…Бугун ўттиз биринчи декабрь. Янги йил кириб келаяпти. Кўзи эшикда, ҳамширанинг кириб келиб, сизга жавоб бўлди, дейишини кутаяпти. Тушдан кейин иккита осма укол олса, бас, агар ташхислар яхши чиқса (яхши чиқсин, ишқилиб) уйига кетади. Хона эшиги очилиб ҳамшира кириб келди. Юзида табассум. У эшик ҳатлаши ҳамоно бош бармоғини тик қилган ҳолда “зўр” ишорасини қилди…

Қўчқор Норқобил
ЯНГИ ЙИЛ КЕЧАСИДА

Қўчқор Норқобил 1968 йил 5 мартда Сурхондарё вилоятининг Олтинсой туманидаги Мўминкўл қишлоғида туғилган. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист (2001). ТошДУнинг журналистика факултетини тугатган (1992). «Дарё ортидаги йиғи» (1994), «Ўн саккизга кирмаган мен бор» (2002), «Кулиб тур, азизим» (2005), «Қуёшни ким уйғотади?» цингари насрий ҳамда «Хосиятли дунё» (1992), «Кафтимдаги қизғалдоқ» (1993) шеърий тўпламлари нашр этилган. А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, С. Есенин, Е. Евтушенко каби шоирларнинг насрий асарларини ўзбек тилига таржима қилган.

  оёқ-қўли увишинқираб, лоҳас бўлиб уйғонди. Зил-замбил бошини базўр кўтариб, деворга орқа тиради. Тўшакда ўтирган кўйи ташқарига разм солди. Дала уйнинг биринчи қаватидаги хона деразасига қор учқунлари урилаяпти. Анчага довур деразадан кўз узмади. Нигоҳи илғаган ҳовли сатҳини, узун деворнинг тунука қалпоғи, беҳи, олма, гилосни қор қоплаган. Барибир оқлик яхши-да. Кўнгил равшан тортади.

У ўрнидан тураётиб елкасида яна оғриқ пайдо бўлганини ҳис қилди. Гўёки икки кураги орасига кириб қолган беш-олти дона чақиртикан тағин қўзғалиб, айнан танасининг елка қисмини куйдириб, чимиллатиб аъзойи баданига оғриқ берарди. Лаънати чақиртиканлар. Елкасига кириб олган ана шу беш-олти дона чақиртикан ўттиз йилдан ошдики азобини бериб келаяпти.

Аҳён-аҳёнда қўзғалиб қолади. На шифоси бор, на қутулишнинг бошқа иложи. Ўз дарди ўзи билан. Бировга айтолмайди. Нима деб айтади? Мен соғман, ҳаммаси мана шу, елкамдаги чақиртиканларнинг азоб-уқубати дейдими? Ким ишонади. Елкасида чақиртикан кўтариб юрган одамни ким кўрибди? Айтиб бўлмайди, айтиб бўлмайди-ей, эшитган қулоққа ҳам ғалати. Аъзойи-танангда қилнинг чангидай ошиқча нимарса бўлса дарҳол топиб кўрсатадиган ва ташхис қўя оладиган тиббиёт ускуналари учун сенинг елкангдан (агар бор бўлса) дўланадай-дўланадай келадиган чақиртикан нима дегани. Шунча йилдан (!) бери елкангда ўсиб чиқмагани-ю, тиббиёт оламида тажриба майдонига айланиб қолмаганингга шукр қилсанг-чи, кейин кўр эди шармандаликни.

Нодир ювинаётиб ўзини ўзи шундай койиди, бу билан хаёлидаги бемаъни ўйни қувмоқчи эди. Йўқ… Уддасидан чиқолмади — елкаси яна чимиллаб оғриди.

Емакхонага тунд қиёфада кириб келди. Хотини, болалари дастурхонга қўл урмай, кутиб туришибди. Курсига ҳорғин чўкди. Уф тортди. Дастурхонга қўл чўзган бўлди.
— Қани олдик, мактабга кеч қоласанлар…

Хотини зимдан разм солди:
— Тобингиз йўқми?

У хотинининг “яна” деган сўзни қўшиб айтмаганидан хурсанд бўлди.
— Чарчабман, шекилли. Бугунча ишга борай, эртадан бошлаб таътилга чиқаман.

Зиёданинг чеҳраси ёришди:
— Шундай қилинг дадажониси! Дам олинг. Бу ёғи Янги йил ҳам кеп қолди.

Болаларнинг ҳам димоғи чоғ, чувиллаб қолишди.
— Дадажон, янги йилни қаерда кутамиз? “Дом”дами, “Дача”дами?
— Янги йилни сизлар хоҳлаган жойда кутамиз… Хоҳлаган нарсаларингни олиб бераман.

Кенжа қизи Зумрад онаси ёнидаги курсидан тушиб пилдираб келиб Нодирнинг бўйнига осилди.

— Дада… Дадажон, менга, нима оберасиз?
— Сенга қуёнча, оппоқ қуёнча!

— Йўқ. Оппоқ айиқча олиб беринг…
— Хўп.

— Туш, пастга туш қизим, даданг овқатланиб олсинлар.
— Тушмайман, ойи! Тушмайман.

— Қўй, майли, индама. Ке, тиззамга ўтириб ол, қизим.
— Дадажон, анов кунгидай елкангизни силаб қўяйми?

Зумрад кичик қўлчалари билан Нодирнинг бўйнига қўл солиб елкасини силай бошлади.

— Дада, дадажон… Елкангизга кириб олган юлдузчаларни олиб ташлайми… Мана мунча, қулоғимдаги сирғамнинг юлдузчаларига ўхшаш юлдузчаларни…

Нодир синиққина жилмайди. “Майли” ишорасида бош силкиди. Қизалоқ нозиккина бармоқчалари билан чимчилаб юлдузча тера бошлади:

— Мана, мана… Битта, иккита, кейин… кейин учта, тўртта, кейин… беш… бешта! Оп ташладим…

Катта ўғли билан қизи кулишди. Хотини:
— Болага ғалати ўйинлар ўргатасиз-а? — деди.

Нодир оғриқ турса шартта юзтубан ётиб оларди-да беш ярим яшар қизи Зумрадни елкасига чиқариб оларди:
— Қизим, елкамдаги юлдузчаларни териб ол. Оғритаяпти.

Оиладагилар буни ҳазил, шунчаки ўйин деб ўйлашарди. Нодир ҳам ўзини қизчаси билан ўйин ўйнаётгандай қилиб кўрсатарди. Қизча юлдузчаларни терарди… Шундан сўнг, ё қудратингдан, Нодир бирмунча оғриқни унутарди. Эй-ей, буни бировга айтиб бўладими, ўз уйингдагилардан яширган дардни ўзганинг томида тоғора қилиб бўлармиди? Нима дейсан, нима деб айтасан, кимга айтасан. Шу беш ярим яшар норасида англаган, ҳис қилган аҳволи руҳингни кап-катта одамлар тушуниб етмайди, шуниси алам қилади, йўқ, буларга буни айтиб бўлмайди. Булар ёзган китобларингни ўқишади, қойил қолишади, мақташади. Сен ёзган саҳна асарларини энг нуфузли театрларда ҳайрату-ҳаяжон билан томоша қилишади, асарларинг асосида яралган киноларни кўришади, тасанно айтишади, гоҳида ўзингда йўқ сифату-сафсаталар билан кўкка кўтарадилар, сўнгра ерга урадилар, гоҳида ғийбату-ғурбат билан ерпарчин этадилар, элагига эрмак, калишига патак, аёлига этак қиладиганлар топилади. Бироқ, шу норасида қизалоқнинг билганини билмайдилар, елкангдаги оғриқни тушунмайдилар. Айтма, айтсанг шамолнинг шапалоғини ейсан!

Дардини бир марта айтган. Айтгану мулзам тортган. Шу-шу оғзи берк. Оғзи маҳкам. Итни боғлаб қўйсанг турмайдиган жойда эди. Ҳарбий хизматда, афғонда урушида эди. Яраланди. Госпиталда қорнини кесишди, сўл сонини кесишди. Майда-майда темир бўлакчаларини олиб ташлашди. Куни бор экан, ўлмай қолди. Оёққа турди. Соғинчданми ёки нимадир ёдига тушса елкасига чақиртикан қадалгандай жизиллатиб, чидаб бўлмайдиган даражада оғриқ берарди. Бир куни палатага кириб келган ҳарбий дўхтирга, елкамда майда-чуйда юлдузчалар (чақиртиканнинг ўрисчасини билмади) қадалиб азоблаяпти деди. Ҳарбий дўхтир ачиниб қаради:

— Ўғлим, елкангдаги юлдузчаларни эмас, бошингдаги юлдузчаларни олиб ташлаш керак. Юлдузчалар бошингда жойлашиб қолган. Биз олишимиз лозим нарсаларни олиб ташладик. Энди… бошингдаги юлдузчаларни фақат ўзинг олиб ташлашинг керак.

Ҳарбий дўхтир эзғин қиёфада бош чайқади. Уф тортиб чиқиб кетди.

Ташқари совуқ. Қаҳратоннинг қаҳри қўзиган. Ҳаводаги қор учқунларини увиллаган шамол ўз кўйида ўйнатиб кўз очирмайди. Нодир ҳовли эшиги ёнидаги хизмат машинасигача бўлган йўлни ҳансираб босиб ўтди. Уйдан ўзини бардам ва тетик тутиб чиқишига уринмасин, оёқлари ўзига бўйсунмаётганди, кўз олди қоронғулашиб борарди. Қон босими кўтарилганини ҳис қилди. Орқа эшикни базўр очаркан, ўзини беҳол машина ўриндиғига ташлади. Хавотир аралаш ҳовли дарбозаси томон ўгирилиб қаради. Бошида оғриқ турди.

