Таниқли адиб Орзиқул Эргашни яқинлашиб келаётган 70 ёши билан қутлаймиз, узоқ умр ва янги асарлар тилаймиз!

Миямга ўрнашиб қолган нарса шуки, битта юлдузни, масалан, Маъмура опам танласалар, кейин Маҳмуд акага хат ёзсалар: фалончи юлдуз бизнинг бахт юлдузимиз, фалон пайтда унга тикилиб гапингизни айтинг. Мен бу ёқда туриб қулоқ соламан, десалар… Агар чинакамига ихлос билан қулоқ солса, эшитса бўлади. Мана мен эшитаман ҳам, гаплашаман ҳам. Лекин, опаларимга айтай дейман-у кулишадими, деб қўрқаман. Қўрқишимнинг бошқа бир сабабиям бор-да…

Орзиқул ЭРГАШ
ОЛИС ЮЛДУЗЛАР

Орзиқул Эргаш 1953 йилнинг 14 январида Самарқанд вилояти, Оқдарё туманидаги Дархон қишлоғида туғилди. Самарқанд Давлат университетининг ўзбек филологияси факультети сиртқи бўлимида таҳсил олди.
Унинг “Тўй”, “Дунёнинг бир чеккаси”, “Болалигим кўчаларида”, “Шоҳсанам”, “Дархон қиссалари”, “Қалб гавҳари”, “Юлдузсиз осмон” каби қиссалар ва ҳикоялар китоблари нашр этилган. “Энг улуғ, энг азиз” (2017),  “Ватан учун яшайлик” (2021) республика танловлари ғолиби.
“Дўстлик” ордени билан тақдирланган.

Уйқуни бунча яхши кўришмаса булар. Бошлари болишга тегдими, қотишади-қолишади. Муннай гап-гап қилиб ётишмайдиям. Майли гаплашишмасин, лекин осмонга термулиб, маза қилиб хаёл суришса бўлади-ку!.. Ҳа, бир ҳисобда шунисиям маъқул, халал беришмайди. Бир ўзгинам жимгина тикилиб — гаплашиб ётаман юлдузчалар билан…
Шу, анчадан бери битта нарса миямдан кетмайди. Буларга айтай дейман-у, кулишадими, деб ўзимни тияман. Рост-да, ўзи кулгулироқ бир оз… Ўзимча дейман: юлдузлар баландда, жудаям баландда, ҳамма ердан кўриниб туришади. Шунақа бўлгач, ҳозир анови уруш бўлаётган жойлардагилар ҳам кўриб тургандир. Уларгаям бизга ўхшаб кечалари дам беришар. Шунда улар ҳам окопдами, чайладами, ёки шундай кенг дала ўртасидами (ишқилиб-да), чалқанча тушиб олиб, юлдузларга тикилиб ётишар… Ажойиб-да! У ёқда улар, бу ёқда бизлар — бир пайтнинг ўзида битта нарсани кўриб туришимиз мумкин…
Миямга ўрнашиб қолган нарса шуки, битта юлдузни, масалан, Маъмура опам танласалар, кейин Маҳмуд акага хат ёзсалар: фалончи юлдуз бизнинг бахт юлдузимиз, фалон пайтда унга тикилиб гапингизни айтинг. Мен бу ёқда туриб қулоқ соламан, десалар… Агар чинакамига ихлос билан қулоқ солса, эшитса бўлади. Мана мен эшитаман ҳам, гаплашаман ҳам. Лекин, опаларимга айтай дейман-у кулишадими, деб қўрқаман. Қўрқишимнинг бошқа бир сабабиям бор-да…
Айтмоқчи, танлаган юлдузим ҳақида ҳали Жўра акага ёзиб юборолганим йўқ. Чунки, хат узилиб қолган. Мана ўн бир ойни юз кўряпти. Ўн бир ой-а!.. Ишқилиб, тинчлик бўлсин-да. Хат келди дегунча, албатта ёзиб юбораман. Жўра акамга маъқул бўлади. Чунки, жудаям ёруғ, чиройли юлдуз. Ҳозирча у ос-монда йўқ. Ҳали тонгга яқин кўринади. Ҳув, тоғнинг тепасида чарақлаб туради…
Уни танлашим қизиқ бўлган. Тунов куни бригад бобомиз, «азаматлар, полвонлар», деб бизни уйғотиб, далага бошлаб кетди. Бориб буғдой ўроққа тушдик. Ҳеч уйқум очилмайди, мункиб-мункиб кетаман. Қоронғуда туртиниб-суртиниб, чалғи ураман. Яхшиям буғдойга қўшиб, қўл-пўлимни кесиб олмаганим.
Биздан олдинроқда, буғдой оралаб Жаббор амаки овоз бериб турибди. Қўрқишмасин, дейди-да.
— Ҳа, азаматларим, келаверинглар. Мана мен бу ёқдаман. Биринчи марра мана шу ер. Кейин дам оламиз. Ҳа, гаплашиб, гангир-гунгир қилиб ўринглар, уйқу қочади. Балли, балли азаматларим. Мен аскарларим, яшанглар!..
Ҳарчанд уринмайин, уйқунинг карахтлиги кетмасди. Қўлим ишдаю, миямда алланарсалар айланишади, тик оёқда турганча туш кўриб кетаётгандайман. Бир маҳал орқамдан биров чақирди:
— Моҳира!
Аланглаб орқа-олдимга қараб олдим. Ҳеч ким йўқ. Биргад бобо олдинлаб кетган қизлар билан гаплашиб турибди. Тавба!.. Уйқум ўчиб, сергак тортдим. Қўрқа-писа қад ростлаб, яна орқамга қарадим. Кўзим ҳеч бир қорани илғамади. Менга шундай туюлдиёв, деб кўксимга «туф-туф»лаб қўйдим. Ва шу пайт олисда, тоғнинг тепасида чарақлаб турган ёп-ёруғ юлдузга кўзим тушди. Осмонда бошқа унақа юлдуз йўқ эди. Бунча чиройли бўлмаса! Чақнайди-я!.. Йўқ, у жовдираб турарди. Менинг аҳволимга ачиниб, эзилиб, лекин иложсиз-ликдан не қиларини билмай, жовдираб-мўлтираб турарди. Секин тиззамга чўкдим, қўл-оёғимдан мажол кетганди. Чунки, мен Жўра акамни кўриб турардим…
— Моҳира, озгина чида, ҳаммаси ўтиб кетади. Ҳали борсам, қўлингни совуқ сувга урдирмайман. Кўрасан, шундай кунларга етамиз ҳали! — дерди у шивирлаган овозда.
— Моҳира қизим, санмисан, — шундоқ тепамда Жаббор амаки турарди. — Нима қилди? Қўлингни кесиб олмадингми ишқилиб?..
— Йўқ, биргад бобо, кесганим йўқ, яхшиман…
— Ҳа, барака топ, қизим, ғайрат қил. Опаларингга етиб ол…
— Хўп, амаки, ҳозир етиб оламан!
— Балли, балли, қизим…
Ғайрат билан, завқ-шавқ билан ўримга тушиб кетдим. Уйқум буткул ўчган, танам қушдай енгил, дилим шунчалик равшан тортиб борардики…
Мана ўша кундан бери қанча кеч ётсам ҳамки, биргад бобо овоз бериши билан сапчиб тураман. Туришим билан кўзим даставвал ўша чақноқ юлдузга тушади. Салом бераман.
— Ассалом, Жўра ака, — дейман.
Сўнгра шапир-шупур юзимни чайиб оламан-да, уйқу ширинлик қилиб ғингшиб ётганларни чимчилаб, қитиқлаб уйғотишга киришиб кетаман. Ортимда эса Жўра акам завқланиб, кулимсираб тураверади.
Бориб ўроққа тушамиз. Қоронғуликка кўз кўниккунча тимирскиланиб, ишимиз юришмайроқ туради. Бу пайтда Жўра ака хомушланиб, жовдираб, мени юпатишга уринади.
— Моҳигинам, сени қандай кунларга қолдириб келдим. Мени кечир. Ҳали кўрмагандай бўлиб кетасан. Озгина сабр қилсанг, бўлди…
— Жўра ака, сиз ҳечам парво қилманг, — дейман ич-ичимдан хитоб қилиб, — мен қийналганим йўқ. Қайтага бу ер менга ёқяпти. Далада, шийпонда ётиш маза экан. Энг яхши томони — қулоғим ойбийимнинг ғиш-ғишаларидан анча тинчиб қолди. Сиз доим хафа бўлиб, куйиниб юрардингиз-ку, сени ўгай онангнинг қўлидан қутқаришим керак, деб… Бу ерда ҳаммадан кичиги менман, эркатойман…
Қўлим ишдаю, хаёлимда Жўра акам билан мазза қилиб гаплашиб кетавераман.

… Хуллас, гапларим кўп-ку, лекин ҳаммаси ичимда қоп кетяпти-да. Опаларимга айтай десам, айтиб бўлмайдиган гаплар бари. Нотўғри тушунишлари мумкин… Эҳ, яна бир пас гаплашиб ётишса бўларди, ҳали вақт эрта эди.
— Ҳанифа опа. Ҳанифа опа!..
— Ҳм…
— Ухлаяпсизми?
— Ҳа, ухлаяпман, ухлаб қолганман.
— Э, ўлинг-е, — деб кулиб юбордим. — Дишакчага ўхшаб пиш-пиш ухлайсиз.
— Нима қилай?..
— Билмасам. Мени уйқум келмаяпти. Тўғрисини айтсам, қўрқаяпман. Бир ўзим қоп кетгандан кейин одам қўрқади-да. Ҳаммаларинг тош қотиб қопсизлар…
— Кўзингди чиппа юмиб ётаверсанг, сенам ухлайсан.
— Бўлмаяпти, уйқум қочиб кетди.
— Хўп, мен нима қилай, — деди Ҳанифа опа кўзини уқалаб, ўрнига туриб ўтираркан.
— Мен ҳаммаларингдан кичкинаман, шундайми? — дедим эркаланиб. — Шунинг учун, мени аллалаб, э, йўқ, алдаб, у ёқ бу ёқдан гапириб ухлатишларингиз керак. Кейин ўзингиз ухлайсиз…
— Ёқмай қолсин. Хай майли, нимани гапирай?..
— Ўзингиз биласиз… Ҳа, менга қаранг, — дедим бирдан жонланиб. — Маъмура опанинг яхши кўрганлари, биласизми, ким экан?
— Нима? — опамнинг кўзлари ярқ этиб очилиб кетди.
— Ҳалиги бор-у, Мақсад момо, ўша кишининг ўғиллари Маҳмуд ака экан.
— Вой, секин, секин, — деди Ҳанифа опа ҳовлиқиб.
— Э, аллақачон ҳаммаси ухлаб қолди, — дедим бепарво.
— Айтиб бўладими, — дуррачасини тўғирлаган бўлиб, қатор тизилиб ётган қизларга кўз ташлаб олди-да, секин шипшиди:
— Хўп, айт-чи, қаёқдан билақолдинг?
— Биламан-да. Мен сизникини ҳам биламан.
— Вой, ўлақолгин, бийронча, меникиям бор эканми?
Ҳанифа опам энди биров эшитиб қолишини ҳам ўйламай, бемалол жойлашиб ўтириб олди.
— Биламан эмиш. Хўп, билсанг бир бошидан айт-чи.
— Ҳо, урасиз-да…
— Тентак қиз, сени урарканманми!..
— Ҳанифа опа, ўша Маҳмуд акани мен яхши эслолмайман, жуда чиройли эди, дейишади-я? Урушга кетаётганида ўн етти ёшда экан-а бор-йўғи.
— Ҳа, ниҳолдеккина эди, — деди Ҳанифа опа ўйчан тортиб. — Эндигина мўйлови сабза уриб келаётганди.
Ўрнимдан чаққон турдим-да, опамнинг қаршисига келиб, жимитдайгина бўлиб ўтириб олдим.
— Ҳозир энди басавлат йигит бўп кетгандир-а?
— Вой, қиз қозией, — деди опам завқланиб кетиб, — ҳа-да, кап-катта йигит бўп қолгандир. Неча йил ўтиб кетди. Ишқилиб эсон-омон қайтиб келсин-да. Бир гап бўлса, Маъмура адо бўлади-я…
Худди совқотгандай этим бир жунжикиб олди.
— Э, қўйсангиз-чи, яхши ният қилинг, опа.
— Ҳа, ҳа, тўғри айтасан…
— Ҳанифа опа, — дедим гапимиз қовушаётганидан тетикланиб, — ўша Маҳмуд аканинг ёлғиз онасидан бошқа ҳеч кими йўқ экан-а, ростми шу гап?
— Ҳа, рост… Шўрлик момога ёлғиз тирноқ. Момонинг эри қулоқ қилинган. Момо ўғли билан ҳов анови тоғнинг этагидан келиб қолишган. Айтмоқчи, битта қизи ҳам бўлган. Кейин безгакдан ўлган. Бир куни, қиш пайти бўлган. Даладан, қор тагидан ғўзапоя юлиб келган бир боғ. Келгану, безгак тутиб, сандалда иситмалаб ётиб ўлиб қолган. Мақсад момо қизи олиб келган ўша бир боғ ғўзапояни ҳалигача айвони шифтида асрар эмиш. Ўша ғўзапояга қараб-чи, хумор бости бўлармиш.
— Вой, шўрликкина момоей!.. — бу гапни биринчи эшитишим эди, Мақсад момога ичим ачигандан ачиб кетди. — Биласизми, Ҳанифа опа, мен нимани ўйлайман. Мақсад момо ҳовлисида ёлғиз ўзи-я, Маъмура опа бориб айтса, мана шунақа, шунақа, мен сиз билан бирга яшайман, деса…
— Э, қизалоқ, — деди Ҳанифа опа хўрсиниб, — сенга қолса, ҳаммаси осон. Маъмуранинг ақли етмайдими шунга! Раҳми келмайди, дейсанми! Шўр-лик момони кўрганда учиб-қўнишларини кўрсанг эди. Хаёл қилсаки, югуриб бориб қучиб, ўпиб олса. югуриб-елиб хизматини қилса!.. Лекин бу мардум қўярмиди! Достон қилиб юборади-ку!..
— Э, мен бўлганимда сира ўйлаб ўтирмасдим. Гапиришса гапираверишсин. Момони ёлғиз қолдирмасдим… Ҳанифа опа, Мақсад момонинг ўзлари биладиларми?..
— Билмаса керак, — деди Ҳанифа опа иккиланиброқ, — билганида…
— Ҳа, билганида ҳар тугул кўча-кўйда кўзи тушиб турса ўғлини кўргандай бўларди-да, — дедим донолик қилиб.
— Ўзинг муштдаккина бўлсангам кўп балоларга ақлинг етади-я, — деди опам меҳр билан тикилиб.
— Ҳанифа опа…
— Ҳм…
Сўрашнинг фурсати етгандию, журъатим етмайроқ турарди. Шунинг учун сирлигина қилиб, жим туравердим.
— Ҳа, бийронча, яна бир нарса сўрамоқчимисан?..
— Ўзингиз айтасизми, ё ўзим айтайинми деб турибман-да.
— Нимани айтишим керак, қизгина?
— Ўзингизни гўлликка солманг, — дедим салмоқлаб, — яхши билиб турибсиз. Мен ўзим ҳаммасини биламану, шу, ўзингизди оғзингиздан эшитгим келяпти-да.
— Сен жинни бўп қопсан…
— Айтмайсиз-а, Ҳанифа опа, — деб атай овозимни баландлатдим.
— Вой, секин, секин… Уйғотиб юборасан-ку ҳаммани!
— Айтасиз-а?
— Қизиқсан-а, Моҳи, бу ҳар кимга айтадиган гапми!
— Вой, опа-а, мен ҳар ким бўпманми?
Аразлаган бўлиб, тўп этиб ўзимни тўшакка отдим-да, бошимни буркаб олдим. Опам аразимга ишонди, секин ёнимга ёнбошлаб, бир пас жим ётди-да, кейин юпатган бўлиб аста гап бошлади.
— Моҳира, мен унақа демоқчи эмасдиму, тушунгин-да. Бунақа гапни кўнгилда асраган яхши-да… Айтиб бўладими, қизлардан бирортаси уйғоқ бўлса ёки Сафар эшитиб қолса, эртага укамнинг юзига қандай қарайман. Отамга айтиб берса-чи…
— Э, ваҳима қилманг-е, опа, — деб юбордим аразимни бир пасда унутиб, бошимни кўрпадан чиқариб оларканман. — Буни ҳеч ёмон ери йўқ-ку. Бари-бир эрта-индин, Худо хоҳласа, уруш тугайди. Йигитлар қайтиб келади. Кейин тўй қиламиз. Ҳамма билиб олади-ку барибир.
— Унда бошқа гап, сингилчам, — деди Ҳанифа опам шийпонча шифтига кўз тикканча.
Иккимиз ҳам хаёлга берилиб, бир пас жим ётдик. Енгил шабада юзларимизни сийпаб ўтди. Чангалзор ортидан дарёнинг шовуллагани элас-элас эшитила бошлади. Қишлоқ тарафдан итларнинг яккам-дуккам акиллагани келарди.
Ҳанифа опам оҳиста хиргойи бошлади:

