18 июл — Машҳур рус шоири Евгений Евтушенко таваллуд топган кун
Рус шеъриятининг машҳур намояндаларидан бири Евгений Евтушенко Ўзбекистонда кўплаб маротаба меҳмон бўлган, бу ердаги бағрикенглик, меҳмондўстлик, шоирда мислсиз қувонч ва ҳайрат уйғотган. Бу туйғулар унинг шеърларига ҳам кўчган:
Мен Тошкент шаҳрини айланган чоғлар,
Нақ бутун мамлакат бўйлаб юраман.
Ўзбекча шивирлар бунда япроқлар,
Уларнинг тилини англаб тураман…
Евгений Евтушенко
“ЎЗБЕК ХАЛҚИ МЕҲРИ ВА САМИМИЯТИ
ДУНЁГА ҲАРОРАТ БАХШ ЭТАДИ…”
Евгений Евтушенко!.. Одам — бу cўз мағрур жаранглайди, деган машҳур гапга, Евтушенко! — У ҳам мағрур жаранглайди деб муқояса қилсак бўлади. Евтушенко — улуғ шоир, ёзувчи, адабиётшунос, кинорежиссёр, фоторассом. Ҳа, унинг ташриф қоғозида айнан шундай ёзилган. Каминага йўллаган мактубида, ўз унвонларини ҳам бир-бир санаб ўтишни унутмаган. Дунёнинг кўплаб мукофотлари соҳиби, қанча нуфузли халқаро миқёсдаги илм-фан даргоҳлари аъзоси, фахрийси, жаҳон шеърияти пиллапоясида энг юксак ўринлардан бирида турган Евгений Александрович ўз ҳаёти давомида эришган ютуқларининг барчаси буюк иқтидорлари меваси эканлигини яхши билади, шунинг учун ҳар бир унвон, ҳар қайси мартабани жарангдор исми шарифи ёнида жаранглаб туришидан фахрланади. Ўзини билган одам шундай қилади. Бу сийловларга муносиб эканлиги учун ҳам иккиланмай қаршисидаги киши юзига тик боқади.
Евгений Евтушенко ҳозир АҚШнинг Оклахомо штатида яшаб турибди. Талса шаҳридаги университетнинг ҳам профессори. Океан ортидаги, шеърият уммонининг улкан “Оқ кемаси” билан бундан ўн бир йил олдин, Ўзбекистон мустақиллигининг 10 йиллиги арафасида телефон орқали суҳбатлашгандим, ўша суҳбат “Ўзбекистон овози” газетасининг биринчи саҳифасида чоп этилганди. Улуғ шоир юртимиз, миллатимиз ҳақида жуда самимий фикрлар айтганди.
… Орадан шунча йил ўтди. Бугун даҳо шоир билан “Китоб дунёси” мухлисларини юзма-юз келишини истадим. Ўша, бундан ўн бир йил олдин ёзилган телефон рақамларини тераман. Балки, телефон рақамлар ўзгаргандир, балки у Оклахомада эмасдир, балки бизни унутиб юборгандир, довруғи дунёга дағдаға қилган зот билан суҳбатлашишнинг ўзи бўладими?! Хуллас… минг бир хаёл, истиҳола, титроқ, қўрқув билан рақам тераяпман… Ие, телефоннинг чақирув товуши кетди. Ўша телефон чақираяпти. Ва ниҳоят, жарангдор овоз:
— Алло, эшитаман!
— Ассалому алайкум, Евгений Александрович!
— Салом, эшитаман!
— Бу — мен! (Ўзимни таништирдим) — Тошкентдан қўнғироқ қилаяпман. Эсладингизми? Ҳалиги…
— Бўлди… Бўлди. Шоир. Эсладим. Эсладим. Сен ўша “тўполончи” (“тревож”ник)сан! Тонг саҳар соат тўртда уйғотиб юборувдинг, кейин телефон орқали газетага интервью олувдинг.
— Тўғри, энди узр. Ўшанда айтувдимку, Тошкентда пешиндан кейинги пайт эди-да.
— Айтгандинг. Ҳечқиси йўқ. Ҳозир ҳам ярим кечаси, уйқуга кетсамми деб турувдим…
— Евгений Александрович, Сизни эшитиб турганимдан хурсандман. Вақтингизни олишни хоҳламасам-да, лекин Сизга бир илтимосим бор эди.
— Гапиравер, шоир… Биз сен билан эски қадрдонлармиз.
— Ўзбекистонда чоп этилаётган “Китоб дунёси” газетаси учун янги шеърларингиздан юборолмайсизми? Бизда китобларингиз таржима қилинган, “Жаҳон адабиёти” каби нуфузли журналларда босилаяпти, ўтган йили “ХХ аср рус шеърияти” деган китоб босмадан чиқди, унда Сизнинг ва дўстларингизнинг сара шеърлари ўрин олди. Хуллас…
— Мен Сени тушундим… Ҳозир жуда кўп ижод қиляпман. Кечагина Лермонтов ҳақида туркум шеърлар ёздим. “Рашк” деган шеъримни ўқиб кўр. Мен Сенинг таклифингга розиман. Газетанинг номи яхши экан — “Китоб дунёси”. Шеърларим ўзбекчада жаранглашини жуда-жуда истайман. “Китоб дунёси”да чоп этавер!
— Раҳмат Сизга. Рози бўлишингизни билардим.
— Нега рози бўлмай. Ахир бизларнинг орамиздаги дўстлик, биродарлик туйғулари сермашаққат касб — поэзия ришталари билан боғланган. Йўқ, бизларни орамизда дўстона иззат-ҳурмат кўтарилмаслиги керак.