Уни аллақандай бир куч зимистонлик қаърига тортиб борарди. У ўзини таг-туби йўқ чоҳга қулаётгандай ҳис қилди. Қовоқлари зил-замбил. Кўзини очолмади.
— Шифохонага … Шифохонага борамиз, — деди ҳайдовчига зўрға.

Машина ўрнидан жилгани, дала боғнинг тор йўлакларидан чайқалиб бораётганини тусмоллаб, элас-элас тасаввур қилиб борди. Шамолнинг гувиллаши, алланималарнинг қум каби қаерларгадир чарсиллаб урилиши тубсиз жарлик сари шўнғиётган Нодирнинг тасаввур ойналарида элас-элас намоён бўлар, у айни дамда фалакдан ўйнаб тушаётган муз қотган қор учқунларини ҳам кўришни истар, тамоман хасталикка тобе бўлмаган тафаккур ёлқинлари қоронғулик билан курашиб борарди. Сўнг ўша тасаввури осмонида юлдуздай милтиллаб турган сўнгги шуъла ҳам сўниб ғойиб бўлди. Нодир чоҳ тубига гурсиллаб келиб тушганини ҳис этди, бўғзига нимадир келиб тиқилгандай бўлди-да, аъзойи бадани қизиб, борлиқ энди чинакамига чарсиллаб учаётган қип-қизил учқунларга тўлгандай бўлди. У тепасида ловуллаб ёнаётган осмонни, осмондан бодраб-сачраб тушаётган олов парчаларини кўрди. Гувиллаган шамол тўзғитган олов парчаларидан ерга қип-қизил сон-саноқсиз чўғ тўкиларди… Шу маҳал Нодир чоҳ тепасида қўлида толнинг узун новдасини тутиб турган болакайни кўрди. Бола жилмайиб, қўлидаги ям-яшил тол новдасини чоҳ тубига ташлади. Кўкдан ёғаётган олов учқунлари болага умуман таъсир қилмас, унинг атрофини зангор ва мовий ранг нурлар қуршаб турарди. Боланинг уст-боши жиққа ҳўл эди. Нодир новдага тирмашди, бола кучли, эпчил эди, уни чоҳ қаъридан тортиб олди. Нодир ҳам болани қамраб-қуршаган нур оғушида қолди. Боланинг табассум югурган, ёниқ чеҳрасига боқиб, ҳайратга тушди. Бу ўзининг болалиги, ўша, ўн икки ёшли Нодир эди. Нодир шуни пайқагани ҳамоно болакай ғойиб бўлди. Нодир мовий тўлқинлар ичра тип-тиниқ кўлда қирғоқ сари интилаётгани, энди ўзи ҳам болага айланиб қолганини ҳис қилди.

Нодир соҳилга қадар сузиб келди-да, ҳолдан тойган кўйи, қизиган тупроқ устига чалқанча тушиб ётди. Тоғ ортида ботиб бораётган қуёш нурларида қирмизи тусга кирган осмонни кўрди. Алвон булутларни эса ирис қанднинг қип-қизил тилла қоғозига ўхшатди. Бола ётган жойида кўкдаги тилла қоғозларга қўл чўзди. Ёнида кимдир қиқирлаб кулиб юборди.

— Зумрад… Зумрад, — деди бола. — Қара, осмонга қара… Осмонга тилла чиқди, Зумрад. Зумрад ҳамон қиқирлаб куларди.
— Зумрад… Зумрад…

… Бошида аллақандай ғала-ғовур. Элас-элас шарпалар сузиб юрибди. Қовоқларини бир оғир куч босиб, кўз очишга мажоли йўқ. Нимадир тарақлади. Кимдир ғудранди. Алланечук гап-сўзларни шамол олис-олисларга олиб кетади.

— З… З… Зум…; — деди у зўрға кўзини очиб.
— Ҳайрият-эй, ўзига келди, — деди кимдир.

— Юрак уриши яхши. Худога шукр ўтиб кетди, — деди яна кимдир.

— Нима кетди?… Ким кетди? Зумрад қани? — деди бемор иҳракли товушда бўғзи қуруқшаб. Сўнг тепасида турган нотаниш қиёфаларни кўрди.

— Мен қаердаман?
— Шифохонадасиз. Тинчланинг. Ҳаммаси ортда қолди.

Тўрт кундан сўнг беморни жонлантириш бўлимидан алоҳида нуфузли палатага ўтқазишди. Нодир хона деразасидан ташқарида ўйнаб учаётган қор учқунларини кузатиб ётарди. Қалбини қоплаган ваҳимали қоронғулик ёришган, энди ҳаёт билан юзма-юз келиб турганидан кўнглида таскин ва шукрона туйғуси тўлқин урарди. Тепасида осма укол тайёрлаётган ҳамширага кўнгли учун ҳам илиқ гап айтгиси, ўзининг тетиклиги боис миннатдорчилик туйғусини изҳор этгиси келди:

— Янги йилга ҳам оз қолаяпти. Худо хоҳласа, Сизга жуда чиройли нарса совға қиламан.

Ҳамшира ҳам очиқ кўнгил, ҳушчақчаққина экан:
— Нима, масалан?
— Хўш, нимани хоҳлайсиз?
— Айтайми?
— Айтинг…
— Менга атаб битта шеър ёзасиз…
— Бу жуда осон, мушкулимни осон қилдингиз…

Қиз кулди.

— Майли, соғ-саломат бўлинг. Бошқа дард кўрманг. Китобларингизни ўқиганман. “Қордаги лола” қиссангиз менга ёқади. Сизга бир савол берсам майлими?

— Майли…
— Операция пайтида “Зумрад, Зумрад” деб алаҳладингиз… Зумрад ким?

Нодир толмовсиради. Дудуқланди. Туйқус қувониб, чеҳрасига кулгу ёйилди.

— Зумрад, қизим! Кичкина қизимнинг исми Зумрад!
— Яхши кўраркансиз-а?

— Жудаям.
— Хўш энди ёнбошга ўгирилинг, ана шундай… Яхши!

Ҳамшира осма уколни ҳам улаб чиқиб кетди.

Янги йил кириб келишига ҳам уч кун қолди. Нодир шифокорларга ўзини батамом тузалиб кетгандай кўрсатишга уринарди. Оёққа турди. Палатада, йўлакда бемалол юра бошлади. Дўхтир барибир билади-да. Бош шифокор Нилуфар Аҳмедовна бугун эмас, икки кундан кейин жавоб беришларини айтганда, тарвузи қўлтиғидан тушиб шалвиради қолди.

— Юрак билан ҳазиллашманг, – деди бош шифокор, қатъий. — Қолаверса, сиз ҳали ёшсиз, шу ёшингизда инфарктга йўл бериб ўтирибсиз… Бўлди, яна икки кун назоратимизда бўласиз, ташхислар маълум бўлгач, шунга қараб иш кўрамиз…

— Ахир, Янги йил…
— Ҳечқиси йўқ. Ҳали кўп Янги йилларни қарши оласиз.
— Уйда, болаларим…

— Айтдим-ку, Нодир Собирович, ташхислар эртага чиқади. Яхши бўлса албатта индинга сизга жавоб берамиз.

Нодир қатъияти меҳрга йўғрилган бу аёл қаршисида лом-мим деёлмади. Лабини тишлаб, бош силкиб қўя қолди.

Бош шифокор ҳамшира келтирган аллақандай қоғозларга синчиклаб назар ташларкан, бехосдан Нодирнинг юзи буришиб кетганини, иҳраб юборганини сезди. Нодир ўзига пичирлади:
— Лаънатилар, куйдириб оғритаяпти, яна ҳаракатга кеп қолишди…

Бош шифокор Нодирга ялт этиб қаради.
— Нима безовта қилаяпти. Нима бўлди? Нима ҳаракатга келди?

Нодир кўзини олиб қочди.
— Ўзим шунчаки. — Кулгига олди. — Елкамни нимадир қитиқлагандай бўлди.

Бош шифокор беморга ажабланиб қаради. Анчагача юзидан нигоҳини узмади. Аёл кишининг синовчан назарига дош беришдан ёмони йўқ. Ҳамшира Нодирнинг қон босимини ўлчади. Жойида. Юрак ҳаракати ҳам меъёрида.

— Сиз мендан ниманидир яшираяпсиз. Сизни нима безовта қилаяпти?

— Айтдим-ку, соппа-соғман. Шунчаки… бу… болалик, ёшлик билан боғлиқ хотиралар асорати шекилли.

Бош шифокор бу ғалати беморга, элга таниқли адибга янаям қизиқсиниб қаради.

— Хўш, ёшлик хотиралари билан боғлиқ хасталик асоратини биз даволай олмасканмизми? Фақат сизга маълум бўлган бу касалликка ташхис қўёлмаймизми?

— Нилуфар Аҳмедовна, вақти-соати келганда албатта, бу ҳақда бир ҳикоя ёзиб қўлингизга тутқазаман.

Бош шифокор энди самимий жилмайди.

— Йўқ… йўқ. Бу ерга қайтиб туша кўрманг. Биз сизга рухсат бермаймиз. Ҳикоянгизни бирорта журналда чоп эттирсангиз ўзим ўқиб оламан. Нодир Собирович, энди бироз ухланг. Худо хоҳласа, ҳаммаси яхши бўлади.

Нодир палатада ўзи ёлғиз қоларсан, тўшакда чалқанча ётган кўйи ўзига ғудранди: “Ҳикоя эмиш, қанақа ҳикоя?! Дарду достон деб атаса яхшидир, балки…” Чиндан ҳам у болалик хотиралари, ёшлик ҳаяжони-ю, елкасида манави лаънати чақиртиканлар ҳуружи ҳақида ёзиб нимага эришарди?