Бошимдаги рўмолим, чаман ичра,
Гул шохига илинди, чаман ичра.
Кимда экан хаёлинг, чаман ичра, боғ ичра,
Ёлғизлигим билинди, чаман ичра…

Опам бир пас жим қолди-да, хўрсинди. Менинг томоғимга алланима қадалиб димоғим куюшгандай бўлди. Кўзларимга дув ёш қуюлиб келди. Дарҳол тескари ўгрилиб олиб, кўзёшларимни артдим. Қулт этиб ютиндим.
— Моҳи, сенга нима бўлди, йиғлаяпсанми?.. — деди опам кифтимдан секин тутиб ўзига қаратаркан.
— Йў-ўқ, — дедиму, тўлиқсиниб турганимни сездириб қўйдим. Кейин очиғига кўчдим. — Опа, сиз ашула айтсангиз, мана шу еримга бир нарса қадалиб, нафасим қайтиб кетаверади. Йиғлагим келади.
Опам бирдан тетикланди.
— Вой, йиғлагинг келса, айтмайман.
— Йўқ, айтаверинг, яхши кўрганимдан шундай бўлади-да, опа, — дедим тиззалаб ўтириб олиб. — Кейин нимагадир раҳматли аям эсимга тушиб кета-веради. Ҳанифа опа, қаранг, худди кечагина бўлиб ўтгандай ҳаммаси. Лекин, сал кам етти йил ўтиб кетибди орадан.
— Ўлдинг — ўчдинг дегани шу-да, Моҳи, — деди у секин уф тортиб. Кейин оҳиста ўрнига туриб ўтирди.
— Ўша куни аям раҳматли икки тандир нон ёпдилар. Тўртовимизни ҳам чўмилтирдилар. Мени сочимни ўриб, жийда пўпагимни тақиб қўйдилар. Сочимни ўраётиб, ўзларидан ўзлари, қизим, бу сафар бошингни ювсанг, сочингни ким ўриб қўяркин-а, дедилар. Нимага унақа деяпсиз, ая, дедим ҳайрон бўлиб, ўзим айтаяпман-да, дедилар. Кейин насиҳат қилдилар. Қизим, энди катта бўп қолдинг. Ўнга кирдинг, сонга кирдинг, дейишади. Укаларингга бош бўл. Урма, уришма. Меҳрибон бўлгин, дедилар. Эртаси кун эрталаб уйғонсам, чақалоқ қилибдилар. Кейин гаплашиб ўтириб… Ҳеч ўладиганга ўхшамасдилар. Чақалоқни эмиздилар. Кейин ҳаммамизни чақириб, кўрсатдилар. Мана Башоратой, кенжатойларингиз, уни хафа қилмасдан, катта қиласизлар, дедилар. Кейин, майли энди бориб ўйнанглар дедилар. Укаларим ўйнагани чиқиб ке-тишди. Мени сира чиққим келмасди. Холам ёнларида бош солиб ўтирардилар. У кишига айтдиларки, Муяссархон, бориб, Эшон акангизни чақириб қўясизми, дедилар. Дадам ёнларига келиб ўтиришлари билан, аям менга қарадилар-да, Моҳира қизим, ҳовлини супурдингми, дедилар. Супурдим, дедим. Ўчоқнинг кулини олдингми, дедилар. Ҳозир оламан, дедим. Борақол бўлмаса, қизим, шу ишларингни қил, ҳозир меҳмонлар келади, кўп меҳмон, айб қилиб ўтиришмасин тағин, дедилар. Хўп, дедиму барибир ўтиравердим. Худди ташқарига чиқишим билан бир нарса бўладигандай туюларди. Охири дадам бошлари билан ишора қилганларидан кейин, ўрнимдан турдим. Ташқарига чиқдиму, ба-рибир эшик олдидан нари кетолмадим. Аямнинг гаплари аниқ-тиниқ эшитилиб турарди.
— Болаларни сизга, сизни Худога топширдим, дадаси, рози бўлинг, — дедилар аям.
Дод деб бақиргим келадию, овозим чиқмайди. Ҳаял ўтмай дадам бечора бақириб юбордилар.
— Кўзингни оч, Мушарраф!..
Бир пасда қий-чув бўлиб кетди.
Ичкарига отилиб кирдим. Қарасам, ҳамма ўзини йўқотган, довдираган. Фақат дадам бошларини эгиб, жимгина ўтирибдилар. Аям бўлса, у кишининг қўлларини ушлаганча, ухлаб ётибдилар.
… Ҳикоямни давом эттиролмай, ўрнимдан туриб кетдим. Милтираб турган фонус тагидаги челакдан бир пиёла сув ичиб, нафасимни ростлаб олдим-да, ўрнимга келиб ўтирдим. Бу орада Ҳанифа опам ҳам кўзёшларини артиб, ўзига келиб олди. Ҳа, шўрликкина-я, деб қўйди астагина.
— Биласизми, мен барибир ношуд эканман-да, — дедим алам билан. — Аямнинг васиятларини бажара олмадим. Кўрдингиз-ку, олдинма-кетин учта укамни топширдик.
— Унақа дема, сингилчам, — деди Ҳанифа опа синиқ овозда. — Бу сенинг қўлингдаги нарса эмас, тақдир. Умрлари қисқа экан. Энди Умаржон катта бўлсин, ишқилиб.
— Айтганингиз келсин, кеча-кундуз Худойимга ёлвораман, мен ўлиб кетсам ўлиб кетай, Умаржонга умр бергин, дейман.
— Вой, Моҳи, ниятни бутун тиласанг-чи. У нима деганинг, санам омон бўл, уканг ҳам катта бўлсин. Ўлиб кетганинг билан ер тўярмиди?!
— Тўғри айтасиз, опа, қўрққанимдан шунақа дейман-да. Бир куни шу Умаржонингиз юрагимни ёрди-да. Икковимиз ишком тагидаги чорпояда ётиб-миз. Ўшанда қишлоққа бўри оралаб, қўйларни ёриб кетганди. Эсингиздами, ўтган йили шу пайтлар эди-да. Ваҳимада ётиб-турардик. Шу десангиз, ярим кечада турибману, уйқусираб, билмайман нима хаёлда, Умаржонни яхшилаб тўшакка ўрабман. Кейин ўрнимдан туриб, уни роса қидирибман. Молхонаю қўйхона, бостирмалар тагини титкилаб чиқибман. Охири йиғлаб, дадамлар ётган уйга кирибман. Туринглар, Умаржонни бўри обкетибди, ҳеч ерда йўқ, дебман. Дадам бечора милтиқ кўтариб, ойбийим фонус кўтариб, қидиришга тушишди. Бута борми, чангалми, тагларини қараб, ариқ-зовурларгача тушиб, роса излашди. Мен изиллаб йиғлаганча орқаларидан юравердим. Охири чарчаб, энди эртага ёруғда қидирамиз, бўлганча бўлди, деб орқага қайтишди. Мен бўлсам, яна излайлик, деб йиғлайман.
Ойбийим келиб, ҳалиги биз ётадиган чорпояга ўтирди-да, бирдан бақириб юборди. Мана-ку, деб. Келиб қарасам, Умаржон маза қилиб, ҳеч нарсадан бехабар ухлаб ётибди. Ойбийим боплаб шапалоқ туширдики, кўзларимнинг олови чиқиб кетди.
— Вой, бераҳм-ей, — деди Ҳанифа опа бошини сараклатиб.
Мен кулдим.
— Биласизми, ойбийимни жуда қаттол деб ўйлашади. Лекин унақа эмаслар. Кўп уришади, қарғайди, тўғри, лекин ҳечам урмайди. Ургани фақат ўша бўлган. Унгаям ўзим айбдор эдим-да… Биласизми, нимага урмайдилар, қўрқадилар. Сизларни уриб бўлмайди, оқсуяксизлар, дейдилар. Ўша бир шапалоқ урганидаям, қўллари бир неча кун елкаси аралаш қақшаб, юрган экан… Кўп гапириб юбордим-а?.. Ҳанифа опа уйқунгиз кеп кетгандир-а?..
— Йўғ-е, қайтага уйқум қочиб кетди.
— Биласизми, аям раҳматли ҳалиги қўшиқни яхши кўрардилар. Ҳеч ким йўқлигида, бичиш-тикиш қилиб ўтириб, хиргойи қилардилар доим…

Ҳанифа опа иккимиз тўшакка узала тушиб, хаёл суриб ётибмиз. Лекин, менинг сираям уйқум келмасди.
— Битта нарса айтсам, кулмайсизми, Ҳанифа опа, — дея гап қотдим ўзимни тиёлмай.
— Кулмайман, айтавер, — деди опам бечора раъйимни қайтармай.
— Ҳар битта одамнинг ўз юлдузи бўлади, дейишади-я?
— Шунақа дейишади. Одам ўлса юлдузи ҳам сўнармиш ёки тескарисими, юлдузи сўнса одам ўлармишми, ишқилиб…
— Э, ўлимни гапирманг-е, опа, ҳа, эшитинг-да, мен айтаманки, ҳар битта одамда биттадан эмас, ҳар иккита одамда битта юлдуз бўлади.
— У нима деганинг?..
— Икки киши, масалан, Маъмура опам билан Маҳмуд аканинг битта юлдузи бор. Бахт юлдузи.
— Вой зумраша-е, — Ҳанифа опа тирсагига таяниб менга қаради. — Гапларинг одамнинг бошини айлантириб қўяди-я! Хўш, менинг тушунишимча ҳар битта жуфтнинг битта бахт юлдузи бўлади. Шундайми?
— Ҳа-да.
— Ўзи айтишади-ку, ҳар бир киши жуфти билан яратилади, деб. Бундан чиқади, уларнинг юлдузи ҳам азалдан белгиланган бўлади, шундайми?..
— Худди шундай, — дедим Ҳанифа опамни қизиқтириб қўйганимдан завқланиб кетиб.
— Унда қандай аниқлаш мумкин, масалан, мени, йўғ-е, Маъмура опангди юлдузини?..
— Бунинг йўли битта, — дедим-да, ўрнимдан туриб, шийпон устуни ёнига бориб ўтириб, юлдуззор осмонга тикилдим. — Улар икковлашиб излашлари керак. Икковининг кўзига баравар иссиқ кўринган юлдуз ўшаларники бўлади.
— Биз биргалашиб топиб берсак бўлмайдими?
— Бўлмайди. Биз аралашолмаймиз. Опам хат ёзсинлар. Маслаҳат сўрасинлар Маҳмуд акадан.
— Айланай сенгинадан, — деди Ҳанифа опамнинг қулфи диллари очилгандан очилиб. — Миянгда гап қайнаб ётади-я!.. Айтмоқчи, сен ўзинг танлаганмисан юлдузингни?
— Аллақачон.
— Ростданми, қани қайси юлдузни танлагансан, кўрсат-чи!..
— Э, ҳозир иложи йўқ. Ҳов тонгга яқин чиқади у.
— Зуҳро юлдузими?
— Худди ўша! — дедим мақтаниб.
— Ўша Зуҳро юлдузи илгари сену менга ўхшаган қиз бола бўлган экан-а.
— Йўғе, ростданми?!
— Ҳа-да, билмасмидинг?
— Йў-ўқ…
— Ана, сен билмайдиган нарсалар ҳам бор… Бўлмаса эшитгин. У камбағал бир деҳқоннинг қизи бўлган. Зуҳронинг гўзаллигини эшитган подшо ғойибона ошиқ бўп қопти-да, унга совчи қўйдирибди. Ота-онаси ноилождан рози бўлишибдию, қиз рози бўлмабди. Севган йигитим бор, ўшангга тегаман, дебди. Подшо ғазабланиб, унинг севган йигитини топдирибди-да, дорга осибди. Дорнинг оғочи узун, жуда-жуда баланд экан. Зуҳро кечаси келибди-да, йигити осилган дор оғочига тирмашиб чиқаверибди, чиқаверибди, дорнинг бошига етибди. Ундан у ёғи осмонга бир қадам йўл экан. Тонгда подшонинг одамлари келиб, унга бақириб-чақиришибди, пастга туш, дейишибди. Қиз кўнмабди. Барибир у ёқда ўтириб жон сақлолмайсан, тушасан бир кун, дейишибди.
— Тўғри, тушаман, қачонки ерда зўравон подшолар йўқолиб кетса, кейин тушаман, — дебди-да, кўкка чиқиб кетибди. Ана ўшандан бери ҳар кун тонг отарда чиқиб, ерга мўралаб қараб қўярмиш…
— Вой бечорагина…
— Моҳи, менам гапга унча нўноқ эмасману, лекин қоғоз-қалам олишим билан миямда ҳеч нарса қолмайди. Бир энлик хат ёзишим кун бўйи пахта чопиқ қилишданам қийин бўп кетади. Бўлди, менга гап топиб бердинг. Ана шуларни ёзиб юбораман.
— Росттанам ёзмоқчимисиз шу гапларни? Айтмоқчи, кимга эди?..
— Ҳа, Самар акангга-да!.. Вой, нималар деяпман, билиб қўйдинг-ку!..
Кулиб юбордим.
— Ўзимам билардиму, фақат ўз оғзингиздан эшитмоқчи эдим-да!..
— Сен тушмагурдан бир нарсани яшириб бўларканми, — деди бечора Ҳанифа опам енгилганини тан олиб. — Одамни гангитиб қўйиб, ичидаги гапларни аста-аста чиқариб оласан.
Ўзларини аниқ кўрмаётган бўлсам-да, сулувгина Ҳанифа опамнинг қип-қизариб, янаям очилиб кетганларини пайқаб турардим.
— Хўп, менга айтинг, опа, — дея бидирлаб яна давом этдим, — эрта бир кун уруш тугаб, акаларимиз қайтди дейлик. Улар тўғри бу ёққа келишса, бизлар буғдой ўриб ёки бўлмаса, пахта чопиқ қилиб ётган бўлсак. Тўғрисини айтинг, нима қилардингиз? Чидай олмасдингиз-а, тўғри бориб Самар аканинг бўйинларидан ачомлаб олардингиз-а?..
— Вой-вой, худо асрасин-а, — деди Ҳанифа опа юзларини қўллари билан бекитиб. — Шарманда қизнинг гапларини қаранглар!..
— Мен бўлсам шундай қилардим, — деб ўрнимдан турдим, — тўғри борардим-да, мана бундай қилиб, — дея устунни қучдим, — Жўрахўжа акамни қучиб олардим.
— Ким, Жўрахўжа?! — деб бақириб юборди у.
Мен вой дея бўшашиб ўтириб қолдим.
— Тентак қиз, ахир унинг оиласи бор-ку!..
Бир пас карахтланиб ўтирдим-да, кейин индамай ўрнимдан туриб, тўшагим устига бориб чўкдим.
— Унинг оиласи бор-ку, жиннивой, — деди опам койиган, шу билан бирга ҳамдардлик билдиргандай бўлиб.
— Биламан, бор, — дедим ўкинч билан, — лекин унга кўнгли йўқ.
— Қаёқдан биласан кўнгли йўқлигини?
— Ўзи айтганди. Барибир урушдан омон қайтсам, бирга бўламиз. Сени ўгай онангди қўлидан опкетаман, деганди.
— Бечора хотини умид билан йўл қараб юрибди-ку.
— Биламан, — дедим қуруққина қилиб, — лекин менам кутяпман. Ўн бир ойдан бери хат-хабар йўқ. Хотини нуқул йиғлайди. Барибир ўлган, бўлмаса хат келарди, дейди. Қайтангга чол-кампирни эзиб юборди. Мен бўлсам, умуман йиғламайман. Бориб бобом билан энамни юпатиб келаман. Чунки, биламанки, Жўра акам келади, соғ-омон келади. Менга айтиб кетган. Сизлар билмайсизлар, у ўша охирги куни оқ отига миндириб, ўзи жиловидан тутиб, шу ергача пиёда опкелиб қўйиб кетганди. Мени шу ерда кут. Албатта келаман. Мана шу тулпо-римда келиб, сени қишлоққа опкетаман, деганди. Шунинг учун мен ҳеч қачон ёмон хаёлга бормайман. Фақат яхши ният қиламан. Худо айтган эканки, ниятингга яраша бераман, деб. Майли, у йиғлайверсин. Лекин, мен йиғламайман…
Ҳанифа опа менга унсиз тикилиб қолди-да, бошини сараклатди.
— Дардинг қаттиқ экан сен бечораниям!..
— Э, опа, сиз билмайсиз-да, аввал у менга совчи қўйганди. Дадам бермагандилар.
— Тўғри-да, ёш бўлгансан. Ўн бешдамидинг?..
— Йўқ, унинг учунмас, ойбийимдан қўрқиб йўқ деган. Уларга дастёр керак бўлган-да. Кейин Жўра акамнинг отаси биз чол-кампирлар ёлғиз қолмайлик деб бошқа келин қилишган. Жўра акам урушга кетаётгани учун йўқ деёлмаган. Мен хафа эмасман у кишидан.
— Вой қизалоқ, қизалоқ, биласанми, одамнинг ҳаваси келади сенга, — дея Ҳанифа опа мени бағрига босди.
— Қўйсангиз-чи, мен сизларга ҳавас қиламан. Бунча чиройли бўлмасангизлар… Биласизми, Ҳанифа опа, — дея унинг бағридан чиқиб рўпарасига ўтириб олдим, — мен мудом тушимда тўй кўраман. Ҳаммаларинг бараварига келин бўлган бўласизлар.
— Ўзинг-чи, — деди Ҳанифа опам сочларини силаб.
— Э, мен ёшман-ку, — дедим уялиб, — меники кейинроқ-да. — Ҳа, эшитинг-да, шундай қилиб тушимда тўй кўраман-да, тўйхона мана шу шийпонимиз бўлади. Куёвлар оппоқ отларга миниб, чанг-тўзон кўтариб келиб қолишади. Ҳаммаси бир хилда аскарча кийинишган бўлади. Кейин қишлоқдан одамлар келишади. Ҳов анови ерда дошқозонлар ўрнатишади. Гулхан ёқишади. Атрофида ўйин-кулгу бошланади. Лекин-чи, алам қиладиган жойи — тушимни ҳеч охиригача етолмайман. Милтиқлар гумбурлаб қоладими-ей ёки манови тўқайга ўт кетадими-ей, ишқилиб…
Шу пайт қатор тизилишиб ётган қизлардан бири бошини кўтарди.
— Ҳей, менга қаранглар, ухлагани қўясизларми, йўқми?!
— Вой, Маъмура, уйғоқмидинг, — деди Ҳанифа опам уялганидан ўзини йўқотиб қўйиб.
— Ростини айтсам, мен опамнинг уйғоқ ётганларини билардим, — дедим очиғига кўчиб.
— Сен бийрончанинг билмайдиган нарсанинг ўзи йўқ, — деди Маъмура опам ёлғондақа пўписа қилиб. — Уйғоқ эдилар эмиш. Ғўнғир-ғўнғир қилиб уйғотиб юбордиларинг-ку!.. Эссиз-а!..
— Ҳа, нимага эссиз деяпсан, — Ҳанифа опам қизиқсиниб.
— Яхшигина туш кўраётгандим.
— Қанақа туш экан, Маъмур?
— Туш-да.
— Айта қолинг, жон опа, — дедим эркаланиб.
— Ҳа, майли… Оқ отларни туш кўрибман, — деди Маъмура опам ўзига ярашган сиполик билан.
— Ана, Маъмура опам ҳам оқ отларни кўрарканлар, — дедим чапак чалиб.
— Тўй бўлаётган эканми? — деди Ҳанифа опам жилмайиб.
— Ҳа, манови жинқарчани эрга бераётган эканмиз.
— Ҳо, бекор айтибсиз, алдаманг!..
Маъмура опа бир пас жим қолди-да, кейин жиддийлашиб давом этди?
— Ростини айтсам, бийрончам, сени шийпонда қолишингга аввал рози бўлмагандим. Кейин ўша ойбийингни турткилашидан нарироқ бўласан-ку, деб кўнгандим. Ҳозир ўйлаб қарасам, тўғри қилган эканман, — деди опам овозида меҳр товланиб. — Сен бизга жудаям керак экансан.
Бу гаплардан мойдай эриб, кўнглим аллатовур юмшаб кетди.
— Энди биласанми, нима, озроқ мизғиб олгин. Уйқунг келмаётган бўлса, алла айтиб ухлатамиз, хўпми эркатойим. Ҳадемай биргад бобонг чақириб кеп қолади. Тағин уйқуни карахтлиги билан буғдой ўраман деб, қўл-пўлингни кесиб қўймагин.
— Ҳа, майли-майли, ухлайману, лекин алла айтсаларинг, уяламан-да, — дедим тантиқлигим тутиб. — Кап-катта қиз бўлсам…
— Ҳеч уялма, кап-катта қиз эмиш, — деди Ҳанифа опам эркалаб. — Маза қилиб ётавермайсанми. Қанийди менгаям биров шундай деса.
— Бўпти, бўпти, — дедим муросага келиб. — Фақат битта шарти бор. Алла айтинглару, лекин аввал шундай ният қилинглар: уруш тугаган, эрларингиз…
— Нима?! — деб юборишди икки опам ҳам бараварига.
— Э, кечирасизлар, — дея дарҳол хатомни тузатдим, — йигитларингиз эсон-омон келишган. Гумбур тўйлар ўтган. Орадаги тўққиз ой ҳам ўтган…
— Ҳа, тушмагур, тўққиз ойниям билади, — деди Ҳанифа опам завқланиб.
Мен давом этдим:
— Ўғилми, қизми — дўмбоқчаларингиз қўлларингизда. Сизлар алла айтаяпсизлар, бўптими?!
Таклифим ёқиб кетдими, бўпти, бўпти, деди опаларим кулишиб. Кейин галма-галига алла айтишиб, мени ухлатишга киришишди…

