’tib, huvillagan maydonchaga yetganingda qor yana ham tezlashadi. To’xtab, atrofga razm solasan. Go’yo shu qor tufayli hayotingda bir o’zgarishlar ro’y beradigandek edi, zero, bu baland-baland imoratlar ham endi beso’naqay va ko’rimsiz tuyulmasdi.

Qor yog’ardi.

Sen Rog’ yoniga kelganingda uni tanimay qolasan: daraxt oppoq, harir libosga burkangan…
Zinadan tushayotganingda esa shamol kuchayadi va ko’p o’tmay chinakam qor bo’roni boshlanadi. Shamol qor uchqunlarini changallab olgancha chir aylanib yelar, dam uylarning devoriga, derazalariga keltirib urar va dam etaklarini hilpiratgancha osmonu-falakka ko’tarilardi.
Sen zinadan tushgach, ko’zlaringni kafting bilan panalab derazani izlaysan. Son-sanoqsiz qor. uchqunlari oralab, sarg’ish deraza seni chaqirmoqda edi. Nazaringda u horg’in emas, sokin edi. Sen ensiz yo’lakning adog’iga borib, qo’l silkiysan va bir iztirob vujudingni sekin qamrab ola boshlaydi-yu, xuddi uzoq ayriliqdan so’ng farzandini ko’rgan onadek ko’ngling buziladi…