Хаёл барибир ақл тизгинини узди. Хаёлида маъсум ўсмирликнинг тиниқ хотиралари тиклана бошлади.

… Нодир Зумрадни илк бор кўрган кунни эслади. У ҳамиша ўша кунни қалби ажиб ҳислар гирдобига хотирлайди. Мана шунча йил ўтибди ҳамки, кечагина юз бергандай, йўқ, шу воқеа ҳозир бўлаётгандай туюларди. Синфга Зумрадни ўқитувчиси бошлаб кирди. Зангор мактаб кўйлаги устидан оқ фартук кийиб бошига, атиргулдай қип-қизил бантик таққан қизни кўриб Нодир бошқача бўлиб кетди.

— Болалар, танишинглар, Зумрад! Бугундан бошлаб Зумрад бизнинг “А” синфимизда ўқийди.

Нодир биринчи синфга борганига ҳали ўн кун ҳам бўлганини йўқ, лекин, “А” синф билан “Б” синфнинг тафовути борлигини сезгандай бўлди. Зумрад ҳозирча ўқитувчининг ёнидаги стулда ўтириб тураркан, ўқитувчи опа унга алоҳида меҳр кўрсатаётгандай туюлди. Зумрад чиндан ҳам чиройли, кийимлари ҳам чиройли, қип-қизил сумкаси ҳам ҳеч кимда йўқ — чиройли эди.

Ўша кеча туш кўрди. Тушига Зумрад кирди. У синфга қип-қизил мактаб кийим кийиб келибди. Кейин унинг ёнига келиб ўтирди.

Эртасига мактабга Зумрад кеча Нодир тушида аниқ-тиниқ кўрган қизил форма кийиб келди. Ўқитувчи опа уни Нодирнинг ёнимга ўтқизди.

Улар бир партада ўтиришди. У хурсанд эди. Шу-шу, Зумрад билан дўст бўлди. Йиллар ўтаверди. У уй вазифаларини Нодирдан кўчирар эди. Агар у беш баҳо олса, ўзида йўқ севинарди. У Нодирга қараб жилмаярди. Унга шунинг ўзи кифоя эди. Айниқса, математика дарсини ўлгудай ёмон кўрса ҳам уйга берилган мисол-масалаларни Зумрад учун ишларди. Зумрад кўчирарди, жилмаярди, “беш” баҳо оларди, яна жилмаярди. Зумрадга ҳамманинг ҳаваси келарди. Ҳамма ҳушомад қиларди. Ҳатто ўқитувчилар ҳам Зумрадга овозини баландлатиб гапиролмасди. Зумраднинг отаси тумандаги энг каттакон одамлардан бири эди. Кимсан фалончи ижроқўмми, исполкомми, бир бало! Хуллас, ҳамма соясига салом берадиган одам!

Ким билади дейсиз, Зумрад ҳам шунинг ҳавосини олдими ёки қиз боланинг ақли эрта “пишиши” чинми, ишқилиб, ўзини бошқалардан анча баланд қўядиган бўлди. Бироқ, Нодир билан ўша-ўша! Математиками, тарихми, нима дарсдан кўчириш керак бўлса, дастёр тайёр, Нодир юрагини тутгандай қўшқўллаб унга дафтарини кўчиришга беради. Синфдаги ўғил болаларнинг кўпи бунга ғаши келарди. Нодир фақат Зумрад учун ўқийди, деб мазах қилишарди. Нима дейишса, дейишмайдими, гапирганлар гапириб, ичи куйиб қолаверарди. Хуллас, улар етти йил бир партада ўтиришди. Ёзги таътилда Зумрад Қримга Артекка кетди. Нодир уйда қолди. Отасига ёрдамлашди. Очиғи, отаси билан кишиларнинг деворини уриб, уйини тиклаб, оғилини бутлаб, ерини юмшатиб мардикорлик қилишди. Уч ой қора меҳнат билан ўтди. Нодир узун ёз тунларида ўзидан олисларда, Артекда дам олаётган Зумрадни эслаб юраги ҳапқириб, ичи ёниб борар, ботинидан нимадир узилиб кетгандай бўларди. Ўзи билан Зумрад ўртасида улкан жарлик, ўтиб бўлмас масофа мавжудлигини энди англаётганди. Ҳаётнинг бу номутаносиблиги боис қалбида энди ниш ураётган балоғат чечаклари умидсизлик аёзи остида қолиб кетаётганга ўхшарди.

Нодир отасига ачинарди. Оиладаги тўққиз жонни боқаман деб ўзини ўтга-чўққа ураётган отаси анча йиллар илгари ўқитувчилик қилган, отаси мактаб директори ва айрим ўқитувчиларнинг баъзи бир қаллобликларига чидай олмай (хуллас, бу ёғи бизга қоронғу) сенлар ишлаган мактабда ишламайман, деб қўл силтаб чиқиб кетган дейишади. Шу-шу мактабга қайтиб бормади, бошқа мактабдан иш изламади. Қайсарлиги қийиқни қирқ ёриб — айтганини қилди. Мардикорликни ўзига раво кўрди. Нодирнинг кўнгли ўксиклиги ҳам шундан. Бироқ, отасининг юзига тик қараб бирор гап айтиб бўлармиди. Ҳаром топишдан, ҳариш ейишдан худо асрасин.

Чилланинг чиллакини ёрган жазирамаси. Қуёш тикдан туриб тос манглайдан урган маҳали, бошингга тиғ санчилаётгандай бўларди. Қишлоқни қоқ иккига бўлган катта йўл ёқасида янги тушган томорқа атрофида ота-бола девор тиклашаяпти.

Нодир бир ярим қулоч баландликдаги девор устида ўтириб, отаси пастдан белкуракда узатган лой билан девор кўтараяпти. Офтоб атрофни ёндиради. Нафаси қайтади. Бошидан афт-ангоридан шовуллаб тер оқади. Жайранинг сихидай тип-тикка бўлиб ўсган сочлари ҳам офтобда куйиб, сарғайиб кетган. Кечгача яна бир пахса уриб, эгаси билан ҳисоб-китоб қилишлари керак. Нодир девор устида туриб саробдай жимирлаб турган катта йўл адоғига қаради. Олисдан нимадир қорайиб кўринди. Ота лой узатди, Нодир пайқамади, лой ерга қайтиб тушди. Ота ғудранди. Нодир тишини-тишига қўйди. Ичида бундай ҳаётга минг лаънат ўқиди. Шу пайт олисдаги машина — қоп-қора Волга девор ёнига келиб тўхтади. Ичидан қотмадан келган, дароз, ёзги костюм-шим кийиб, бўйинбоғ таққан шляпали киши тушиб уларга яқинлашиб кела бошлади. Отаси турган жойида қотиб қараб турди, сўнг сўкинди: “Энағар, бу нимага келди?”. Олифта ва савлатдор дароз уларга яқин келди. Бир девор устидаги Нодирга, бир отага қаради:

— Ҳа, арпангни хом ўрганмидим, салом ҳам бермайсан?! Ўзинг қолиб энди болангни ҳам хору-зор қиляпсанми?

— Ишинг бўлмасин! Менга ёрдам бераяпти. Сендан ҳеч нарса сўрамайман, — деди отаси ҳам ижирғаниб ерга боқаркан.

Нодир бу ҳолатга ҳангу-манг бўлиб қараб турарди. Ҳалиги шляпали каттакон мийиғида кулиб, захархандалик билан кесатди:

— Ўшанда гапимга кирганингда эди, ишлаб юрардинг. Қайсарлигингдан гўр ҳам бўлмайсан, сен аҳмоқ.

Отасиники тутиб кетди, баттар ўшқирди:
— Нима қилишим керак эди? Колхозчининг боласига берилиши керак бўлган олтин медални анави, гумаштанг, совхоз директорининг ўғлига беришим керакмиди?

— Ўзингни бос! Итнинг орқанги оёғи бўлиб ўлиб кет, менга деса!…

Отаси жаҳл устида ердан бир чангал лой олиб ҳалиги каттаконнинг юзига туширди. Каттакон чайқалиб йиқилиб тушди. Шляпаси бошидан учиб йўл бўйлаб гилдираб кетди. Шу тобда қора ойнаванд Волганинг орқа эшиги очилиб, бир қиз чинқираб юборди.

— Ота-а-а! Ота-а-а…, — қиз гандираклаб шляпасини олаётган каттакон томон чопиб борарди. Бу Зумрад эди.

Девор устида ўтирган Нодирнинг кўзи тиниб, боши чирпирак бўлиб айланиб, бўғзига нимадир тиқилиб, нафаси қайтди. Туйқус мувозанатини йўқотиб, девор устидан “шилқ” этиб чақиртикан устига қулади. Елкасига тиғ санчилгандай, елкасини нимадир куйдираётгандай, кўзидан олов чиқиб, бошида чақин чаққандай бўлди. У ҳолсизу ҳуши учганча ётган жойида каттаконнинг:
— Лаънати, мен сени йўқотаман, турмада чиритаман, — деган дўқ-пўписасини эшитди.

Отаси Нодирнинг устидан ярим челак сув қуйиб ўзига келтирди. Аламидан дағ-дағ титраган кўйи ўғлининг нам бошини бағрига босиб ўкириб йиғлаб юборди. Нодир отасининг бундай аҳволда илк бор кўриши эди.
— Тур, ўғлим. Тур, уйга кетдик…

Ота ўғлининг қўлтиғидан суяб турғазди. Унинг елкаларини силади. Елкасига қадалиб қолган чақир тиканларни кафти билан силаб тушириб ташлади. Елкасининг чақир тикан кирган жойлари қонталаш бўлиб, чизиллаб қон сизилди.