Лекин, мен учун алла айтишиб, ўзлари ухлаб қолишди. Бечора опажонларим роса чарчашган-да. Ҳа, майли, энди менам ухлайман. Бўлди, роса саннадим. Лекин, яхши бўлди-да, анча кўнглимни бўшатиб олдим. Эмасам ичим ёрилиб кетарди-да!.. Ҳанифа опам койимади, демак тушунди. Маъмура опамнинг пишиқлигини-чи. Ухлаган киши бўлиб ҳаммасини эшитиб олди-я. Билади-да, ўзига икки дунёдаям айтмайман бу гапларни… Шу ишим тўғри бўлдимикан, ишқилиб? Маъмура опам тилига маҳкамку-я, Ҳанифа опам соддалик қилиб оғзидан гуллаб қўйса, кейин қулоқма қулоқ ўтиб, вуй… бутун қишлоққа ёйилса-я!.. Жўра акамнинг уйидагилар эшитса, янгам аразлаб кетиб қолса! Шар-мандалик! Ҳаммадан бурун бечора чолу кампирнинг ҳоли не кечади!..
Қўрқувга тушиб, этим бир увишдию, ўзимни қўлга олдим. Э, худо асрасине, унчаликка бормас… Ҳар ҳолда Ҳанифа опамга тайинлаб қўйсам тузук. Бировга айтиб қўймасинлар…
— Ҳанифа опа… Опа, — дедим секингина.
Лекин, энди чинданам ухлаб қопти шекилли, опам қимир этмади. Ҳа, майли, эртага айтарман. Энди ўзимам ётсам бўлар. Хиёл чарчагандай бўляпман…