Нодир уйда бир ҳафта алаҳсиб ётди. Офтоб уриб, ҳолдан тойган экан, дейишди. Дарди бир ўзига, бир худога маълум бўлди. У оёққа тургач, отасининг қарори билан оиласи чўлга кўчди. Нодир икки йил чўл мактабида ўқиди. Шу икки йил ичида Зумрадни бир кун ҳам хаёлидан чиқармади. Уни эслаганда елкасида нимадир чимиллаб оғриқ бериб қўярди.

Чўлдаги мактабни тамомлаб Нодир Тошкентга ўқишга кетди. Қишки имтиҳон пайти қишлоқдан курсдоши гап топиб келди, Зумрад эрга тегди. Отаси қизини ўзидан ҳам каттакон одамнинг боласига узатибди. Ёшликнинг биллур умидлари чилпарчин бўлди.

Орадан кўп ўтмади. Зумраднинг отаси қамалди. Нодирнинг отаси оиласини олиб чўлдан қишлоққа қайтди.

…Нодир болалик хотиралари оғушида тақдирнинг нотанти ўйинлари моҳиятини худди ташқарида айланаётган қор зарраларига узоқ термулиб уқиб олиши мумкиндай, оғир ўйга ботиб деразадан кўз узмай ётарди. У анча пайтгача хона деразасидан кўз узмади. Оқиб ўтаётган умр дарёси ҳақида ўйлади. Ўлим билан ҳаёт оралиғи бир қадамлигини англаб етгандай бўлди. Бору йўғидан бехабар бу дунёда зарра бошида не-не синовлар чархи айланганини кўз олдига келтирди. Кейин… кейин нигоҳи толиқди, кўзларини юмди. Зум ўтмай уйқуга кетди.

…Бугун ўттиз биринчи декабрь.

Янги йил кириб келаяпти. Кўзи эшикда, ҳамширанинг кириб келиб, сизга жавоб бўлди, дейишини кутаяпти. Тушдан кейин иккита осма укол олса, бас, агар ташхислар яхши чиқса (яхши чиқсин, ишқилиб) уйига кетади. Хона эшиги очилиб ҳамшира кириб келди. Юзида табассум. У эшик ҳатлаши ҳамоно бош бармоғини тик қилган ҳолда “зўр” ишорасини қилди:
— Ташхисингиз во! Мана бундай. Тушдан кейин осма… Сўнг уйга жавоб!

Нодир ўзини узоқ йиллардан бери шифохонада ётгандай ҳис қила бошлаган эди. Бошидаги туман тарқади, кетди. Шу маҳал қўл телефони жиринглади:

— Ҳа, Нодирвой, қалайсан? Байрам билан йўқламайдиям деб ўпка-гина қилиб турсам, шифохонага тушиб қолганингни эшитдим… Нима гап, тинчликми?… Соғлигинг дурустми? Ўзим сени кўргани бормоқчи бўп турибман…

Устоз. Халқнинг ардоқли, улуғ шоири қўнғироқ қилиб турибди. Нодир ҳаяжонланганидан калимасини тополмай турди:

— Раҳмат, устоз. Минг раҳмат. Мана чиқаяпман… Яхшиман. Жавоб беришди. Ўзим Сизни кўриб ўтаман, устоз. Миннатдорман!

Кўнгли тоғдай кўтарилди. Катта бошини кичик қилиб қўнғироқ қилгани учун Устоздан миннатдор бўлди.

Йўлнинг икки четида ўрнатилган симёғочлар чироқлари нурида товланиб тушаётган қор зарралари кўнгилга алланечук завқ-шавқ бағишлайди. Нодир машина ойнасидан нур оғушида ярқираб айланиб учаётган қор учқунларига кўтаринки кайфият билан қараб борарди. У худди ҳаётини янгидан бошлаётгандай, шу файзли янги йил тунидаги ҳамма яхши нарсалар фақат унга аталгандай эди, гўё.

Ҳайдовчи машинани дабдабали кўп қаватли савдо мажмуи ёнида тўхтатди. Одам гавжум. Ҳамма байрамга Ўзбекистон Республикасибу нарса харид қилади, ҳамма уйига шошилади. Нодир кенжа қизига каттакон ўйинчоқ оқ айиқ сотиб олди. Хотинига беш дона қип-қизил атиргул харид қилди. Устозиникига ҳам қуруқ қўл билан кириб ўтишни эп кўрмади. Торт ва қимматбаҳо вино олди. Ўз ишидан кўнгли тўлиб машинага ўтирди.

— Аввал Устознинг уйига ҳайда. Ярим соат ўтирамизда, кейин уйга қайтамиз. Қўрқма, байрамга улгурамиз!

Эшикни нотаниш аёл очди. Нодир афт-ангоридан хизматкор эканини англади. У Нодирга узоқ тикилиб турди. Кўзлари шунчалар маҳзун эдики, тим қора қорачўғлари қаърида алланечук сирли бир жозиба яширинганди. Аёл кўзини ерга қадади-да, шарт бурилиб ошхона томон кетди.

Байрамона дастурхон. Оила жамулжам. Емак-ичмакнинг ками йўқ. Устоз байрам тилагини айтди. Нодир ичмади. Ахир, тўғри шифохонадан келяпти. Аҳволи ўзига аён.

— Устоз, мен қайтсам…

— Тўхта, ярим коса қайнатма шўрва ичиб кет, — сўнг янгага қаради. — Зумрад ҳам келсин, ўтирсин! — Устознинг ўзи ошхона томонга овоз берди: — Зумрад! қолган ишни кейин қилаверасан! Дастурхонга кел! — Нодирга қараб қўшиб қўйди — Дарвоқе, бу аёл сен томондан. Янгангнинг синглиси олиб келди. Қўшни туришаркан. Бироз қийналиб қолибди. Ҳа, майли, дастурхонга қара!

Шу маҳал қўлида ликопча ва бир талай санчқи кўтариб ҳалиги аёл келиб, четдаги курсига омонат чўкди. Нодир унга яна диққат билан разм солди. Бирдан юраги гупиллаб уриб кетди. Кўз олди оний ҳолатда бир қоронғулашиб ёришгандай бўлди. Нафаси тиқилди. Лаблари пирпиради. Ўзига-ўзи пичирлади: “Зумрад… Зумрад…” Нодир оғир уф тортди, базўр ўзини тутиб турарди. Томоғига бир ўкрик тиқилиб турарди. Зумрад дастурхон четидаги омонат курсида омонатгина бўлиб ўтирарди.

— Устоз, — деди Нодир овози қалтираб, — Мен энди борай…
— Ҳа, тобинг бўлмаяптими?
— Шундай…

У зўрға оёқда тик туриб ҳовли эшигига чиқди.

— Тезроқ ҳайда, — деди ҳайдовчига овози хириллаб, — олд ойнани очиб қўй!..
— Совуқ-ку, шамоллайсиз…
— Оч. Очиб қўй!

Машина ичига шамол қор учқунларини ҳайдаб кирди. Дала боғ этагига етгач, Нодир машинани тўхтатишни буюрди.

— Нима бўлди, хўжайин? Тобингиз қочдими?
— Билмадим, аъзойи баданим ёниб бораяпти. Елкам ачишаяпти.

У машинадан тушди. Эгнидан пальтосини, костюмини ечди. Ҳайдовчи анграйиб қараб турарди.
— Нима қиляпсиз, хўжайин, ахир, ахир…

Нодир парво қилмади. Оппоқ қор устига елкаси билан чалқанча ётиб олди. Елкасини жизғанак бўлиб куйдираётган оғриқ тина бошлади. Қор учқунлари Нодирнинг юзини оҳиста сийпалаб қўярди. У анчагача шу алфозда қор устида осмонга қараб ётди.

Кейин оғриқдан халос бўлган кўйи ўрнидан турди. Ҳайдовчига кийимларимни бер ишорасини қилди.

Нодир ҳозиргина ўзи қор устида чалқанча ётган жойга яна бир бор қаради. Айниқса, иккала курак ўртасидаги елка чуқурчаси изи уни сескантириб юборди. Қордаги елка чуқурчаси изида қон томчиси кўзга ташланарди. Улар бешта эди. Шу бешта қон томчиси оппоқ қорда гўё милтиллаб турарди. Нодир елкалари енгил тортганини пайқади.
— Қутилдиммикан?, — деди ўзига ўзи.

Машина чироғининг ўткир нурлари қуюқ қор учқунларини ёриб олдга интилади. Орқа ўриндиққа бошини машина ойнасига тираб олган Нодирнинг кўзларидан дувиллаб ёш оқарди.

…Bugun o‘ttiz birinchi dekabr. Yangi yil kirib kelayapti. Ko‘zi eshikda, hamshiraning kirib kelib, sizga javob bo‘ldi, deyishini kutayapti. Tushdan keyin ikkita osma ukol olsa, bas, agar tashxislar yaxshi chiqsa (yaxshi chiqsin, ishqilib) uyiga ketadi. Xona eshigi ochilib hamshira kirib keldi. Yuzida tabassum. U eshik hatlashi hamono bosh barmog‘ini tik qilgan holda “zo‘r” ishorasini qildi…

Qo‘chqor Norqobil
YANGI YIL KЕCHASIDA

Qo‘chqor Norqobil 1968 yil 5 martda Surxondaryo viloyatining Oltinsoy tumanidagi Mo‘minko‘l qishlog‘ida tug‘ilgan. O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist (2001). ToshDUning jurnalistika fakultetini tugatgan (1992). «Daryo ortidagi yig‘i» (1994), «O‘n sakkizga kirmagan men bor» (2002), «Kulib tur, azizim» (2005), «Quyoshni kim uyg‘otadi?» singari nasriy hamda «Xosiyatli dunyo» (1992), «Kaftimdagi qizg‘aldoq» (1993) she’riy to‘plamlari nashr etilgan. A. S. Pushkin, M. Yu. Lermontov, S. Yesenin, Ye. Yevtushenko kabi shoirlarning nasriy asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan.

U oyoq-qo‘li uvishinqirab, lohas bo‘lib uyg‘ondi. Zil-zambil boshini bazo‘r ko‘tarib, devorga orqa tiradi. To‘shakda o‘tirgan ko‘yi tashqariga razm soldi. Dala uyning birinchi qavatidagi xona derazasiga qor uchqunlari urilayapti. Anchaga dovur derazadan ko‘z uzmadi. Nigohi ilg‘agan hovli sathini, uzun devorning tunuka qalpog‘i, behi, olma, gilosni qor qoplagan. Baribir oqlik yaxshi-da. Ko‘ngil ravshan tortadi.

U o‘rnidan turayotib yelkasida yana og‘riq paydo bo‘lganini his qildi. Go‘yoki ikki kuragi orasiga kirib qolgan besh-olti dona chaqirtikan tag‘in qo‘zg‘alib, aynan tanasining yelka qismini kuydirib, chimillatib a’zoyi badaniga og‘riq berardi. La’nati chaqirtikanlar. Yelkasiga kirib olgan ana shu besh-olti dona chaqirtikan o‘ttiz yildan oshdiki azobini berib kelayapti.

Ahyon-ahyonda qo‘zg‘alib qoladi. Na shifosi bor, na qutulishning boshqa iloji. O‘z dardi o‘zi bilan. Birovga aytolmaydi. Nima deb aytadi? Men sog‘man, hammasi mana shu, yelkamdagi chaqirtikanlarning azob-uqubati deydimi? Kim ishonadi. Yelkasida chaqirtikan ko‘tarib yurgan odamni kim ko‘ribdi? Aytib bo‘lmaydi, aytib bo‘lmaydi-yey, eshitgan quloqqa ham g‘alati. A’zoyi-tanangda qilning changiday oshiqcha nimarsa bo‘lsa darhol topib ko‘rsatadigan va tashxis qo‘ya oladigan tibbiyot uskunalari uchun sening yelkangdan (agar bor bo‘lsa) do‘lanaday-do‘lanaday keladigan chaqirtikan nima degani. Shuncha yildan (!) beri yelkangda o‘sib chiqmagani-yu, tibbiyot olamida tajriba maydoniga aylanib qolmaganingga shukr qilsang-chi, keyin ko‘r edi sharmandalikni.

Nodir yuvinayotib o‘zini o‘zi shunday koyidi, bu bilan xayolidagi bema’ni o‘yni quvmoqchi edi. Yo‘q… Uddasidan chiqolmadi — yelkasi yana chimillab og‘ridi.

Yemakxonaga tund qiyofada kirib keldi. Xotini, bolalari dasturxonga qo‘l urmay, kutib turishibdi. Kursiga horg‘in cho‘kdi. Uf tortdi. Dasturxonga qo‘l cho‘zgan bo‘ldi.
— Qani oldik, maktabga kech qolasanlar…

Xotini zimdan razm soldi:
— Tobingiz yo‘qmi?

U xotinining “yana” degan so‘zni qo‘shib aytmaganidan xursand bo‘ldi.
— Charchabman, shekilli. Buguncha ishga boray, ertadan boshlab ta’tilga chiqaman.

Ziyodaning chehrasi yorishdi:
— Shunday qiling dadajonisi! Dam oling. Bu yog‘i Yangi yil ham kep qoldi.

Bolalarning ham dimog‘i chog‘, chuvillab qolishdi.
— Dadajon, yangi yilni qayerda kutamiz? “Dom”dami, “Dacha”dami?
— Yangi yilni sizlar xohlagan joyda kutamiz… Xohlagan narsalaringni olib beraman.

Kenja qizi Zumrad onasi yonidagi kursidan tushib pildirab kelib Nodirning bo‘yniga osildi.

— Dada… Dadajon, menga, nima oberasiz?
— Senga quyoncha, oppoq quyoncha!

— Yo‘q. Oppoq ayiqcha olib bering…
— Xo‘p.

— Tush, pastga tush qizim, dadang ovqatlanib olsinlar.
— Tushmayman, oyi! Tushmayman.

— Qo‘y, mayli, indama. Ke, tizzamga o‘tirib ol, qizim.
— Dadajon, anov kungiday yelkangizni silab qo‘yaymi?

Zumrad kichik qo‘lchalari bilan Nodirning bo‘yniga qo‘l solib yelkasini silay boshladi.

— Dada, dadajon… Yelkangizga kirib olgan yulduzchalarni olib tashlaymi… Mana muncha, qulog‘imdagi sirg‘amning yulduzchalariga o‘xshash yulduzchalarni…

Nodir siniqqina jilmaydi. “Mayli” ishorasida bosh silkidi. Qizaloq nozikkina barmoqchalari bilan chimchilab yulduzcha tera boshladi:

— Mana, mana… Bitta, ikkita, keyin… keyin uchta, to‘rtta, keyin… besh… beshta! Op tashladim…

Katta o‘g‘li bilan qizi kulishdi. Xotini:
— Bolaga g‘alati o‘yinlar o‘rgatasiz-a? — dedi.

Nodir og‘riq tursa shartta yuztuban yotib olardi-da besh yarim yashar qizi Zumradni yelkasiga chiqarib olardi:
— Qizim, yelkamdagi yulduzchalarni terib ol. Og‘ritayapti.

Oiladagilar buni hazil, shunchaki o‘yin deb o‘ylashardi. Nodir ham o‘zini qizchasi bilan o‘yin o‘ynayotganday qilib ko‘rsatardi. Qizcha yulduzchalarni terardi… Shundan so‘ng, yo qudratingdan, Nodir birmuncha og‘riqni unutardi. Ey-yey, buni birovga aytib bo‘ladimi, o‘z uyingdagilardan yashirgan dardni o‘zganing tomida tog‘ora qilib bo‘larmidi? Nima deysan, nima deb aytasan, kimga aytasan. Shu besh yarim yashar norasida anglagan, his qilgan ahvoli ruhingni kap-katta odamlar tushunib yetmaydi, shunisi alam qiladi, yo‘q, bularga buni aytib bo‘lmaydi. Bular yozgan kitoblaringni o‘qishadi, qoyil qolishadi, maqtashadi. Sen yozgan sahna asarlarini eng nufuzli teatrlarda hayratu-hayajon bilan tomosha qilishadi, asarlaring asosida yaralgan kinolarni ko‘rishadi, tasanno aytishadi, gohida o‘zingda yo‘q sifatu-safsatalar bilan ko‘kka ko‘taradilar, so‘ngra yerga uradilar, gohida g‘iybatu-g‘urbat bilan yerparchin etadilar, elagiga ermak, kalishiga patak, ayoliga etak qiladiganlar topiladi. Biroq, shu norasida qizaloqning bilganini bilmaydilar, yelkangdagi og‘riqni tushunmaydilar. Aytma, aytsang shamolning shapalog‘ini yeysan!

Dardini bir marta aytgan. Aytganu mulzam tortgan. Shu-shu og‘zi berk. Og‘zi mahkam. Itni bog‘lab qo‘ysang turmaydigan joyda edi. Harbiy xizmatda, afg‘onda urushida edi. Yaralandi. Gospitalda qornini kesishdi, so‘l sonini kesishdi. Mayda-mayda temir bo‘lakchalarini olib tashlashdi. Kuni bor ekan, o‘lmay qoldi. Oyoqqa turdi. Sog‘inchdanmi yoki nimadir yodiga tushsa yelkasiga chaqirtikan qadalganday jizillatib, chidab bo‘lmaydigan darajada og‘riq berardi. Bir kuni palataga kirib kelgan harbiy do‘xtirga, yelkamda mayda-chuyda yulduzchalar (chaqirtikanning o‘rischasini bilmadi) qadalib azoblayapti dedi. Harbiy do‘xtir achinib qaradi:

— O‘g‘lim, yelkangdagi yulduzchalarni emas, boshingdagi yulduzchalarni olib tashlash kerak. Yulduzchalar boshingda joylashib qolgan. Biz olishimiz lozim narsalarni olib tashladik. Endi… boshingdagi yulduzchalarni faqat o‘zing olib tashlashing kerak.

Harbiy do‘xtir ezg‘in qiyofada bosh chayqadi. Uf tortib chiqib ketdi.

Tashqari sovuq. Qahratonning qahri qo‘zigan. Havodagi qor uchqunlarini uvillagan shamol o‘z ko‘yida o‘ynatib ko‘z ochirmaydi. Nodir hovli eshigi yonidagi xizmat mashinasigacha bo‘lgan yo‘lni hansirab bosib o‘tdi. Uydan o‘zini bardam va tetik tutib chiqishiga urinmasin, oyoqlari o‘ziga bo‘ysunmayotgandi, ko‘z oldi qorong‘ulashib borardi. Qon bosimi ko‘tarilganini his qildi. Orqa eshikni bazo‘r ocharkan, o‘zini behol mashina o‘rindig‘iga tashladi. Xavotir aralash hovli darbozasi tomon o‘girilib qaradi. Boshida og‘riq turdi.

Uni allaqanday bir kuch zimistonlik qa’riga tortib borardi. U o‘zini tag-tubi yo‘q chohga qulayotganday his qildi. Qovoqlari zil-zambil. Ko‘zini ocholmadi.
— Shifoxonaga … Shifoxonaga boramiz, — dedi haydovchiga zo‘rg‘a.