Бир чимдим ухладимми, йўқми, худди биров туртгандай уйғониб кетдим-да, шу заҳоти шийпоннинг кун чиқар тарафида чарақлаб турган юлдузга кўзим тушди. Қувониб кетдим. Жўра акам!
— Ассалом, Жўра ака!
— Салом, Моҳи! Озроқ дам ололдингми?
— Ҳа, роса. Биргад бобо ҳалигача келмабдими?
— Бир оз кечиккан кўринади. Шунисиям маъқул, бафуржа гаплашиб оламиз.
— Э, нимасини айтасиз, шунчалик орзу қиламанки, бирор кунгина саҳарда ўроққа тушмасак, деб. Йўқ, саҳар мардондан чақириб келади, азаматларим, полвонларим, деб. Лекин, ўзи жуда яхши одам, ҳеч кимнинг дилини оғритмайди. Э, нариги қишлоқда Фармон биргад дегани бор экан, от миниб юраркан. Қамчисидан қон томади, дейишади. Жаббор амакимиз беозор одам. Ҳеч кимни тиндирмайдиям, хафаям қилмайди. Бир қўлини бўйнига боғлаб олган, урушдан ногирон бўлиб келган. Кечаси ё азонда буғдой ўриб кетаверамиз, у киши йигирма-ўттиз қадам олдинда овоз бериб туради. Ўзини кўрмаймизу, овозидан мўлжал олиб, ўриб бораверамиз. Айтадики, мана шу мен турган ер марра, шу ерда мириқиб бир дам олиб оламиз, дейди. Қанча ғайрат қилсак ҳам ҳалиги маррага етишимиз қийин бўп кетади. Нега десангиз, бизларга сездирмай, секин-секин орқасига тисарилиб боравераркан-да. Буни опаларим сезишса ҳам хафа бўлишмас экан. Хафа бўлиш ҳам ўринсиз-да, барибир эртами, кечми, ўзимиз қиладиган иш. Тезроқ тугатсак яхши-да! Негадир бугун кеч қоляптилар, тинчликмикан ишқилиб?..
— Келади, хавотир олма.
— Буларга қўшилганимга йигирма кунча бўп қолди. Ўтган йили, аввалги йиллар ёшсан деб, мени ўзларига қўшишмас эди. Э, бирам яхши-ку улар. Айниқса, Маъмура опам билан Ҳанифа опам икковлари. Қаранг, ўрталарига олиб ётишибди мени. Далада ҳам шундай. Эҳе, иш шунақа кўпки, ҳали биргад бобо келса, бориб чошгоҳгача буғдой ўрамиз. Тўғри, қишлоқданам аёллар, кексалар, болалар келади. Лекин, улар тонг ёришгач келиб, қуёш ботар-ботмас қайтиб кетишади. Асосий юк бизларнинг бўйнимизда, ана шу ўн икки қизнинг бўйнида. Айтмоқчи, Ҳанифа опамнинг укаси Сафаржонни бизга кўз қилиб қўшиб қўйишган. Ҳар тугул ўғил бола-да, қизлар ёлғиз қўрқиб юришмасин, дейишган-да. Шундай қилиб чошгоҳгача буғдой ўрамиз-да, кейин пахта чопиққа тушамиз. Кечқурунги салқинда яна ўримни бошлаймиз. Кун қизиғида бўлмайди, бошоқлар қуруқшаб, дон тўкилади. Бир ҳафтача бурун арпа ўримини тугатгандик. Ҳали буғдойни йиғиштирсак, шоли ўрим бошланади. Ундан ташқариям бир-икки кун дарё тўсишга опкетишди. Бу йил дарё дамба-дам то-шиб турибди, юқоридаги қишлоқлардан бир-иккита уйларни олиб кетди… Ҳа, яна гўнг ташитишди, дори майдаладик. Ҳали ёз охирида ҳар хил ҳашарлар чиқади, томсувоқ дейишади, хирмонжой ҳозирлаш дейишади. Кейин у ёғига пахта терими бошланади. Ҳаммасига биз кўндаланг бўламиз. Биргад бобо шу-нинг учунам мудом алқаб юради-да, полвонларим, деб… Нега индамай қолдингиз?.. Йўқ, ҳечам қийналмайман, кўникканман. Ундан ташқари ҳозир кимгаям осон. Ўзингиз кўриб юргандирсиз, у ёқларда ёш қизларгача милтиқ кўтариб, урушиб юрганмиш-ку! Кейин яна бир гап: авваллари манови тўқайзорга қараб юрагим ҳарос олиб юрди. Кечаси ҳаммадан бурун ётиб олмоқчи бўлардим, аксига олиб уйқум қочиб кетарди. Ўзи қизиқ-да, нега энди манови шийпонни овлоқдан овлоққа олиб келиб қуришди экан. Шийпон дегани далаларнинг ўрта бир ерида бўлгувчи эди. Бу эса далалар тугаган жойда, тўқайзорга тақаб қурилган. Тўқайнинг бош-адоғи йўқ. Унга оралаш тугул, бир чеккасидан қараб турсангизам сесканасиз. Худди алламбалолар чиқиб келаётгандай бўлаверади. Лекин, бекорга чўчиб юрган эканман. Қўрқмаслик керак экан. Ҳанифа опам айтдики, у ёққа қарамагин ҳам, ўйламагин ҳам, деди. Сабил қолгур, қарамайман деб қанча тиришсам ҳам кўзим ўз-ўзидан тушавера-ди. Охири йўлини топдим. Юрагимни ботир қилдим-да, тўшакка ўраниб олиб, тўқайга тикилиб ётавердим, ётавердим. Қизиқ, аста-секин тўқайнинг ваҳимаси йўқолиб, ювош тортиб қолди. Ҳатто баъзида, бу ёққа кел, қизалоғим, деб чақираётгандай ҳам бўлади. Шу, бир айланиб чарх уриб чиқсамми, деб қўяман ҳам ўзимча… Ҳа, сизга айтмоқчи бўлиб юрган яна бир нарсам, ўтган йили мана шунақа пайтлар битта воқеа бўлган экан. Лекин қизлар келишиб олиб, ҳеч кимга ҳеч нарса дейишмабди. Менга Ҳанифа опам айтиб берди… Бир куни ярим кечаси қизлар уйғониб кетиб қарашса, бошлари томонда бир милтиқли киши ўтирганмиш. Қий-чув қилиб, бурчакка тиқилиб олишибди. Ҳалиги одамнинг соч-соқоллари ўсиб кетган, эгни-боши аллатовур. Лекин кўзлари жиққа ёш эмиш. Аввал роса қўрқишган бўлса, кейин ҳайрон бўлишибди. Мендан қўрқманглар, дебди ҳалиги одам, тўғри, урушдан қочиб юрибман, лекин номардликдан, қўрқоқликдан бундай қилмадим, дебди. Мен гулдай қизларини бундай ваҳший тўқайзорга ҳайдаб қўйган ҳукумат учун қон тўкишдан ор қиламан, холос, дебди. Ҳалиги одамни танишибди-ю, лекин қишлоқдагиларга айтишмабди. У бошқа кўринмабди. Урушга қайтиб кетган бўлса керак, дейди Ҳанифа опам. Чунки, ўша куни қизлардан бири унинг орқасидан бориб, бир нарсалар деб йиғлаб-ёлворганмиш. Қизнинг кимлигини айтмади опам. Ҳечқиси йўқ, ҳали билиб оламан…
Хуллас, ана шунақа гаплар, Жўра ака… Сиз нима деб ўйлайсиз, ҳалиги одамнинг гапи тўғрига ўхшайдию, лекин урушдан қочиб юриши барибир нотўғри-да, шундай эмасми?..
— Шундай. Умуман, мен ҳам бу ерларда кўп нарсаларни кўрдим, кўзим очилди. Насиб қилса, ҳали айтиб бераман. Менимча ҳам аёл зотини бунақа ҳимоясиз ташлаб қўйиш яхши эмас, гуноҳи азим!
— Ҳимоясиз эмасмиз-ку. Масалан, мен учун мана сиз борсиз. Қўрқмайман.
— Моҳигинам, сен ҳалиям гўдаксан. Ахир мен сендан қанчалар олисда эканимни биласанми?! Мен бор-йўғи юлдузман, олис бир юлдуз! Худо кўрсат-масин, сенга бир нарса бўлса, қўлимдан нима келади? Жовдираб, мўлтираб тураверишдан бошқасига ярамайман-ку!
— Унақа деманг. Қанча олисда бўлсангизам, майли. Фақат омон бўлинг. Сизнинг бу дунёда борлигингизнинг ўзи менга етади. Эҳ, билмайсиз-да, айниқса шу кеча-кундузлар мен чарчаш нима¬лигини, ғам-ташвиш нималигини билмайман. Ҳамма ҳайрон бўлиб қарайди, ҳавас билан қарайди. Сабабини тушунишмайди. Мен бўлсам, сабабини айтиб, бутун дунёга жар солгим келади, бахтимни кўз-кўзлагим келади… Ҳалигина сиз ҳақингизда опаларимга айтиб бердим. Мени тўғри тушунишди, ҳатто ҳаваслари келди… Жўра ака, негадир безовтасиз?..
— Бригадиринг ҳаяллади. Тезроқ келса бўлармиди…
— Кеп қолар… Вой, Жўра ака, нима у? Бир нарса ириллагандай бўлдими?.. — Атрофга алангладим, кўзим ҳеч нарса илғамади. — Э, ўлсин, дайди итлар бўлса керак…
— Қўрқма, Моҳи, — деди Жўра ака, овозида қўрқув туйдим. — Ўзингни бардам тут.
Нимадир яна ириллади, кетидан увлаб юборди. Қалин тўқайзор чеккасидаги қамишзор безовта чайқалиб, уларнинг остидан икки кўланка сирғалиб чиқди. Этим музлаб, титраб кетдим.
— Вой, бўри-ку, Жўра ака, иккита бўри!..
— Ҳа, бўри. Лекин сен қўрқма, айтганимни қил!
Бўрилар тўқай чеккасида диккайиб ўтиришди, шийпон тарафга қараб ириллаб қўйишди. Тишлари ярқираб кетди.
— Вуй, Жўра ака, улар мени кўрди. Нима қилай?..
— У ёққа қарама. Маъмурани уйғот, Ҳанифаниям!..
— Хўп. Маъмура опа, опа, туринг. Тез туринг!..
Маъмура опам кўзини очдию, нима бўлди ҳам демай, ўрнидан сапчиб турди. Чунки, худди шу маҳал бўрилар яна увлаб юборишган, опам дарҳол аҳволни тушунганди. Унинг биринчи қилган иши, дарҳол шийпон чеккасига борди-да, у ерда қалашиб ётган кетмонлардан бирини қўлига олди. Кейин бўрилар тарафга синчиклаб тикилди. Мен анча юрагимни босиб олиб, Ҳанифа опамни уйғота бошладим.
— Ҳанифа опа, туринг, тез бўлинг…
— Ҳа, ҳа, нима гап, биргадми? — деди у уйқусираб.
— Йўқ, биргадмас, туринг, кўрасиз.
— А, нимани кўраман, Маъмур, нима у, бўрими?! Вой, ўлай, бўри, энди нима қиламиз!..
— Ҳанифа, секин. Қўрқмагин, Сафарни уйғот, — деди Маъмура опам босиқлик билан.
Лекин бўрилардан кўзини узмади. Бўрилар безовталаниб, тўқай чеккасида изғишар, нимагадир бир-бирига қараб ириллаб қўйишарди. Ҳанифа опам бошигача бурканиб олган укасини турткилай бошлади.
— Сафар, Сафаржон, тур, укажон, тургин…
Сафар қимир этмасдан ётарди. Охири Ҳанифа опам бақириб юборди.
— Турсанг-чи, Сафар ўлгир!..
— Секин, бошқаларни қўрқитиб юборасиз, опа, — дедим дағ-дағ титраб.
— Тўғри, ҳеч ким ваҳимага тушмасин, Моҳи, — деди Жўра акам қувватлаб. — Энди бошқаларни ҳам уйғотинглар. Маъмурани тўхтат, у ёққа бормасин.
Қарасам, Маъмура опам қўлида кетмонни маҳкам тутганча, шийпондан тушяпти.
— Маъмура опа, тўхтанг, ундай қилманг.
Моҳи, гулхан ёқинглар, ғўзапояни ёқинглар, — деди Жўра акам йўл-йўриқ кўрсатишда давом этиб.
— Маъмура опа, гулхан ёқамиз, бўрилар оловдан қўрқишади.
Маъмура опам ортига қайтди. Устунга осиғлик фонусни қўлига олиб, пилигини кўтарди. Кейин бўриларга пўписа қилгандай, фонусни серпай бошлади. Бўрилар унга қараб тек қотишди. Кўзлари ёниб, бир-икки ириллаб қўйишди. Мен шийпон биқинидаги ғўзапоялардан икки боғини судраб келиб, опамнинг оёғи тагига ташладим.
— Опа, гугурт беринг.
Опам нимчаси киссасидан гугурт олиб узатди-да, яна фонусини силкита бошлади. Ҳанифа опам ўзини йўқотиб қўйганча, йиғламсираб, Сафарни турткиларди.
— Моҳи, Сафарни тинч қўйинглар, у турмайди.
— Хўп, Жўра ака. Ҳанифа опа, Сафарни қўйинг, бошқаларни уйғотинг, — дедим гугурт чақиб, гулхан ёқишга тутинарканман. — Ҳей туринглар, келинглар бу ёққа!.
Маъмура опам ҳам менга ёрдамлаша бошлади. Ҳайронман, кап-катта опаларим мен нима десам бажаришяпти. Ўз-ўзидан уларнинг каттасига айланиб қолгандим. Ғўзапоя буруқсаб бир тутун чиқарди-да, кейин чарсиллаб ёна кетди. Мен ботирланиб, яна икки боғ ғўзапояни судраб келдим.
— Баракалла, Моҳи. Ана шундай, қизларга айт, ҳеч ким шийпондан узоқлашмасин.
Аввалига қий-чув қилиб, шийпонни бошларига кўтарган қизлар, ўзларини босиб олишиб, гулхан ёнига келиб, бўридан ҳурккан қўйлардек ғум-ғуж бўлиб олишди. Ўттиз қадамча нарида эса икки бўри диккайиб ўтирибди. Кўзлари олов ёлқинида ёниб-ёниб кетади.
— Вуй, Маъмура, уларди кўзига қара, ёниб боряпти, — деди Ҳанифа опам дағ-дағ титраб.
Шу пайт бўрилар ўрнидан қўзғалиб, у ёқ-бу ёққа юра бошлади. Қизлар қий-чув кўтариб юбориши билан, яна тек қотишди.
— Уларга қараманглар, Моҳи, Қаршибой деб бақиринглар!..
Осмонга қарамасам-да, бечора Жўра акамнинг жовдираб, титраб-қақшаб бораётганини ҳис этиб турардим.
— Маъмура опа, Қаршибой деб бақирайлик, — дедим Жўра акамнинг фикрини дарҳол илғаб олиб. — Бўриларди жағи қаришиб, оғизларини очолмай қолишади.
Тавба, опаларим яна сўзсиз бўйсунишди. “Қаршибой”, “Қаршибой” деб бараварига бақира бошлашди. Қарасам, бечора Сафар ҳам ёнимизга кеволиб, “Қаршибой”, “Қаршибой” деб турибди. Ўзим не аҳволдаману, унинг қилиғидан кулгим қистайди.
— Моҳи, дадил бўл, гулханни баландроқ гурлатинглар. Янаям!..
— Хўп бўлади, Жўра ака!..
Чопқиллаб бориб, яна ғўзапоя келтирдим. Дарҳол боғини узиб, олов устига ёйиб ташладим. Узун таёқ билан олов бағрини очиб, қўзғатдим. Гулхан шийпон баравар бўлиб, ҳар ёққа учқун сачратиб, ловуллай кетди. Бундан руҳланган опаларим янада авжланиб, бақира бошлашди. Баъзилари кетмону ўроқларни олиб, бир-бирига уриб, даранглатишга тушишди. Шовқин-сурондан ҳуркиш-дими, оловдан қўрқишдими, ҳайтовур бўрилар бирин-кетин чангалзорга кириб ғойиб бўлишди…
Атроф тинчиб қолди. Гулхан ҳам вазифасини бажариб бўлиб, пасая бошлади.
— Моҳи, энди бир коса муздай сувдан симиргин-да, ётиб ухла. Хатар ўтди, — деди Жўра акам енгил тин олиб.
— Хўп бўлади!..
Жўра акамнинг айтганини қилдим-да, секин бориб тўшакка узандим. Опаларим келиб, атрофимга давра олиб ўтиришди. Улар аллатўсин маъюсланиб, менга кўз тикиб ўтиришар, бир оғиз ҳам сўз қотишмасди. Қайси бири бир чеккада пиқ-пиқ этиб йиғларди. Шийпоннинг кун чиқар тарафида, осмон этагида, бир ўзгинаси ҳорғин милтираб турган юлдузимга кўз тикканча, ухлаб қолдим…

Ўнгимдами, тушимдами Жаббор аканинг куйиб-пишиб гапираётгани қулоғимга кира бошлади.
— Ҳа, Худо бир асрабди. Кечаси билан кўнглим алағда бўлиб чиқди-я. Бесабаб эмас экан-да. Бўлди, ҳозироқ раисга чиқиб айтаман. Қишлоқдаги ҳамма ишимни йиғиштираман-да, шийпонга бориб ётаман, дейман. Инвалид ҳолимда менам қишлоқ билан шийпон ўртасида улоқ бўлдим. Боз устига кечаси билан хаёлим сизларда. Бўлди-е, менга деса!.. Ўзи шу кунлар қонимга ташна бўлиб юрибман. Ҳар куни нохуш бир хабар!..
— Яна қанақа хабар?..
Бу Ҳанифа опамнинг овози эди.
— Саҳар пайти бу ёққа отланиб турсам, ҳамсоямиздикида қий-чув бўлиб қолди.
— Нимага?..
— Нимага бўларди, Жўрахўжадан қора хат келибди.
— Амаки, жим бўлинг, гапирманг!..
— Хўп, қизим, хўп…
Энди тушундим, эшитаётганларим ўнгимда экан. Ўрнимдан сапчиб турдим.
— Нима дедингиз? Кимдан дедингиз? Жўра акам?.. Ёлғон, ёлғон денг!
— Ёлғон болам, мен шунчаки… — деди Жаббор амаки довдираб.
— Жўра акам тирик. У ўлмайди. Ўлмаслиги керак!..
Шундай дедиму, яна узала тушдим…

Бирдан енгил тортдим. Танам бир ҳовуч парга айланди. Уча бошладим. Учаяпман, учаяпман, шийпонимиз пастда қолиб кетди. Опаларим пастда қолиб кетди. Бундай қарасам, шийпонимиз гугурт қутичадайгина бўлиб кўринди. Тўқайзор эса, бош-адоғи йўқдай, ваҳимали бўлиб ётарди. Бир парчагина жой экан-ку. Нарёғида анови илонизи бўлиб кўрингани дарёдир-да. Кичкина ариқча экан бор-йўғи… Шунчалик баландга чиқиб кетибманми?.. Вуй, бирдан тушиб кетсам-а!.. Йўқ, тинмасдан учиб, баландлаб кетяпман. Охири ер кўринмай қолди. Ҳамма ёқ осмонга, ўзим яхши кўрадиган юлдуззор осмонга айланди. Бирдан қувониб кетдим, завқ-шавқ билан қанот қоқдим. Учишим тезлашди.
Юлдузлар ҳам менга қараб шитоб билан кела бошлашди. Тағин бирортасига урилиб кетмасайдим, деб хавотирга ҳам тушиб қўйдим. Қаёқда! Ҳеч уларга етолмасдим. Тавба! Кейин эслаб қолдим: эшитгандимки, юлдузларга етиш учун ойлаб, йиллаб, ҳатто асрлаб учиш керак, деб… Менам роса учдим. Эҳ-ҳе, неча замонлар ўтиб кетди орадан… ва ниҳоят юлдузлар маконига етдим. Етдиму, лекин ўзимизнинг, Жўра акам иккимизнинг юлдузимизни тополмадим. Излайвериб, ҳар бир милтираган чўққа қарайвериб, кўзларим толиб кетди. Кейин мен беҳудага бунча баландлаб кетганим, у осмон этагида экани ёдимга тушди. Мўлжал олиб, пастга эндим. Яна неча бир замонлар орадан ўтиб кичик бир тепалик кўзимга чалинди. Дастлаб борганим сари тепалик деганим улкан тоққа айланди. У ана шу тоғдан бир найза бўйигина юқорида бўлиши керак… Йўқ, хира, нурсиз юлдузчалар беҳисобу, аммо у йўқ. Ҳа, демак уни пастдагилар уриб қулатишган. Тоққа қулаб тушган. Тоғ бағирлаб учиб қидирдим. Қидира-қидира этакка етдим. Бемажол ерга қўндим. Қарасам, бир булоқ бўйида ўн битта опам қатор тизилиб ўтиришибди. Ёнларига бориб қўшилдим. Ўн икки қиз бўлдик. Ҳаммамиз оппоқ ҳарир кўйлакда.
— Нима қилиб ўтирибсизлар. Ёки сизлар ҳам…
— Ҳа, биз ҳам ўз юлдузимизни изладик, — деди Маъмура опам.
— Топдингизми?..
— Йўқ, ҳеч қаерда йўқ, — деди Маъмура опам уф тортиб, — ерда ҳам, у ёқда ҳам…
— Сиз-чи, Ҳанифа опа, сиз топдингизми?
— Топмадим, бийрончам, ҳаммаси беҳуда экан, — деди Ҳанифа опам кўзида ёши билан илжайиб.
— Ҳа, ҳаммаси!.. — деди Маъмура опам қўл силтаб. — Шунча елиб-югуриб, учиб-қўниб етиб келган манзилимиз шу ер бўлди. Эга бўлганимиз мана шу тахир сувли булоқ бўлди!..
— Тахир эканми суви? — дедим ташналикдан тамшаниб.
— Ҳа, тахир. Ишонмасанг ичиб кўр, мана, — деди Ҳанифа опам илжайиб.
Ичдим.
— Вой, бунча аччиқ!..
Ҳанифа опам хандон отиб кулди.
— Қисматинг бу, қисматинг! Ичавер!..
— Ич, яна бир қултум ич, — деди Маъмура опам ҳам бир пиёла сув тутиб.
— Ич, кўникиб қоласан, — деди Ҳанифа опам қистаб.
— Йўқ, ичолмайман, — дея ўрнимдан турдим.
— Ичасан, ичасан, — деди Ҳанифа опам зуғум билан.
Кейин мажбурлаб оғзимга қултиллатиб қуйди. Аъзои танамда оғриқ ва титроқ қўзғалди. Тошдай оғирлашиб, булоқ бўйига йиқилдим…
— Кўзингни оч, Моҳи, — деган овоз қулоғимга чалинди.
— Манови сувдан ич, — деди бошқа бир меҳрибон овоз.
— Йўқ, ичолмайман, аччиқ, — дедим пиёла тутган қўлни нари итариб.
— Нега аччиқ бўларкан, жиннивой, ичиб кўр-чи, мана бир қултумгина ич.
Лабимга муздай бир нарса тегди, ширингина… Қулт этиб ютиндим. Ва шунда зилдай қовоқларим ўз-ўзидан очилиб кетди.
Даставвал бошимда тизилиб, йиғламсираб турган опаларимга, кейин… ранги бўздай оқариб бораётган юлдузсиз осмонга кўзим тушди…

  Taniqli adib Orziqul Ergashni yaqinlashib kelayotgan 70 yoshi bilan qutlaymiz, uzoq umr va yangi asarlar tilaymiz!

Miyamga oʻrnashib qolgan narsa shuki, bitta yulduzni, masalan, Maʼmura opam tanlasalar, keyin Mahmud akaga xat yozsalar: falonchi yulduz bizning baxt yulduzimiz, falon paytda unga tikilib gapingizni ayting. Men bu yoqda turib quloq solaman, desalar… Agar chinakamiga ixlos bilan quloq solsa, eshitsa boʻladi. Mana men eshitaman ham, gaplashaman ham. Lekin, opalarimga aytay deyman-u kulishadimi, deb qoʻrqaman. Qoʻrqishimning boshqa bir sababiyam bor-da…

Orziqul ERGASH
OLIS YULDUZLAR

Orziqul Ergash 1953 yilning 14 yanvarida Samarqand viloyati, Oqdaryo tumanidagi Darxon qishlog’ida tug’ildi.  Samarqand Davlat universitetining o’zbek filologiyasi fakulteti sirtqi bo’limida tahsil oldi. Uning “To’y”, “Dunyoning bir chekkasi”, “Bolaligim ko’chalarida”, “Shohsanam”, “Darxon qissalari”, “Qalb gavhari”, “Yulduzsiz osmon” kabi qissalar va hikoyalar kitoblari nashr etilgan.  “Eng ulug’, eng aziz” (2017), “Vatan uchun yashaylik” (2021) respublika tanlovlari g’olibi. “Do’stlik” ordeni bilan taqdirlangan.