Mashina o‘rnidan jilgani, dala bog‘ning tor yo‘laklaridan chayqalib borayotganini tusmollab, elas-elas tasavvur qilib bordi. Shamolning guvillashi, allanimalarning qum kabi qayerlargadir charsillab urilishi tubsiz jarlik sari sho‘ng‘iyotgan Nodirning tasavvur oynalarida elas-elas namoyon bo‘lar, u ayni damda falakdan o‘ynab tushayotgan muz qotgan qor uchqunlarini ham ko‘rishni istar, tamoman xastalikka tobe bo‘lmagan tafakkur yolqinlari qorong‘ulik bilan kurashib borardi. So‘ng o‘sha tasavvuri osmonida yulduzday miltillab turgan so‘nggi shu’la ham so‘nib g‘oyib bo‘ldi. Nodir choh tubiga gursillab kelib tushganini his etdi, bo‘g‘ziga nimadir kelib tiqilganday bo‘ldi-da, a’zoyi badani qizib, borliq endi chinakamiga charsillab uchayotgan qip-qizil uchqunlarga to‘lganday bo‘ldi. U tepasida lovullab yonayotgan osmonni, osmondan bodrab-sachrab tushayotgan olov parchalarini ko‘rdi. Guvillagan shamol to‘zg‘itgan olov parchalaridan yerga qip-qizil son-sanoqsiz cho‘g‘ to‘kilardi… Shu mahal Nodir choh tepasida qo‘lida tolning uzun novdasini tutib turgan bolakayni ko‘rdi. Bola jilmayib, qo‘lidagi yam-yashil tol novdasini choh tubiga tashladi. Ko‘kdan yog‘ayotgan olov uchqunlari bolaga umuman ta’sir qilmas, uning atrofini zangor va moviy rang nurlar qurshab turardi. Bolaning ust-boshi jiqqa ho‘l edi. Nodir novdaga tirmashdi, bola kuchli, epchil edi, uni choh qa’ridan tortib oldi. Nodir ham bolani qamrab-qurshagan nur og‘ushida qoldi. Bolaning tabassum yugurgan, yoniq chehrasiga boqib, hayratga tushdi. Bu o‘zining bolaligi, o‘sha, o‘n ikki yoshli Nodir edi. Nodir shuni payqagani hamono bolakay g‘oyib bo‘ldi. Nodir moviy to‘lqinlar ichra tip-tiniq ko‘lda qirg‘oq sari intilayotgani, endi o‘zi ham bolaga aylanib qolganini his qildi.

Nodir sohilga qadar suzib keldi-da, holdan toygan ko‘yi, qizigan tuproq ustiga chalqancha tushib yotdi. Tog‘ ortida botib borayotgan quyosh nurlarida qirmizi tusga kirgan osmonni ko‘rdi. Alvon bulutlarni esa iris qandning qip-qizil tilla qog‘oziga o‘xshatdi. Bola yotgan joyida ko‘kdagi tilla qog‘ozlarga qo‘l cho‘zdi. Yonida kimdir qiqirlab kulib yubordi.

— Zumrad… Zumrad, — dedi bola. — Qara, osmonga qara… Osmonga tilla chiqdi, Zumrad. Zumrad hamon qiqirlab kulardi.
— Zumrad… Zumrad…

… Boshida allaqanday g‘ala-g‘ovur. Elas-elas sharpalar suzib yuribdi. Qovoqlarini bir og‘ir kuch bosib, ko‘z ochishga majoli yo‘q. Nimadir taraqladi. Kimdir g‘udrandi. Allanechuk gap-so‘zlarni shamol olis-olislarga olib ketadi.

— Z… Z… Zum…; — dedi u zo‘rg‘a ko‘zini ochib.
— Hayriyat-ey, o‘ziga keldi, — dedi kimdir.

— Yurak urishi yaxshi. Xudoga shukr o‘tib ketdi, — dedi yana kimdir.

— Nima ketdi?… Kim ketdi? Zumrad qani? — dedi bemor ihrakli tovushda bo‘g‘zi quruqshab. So‘ng tepasida turgan notanish qiyofalarni ko‘rdi.

— Men qayerdaman?
— Shifoxonadasiz. Tinchlaning. Hammasi ortda qoldi.

To‘rt kundan so‘ng bemorni jonlantirish bo‘limidan alohida nufuzli palataga o‘tqazishdi. Nodir xona derazasidan tashqarida o‘ynab uchayotgan qor uchqunlarini kuzatib yotardi. Qalbini qoplagan vahimali qorong‘ulik yorishgan, endi hayot bilan yuzma-yuz kelib turganidan ko‘nglida taskin va shukrona tuyg‘usi to‘lqin urardi. Tepasida osma ukol tayyorlayotgan hamshiraga ko‘ngli uchun ham iliq gap aytgisi, o‘zining tetikligi bois minnatdorchilik tuyg‘usini izhor etgisi keldi:

— Yangi yilga ham oz qolayapti. Xudo xohlasa, Sizga juda chiroyli narsa sovg‘a qilaman.

Hamshira ham ochiq ko‘ngil, hushchaqchaqqina ekan:
— Nima, masalan?
— Xo‘sh, nimani xohlaysiz?
— Aytaymi?
— Ayting…
— Menga atab bitta she’r yozasiz…
— Bu juda oson, mushkulimni oson qildingiz…

Qiz kuldi.

— Mayli, sog‘-salomat bo‘ling. Boshqa dard ko‘rmang. Kitoblaringizni o‘qiganman. “Qordagi lola” qissangiz menga yoqadi. Sizga bir savol bersam maylimi?

— Mayli…
— Operatsiya paytida “Zumrad, Zumrad” deb alahladingiz… Zumrad kim?

Nodir tolmovsiradi. Duduqlandi. Tuyqus quvonib, chehrasiga kulgu yoyildi.

— Zumrad, qizim! Kichkina qizimning ismi Zumrad!
— Yaxshi ko‘rarkansiz-a?

— Judayam.
— Xo‘sh endi yonboshga o‘giriling, ana shunday… Yaxshi!

Hamshira osma ukolni ham ulab chiqib ketdi.

Yangi yil kirib kelishiga ham uch kun qoldi. Nodir shifokorlarga o‘zini batamom tuzalib ketganday ko‘rsatishga urinardi. Oyoqqa turdi. Palatada, yo‘lakda bemalol yura boshladi. Do‘xtir baribir biladi-da. Bosh shifokor Nilufar Ahmedovna bugun emas, ikki kundan keyin javob berishlarini aytganda, tarvuzi qo‘ltig‘idan tushib shalviradi qoldi.

— Yurak bilan hazillashmang, – dedi bosh shifokor, qat’iy. — Qolaversa, siz hali yoshsiz, shu yoshingizda infarktga yo‘l berib o‘tiribsiz… Bo‘ldi, yana ikki kun nazoratimizda bo‘lasiz, tashxislar ma’lum bo‘lgach, shunga qarab ish ko‘ramiz…

— Axir, Yangi yil…
— Hechqisi yo‘q. Hali ko‘p Yangi yillarni qarshi olasiz.
— Uyda, bolalarim…

— Aytdim-ku, Nodir Sobirovich, tashxislar ertaga chiqadi. Yaxshi bo‘lsa albatta indinga sizga javob beramiz.

Nodir qat’iyati mehrga yo‘g‘rilgan bu ayol qarshisida lom-mim deyolmadi. Labini tishlab, bosh silkib qo‘ya qoldi.

Bosh shifokor hamshira keltirgan allaqanday qog‘ozlarga sinchiklab nazar tashlarkan, bexosdan Nodirning yuzi burishib ketganini, ihrab yuborganini sezdi. Nodir o‘ziga pichirladi:
— La’natilar, kuydirib og‘ritayapti, yana harakatga kep qolishdi…

Bosh shifokor Nodirga yalt etib qaradi.
— Nima bezovta qilayapti. Nima bo‘ldi? Nima harakatga keldi?

Nodir ko‘zini olib qochdi.
— O‘zim shunchaki. — Kulgiga oldi. — Yelkamni nimadir qitiqlaganday bo‘ldi.

Bosh shifokor bemorga ajablanib qaradi. Anchagacha yuzidan nigohini uzmadi. Ayol kishining sinovchan nazariga dosh berishdan yomoni yo‘q. Hamshira Nodirning qon bosimini o‘lchadi. Joyida. Yurak harakati ham me’yorida.

— Siz mendan nimanidir yashirayapsiz. Sizni nima bezovta qilayapti?

— Aytdim-ku, soppa-sog‘man. Shunchaki… bu… bolalik, yoshlik bilan bog‘liq xotiralar asorati shekilli.

Bosh shifokor bu g‘alati bemorga, elga taniqli adibga yanayam qiziqsinib qaradi.

— Xo‘sh, yoshlik xotiralari bilan bog‘liq xastalik asoratini biz davolay olmaskanmizmi? Faqat sizga ma’lum bo‘lgan bu kasallikka tashxis qo‘yolmaymizmi?

— Nilufar Ahmedovna, vaqti-soati kelganda albatta, bu haqda bir hikoya yozib qo‘lingizga tutqazaman.

Bosh shifokor endi samimiy jilmaydi.

— Yo‘q… yo‘q. Bu yerga qaytib tusha ko‘rmang. Biz sizga ruxsat bermaymiz. Hikoyangizni birorta jurnalda chop ettirsangiz o‘zim o‘qib olaman. Nodir Sobirovich, endi biroz uxlang. Xudo xohlasa, hammasi yaxshi bo‘ladi.

Nodir palatada o‘zi yolg‘iz qolarsan, to‘shakda chalqancha yotgan ko‘yi o‘ziga g‘udrandi: “Hikoya emish, qanaqa hikoya?! Dardu doston deb atasa yaxshidir, balki…” Chindan ham u bolalik xotiralari, yoshlik hayajoni-yu, yelkasida manavi la’nati chaqirtikanlar huruji haqida yozib nimaga erishardi?

Xayol baribir aql tizginini uzdi. Xayolida ma’sum o‘smirlikning tiniq xotiralari tiklana boshladi.

… Nodir Zumradni ilk bor ko‘rgan kunni esladi. U hamisha o‘sha kunni qalbi ajib hislar girdobiga xotirlaydi. Mana shuncha yil o‘tibdi hamki, kechagina yuz berganday, yo‘q, shu voqea hozir bo‘layotganday tuyulardi. Sinfga Zumradni o‘qituvchisi boshlab kirdi. Zangor maktab ko‘ylagi ustidan oq fartuk kiyib boshiga, atirgulday qip-qizil bantik taqqan qizni ko‘rib Nodir boshqacha bo‘lib ketdi.

— Bolalar, tanishinglar, Zumrad! Bugundan boshlab Zumrad bizning “A” sinfimizda o‘qiydi.

Nodir birinchi sinfga borganiga hali o‘n kun ham bo‘lganini yo‘q, lekin, “A” sinf bilan “B” sinfning tafovuti borligini sezganday bo‘ldi. Zumrad hozircha o‘qituvchining yonidagi stulda o‘tirib turarkan, o‘qituvchi opa unga alohida mehr ko‘rsatayotganday tuyuldi. Zumrad chindan ham chiroyli, kiyimlari ham chiroyli, qip-qizil sumkasi ham hech kimda yo‘q — chiroyli edi.

O‘sha kecha tush ko‘rdi. Tushiga Zumrad kirdi. U sinfga qip-qizil maktab kiyim kiyib kelibdi. Keyin uning yoniga kelib o‘tirdi.

Ertasiga maktabga Zumrad kecha Nodir tushida aniq-tiniq ko‘rgan qizil forma kiyib keldi. O‘qituvchi opa uni Nodirning yonimga o‘tqizdi.

Ular bir partada o‘tirishdi. U xursand edi. Shu-shu, Zumrad bilan do‘st bo‘ldi. Yillar o‘taverdi. U uy vazifalarini Nodirdan ko‘chirar edi. Agar u besh baho olsa, o‘zida yo‘q sevinardi. U Nodirga qarab jilmayardi. Unga shuning o‘zi kifoya edi. Ayniqsa, matematika darsini o‘lguday yomon ko‘rsa ham uyga berilgan misol-masalalarni Zumrad uchun ishlardi. Zumrad ko‘chirardi, jilmayardi, “besh” baho olardi, yana jilmayardi. Zumradga hammaning havasi kelardi. Hamma hushomad qilardi. Hatto o‘qituvchilar ham Zumradga ovozini balandlatib gapirolmasdi. Zumradning otasi tumandagi eng kattakon odamlardan biri edi. Kimsan falonchi ijroqo‘mmi, ispolkommi, bir balo! Xullas, hamma soyasiga salom beradigan odam!

Kim biladi deysiz, Zumrad ham shuning havosini oldimi yoki qiz bolaning aqli erta “pishishi” chinmi, ishqilib, o‘zini boshqalardan ancha baland qo‘yadigan bo‘ldi. Biroq, Nodir bilan o‘sha-o‘sha! Matematikami, tarixmi, nima darsdan ko‘chirish kerak bo‘lsa, dastyor tayyor, Nodir yuragini tutganday qo‘shqo‘llab unga daftarini ko‘chirishga beradi. Sinfdagi o‘g‘il bolalarning ko‘pi bunga g‘ashi kelardi. Nodir faqat Zumrad uchun o‘qiydi, deb mazax qilishardi. Nima deyishsa, deyishmaydimi, gapirganlar gapirib, ichi kuyib qolaverardi. Xullas, ular yetti yil bir partada o‘tirishdi. Yozgi ta’tilda Zumrad Qrimga Artekka ketdi. Nodir uyda qoldi. Otasiga yordamlashdi. Ochig‘i, otasi bilan kishilarning devorini urib, uyini tiklab, og‘ilini butlab, yerini yumshatib mardikorlik qilishdi. Uch oy qora mehnat bilan o‘tdi. Nodir uzun yoz tunlarida o‘zidan olislarda, Artekda dam olayotgan Zumradni eslab yuragi hapqirib, ichi yonib borar, botinidan nimadir uzilib ketganday bo‘lardi. O‘zi bilan Zumrad o‘rtasida ulkan jarlik, o‘tib bo‘lmas masofa mavjudligini endi anglayotgandi. Hayotning bu nomutanosibligi bois qalbida endi nish urayotgan balog‘at chechaklari umidsizlik ayozi ostida qolib ketayotganga o‘xshardi.

Nodir otasiga achinardi. Oiladagi to‘qqiz jonni boqaman deb o‘zini o‘tga-cho‘qqa urayotgan otasi ancha yillar ilgari o‘qituvchilik qilgan, otasi maktab direktori va ayrim o‘qituvchilarning ba’zi bir qallobliklariga chiday olmay (xullas, bu yog‘i bizga qorong‘u) senlar ishlagan maktabda ishlamayman, deb qo‘l siltab chiqib ketgan deyishadi. Shu-shu maktabga qaytib bormadi, boshqa maktabdan ish izlamadi. Qaysarligi qiyiqni qirq yorib — aytganini qildi. Mardikorlikni o‘ziga ravo ko‘rdi. Nodirning ko‘ngli o‘ksikligi ham shundan. Biroq, otasining yuziga tik qarab biror gap aytib bo‘larmidi. Harom topishdan, harish yeyishdan xudo asrasin.

Chillaning chillakini yorgan jaziramasi. Quyosh tikdan turib tos manglaydan urgan mahali, boshingga tig‘ sanchilayotganday bo‘lardi. Qishloqni qoq ikkiga bo‘lgan katta yo‘l yoqasida yangi tushgan tomorqa atrofida ota-bola devor tiklashayapti.

Nodir bir yarim quloch balandlikdagi devor ustida o‘tirib, otasi pastdan belkurakda uzatgan loy bilan devor ko‘tarayapti. Oftob atrofni yondiradi. Nafasi qaytadi. Boshidan aft-angoridan shovullab ter oqadi. Jayraning sixiday tip-tikka bo‘lib o‘sgan sochlari ham oftobda kuyib, sarg‘ayib ketgan. Kechgacha yana bir paxsa urib, egasi bilan hisob-kitob qilishlari kerak. Nodir devor ustida turib sarobday jimirlab turgan katta yo‘l adog‘iga qaradi. Olisdan nimadir qorayib ko‘rindi. Ota loy uzatdi, Nodir payqamadi, loy yerga qaytib tushdi. Ota g‘udrandi. Nodir tishini-tishiga qo‘ydi. Ichida bunday hayotga ming la’nat o‘qidi. Shu payt olisdagi mashina — qop-qora Volga devor yoniga kelib to‘xtadi. Ichidan qotmadan kelgan, daroz, yozgi kostyum-shim kiyib, bo‘yinbog‘ taqqan shlyapali kishi tushib ularga yaqinlashib kela boshladi. Otasi turgan joyida qotib qarab turdi, so‘ng so‘kindi: “Enag‘ar, bu nimaga keldi?”. Olifta va savlatdor daroz ularga yaqin keldi. Bir devor ustidagi Nodirga, bir otaga qaradi:

— Ha, arpangni xom o‘rganmidim, salom ham bermaysan?! O‘zing qolib endi bolangni ham xoru-zor qilyapsanmi?

— Ishing bo‘lmasin! Menga yordam berayapti. Sendan hech narsa so‘ramayman, — dedi otasi ham ijirg‘anib yerga boqarkan.

Nodir bu holatga hangu-mang bo‘lib qarab turardi. Haligi shlyapali kattakon miyig‘ida kulib, zaxarxandalik bilan kesatdi:

— O‘shanda gapimga kirganingda edi, ishlab yurarding. Qaysarligingdan go‘r ham bo‘lmaysan, sen ahmoq.

Otasiniki tutib ketdi, battar o‘shqirdi:
— Nima qilishim kerak edi? Kolxozchining bolasiga berilishi kerak bo‘lgan oltin medalni anavi, gumashtang, sovxoz direktorining o‘g‘liga berishim kerakmidi?

— O‘zingni bos! Itning orqangi oyog‘i bo‘lib o‘lib ket, menga desa!…

Otasi jahl ustida yerdan bir changal loy olib haligi kattakonning yuziga tushirdi. Kattakon chayqalib yiqilib tushdi. Shlyapasi boshidan uchib yo‘l bo‘ylab gildirab ketdi. Shu tobda qora oynavand Volganing orqa eshigi ochilib, bir qiz chinqirab yubordi.

— Ota-a-a! Ota-a-a…, — qiz gandiraklab shlyapasini olayotgan kattakon tomon chopib borardi. Bu Zumrad edi.

Devor ustida o‘tirgan Nodirning ko‘zi tinib, boshi chirpirak bo‘lib aylanib, bo‘g‘ziga nimadir tiqilib, nafasi qaytdi. Tuyqus muvozanatini yo‘qotib, devor ustidan “shilq” etib chaqirtikan ustiga quladi. Yelkasiga tig‘ sanchilganday, yelkasini nimadir kuydirayotganday, ko‘zidan olov chiqib, boshida chaqin chaqqanday bo‘ldi. U holsizu hushi uchgancha yotgan joyida kattakonning:
— La’nati, men seni yo‘qotaman, turmada chiritaman, — degan do‘q-po‘pisasini eshitdi.