Uyquni buncha yaxshi koʻrishmasa bular. Boshlari bolishga tegdimi, qotishadi-qolishadi. Munnay gap-gap qilib yotishmaydiyam. Mayli gaplashishmasin, lekin osmonga termulib, maza qilib xayol surishsa boʻladi-ku!.. Ha, bir hisobda shunisiyam ma’qul, xalal berishmaydi. Bir oʻzginam jimgina tikilib — gaplashib yotaman yulduzchalar bilan…

Shu, anchadan beri bitta narsa miyamdan ketmaydi. Bularga aytay deyman-u, kulishadimi, deb oʻzimni tiyaman. Rost-da, oʻzi kulguliroq bir oz… Oʻzimcha deyman: yulduzlar balandda, judayam balandda, hamma yerdan koʻrinib turishadi. Shunaqa boʻlgach, hozir anovi urush boʻlayotgan joylardagilar ham koʻrib turgandir. Ulargayam bizga oʻxshab kechalari dam berishar. Shunda ular ham okopdami, chayladami, yoki shunday keng dala oʻrtasidami (ishqilib-da), chalqancha tushib olib, yulduzlarga tikilib yotishar… Ajoyib-da! U yoqda ular, bu yoqda bizlar — bir paytning oʻzida bitta narsani koʻrib turishimiz mumkin…

Miyamga oʻrnashib qolgan narsa shuki, bitta yulduzni, masalan, Ma’mura opam tanlasalar, keyin Mahmud akaga xat yozsalar: falonchi yulduz bizning baxt yulduzimiz, falon paytda unga tikilib gapingizni ayting. Men bu yoqda turib quloq solaman, desalar… Agar chinakamiga ixlos bilan quloq solsa, eshitsa boʻladi. Mana men eshitaman ham, gaplashaman ham. Lekin, opalarimga aytay deyman-u kulishadimi, deb qoʻrqaman. Qoʻrqishimning boshqa bir sababiyam bor-da…

Aytmoqchi, tanlagan yulduzim haqida hali Joʻra akaga yozib yuborolganim yoʻq. Chunki, xat uzilib qolgan. Mana oʻn bir oyni yuz koʻryapti. Oʻn bir oy-a!.. Ishqilib, tinchlik boʻlsin-da. Xat keldi deguncha, albatta yozib yuboraman. Joʻra akamga ma’qul boʻladi. Chunki, judayam yorugʻ, chiroyli yulduz. Hozircha u os-monda yoʻq. Hali tongga yaqin koʻrinadi. Huv, togʻning tepasida charaqlab turadi…

Uni tanlashim qiziq boʻlgan. Tunov kuni brigad bobomiz, «azamatlar, polvonlar», deb bizni uygʻotib, dalaga boshlab ketdi. Borib bugʻdoy oʻroqqa tushdik. Hech uyqum ochilmaydi, munkib-munkib ketaman. Qorongʻuda turtinib-surtinib, chalgʻi uraman. Yaxshiyam bugʻdoyga qoʻshib, qoʻl-poʻlimni kesib olmaganim.

Bizdan oldinroqda, bugʻdoy oralab Jabbor amaki ovoz berib turibdi. Qoʻrqishmasin, deydi-da.
— Ha, azamatlarim, kelaveringlar. Mana men bu yoqdaman. Birinchi marra mana shu yer. Keyin dam olamiz. Ha, gaplashib, gangir-gungir qilib oʻringlar, uyqu qochadi. Balli, balli azamatlarim. Men askarlarim, yashanglar!..

Harchand urinmayin, uyquning karaxtligi ketmasdi. Qoʻlim ishdayu, miyamda allanarsalar aylanishadi, tik oyoqda turgancha tush koʻrib ketayotgandayman. Bir mahal orqamdan birov chaqirdi:
— Mohira!

Alanglab orqa-oldimga qarab oldim. Hech kim yoʻq. Birgad bobo oldinlab ketgan qizlar bilan gaplashib turibdi. Tavba!.. Uyqum oʻchib, sergak tortdim. Qoʻrqa-pisa qad rostlab, yana orqamga qaradim. Koʻzim hech bir qorani ilgʻamadi. Menga shunday tuyuldiyov, deb koʻksimga «tuf-tuf»lab qoʻydim. Va shu payt olisda, togʻning tepasida charaqlab turgan yop-yorugʻ yulduzga koʻzim tushdi. Osmonda boshqa unaqa yulduz yoʻq edi. Buncha chiroyli boʻlmasa! Chaqnaydi-ya!.. Yoʻq, u jovdirab turardi. Mening ahvolimga achinib, ezilib, lekin ilojsiz-likdan ne qilarini bilmay, jovdirab-moʻltirab turardi. Sekin tizzamga choʻkdim, qoʻl-oyogʻimdan majol ketgandi. Chunki, men Joʻra akamni koʻrib turardim…
— Mohira, ozgina chida, hammasi oʻtib ketadi. Hali borsam, qoʻlingni sovuq suvga urdirmayman. Koʻrasan, shunday kunlarga yetamiz hali! — derdi u shivirlagan ovozda.
— Mohira qizim, sanmisan, — shundoq tepamda Jabbor amaki turardi. — Nima qildi? Qoʻlingni kesib olmadingmi ishqilib?..
— Yoʻq, birgad bobo, kesganim yoʻq, yaxshiman…
— Ha, baraka top, qizim, gʻayrat qil. Opalaringga yetib ol…
— Xoʻp, amaki, hozir yetib olaman!
— Balli, balli, qizim…

Gʻayrat bilan, zavq-shavq bilan oʻrimga tushib ketdim. Uyqum butkul oʻchgan, tanam qushday yengil, dilim shunchalik ravshan tortib borardiki…

Mana oʻsha kundan beri qancha kech yotsam hamki, birgad bobo ovoz berishi bilan sapchib turaman. Turishim bilan koʻzim dastavval oʻsha chaqnoq yulduzga tushadi. Salom beraman.
— Assalom, Joʻra aka, — deyman.

Soʻngra shapir-shupur yuzimni chayib olaman-da, uyqu shirinlik qilib gʻingshib yotganlarni chimchilab, qitiqlab uygʻotishga kirishib ketaman. Ortimda esa Joʻra akam zavqlanib, kulimsirab turaveradi.

Borib oʻroqqa tushamiz. Qorongʻulikka koʻz koʻnikkuncha timirskilanib, ishimiz yurishmayroq turadi. Bu paytda Joʻra aka xomushlanib, jovdirab, meni yupatishga urinadi.
— Mohiginam, seni qanday kunlarga qoldirib keldim. Meni kechir. Hali koʻrmaganday boʻlib ketasan. Ozgina sabr qilsang, boʻldi…
— Joʻra aka, siz hecham parvo qilmang, — deyman ich-ichimdan xitob qilib, — men qiynalganim yoʻq. Qaytaga bu yer menga yoqyapti. Dalada, shiyponda yotish maza ekan. Eng yaxshi tomoni — qulogʻim oybiyimning gʻish-gʻishalaridan ancha tinchib qoldi. Siz doim xafa boʻlib, kuyinib yurardingiz-ku, seni oʻgay onangning qoʻlidan qutqarishim kerak, deb… Bu yerda hammadan kichigi menman, erkatoyman…

Qoʻlim ishdayu, xayolimda Joʻra akam bilan mazza qilib gaplashib ketaveraman.

… Xullas, gaplarim koʻp-ku, lekin hammasi ichimda qop ketyapti-da. Opalarimga aytay desam, aytib boʻlmaydigan gaplar bari. Notoʻgʻri tushunishlari mumkin… Eh, yana bir pas gaplashib yotishsa boʻlardi, hali vaqt erta edi.
— Hanifa opa. Hanifa opa!..
— Hm…
— Uxlayapsizmi?
— Ha, uxlayapman, uxlab qolganman.
— E, oʻling-e, — deb kulib yubordim. — Dishakchaga oʻxshab pish-pish uxlaysiz.
— Nima qilay?..
— Bilmasam. Meni uyqum kelmayapti. Toʻgʻrisini aytsam, qoʻrqayapman. Bir oʻzim qop ketgandan keyin odam qoʻrqadi-da. Hammalaring tosh qotib qopsizlar…
— Koʻzingdi chippa yumib yotaversang, senam uxlaysan.
— Boʻlmayapti, uyqum qochib ketdi.
— Xoʻp, men nima qilay, — dedi Hanifa opa koʻzini uqalab, oʻrniga turib oʻtirarkan.
— Men hammalaringdan kichkinaman, shundaymi? — dedim erkalanib. — Shuning uchun, meni allalab, e, yoʻq, aldab, u yoq bu yoqdan gapirib uxlatishlaringiz kerak. Keyin oʻzingiz uxlaysiz…
— Yoqmay qolsin. Xay mayli, nimani gapiray?..
— Oʻzingiz bilasiz… Ha, menga qarang, — dedim birdan jonlanib. — Ma’mura opaning yaxshi koʻrganlari, bilasizmi, kim ekan?
— Nima? — opamning koʻzlari yarq etib ochilib ketdi.
— Haligi bor-u, Maqsad momo, oʻsha kishining oʻgʻillari Mahmud aka ekan.
— Voy, sekin, sekin, — dedi Hanifa opa hovliqib.
— E, allaqachon hammasi uxlab qoldi, — dedim beparvo.
— Aytib boʻladimi, — durrachasini toʻgʻirlagan boʻlib, qator tizilib yotgan qizlarga koʻz tashlab oldi-da, sekin shipshidi:
— Xoʻp, ayt-chi, qayoqdan bilaqolding?
— Bilaman-da. Men siznikini ham bilaman.
— Voy, oʻlaqolgin, biyroncha, menikiyam bor ekanmi?

Hanifa opam endi birov eshitib qolishini ham oʻylamay, bemalol joylashib oʻtirib oldi.
— Bilaman emish. Xoʻp, bilsang bir boshidan ayt-chi.
— Ho, urasiz-da…
— Tentak qiz, seni urarkanmanmi!..
— Hanifa opa, oʻsha Mahmud akani men yaxshi eslolmayman, juda chiroyli edi, deyishadi-ya? Urushga ketayotganida oʻn yetti yoshda ekan-a bor-yoʻgʻi.
— Ha, niholdekkina edi, — dedi Hanifa opa oʻychan tortib. — Endigina moʻylovi sabza urib kelayotgandi.

Oʻrnimdan chaqqon turdim-da, opamning qarshisiga kelib, jimitdaygina boʻlib oʻtirib oldim.
— Hozir endi basavlat yigit boʻp ketgandir-a?
— Voy, qiz qoziyey, — dedi opam zavqlanib ketib, — ha-da, kap-katta yigit boʻp qolgandir. Necha yil oʻtib ketdi. Ishqilib eson-omon qaytib kelsin-da. Bir gap boʻlsa, Ma’mura ado boʻladi-ya…

Xuddi sovqotganday etim bir junjikib oldi.
— E, qoʻysangiz-chi, yaxshi niyat qiling, opa.
— Ha, ha, toʻgʻri aytasan…
— Hanifa opa, — dedim gapimiz qovushayotganidan tetiklanib, — Oʻsha Mahmud akaning yolgʻiz onasidan boshqa hech kimi yoʻq ekan-a, rostmi shu gap?
— Ha, rost… Shoʻrlik momoga yolgʻiz tirnoq. Momoning eri quloq qilingan. Momo oʻgʻli bilan hov anovi togʻning etagidan kelib qolishgan. Aytmoqchi, bitta qizi ham boʻlgan. Keyin bezgakdan oʻlgan. Bir kuni, qish payti boʻlgan. Daladan, qor tagidan gʻoʻzapoya yulib kelgan bir bogʻ. Kelganu, bezgak tutib, sandalda isitmalab yotib oʻlib qolgan. Maqsad momo qizi olib kelgan oʻsha bir bogʻ gʻoʻzapoyani haligacha ayvoni shiftida asrar emish. Oʻsha gʻoʻzapoyaga qarab-chi, xumor bosti boʻlarmish.
— Voy, shoʻrlikkina momoyey!.. — bu gapni birinchi eshitishim edi, Maqsad momoga ichim achigandan achib ketdi. — Bilasizmi, Hanifa opa, men nimani oʻylayman. Maqsad momo hovlisida yolgʻiz oʻzi-ya, Ma’mura opa borib aytsa, mana shunaqa, shunaqa, men siz bilan birga yashayman, desa…
— E, qizaloq, — dedi Hanifa opa xoʻrsinib, — senga qolsa, hammasi oson. Ma’muraning aqli yetmaydimi shunga! Rahmi kelmaydi, deysanmi! Shoʻr-lik momoni koʻrganda uchib-qoʻnishlarini koʻrsang edi. Xayol qilsaki, yugurib borib quchib, oʻpib olsa. yugurib-elib xizmatini qilsa!.. Lekin bu mardum qoʻyarmidi! Doston qilib yuboradi-ku!..
— E, men boʻlganimda sira oʻylab oʻtirmasdim. Gapirishsa gapiraverishsin. Momoni yolgʻiz qoldirmasdim… Hanifa opa, Maqsad momoning oʻzlari biladilarmi?..
— Bilmasa kerak, — dedi Hanifa opa ikkilanibroq, — bilganida…
— Ha, bilganida har tugul koʻcha-koʻyda koʻzi tushib tursa oʻgʻlini koʻrganday boʻlardi-da, — dedim donolik qilib.
— Oʻzing mushtdakkina boʻlsangam koʻp balolarga aqling yetadi-ya, — dedi opam mehr bilan tikilib.
— Hanifa opa…
— Hm…

Soʻrashning fursati yetgandiyu, jur’atim yetmayroq turardi. Shuning uchun sirligina qilib, jim turaverdim.
— Ha, biyroncha, yana bir narsa soʻramoqchimisan?..
— Oʻzingiz aytasizmi, yo oʻzim aytayinmi deb turibman-da.
— Nimani aytishim kerak, qizgina?
— Oʻzingizni goʻllikka solmang, — dedim salmoqlab, — yaxshi bilib turibsiz. Men oʻzim hammasini bilamanu, shu, oʻzingizdi ogʻzingizdan eshitgim kelyapti-da.
— Sen jinni boʻp qopsan…
— Aytmaysiz-a, Hanifa opa, — deb atay ovozimni balandlatdim.
— Voy, sekin, sekin… Uygʻotib yuborasan-ku hammani!
— Aytasiz-a?
— Qiziqsan-a, Mohi, bu har kimga aytadigan gapmi!
— Voy, opa-a, men har kim boʻpmanmi?

Arazlagan boʻlib, toʻp etib oʻzimni toʻshakka otdim-da, boshimni burkab oldim. Opam arazimga ishondi, sekin yonimga yonboshlab, bir pas jim yotdi-da, keyin yupatgan boʻlib asta gap boshladi.
— Mohira, men unaqa demoqchi emasdimu, tushungin-da. Bunaqa gapni koʻngilda asragan yaxshi-da… Aytib boʻladimi, qizlardan birortasi uygʻoq boʻlsa yoki Safar eshitib qolsa, ertaga ukamning yuziga qanday qarayman. Otamga aytib bersa-chi…
— E, vahima qilmang-e, opa, — deb yubordim arazimni bir pasda unutib, boshimni koʻrpadan chiqarib olarkanman. — Buni hech yomon yeri yoʻq-ku. Bari-bir erta-indin, Xudo xohlasa, urush tugaydi. Yigitlar qaytib keladi. Keyin toʻy qilamiz. Hamma bilib oladi-ku baribir.
— Unda boshqa gap, singilcham, — dedi Hanifa opam shiyponcha shiftiga koʻz tikkancha.