Otasi Nodirning ustidan yarim chelak suv quyib o‘ziga keltirdi. Alamidan dag‘-dag‘ titragan ko‘yi o‘g‘lining nam boshini bag‘riga bosib o‘kirib yig‘lab yubordi. Nodir otasining bunday ahvolda ilk bor ko‘rishi edi.
— Tur, o‘g‘lim. Tur, uyga ketdik…

Ota o‘g‘lining qo‘ltig‘idan suyab turg‘azdi. Uning yelkalarini siladi. Yelkasiga qadalib qolgan chaqir tikanlarni kafti bilan silab tushirib tashladi. Yelkasining chaqir tikan kirgan joylari qontalash bo‘lib, chizillab qon sizildi.

Nodir uyda bir hafta alahsib yotdi. Oftob urib, holdan toygan ekan, deyishdi. Dardi bir o‘ziga, bir xudoga ma’lum bo‘ldi. U oyoqqa turgach, otasining qarori bilan oilasi cho‘lga ko‘chdi. Nodir ikki yil cho‘l maktabida o‘qidi. Shu ikki yil ichida Zumradni bir kun ham xayolidan chiqarmadi. Uni eslaganda yelkasida nimadir chimillab og‘riq berib qo‘yardi.

Cho‘ldagi maktabni tamomlab Nodir Toshkentga o‘qishga ketdi. Qishki imtihon payti qishloqdan kursdoshi gap topib keldi, Zumrad erga tegdi. Otasi qizini o‘zidan ham kattakon odamning bolasiga uzatibdi. Yoshlikning billur umidlari chilparchin bo‘ldi.

Oradan ko‘p o‘tmadi. Zumradning otasi qamaldi. Nodirning otasi oilasini olib cho‘ldan qishloqqa qaytdi.

…Nodir bolalik xotiralari og‘ushida taqdirning notanti o‘yinlari mohiyatini xuddi tashqarida aylanayotgan qor zarralariga uzoq termulib uqib olishi mumkinday, og‘ir o‘yga botib derazadan ko‘z uzmay yotardi. U ancha paytgacha xona derazasidan ko‘z uzmadi. Oqib o‘tayotgan umr daryosi haqida o‘yladi. O‘lim bilan hayot oralig‘i bir qadamligini anglab yetganday bo‘ldi. Boru yo‘g‘idan bexabar bu dunyoda zarra boshida ne-ne sinovlar charxi aylanganini ko‘z oldiga keltirdi. Keyin… keyin nigohi toliqdi, ko‘zlarini yumdi. Zum o‘tmay uyquga ketdi.

…Bugun o‘ttiz birinchi dekabr.

Yangi yil kirib kelayapti. Ko‘zi eshikda, hamshiraning kirib kelib, sizga javob bo‘ldi, deyishini kutayapti. Tushdan keyin ikkita osma ukol olsa, bas, agar tashxislar yaxshi chiqsa (yaxshi chiqsin, ishqilib) uyiga ketadi. Xona eshigi ochilib hamshira kirib keldi. Yuzida tabassum. U eshik hatlashi hamono bosh barmog‘ini tik qilgan holda “zo‘r” ishorasini qildi:
— Tashxisingiz vo! Mana bunday. Tushdan keyin osma… So‘ng uyga javob!

Nodir o‘zini uzoq yillardan beri shifoxonada yotganday his qila boshlagan edi. Boshidagi tuman tarqadi, ketdi. Shu mahal qo‘l telefoni jiringladi:

— Ha, Nodirvoy, qalaysan? Bayram bilan yo‘qlamaydiyam deb o‘pka-gina qilib tursam, shifoxonaga tushib qolganingni eshitdim… Nima gap, tinchlikmi?… Sog‘liging durustmi? O‘zim seni ko‘rgani bormoqchi bo‘p turibman…

Ustoz. Xalqning ardoqli, ulug‘ shoiri qo‘ng‘iroq qilib turibdi. Nodir hayajonlanganidan kalimasini topolmay turdi:

— Rahmat, ustoz. Ming rahmat. Mana chiqayapman… Yaxshiman. Javob berishdi. O‘zim Sizni ko‘rib o‘taman, ustoz. Minnatdorman!

Ko‘ngli tog‘day ko‘tarildi. Katta boshini kichik qilib qo‘ng‘iroq qilgani uchun Ustozdan minnatdor bo‘ldi.

Yo‘lning ikki chetida o‘rnatilgan simyog‘ochlar chiroqlari nurida tovlanib tushayotgan qor zarralari ko‘ngilga allanechuk zavq-shavq bag‘ishlaydi. Nodir mashina oynasidan nur og‘ushida yarqirab aylanib uchayotgan qor uchqunlariga ko‘tarinki kayfiyat bilan qarab borardi. U xuddi hayotini yangidan boshlayotganday, shu fayzli yangi yil tunidagi hamma yaxshi narsalar faqat unga atalganday edi, go‘yo.

Haydovchi mashinani dabdabali ko‘p qavatli savdo majmui yonida to‘xtatdi. Odam gavjum. Hamma bayramga O‘zbekiston Respublikasibu narsa xarid qiladi, hamma uyiga shoshiladi. Nodir kenja qiziga kattakon o‘yinchoq oq ayiq sotib oldi. Xotiniga besh dona qip-qizil atirgul xarid qildi. Ustozinikiga ham quruq qo‘l bilan kirib o‘tishni ep ko‘rmadi. Tort va qimmatbaho vino oldi. O‘z ishidan ko‘ngli to‘lib mashinaga o‘tirdi.

— Avval Ustozning uyiga hayda. Yarim soat o‘tiramizda, keyin uyga qaytamiz. Qo‘rqma, bayramga ulguramiz!

Eshikni notanish ayol ochdi. Nodir aft-angoridan xizmatkor ekanini angladi. U Nodirga uzoq tikilib turdi. Ko‘zlari shunchalar mahzun ediki, tim qora qoracho‘g‘lari qa’rida allanechuk sirli bir joziba yashiringandi. Ayol ko‘zini yerga qadadi-da, shart burilib oshxona tomon ketdi.

Bayramona dasturxon. Oila jamuljam. Yemak-ichmakning kami yo‘q. Ustoz bayram tilagini aytdi. Nodir ichmadi. Axir, to‘g‘ri shifoxonadan kelyapti. Ahvoli o‘ziga ayon.

— Ustoz, men qaytsam…

— To‘xta, yarim kosa qaynatma sho‘rva ichib ket, — so‘ng yangaga qaradi. — Zumrad ham kelsin, o‘tirsin! — Ustozning o‘zi oshxona tomonga ovoz berdi: — Zumrad! qolgan ishni keyin qilaverasan! Dasturxonga kel! — Nodirga qarab qo‘shib qo‘ydi — Darvoqe, bu ayol sen tomondan. Yangangning singlisi olib keldi. Qo‘shni turisharkan. Biroz qiynalib qolibdi. Ha, mayli, dasturxonga qara!

Shu mahal qo‘lida likopcha va bir talay sanchqi ko‘tarib haligi ayol kelib, chetdagi kursiga omonat cho‘kdi. Nodir unga yana diqqat bilan razm soldi. Birdan yuragi gupillab urib ketdi. Ko‘z oldi oniy holatda bir qorong‘ulashib yorishganday bo‘ldi. Nafasi tiqildi. Lablari pirpiradi. O‘ziga-o‘zi pichirladi: “Zumrad… Zumrad…” Nodir og‘ir uf tortdi, bazo‘r o‘zini tutib turardi. Tomog‘iga bir o‘krik tiqilib turardi. Zumrad dasturxon chetidagi omonat kursida omonatgina bo‘lib o‘tirardi.

— Ustoz, — dedi Nodir ovozi qaltirab, — Men endi boray…
— Ha, tobing bo‘lmayaptimi?
— Shunday…

U zo‘rg‘a oyoqda tik turib hovli eshigiga chiqdi.

— Tezroq hayda, — dedi haydovchiga ovozi xirillab, — old oynani ochib qo‘y!..
— Sovuq-ku, shamollaysiz…
— Och. Ochib qo‘y!

Mashina ichiga shamol qor uchqunlarini haydab kirdi. Dala bog‘ etagiga yetgach, Nodir mashinani to‘xtatishni buyurdi.

— Nima bo‘ldi, xo‘jayin? Tobingiz qochdimi?
— Bilmadim, a’zoyi badanim yonib borayapti. Yelkam achishayapti.

U mashinadan tushdi. Egnidan paltosini, kostyumini yechdi. Haydovchi angrayib qarab turardi.
— Nima qilyapsiz, xo‘jayin, axir, axir…

Nodir parvo qilmadi. Oppoq qor ustiga yelkasi bilan chalqancha yotib oldi. Yelkasini jizg‘anak bo‘lib kuydirayotgan og‘riq tina boshladi. Qor uchqunlari Nodirning yuzini ohista siypalab qo‘yardi. U anchagacha shu alfozda qor ustida osmonga qarab yotdi.

Keyin og‘riqdan xalos bo‘lgan ko‘yi o‘rnidan turdi. Haydovchiga kiyimlarimni ber ishorasini qildi.

Nodir hozirgina o‘zi qor ustida chalqancha yotgan joyga yana bir bor qaradi. Ayniqsa, ikkala kurak o‘rtasidagi yelka chuqurchasi izi uni seskantirib yubordi. Qordagi yelka chuqurchasi izida qon tomchisi ko‘zga tashlanardi. Ular beshta edi. Shu beshta qon tomchisi oppoq qorda go‘yo miltillab turardi. Nodir yelkalari yengil tortganini payqadi.
— Qutildimmikan?, — dedi o‘ziga o‘zi.

Mashina chirog‘ining o‘tkir nurlari quyuq qor uchqunlarini yorib oldga intiladi. Orqa o‘rindiqqa boshini mashina oynasiga tirab olgan Nodirning ko‘zlaridan duvillab yosh oqardi.