Ikkimiz ham xayolga berilib, bir pas jim yotdik. Yengil shabada yuzlarimizni siypab oʻtdi. Changalzor ortidan daryoning shovullagani elas-elas eshitila boshladi. Qishloq tarafdan itlarning yakkam-dukkam akillagani kelardi.

Hanifa opam ohista xirgoyi boshladi:

Boshimdagi roʻmolim, chaman ichra,

Gul shoxiga ilindi, chaman ichra.

Kimda ekan xayoling, chaman ichra, bogʻ ichra,

Yolgʻizligim bilindi, chaman ichra…

Opam bir pas jim qoldi-da, xoʻrsindi. Mening tomogʻimga allanima qadalib dimogʻim kuyushganday boʻldi. Koʻzlarimga duv yosh quyulib keldi. Darhol teskari oʻgrilib olib, koʻzyoshlarimni artdim. Qult etib yutindim.
— Mohi, senga nima boʻldi, yigʻlayapsanmi?.. — dedi opam kiftimdan sekin tutib oʻziga qaratarkan.
— Yoʻ-oʻq, — dedimu, toʻliqsinib turganimni sezdirib qoʻydim. Keyin ochigʻiga koʻchdim. — Opa, siz ashula aytsangiz, mana shu yerimga bir narsa qadalib, nafasim qaytib ketaveradi. Yigʻlagim keladi.

Opam birdan tetiklandi.
— Voy, yigʻlaging kelsa, aytmayman.
— Yoʻq, aytavering, yaxshi koʻrganimdan shunday boʻladi-da, opa, — dedim tizzalab oʻtirib olib. — Keyin nimagadir rahmatli ayam esimga tushib keta-veradi. Hanifa opa, qarang, xuddi kechagina boʻlib oʻtganday hammasi. Lekin, sal kam yetti yil oʻtib ketibdi oradan.
— Oʻlding — Oʻchding degani shu-da, Mohi, — dedi u sekin uf tortib. Keyin ohista oʻrniga turib oʻtirdi.
— Oʻsha kuni ayam rahmatli ikki tandir non yopdilar. Toʻrtovimizni ham choʻmiltirdilar. Meni sochimni oʻrib, jiyda poʻpagimni taqib qoʻydilar. Sochimni oʻrayotib, oʻzlaridan oʻzlari, qizim, bu safar boshingni yuvsang, sochingni kim oʻrib qoʻyarkin-a, dedilar. Nimaga unaqa deyapsiz, aya, dedim hayron boʻlib, oʻzim aytayapman-da, dedilar. Keyin nasihat qildilar. Qizim, endi katta boʻp qolding. Oʻnga kirding, songa kirding, deyishadi. Ukalaringga bosh boʻl. Urma, urishma. Mehribon boʻlgin, dedilar. Ertasi kun ertalab uygʻonsam, chaqaloq qilibdilar. Keyin gaplashib oʻtirib… Hech oʻladiganga oʻxshamasdilar. Chaqaloqni emizdilar. Keyin hammamizni chaqirib, koʻrsatdilar. Mana Bashoratoy, kenjatoylaringiz, uni xafa qilmasdan, katta qilasizlar, dedilar. Keyin, mayli endi borib oʻynanglar dedilar. Ukalarim oʻynagani chiqib ke-tishdi. Meni sira chiqqim kelmasdi. Xolam yonlarida bosh solib oʻtirardilar. U kishiga aytdilarki, Muyassarxon, borib, Eshon akangizni chaqirib qoʻyasizmi, dedilar. Dadam yonlariga kelib oʻtirishlari bilan, ayam menga qaradilar-da, Mohira qizim, hovlini supurdingmi, dedilar. Supurdim, dedim. Oʻchoqning kulini oldingmi, dedilar. Hozir olaman, dedim. Boraqol boʻlmasa, qizim, shu ishlaringni qil, hozir mehmonlar keladi, koʻp mehmon, ayb qilib oʻtirishmasin tagʻin, dedilar. Xoʻp, dedimu baribir oʻtiraverdim. Xuddi tashqariga chiqishim bilan bir narsa boʻladiganday tuyulardi. Oxiri dadam boshlari bilan ishora qilganlaridan keyin, oʻrnimdan turdim. Tashqariga chiqdimu, ba-ribir eshik oldidan nari ketolmadim. Ayamning gaplari aniq-tiniq eshitilib turardi.
— Bolalarni sizga, sizni Xudoga topshirdim, dadasi, rozi boʻling, — dedilar ayam.

Dod deb baqirgim keladiyu, ovozim chiqmaydi. Hayal oʻtmay dadam bechora baqirib yubordilar.
— Koʻzingni och, Musharraf!..

Bir pasda qiy-chuv boʻlib ketdi.

Ichkariga otilib kirdim. Qarasam, hamma oʻzini yoʻqotgan, dovdiragan. Faqat dadam boshlarini egib, jimgina oʻtiribdilar. Ayam boʻlsa, u kishining qoʻllarini ushlagancha, uxlab yotibdilar.

… Hikoyamni davom ettirolmay, oʻrnimdan turib ketdim. Miltirab turgan fonus tagidagi chelakdan bir piyola suv ichib, nafasimni rostlab oldim-da, oʻrnimga kelib oʻtirdim. Bu orada Hanifa opam ham koʻzyoshlarini artib, oʻziga kelib oldi. Ha, shoʻrlikkina-ya, deb qoʻydi astagina.
— Bilasizmi, men baribir noshud ekanman-da, — dedim alam bilan. — Ayamning vasiyatlarini bajara olmadim. Koʻrdingiz-ku, oldinma-ketin uchta ukamni topshirdik.
— Unaqa dema, singilcham, — dedi Hanifa opa siniq ovozda. — Bu sening qoʻlingdagi narsa emas, taqdir. Umrlari qisqa ekan. Endi Umarjon katta boʻlsin, ishqilib.
— Aytganingiz kelsin, kecha-kunduz Xudoyimga yolvoraman, men oʻlib ketsam oʻlib ketay, Umarjonga umr bergin, deyman.
— Voy, Mohi, niyatni butun tilasang-chi. U nima deganing, sanam omon boʻl, ukang ham katta boʻlsin. Oʻlib ketganing bilan yer toʻyarmidi?!
— Toʻgʻri aytasiz, opa, qoʻrqqanimdan shunaqa deyman-da. Bir kuni shu Umarjoningiz yuragimni yordi-da. Ikkovimiz ishkom tagidagi chorpoyada yotib-miz. Oʻshanda qishloqqa boʻri oralab, qoʻylarni yorib ketgandi. Esingizdami, oʻtgan yili shu paytlar edi-da. Vahimada yotib-turardik. Shu desangiz, yarim kechada turibmanu, uyqusirab, bilmayman nima xayolda, Umarjonni yaxshilab toʻshakka oʻrabman. Keyin oʻrnimdan turib, uni rosa qidiribman. Molxonayu qoʻyxona, bostirmalar tagini titkilab chiqibman. Oxiri yigʻlab, dadamlar yotgan uyga kiribman. Turinglar, Umarjonni boʻri obketibdi, hech yerda yoʻq, debman. Dadam bechora miltiq koʻtarib, oybiyim fonus koʻtarib, qidirishga tushishdi. Buta bormi, changalmi, taglarini qarab, ariq-zovurlargacha tushib, rosa izlashdi. Men izillab yigʻlagancha orqalaridan yuraverdim. Oxiri charchab, endi ertaga yorugʻda qidiramiz, boʻlgancha boʻldi, deb orqaga qaytishdi. Men boʻlsam, yana izlaylik, deb yigʻlayman.

Oybiyim kelib, haligi biz yotadigan chorpoyaga oʻtirdi-da, birdan baqirib yubordi. Mana-ku, deb. Kelib qarasam, Umarjon maza qilib, hech narsadan bexabar uxlab yotibdi. Oybiyim boplab shapaloq tushirdiki, koʻzlarimning olovi chiqib ketdi.
— Voy, berahm-ey, — dedi Hanifa opa boshini saraklatib.

Men kuldim.
— Bilasizmi, oybiyimni juda qattol deb oʻylashadi. Lekin unaqa emaslar. Koʻp urishadi, qargʻaydi, toʻgʻri, lekin hecham urmaydi. Urgani faqat oʻsha boʻlgan. Ungayam oʻzim aybdor edim-da… Bilasizmi, nimaga urmaydilar, qoʻrqadilar. Sizlarni urib boʻlmaydi, oqsuyaksizlar, deydilar. Oʻsha bir shapaloq urganidayam, qoʻllari bir necha kun yelkasi aralash qaqshab, yurgan ekan… Koʻp gapirib yubordim-a?.. Hanifa opa uyqungiz kep ketgandir-a?..
— Yoʻgʻ-e, qaytaga uyqum qochib ketdi.
— Bilasizmi, ayam rahmatli haligi qoʻshiqni yaxshi koʻrardilar. Hech kim yoʻqligida, bichish-tikish qilib oʻtirib, xirgoyi qilardilar doim…

Hanifa opa ikkimiz toʻshakka uzala tushib, xayol surib yotibmiz. Lekin, mening sirayam uyqum kelmasdi.
— Bitta narsa aytsam, kulmaysizmi, Hanifa opa, — deya gap qotdim oʻzimni tiyolmay.
— Kulmayman, aytaver, — dedi opam bechora ra’yimni qaytarmay.
— Har bitta odamning oʻz yulduzi boʻladi, deyishadi-ya?
— Shunaqa deyishadi. Odam oʻlsa yulduzi ham soʻnarmish yoki teskarisimi, yulduzi soʻnsa odam oʻlarmishmi, ishqilib…
— E, oʻlimni gapirmang-e, opa, ha, eshiting-da, men aytamanki, har bitta odamda bittadan emas, har ikkita odamda bitta yulduz boʻladi.
— U nima deganing?..
— Ikki kishi, masalan, Ma’mura opam bilan Mahmud akaning bitta yulduzi bor. Baxt yulduzi.
— Voy zumrasha-e, — Hanifa opa tirsagiga tayanib menga qaradi. — Gaplaring odamning boshini aylantirib qoʻyadi-ya! Xoʻsh, mening tushunishimcha har bitta juftning bitta baxt yulduzi boʻladi. Shundaymi?
— Ha-da.
— Oʻzi aytishadi-ku, har bir kishi jufti bilan yaratiladi, deb. Bundan chiqadi, ularning yulduzi ham azaldan belgilangan boʻladi, shundaymi?..
— Xuddi shunday, — dedim Hanifa opamni qiziqtirib qoʻyganimdan zavqlanib ketib.
— Unda qanday aniqlash mumkin, masalan, meni, yoʻgʻ-e, Ma’mura opangdi yulduzini?..
— Buning yoʻli bitta, — dedim-da, oʻrnimdan turib, shiypon ustuni yoniga borib oʻtirib, yulduzzor osmonga tikildim. — Ular ikkovlashib izlashlari kerak. Ikkovining koʻziga baravar issiq koʻringan yulduz oʻshalarniki boʻladi.
— Biz birgalashib topib bersak boʻlmaydimi?
— Boʻlmaydi. Biz aralasholmaymiz. Opam xat yozsinlar. Maslahat soʻrasinlar Mahmud akadan.
— Aylanay senginadan, — dedi Hanifa opamning qulfi dillari ochilgandan ochilib. — Miyangda gap qaynab yotadi-ya!.. Aytmoqchi, sen oʻzing tanlaganmisan yulduzingni?
— Allaqachon.
— Rostdanmi, qani qaysi yulduzni tanlagansan, koʻrsat-chi!..
— E, hozir iloji yoʻq. Hov tongga yaqin chiqadi u.
— Zuhro yulduzimi?
— Xuddi oʻsha! — dedim maqtanib.
— Oʻsha Zuhro yulduzi ilgari senu menga oʻxshagan qiz bola boʻlgan ekan-a.
— Yoʻgʻe, rostdanmi?!
— Ha-da, bilmasmiding?
— Yoʻ-oʻq…
— Ana, sen bilmaydigan narsalar ham bor… Boʻlmasa eshitgin. U kambagʻal bir dehqonning qizi boʻlgan. Zuhroning goʻzalligini eshitgan podsho gʻoyibona oshiq boʻp qopti-da, unga sovchi qoʻydiribdi. Ota-onasi noilojdan rozi boʻlishibdiyu, qiz rozi boʻlmabdi. Sevgan yigitim bor, oʻshangga tegaman, debdi. Podsho gʻazablanib, uning sevgan yigitini topdiribdi-da, dorga osibdi. Dorning ogʻochi uzun, juda-juda baland ekan. Zuhro kechasi kelibdi-da, yigiti osilgan dor ogʻochiga tirmashib chiqaveribdi, chiqaveribdi, dorning boshiga yetibdi. Undan u yogʻi osmonga bir qadam yoʻl ekan. Tongda podshoning odamlari kelib, unga baqirib-chaqirishibdi, pastga tush, deyishibdi. Qiz koʻnmabdi. Baribir u yoqda oʻtirib jon saqlolmaysan, tushasan bir kun, deyishibdi.
— Toʻgʻri, tushaman, qachonki yerda zoʻravon podsholar yoʻqolib ketsa, keyin tushaman, — debdi-da, koʻkka chiqib ketibdi. Ana oʻshandan beri har kun tong otarda chiqib, yerga moʻralab qarab qoʻyarmish…
— Voy bechoragina…
— Mohi, menam gapga uncha noʻnoq emasmanu, lekin qogʻoz-qalam olishim bilan miyamda hech narsa qolmaydi. Bir enlik xat yozishim kun boʻyi paxta chopiq qilishdanam qiyin boʻp ketadi. Boʻldi, menga gap topib berding. Ana shularni yozib yuboraman.
— Rosttanam yozmoqchimisiz shu gaplarni? Aytmoqchi, kimga edi?..
— Ha, Samar akangga-da!.. Voy, nimalar deyapman, bilib qoʻyding-ku!..

Kulib yubordim.
— Oʻzimam bilardimu, faqat oʻz ogʻzingizdan eshitmoqchi edim-da!..
— Sen tushmagurdan bir narsani yashirib boʻlarkanmi, — dedi bechora Hanifa opam yengilganini tan olib. — Odamni gangitib qoʻyib, ichidagi gaplarni asta-asta chiqarib olasan.

Oʻzlarini aniq koʻrmayotgan boʻlsam-da, suluvgina Hanifa opamning qip-qizarib, yanayam ochilib ketganlarini payqab turardim.
— Xoʻp, menga ayting, opa, — deya bidirlab yana davom etdim, — erta bir kun urush tugab, akalarimiz qaytdi deylik. Ular toʻgʻri bu yoqqa kelishsa, bizlar bugʻdoy oʻrib yoki boʻlmasa, paxta chopiq qilib yotgan boʻlsak. Toʻgʻrisini ayting, nima qilardingiz? Chiday olmasdingiz-a, toʻgʻri borib Samar akaning boʻyinlaridan achomlab olardingiz-a?..
— Voy-voy, xudo asrasin-a, — dedi Hanifa opa yuzlarini qoʻllari bilan bekitib. — Sharmanda qizning gaplarini qaranglar!..
— Men boʻlsam shunday qilardim, — deb oʻrnimdan turdim, — toʻgʻri borardim-da, mana bunday qilib, — deya ustunni quchdim, — Joʻraxoʻja akamni quchib olardim.
— Kim, Joʻraxoʻja?! — deb baqirib yubordi u.

Men voy deya boʻshashib oʻtirib qoldim.
— Tentak qiz, axir uning oilasi bor-ku!..

Bir pas karaxtlanib oʻtirdim-da, keyin indamay oʻrnimdan turib, toʻshagim ustiga borib choʻkdim.
— Uning oilasi bor-ku, jinnivoy, — dedi opam koyigan, shu bilan birga hamdardlik bildirganday boʻlib.
— Bilaman, bor, — dedim oʻkinch bilan, — lekin unga koʻngli yoʻq.
— Qayoqdan bilasan koʻngli yoʻqligini?
— Oʻzi aytgandi. Baribir urushdan omon qaytsam, birga boʻlamiz. Seni oʻgay onangdi qoʻlidan opketaman, degandi.
— Bechora xotini umid bilan yoʻl qarab yuribdi-ku.
— Bilaman, — dedim quruqqina qilib, — lekin menam kutyapman. Oʻn bir oydan beri xat-xabar yoʻq. Xotini nuqul yigʻlaydi. Baribir oʻlgan, boʻlmasa xat kelardi, deydi. Qaytangga chol-kampirni ezib yubordi. Men boʻlsam, umuman yigʻlamayman. Borib bobom bilan enamni yupatib kelaman. Chunki, bilamanki, Joʻra akam keladi, sogʻ-omon keladi. Menga aytib ketgan. Sizlar bilmaysizlar, u oʻsha oxirgi kuni oq otiga mindirib, oʻzi jilovidan tutib, shu yergacha piyoda opkelib qoʻyib ketgandi. Meni shu yerda kut. Albatta kelaman. Mana shu tulpo-rimda kelib, seni qishloqqa opketaman, degandi. Shuning uchun men hech qachon yomon xayolga bormayman. Faqat yaxshi niyat qilaman. Xudo aytgan ekanki, niyatingga yarasha beraman, deb. Mayli, u yigʻlayversin. Lekin, men yigʻlamayman…

Hanifa opa menga unsiz tikilib qoldi-da, boshini saraklatdi.
— Darding qattiq ekan sen bechoraniyam!..
— E, opa, siz bilmaysiz-da, avval u menga sovchi qoʻygandi. Dadam bermagandilar.
— Toʻgʻri-da, yosh boʻlgansan. Oʻn beshdamiding?..
— Yoʻq, uning uchunmas, oybiyimdan qoʻrqib yoʻq degan. Ularga dastyor kerak boʻlgan-da. Keyin Joʻra akamning otasi biz chol-kampirlar yolgʻiz qolmaylik deb boshqa kelin qilishgan. Joʻra akam urushga ketayotgani uchun yoʻq deyolmagan. Men xafa emasman u kishidan.
— Voy qizaloq, qizaloq, bilasanmi, odamning havasi keladi senga, — deya Hanifa opa meni bagʻriga bosdi.
— Qoʻysangiz-chi, men sizlarga havas qilaman. Buncha chiroyli boʻlmasangizlar… Bilasizmi, Hanifa opa, — deya uning bagʻridan chiqib roʻparasiga oʻtirib oldim, — men mudom tushimda toʻy koʻraman. Hammalaring baravariga kelin boʻlgan boʻlasizlar.
— Oʻzing-chi, — dedi Hanifa opam sochlarini silab.
— E, men yoshman-ku, — dedim uyalib, — meniki keyinroq-da. — Ha, eshiting-da, shunday qilib tushimda toʻy koʻraman-da, toʻyxona mana shu shiyponimiz boʻladi. Kuyovlar oppoq otlarga minib, chang-toʻzon koʻtarib kelib qolishadi. Hammasi bir xilda askarcha kiyinishgan boʻladi. Keyin qishloqdan odamlar kelishadi. Hov anovi yerda doshqozonlar oʻrnatishadi. Gulxan yoqishadi. Atrofida oʻyin-kulgu boshlanadi. Lekin-chi, alam qiladigan joyi — tushimni hech oxirigacha yetolmayman. Miltiqlar gumburlab qoladimi-ey yoki manovi toʻqayga oʻt ketadimi-ey, ishqilib…

Shu payt qator tizilishib yotgan qizlardan biri boshini koʻtardi.
— Hey, menga qaranglar, uxlagani qoʻyasizlarmi, yoʻqmi?!
— Voy, Ma’mura, uygʻoqmiding, — dedi Hanifa opam uyalganidan oʻzini yoʻqotib qoʻyib.
— Rostini aytsam, men opamning uygʻoq yotganlarini bilardim, — dedim ochigʻiga koʻchib.
— Sen biyronchaning bilmaydigan narsaning oʻzi yoʻq, — dedi Ma’mura opam yolgʻondaqa poʻpisa qilib. — Uygʻoq edilar emish. Gʻoʻngʻir-gʻoʻngʻir qilib uygʻotib yubordilaring-ku!.. Essiz-a!..
— Ha, nimaga essiz deyapsan, — Hanifa opam qiziqsinib.
— Yaxshigina tush koʻrayotgandim.
— Qanaqa tush ekan, Ma’mur?
— Tush-da.
— Ayta qoling, jon opa, — dedim erkalanib.
— Ha, mayli… Oq otlarni tush koʻribman, — dedi Ma’mura opam oʻziga yarashgan sipolik bilan.
— Ana, Ma’mura opam ham oq otlarni koʻrarkanlar, — dedim chapak chalib.
— Toʻy boʻlayotgan ekanmi? — dedi Hanifa opam jilmayib.
— Ha, manovi jinqarchani erga berayotgan ekanmiz.
— Ho, bekor aytibsiz, aldamang!..

Ma’mura opa bir pas jim qoldi-da, keyin jiddiylashib davom etdi?
— Rostini aytsam, biyroncham, seni shiyponda qolishingga avval rozi boʻlmagandim. Keyin oʻsha oybiyingni turtkilashidan nariroq boʻlasan-ku, deb koʻngandim. Hozir oʻylab qarasam, toʻgʻri qilgan ekanman, — dedi opam ovozida mehr tovlanib. — Sen bizga judayam kerak ekansan.

Bu gaplardan moyday erib, koʻnglim allatovur yumshab ketdi.
— Endi bilasanmi, nima, ozroq mizgʻib olgin. Uyqung kelmayotgan boʻlsa, alla aytib uxlatamiz, xoʻpmi erkatoyim. Hademay birgad bobong chaqirib kep qoladi. Tagʻin uyquni karaxtligi bilan bugʻdoy oʻraman deb, qoʻl-poʻlingni kesib qoʻymagin.
— Ha, mayli-mayli, uxlaymanu, lekin alla aytsalaring, uyalaman-da, — dedim tantiqligim tutib. — Kap-katta qiz boʻlsam…
— Hech uyalma, kap-katta qiz emish, — dedi Hanifa opam erkalab. — Maza qilib yotavermaysanmi. Qaniydi mengayam birov shunday desa.
— Boʻpti, boʻpti, — dedim murosaga kelib. — Faqat bitta sharti bor. Alla aytinglaru, lekin avval shunday niyat qilinglar: urush tugagan, erlaringiz…
— Nima?! — deb yuborishdi ikki opam ham baravariga.
— E, kechirasizlar, — deya darhol xatomni tuzatdim, — yigitlaringiz eson-omon kelishgan. Gumbur toʻylar oʻtgan. Oradagi toʻqqiz oy ham oʻtgan…
— Ha, tushmagur, toʻqqiz oyniyam biladi, — dedi Hanifa opam zavqlanib.

Men davom etdim:
— Oʻgʻilmi, qizmi — doʻmboqchalaringiz qoʻllaringizda. Sizlar alla aytayapsizlar, boʻptimi?!

Taklifim yoqib ketdimi, boʻpti, boʻpti, dedi opalarim kulishib. Keyin galma-galiga alla aytishib, meni uxlatishga kirishishdi…

Lekin, men uchun alla aytishib, oʻzlari uxlab qolishdi. Bechora opajonlarim rosa charchashgan-da. Ha, mayli, endi menam uxlayman. Boʻldi, rosa sannadim. Lekin, yaxshi boʻldi-da, ancha koʻnglimni boʻshatib oldim. Emasam ichim yorilib ketardi-da!.. Hanifa opam koyimadi, demak tushundi. Ma’mura opamning pishiqligini-chi. Uxlagan kishi boʻlib hammasini eshitib oldi-ya. Biladi-da, oʻziga ikki dunyodayam aytmayman bu gaplarni… Shu ishim toʻgʻri boʻldimikan, ishqilib? Ma’mura opam tiliga mahkamku-ya, Hanifa opam soddalik qilib ogʻzidan gullab qoʻysa, keyin quloqma quloq oʻtib, vuy… butun qishloqqa yoyilsa-ya!.. Joʻra akamning uyidagilar eshitsa, yangam arazlab ketib qolsa! Shar-mandalik! Hammadan burun bechora cholu kampirning holi ne kechadi!..

Qoʻrquvga tushib, etim bir uvishdiyu, oʻzimni qoʻlga oldim. E, xudo asrasine, unchalikka bormas… Har holda Hanifa opamga tayinlab qoʻysam tuzuk. Birovga aytib qoʻymasinlar…
— Hanifa opa… Opa, — dedim sekingina.

Lekin, endi chindanam uxlab qopti shekilli, opam qimir etmadi. Ha, mayli, ertaga aytarman. Endi oʻzimam yotsam boʻlar. Xiyol charchaganday boʻlyapman…

Bir chimdim uxladimmi, yoʻqmi, xuddi birov turtganday uygʻonib ketdim-da, shu zahoti shiyponning kun chiqar tarafida charaqlab turgan yulduzga koʻzim tushdi. Quvonib ketdim. Joʻra akam!
— Assalom, Joʻra aka!
— Salom, Mohi! Ozroq dam ololdingmi?
— Ha, rosa. Birgad bobo haligacha kelmabdimi?
— Bir oz kechikkan koʻrinadi. Shunisiyam ma’qul, bafurja gaplashib olamiz.
— E, nimasini aytasiz, shunchalik orzu qilamanki, biror kungina saharda oʻroqqa tushmasak, deb. Yoʻq, sahar mardondan chaqirib keladi, azamatlarim, polvonlarim, deb. Lekin, oʻzi juda yaxshi odam, hech kimning dilini ogʻritmaydi. E, narigi qishloqda Farmon birgad degani bor ekan, ot minib yurarkan. Qamchisidan qon tomadi, deyishadi. Jabbor amakimiz beozor odam. Hech kimni tindirmaydiyam, xafayam qilmaydi. Bir qoʻlini boʻyniga bogʻlab olgan, urushdan nogiron boʻlib kelgan. Kechasi yo azonda bugʻdoy oʻrib ketaveramiz, u kishi yigirma-oʻttiz qadam oldinda ovoz berib turadi. Oʻzini koʻrmaymizu, ovozidan moʻljal olib, oʻrib boraveramiz. Aytadiki, mana shu men turgan yer marra, shu yerda miriqib bir dam olib olamiz, deydi. Qancha gʻayrat qilsak ham haligi marraga yetishimiz qiyin boʻp ketadi. Nega desangiz, bizlarga sezdirmay, sekin-sekin orqasiga tisarilib boraverarkan-da. Buni opalarim sezishsa ham xafa boʻlishmas ekan. Xafa boʻlish ham oʻrinsiz-da, baribir ertami, kechmi, oʻzimiz qiladigan ish. Tezroq tugatsak yaxshi-da! Negadir bugun kech qolyaptilar, tinchlikmikan ishqilib?..
— Keladi, xavotir olma.
— Bularga qoʻshilganimga yigirma kuncha boʻp qoldi. Oʻtgan yili, avvalgi yillar yoshsan deb, meni oʻzlariga qoʻshishmas edi. E, biram yaxshi-ku ular. Ayniqsa, Ma’mura opam bilan Hanifa opam ikkovlari. Qarang, oʻrtalariga olib yotishibdi meni. Dalada ham shunday. Ehe, ish shunaqa koʻpki, hali birgad bobo kelsa, borib choshgohgacha bugʻdoy oʻramiz. Toʻgʻri, qishloqdanam ayollar, keksalar, bolalar keladi. Lekin, ular tong yorishgach kelib, quyosh botar-botmas qaytib ketishadi. Asosiy yuk bizlarning boʻynimizda, ana shu oʻn ikki qizning boʻynida. Aytmoqchi, Hanifa opamning ukasi Safarjonni bizga koʻz qilib qoʻshib qoʻyishgan. Har tugul oʻgʻil bola-da, qizlar yolgʻiz qoʻrqib yurishmasin, deyishgan-da. Shunday qilib choshgohgacha bugʻdoy oʻramiz-da, keyin paxta chopiqqa tushamiz. Kechqurungi salqinda yana oʻrimni boshlaymiz. Kun qizigʻida boʻlmaydi, boshoqlar quruqshab, don toʻkiladi. Bir haftacha burun arpa oʻrimini tugatgandik. Hali bugʻdoyni yigʻishtirsak, sholi oʻrim boshlanadi. Undan tashqariyam bir-ikki kun daryo toʻsishga opketishdi. Bu yil daryo damba-dam to-shib turibdi, yuqoridagi qishloqlardan bir-ikkita uylarni olib ketdi… Ha, yana goʻng tashitishdi, dori maydaladik. Hali yoz oxirida har xil hasharlar chiqadi, tomsuvoq deyishadi, xirmonjoy hozirlash deyishadi. Keyin u yogʻiga paxta terimi boshlanadi. Hammasiga biz koʻndalang boʻlamiz. Birgad bobo shu-ning uchunam mudom alqab yuradi-da, polvonlarim, deb… Nega indamay qoldingiz?.. Yoʻq, hecham qiynalmayman, koʻnikkanman. Undan tashqari hozir kimgayam oson. Oʻzingiz koʻrib yurgandirsiz, u yoqlarda yosh qizlargacha miltiq koʻtarib, urushib yurganmish-ku! Keyin yana bir gap: avvallari manovi toʻqayzorga qarab yuragim haros olib yurdi. Kechasi hammadan burun yotib olmoqchi boʻlardim, aksiga olib uyqum qochib ketardi. Oʻzi qiziq-da, nega endi manovi shiyponni ovloqdan ovloqqa olib kelib qurishdi ekan. Shiypon degani dalalarning oʻrta bir yerida boʻlguvchi edi. Bu esa dalalar tugagan joyda, toʻqayzorga taqab qurilgan. Toʻqayning bosh-adogʻi yoʻq. Unga oralash tugul, bir chekkasidan qarab tursangizam seskanasiz. Xuddi allambalolar chiqib kelayotganday boʻlaveradi. Lekin, bekorga choʻchib yurgan ekanman. Qoʻrqmaslik kerak ekan. Hanifa opam aytdiki, u yoqqa qaramagin ham, oʻylamagin ham, dedi. Sabil qolgur, qaramayman deb qancha tirishsam ham koʻzim oʻz-oʻzidan tushavera-di. Oxiri yoʻlini topdim. Yuragimni botir qildim-da, toʻshakka oʻranib olib, toʻqayga tikilib yotaverdim, yotaverdim. Qiziq, asta-sekin toʻqayning vahimasi yoʻqolib, yuvosh tortib qoldi. Hatto ba’zida, bu yoqqa kel, qizalogʻim, deb chaqirayotganday ham boʻladi. Shu, bir aylanib charx urib chiqsammi, deb qoʻyaman ham oʻzimcha… Ha, sizga aytmoqchi boʻlib yurgan yana bir narsam, oʻtgan yili mana shunaqa paytlar bitta voqea boʻlgan ekan. Lekin qizlar kelishib olib, hech kimga hech narsa deyishmabdi. Menga Hanifa opam aytib berdi… Bir kuni yarim kechasi qizlar uygʻonib ketib qarashsa, boshlari tomonda bir miltiqli kishi oʻtirganmish. Qiy-chuv qilib, burchakka tiqilib olishibdi. Haligi odamning soch-soqollari oʻsib ketgan, egni-boshi allatovur. Lekin koʻzlari jiqqa yosh emish. Avval rosa qoʻrqishgan boʻlsa, keyin hayron boʻlishibdi. Mendan qoʻrqmanglar, debdi haligi odam, toʻgʻri, urushdan qochib yuribman, lekin nomardlikdan, qoʻrqoqlikdan bunday qilmadim, debdi. Men gulday qizlarini bunday vahshiy toʻqayzorga haydab qoʻygan hukumat uchun qon toʻkishdan or qilaman, xolos, debdi. Haligi odamni tanishibdi-yu, lekin qishloqdagilarga aytishmabdi. U boshqa koʻrinmabdi. Urushga qaytib ketgan boʻlsa kerak, deydi Hanifa opam. Chunki, oʻsha kuni qizlardan biri uning orqasidan borib, bir narsalar deb yigʻlab-yolvorganmish. Qizning kimligini aytmadi opam. Hechqisi yoʻq, hali bilib olaman…

Xullas, ana shunaqa gaplar, Joʻra aka… Siz nima deb oʻylaysiz, haligi odamning gapi toʻgʻriga oʻxshaydiyu, lekin urushdan qochib yurishi baribir notoʻgʻri-da, shunday emasmi?..
— Shunday. Umuman, men ham bu yerlarda koʻp narsalarni koʻrdim, koʻzim ochildi. Nasib qilsa, hali aytib beraman. Menimcha ham ayol zotini bunaqa himoyasiz tashlab qoʻyish yaxshi emas, gunohi azim!
— Himoyasiz emasmiz-ku. Masalan, men uchun mana siz borsiz. Qoʻrqmayman.
— Mohiginam, sen haliyam goʻdaksan. Axir men sendan qanchalar olisda ekanimni bilasanmi?! Men bor-yoʻgʻi yulduzman, olis bir yulduz! Xudo koʻrsat-masin, senga bir narsa boʻlsa, qoʻlimdan nima keladi? Jovdirab, moʻltirab turaverishdan boshqasiga yaramayman-ku!
— Unaqa demang. Qancha olisda boʻlsangizam, mayli. Faqat omon boʻling. Sizning bu dunyoda borligingizning oʻzi menga yetadi. Eh, bilmaysiz-da, ayniqsa shu kecha-kunduzlar men charchash nima¬ligini, gʻam-tashvish nimaligini bilmayman. Hamma hayron boʻlib qaraydi, havas bilan qaraydi. Sababini tushunishmaydi. Men boʻlsam, sababini aytib, butun dunyoga jar solgim keladi, baxtimni koʻz-koʻzlagim keladi… Haligina siz haqingizda opalarimga aytib berdim. Meni toʻgʻri tushunishdi, hatto havaslari keldi… Joʻra aka, negadir bezovtasiz?..
— Brigadiring hayalladi. Tezroq kelsa boʻlarmidi…
— Kep qolar… Voy, Joʻra aka, nima u? Bir narsa irillaganday boʻldimi?.. — Atrofga alangladim, koʻzim hech narsa ilgʻamadi. — E, oʻlsin, daydi itlar boʻlsa kerak…
— Qoʻrqma, Mohi, — dedi Joʻra aka, ovozida qoʻrquv tuydim. — Oʻzingni bardam tut.

Nimadir yana irilladi, ketidan uvlab yubordi. Qalin toʻqayzor chekkasidagi qamishzor bezovta chayqalib, ularning ostidan ikki koʻlanka sirgʻalib chiqdi. Etim muzlab, titrab ketdim.
— Voy, boʻri-ku, Joʻra aka, ikkita boʻri!..
— Ha, boʻri. Lekin sen qoʻrqma, aytganimni qil!

Boʻrilar toʻqay chekkasida dikkayib oʻtirishdi, shiypon tarafga qarab irillab qoʻyishdi. Tishlari yarqirab ketdi.
— Vuy, Joʻra aka, ular meni koʻrdi. Nima qilay?..
— U yoqqa qarama. Ma’murani uygʻot, Hanifaniyam!..
— Xoʻp. Ma’mura opa, opa, turing. Tez turing!..

Ma’mura opam koʻzini ochdiyu, nima boʻldi ham demay, oʻrnidan sapchib turdi. Chunki, xuddi shu mahal boʻrilar yana uvlab yuborishgan, opam darhol ahvolni tushungandi. Uning birinchi qilgan ishi, darhol shiypon chekkasiga bordi-da, u yerda qalashib yotgan ketmonlardan birini qoʻliga oldi. Keyin boʻrilar tarafga sinchiklab tikildi. Men ancha yuragimni bosib olib, Hanifa opamni uygʻota boshladim.
— Hanifa opa, turing, tez boʻling…
— Ha, ha, nima gap, birgadmi? — dedi u uyqusirab.
— Yoʻq, birgadmas, turing, koʻrasiz.
— A, nimani koʻraman, Ma’mur, nima u, boʻrimi?! Voy, oʻlay, boʻri, endi nima qilamiz!..
— Hanifa, sekin. Qoʻrqmagin, Safarni uygʻot, — dedi Ma’mura opam bosiqlik bilan.

Lekin boʻrilardan koʻzini uzmadi. Boʻrilar bezovtalanib, toʻqay chekkasida izgʻishar, nimagadir bir-biriga qarab irillab qoʻyishardi. Hanifa opam boshigacha burkanib olgan ukasini turtkilay boshladi.
— Safar, Safarjon, tur, ukajon, turgin…

Safar qimir etmasdan yotardi. Oxiri Hanifa opam baqirib yubordi.
— Tursang-chi, Safar oʻlgir!..
— Sekin, boshqalarni qoʻrqitib yuborasiz, opa, — dedim dagʻ-dagʻ titrab.
— Toʻgʻri, hech kim vahimaga tushmasin, Mohi, — dedi Joʻra akam quvvatlab. — Endi boshqalarni ham uygʻotinglar. Ma’murani toʻxtat, u yoqqa bormasin.

Qarasam, Ma’mura opam qoʻlida ketmonni mahkam tutgancha, shiypondan tushyapti.
— Ma’mura opa, toʻxtang, unday qilmang.

Mohi, gulxan yoqinglar, gʻoʻzapoyani yoqinglar, — dedi Joʻra akam yoʻl-yoʻriq koʻrsatishda davom etib.
— Ma’mura opa, gulxan yoqamiz, boʻrilar olovdan qoʻrqishadi.

Ma’mura opam ortiga qaytdi. Ustunga osigʻlik fonusni qoʻliga olib, piligini koʻtardi. Keyin boʻrilarga poʻpisa qilganday, fonusni serpay boshladi. Boʻrilar unga qarab tek qotishdi. Koʻzlari yonib, bir-ikki irillab qoʻyishdi. Men shiypon biqinidagi gʻoʻzapoyalardan ikki bogʻini sudrab kelib, opamning oyogʻi tagiga tashladim.
— Opa, gugurt bering.

Opam nimchasi kissasidan gugurt olib uzatdi-da, yana fonusini silkita boshladi. Hanifa opam oʻzini yoʻqotib qoʻygancha, yigʻlamsirab, Safarni turtkilardi.
— Mohi, Safarni tinch qoʻyinglar, u turmaydi.
— Xoʻp, Joʻra aka. Hanifa opa, Safarni qoʻying, boshqalarni uygʻoting, — dedim gugurt chaqib, gulxan yoqishga tutinarkanman. — Hey turinglar, kelinglar bu yoqqa!.

Ma’mura opam ham menga yordamlasha boshladi. Hayronman, kap-katta opalarim men nima desam bajarishyapti. Oʻz-oʻzidan ularning kattasiga aylanib qolgandim. Gʻoʻzapoya buruqsab bir tutun chiqardi-da, keyin charsillab yona ketdi. Men botirlanib, yana ikki bogʻ gʻoʻzapoyani sudrab keldim.
— Barakalla, Mohi. Ana shunday, qizlarga ayt, hech kim shiypondan uzoqlashmasin.

Avvaliga qiy-chuv qilib, shiyponni boshlariga koʻtargan qizlar, oʻzlarini bosib olishib, gulxan yoniga kelib, boʻridan hurkkan qoʻylardek gʻum-gʻuj boʻlib olishdi. Oʻttiz qadamcha narida esa ikki boʻri dikkayib oʻtiribdi. Koʻzlari olov yolqinida yonib-yonib ketadi.
— Vuy, Ma’mura, ulardi koʻziga qara, yonib boryapti, — dedi Hanifa opam dagʻ-dagʻ titrab.

Shu payt boʻrilar oʻrnidan qoʻzgʻalib, u yoq-bu yoqqa yura boshladi. Qizlar qiy-chuv koʻtarib yuborishi bilan, yana tek qotishdi.
— Ularga qaramanglar, Mohi, Qarshiboy deb baqiringlar!..

Osmonga qaramasam-da, bechora Joʻra akamning jovdirab, titrab-qaqshab borayotganini his etib turardim.
— Ma’mura opa, Qarshiboy deb baqiraylik, — dedim Joʻra akamning fikrini darhol ilgʻab olib. — Boʻrilardi jagʻi qarishib, ogʻizlarini ocholmay qolishadi.

Tavba, opalarim yana soʻzsiz boʻysunishdi. «Qarshiboy», «Qarshiboy» deb baravariga baqira boshlashdi. Qarasam, bechora Safar ham yonimizga kevolib, «Qarshiboy», «Qarshiboy» deb turibdi. Oʻzim ne ahvoldamanu, uning qiligʻidan kulgim qistaydi.
— Mohi, dadil boʻl, gulxanni balandroq gurlatinglar. Yanayam!..
— Xoʻp boʻladi, Joʻra aka!..

Chopqillab borib, yana gʻoʻzapoya keltirdim. Darhol bogʻini uzib, olov ustiga yoyib tashladim. Uzun tayoq bilan olov bagʻrini ochib, qoʻzgʻatdim. Gulxan shiypon baravar boʻlib, har yoqqa uchqun sachratib, lovullay ketdi. Bundan ruhlangan opalarim yanada avjlanib, baqira boshlashdi. Ba’zilari ketmonu oʻroqlarni olib, bir-biriga urib, daranglatishga tushishdi. Shovqin-surondan hurkish-dimi, olovdan qoʻrqishdimi, haytovur boʻrilar birin-ketin changalzorga kirib gʻoyib boʻlishdi…

Atrof tinchib qoldi. Gulxan ham vazifasini bajarib boʻlib, pasaya boshladi.
— Mohi, endi bir kosa muzday suvdan simirgin-da, yotib uxla. Xatar oʻtdi, — dedi Joʻra akam yengil tin olib.
— Xoʻp boʻladi!..

Joʻra akamning aytganini qildim-da, sekin borib toʻshakka uzandim. Opalarim kelib, atrofimga davra olib oʻtirishdi. Ular allatoʻsin ma’yuslanib, menga koʻz tikib oʻtirishar, bir ogʻiz ham soʻz qotishmasdi. Qaysi biri bir chekkada piq-piq etib yigʻlardi. Shiyponning kun chiqar tarafida, osmon etagida, bir oʻzginasi horgʻin miltirab turgan yulduzimga koʻz tikkancha, uxlab qoldim…

Oʻngimdami, tushimdami Jabbor akaning kuyib-pishib gapirayotgani qulogʻimga kira boshladi.
— Ha, Xudo bir asrabdi. Kechasi bilan koʻnglim alagʻda boʻlib chiqdi-ya. Besabab emas ekan-da. Boʻldi, hoziroq raisga chiqib aytaman. Qishloqdagi hamma ishimni yigʻishtiraman-da, shiyponga borib yotaman, deyman. Invalid holimda menam qishloq bilan shiypon oʻrtasida uloq boʻldim. Boz ustiga kechasi bilan xayolim sizlarda. Boʻldi-e, menga desa!.. Oʻzi shu kunlar qonimga tashna boʻlib yuribman. Har kuni noxush bir xabar!..
— Yana qanaqa xabar?..

Bu Hanifa opamning ovozi edi.
— Sahar payti bu yoqqa otlanib tursam, hamsoyamizdikida qiy-chuv boʻlib qoldi.
— Nimaga?..
— Nimaga boʻlardi, Joʻraxoʻjadan qora xat kelibdi.
— Amaki, jim boʻling, gapirmang!..
— Xoʻp, qizim, xoʻp…

Endi tushundim, eshitayotganlarim oʻngimda ekan. Oʻrnimdan sapchib turdim.
— Nima dedingiz? Kimdan dedingiz? Joʻra akam?.. Yolgʻon, yolgʻon deng!
— Yolgʻon bolam, men shunchaki… — dedi Jabbor amaki dovdirab.
— Joʻra akam tirik. U oʻlmaydi. Oʻlmasligi kerak!..

Shunday dedimu, yana uzala tushdim…

Birdan yengil tortdim. Tanam bir hovuch parga aylandi. Ucha boshladim. Uchayapman, uchayapman, shiyponimiz pastda qolib ketdi. Opalarim pastda qolib ketdi. Bunday qarasam, shiyponimiz gugurt qutichadaygina boʻlib koʻrindi. Toʻqayzor esa, bosh-adogʻi yoʻqday, vahimali boʻlib yotardi. Bir parchagina joy ekan-ku. Naryogʻida anovi ilonizi boʻlib koʻringani daryodir-da. Kichkina ariqcha ekan bor-yoʻgʻi… Shunchalik balandga chiqib ketibmanmi?.. Vuy, birdan tushib ketsam-a!.. Yoʻq, tinmasdan uchib, balandlab ketyapman. Oxiri yer koʻrinmay qoldi. Hamma yoq osmonga, oʻzim yaxshi koʻradigan yulduzzor osmonga aylandi. Birdan quvonib ketdim, zavq-shavq bilan qanot qoqdim. Uchishim tezlashdi.

Yulduzlar ham menga qarab shitob bilan kela boshlashdi. Tagʻin birortasiga urilib ketmasaydim, deb xavotirga ham tushib qoʻydim. Qayoqda! Hech ularga yetolmasdim. Tavba! Keyin eslab qoldim: eshitgandimki, yulduzlarga yetish uchun oylab, yillab, hatto asrlab uchish kerak, deb… Menam rosa uchdim. Eh-he, necha zamonlar oʻtib ketdi oradan… va nihoyat yulduzlar makoniga yetdim. Yetdimu, lekin oʻzimizning, Joʻra akam ikkimizning yulduzimizni topolmadim. Izlayverib, har bir miltiragan choʻqqa qarayverib, koʻzlarim tolib ketdi. Keyin men behudaga buncha balandlab ketganim, u osmon etagida ekani yodimga tushdi. Moʻljal olib, pastga endim. Yana necha bir zamonlar oradan oʻtib kichik bir tepalik koʻzimga chalindi. Dastlab borganim sari tepalik deganim ulkan toqqa aylandi. U ana shu togʻdan bir nayza boʻyigina yuqorida boʻlishi kerak… Yoʻq, xira, nursiz yulduzchalar behisobu, ammo u yoʻq. Ha, demak uni pastdagilar urib qulatishgan. Toqqa qulab tushgan. Togʻ bagʻirlab uchib qidirdim. Qidira-qidira etakka yetdim. Bemajol yerga qoʻndim. Qarasam, bir buloq boʻyida oʻn bitta opam qator tizilib oʻtirishibdi. Yonlariga borib qoʻshildim. Oʻn ikki qiz boʻldik. Hammamiz oppoq harir koʻylakda.
— Nima qilib oʻtiribsizlar. Yoki sizlar ham…
— Ha, biz ham oʻz yulduzimizni izladik, — dedi Ma’mura opam.
— Topdingizmi?..
— Yoʻq, hech qayerda yoʻq, — dedi Ma’mura opam uf tortib, — yerda ham, u yoqda ham…
— Siz-chi, Hanifa opa, siz topdingizmi?
— Topmadim, biyroncham, hammasi behuda ekan, — dedi Hanifa opam koʻzida yoshi bilan iljayib.
— Ha, hammasi!.. — dedi Ma’mura opam qoʻl siltab. — Shuncha yelib-yugurib, uchib-qoʻnib yetib kelgan manzilimiz shu yer boʻldi. Ega boʻlganimiz mana shu taxir suvli buloq boʻldi!..
— Taxir ekanmi suvi? — dedim tashnalikdan tamshanib.
— Ha, taxir. Ishonmasang ichib koʻr, mana, — dedi Hanifa opam iljayib.

Ichdim.
— Voy, buncha achchiq!..

Hanifa opam xandon otib kuldi.
— Qismating bu, qismating! Ichaver!..
— Ich, yana bir qultum ich, — dedi Ma’mura opam ham bir piyola suv tutib.
— Ich, koʻnikib qolasan, — dedi Hanifa opam qistab.
— Yoʻq, icholmayman, — deya oʻrnimdan turdim.
— Ichasan, ichasan, — dedi Hanifa opam zugʻum bilan.

Keyin majburlab ogʻzimga qultillatib quydi. A’zoi tanamda ogʻriq va titroq qoʻzgʻaldi. Toshday ogʻirlashib, buloq boʻyiga yiqildim…
— Koʻzingni och, Mohi, — degan ovoz qulogʻimga chalindi.
— Manovi suvdan ich, — dedi boshqa bir mehribon ovoz.
— Yoʻq, icholmayman, achchiq, — dedim piyola tutgan qoʻlni nari itarib.
— Nega achchiq boʻlarkan, jinnivoy, ichib koʻr-chi, mana bir qultumgina ich.

Labimga muzday bir narsa tegdi, shiringina… Qult etib yutindim. Va shunda zilday qovoqlarim oʻz-oʻzidan ochilib ketdi.

Dastavval boshimda tizilib, yigʻlamsirab turgan opalarimga, keyin… rangi boʻzday oqarib borayotgan yulduzsiz osmonga koʻzim tushdi…