— Раҳмат Сизга. Яхши биласиз, ўзбеклар дўстликни, қадрдонликни, тинчликни улуғлаб, бошига тож қиладиган халқ.
— Биламан. Биламан! Халқингизнинг қалбида дунёни иситишга қодир меҳр оташи бор. Буни биламан. Мен Ўзбекистонда бўлганман. Бу халқнинг самимияти шиддатли дарёларнинг тиниқ сувидай роҳатбахш. Менга ўзбек дўстларим ёнғоқ дарахтидан ишланган нақшинсатҳ стол (хонтахта) совға қилишган. У мен учун ҳаётимдаги энг ардоқли совғалардан бири. Ўша столнинг устига наинки АҚШнинг осмонўпар биноларини, ҳатто ер юзини қўйсанг ҳам кўтара олади, назаримда. Чунки бу столни ўзбек халқи қалб меҳри оловида ишлов бериб менга ҳадя этишган. Ўзбеклар ўз ишини пухта ва пишиқ биладиган халқ. Юртингиз бешигида абадиятга дахлдор даҳолар улғайгани учун ҳам Ўзбекистонга ҳавас қиламан!
— Улуғ эътирофингиз учун миннатдорман.
— Мен бор гапни айтаяпман. Дарвоқе, Тошкентни бир кўришни, самимий ўзбек халқи билан мулоқот қилишни, Ўзбекистонда шеърият кечаларида шеърларим ҳам рус, ҳам ўзбек тилларида жаранглашини хоҳлайман. Тақдир — насиб, буёғи! Кейин яна бир гап, мабодо мен юбораётган шеърларим асосида китоб тартиб берилса, аввалги таржималар ичидан энг жарангли шеърлар танланса мақсадга мувофиқ бўларди. Китобдан олдин “Китоб дунёси”да шеърларим чоп этилгани янаям яхши, ўзи шундай бўлиши керак-да!
— Раҳмат Сизга. Бизни хурсанд қилдингиз… Айниқса, юртимиз, халқимиз ҳақидаги илиқ гапларингиз кўнглимизни офтобдай ёритди.
— Мен ҳам юрагимдагини айтдим. Мен шунча ёшга кириб, дунёнинг қанча-қанча давлатларида бўлиб, ўзбеклар пиширган зиравор ошдан тотлироқ таомни татиб кўрмадим, ҳали. Ҳеч бир жойда ўзбекнинг зирали ошичалик мазали ош емадим. Меҳмонни ардоқлайдиган ўзбек халқини ҳурмат қилмай бўларканми?! Хуллас, менга телефон этиб яхши қилдинг, кайфиятим кўтарилди. Эртага газета учун янги ёзган туркум шеърларимни юбораман.
— Раҳмат, хайрли тун, Евгений Александрович!
— Сенга ҳам раҳмат. Сенга эса хайрли кун!
Суҳбатдош: Қўчқор НОРҚОБИЛ
ЭРИШ ТУЮЛАДИ ДАРДСИЗ ЯШАМОҚ…
Таржимондан
Евгений Александрович Евтушенко ХХ аср рус шеъриятининг машҳур шоирларидан саналади. У 1932 йили 18 июлда Иркутск вилоятининг Зима шаҳарчасида туғилган.
Ўтган асрнинг 60-йиллари Е.Евтушенко ижоди учун муҳим босқич саналади. У бу “илиқлик даври” дея ном олган йилларда минбар шоири бўлиб шаклланди. Е.Евтушенко шеъриятнинг содда тили ва халқ қалбига яқин оҳанглари билан мухлисларнинг юксак олқишларига сазовор бўлди. Қатор шеърлари машҳур қўшиқларга айланди.
Шоир ижоди кўп қиррали бўлиб, у публицистик мақолалар, эссе ва романлар муаллифи ҳамдир. Шунингдек, у режиссёр, актёр, сценарист сифатида ҳам машҳур.
Е.Евтушенко ўз шеърларига мавзулар ва қаҳрамонлар ахтариб, ер юзидаги деярли барча мамлакатларни кезиб чиққан. Е.Евтушенко диёримизга ҳам кўп бор ташриф буюрган. У илк бор Тошкентга 1968 йили ўтказилган Осиё-Африка ёзувчилари халқаро конференцияси иштирокчиси сифатида келган эди. Ўшанда унинг алоҳида ижодий кечаси Рус Давлат драма театри (ўша вақтдаги “Билимлар уйи”) да уюштирилган. Ўшанда мен талаба эдим ва ушбу ижодий кечада қатнашганман. Мухлисларининг кўплигидан бинонинг ойнаванд эшиклари чил-чил синиб кетганлиги эсимда.
Ўтган асрнинг 90-йилларида Москвага борганимда, шоир билан ЦДЛ да учрашиб, унга дастлабки таржималаримни ўқиб берганман.
Яқинда “Китоб дунёси” таҳририяти менга шоирнинг сўнгги йилларда ёзган шеърларининг бир дастасини тақдим этди. Янги таржималаримни ва аввалги таржималаримдан намуналарни Сиз муҳтарам ўқувчиларга ҳавола қилишга жазм қилдим.
Мирпўлат Мирзо,
Шоир ва таржимон
Евгений Евтушенко
ШЕЪРЛАР
РАШК
Севаман – сан мени рашк қилганингда,
Шундоқ кўкда чақмоқ олар ўчини –
ёндирар оғочни, анғизни сўнгра,
сўнг ҳатто булутга сочар ўтини.
Севаман – сен мени ёниб бетоқат,
айтсанг нигоҳинг-ла рашкинг баралла,
бундоқ ҳузур бўлар жаннатда фақат –
бу кўзлар дўзахдек ёндирган палла.
Севаман – сен мени рашк қилганинг он,
чиннию биллурни синдириб барин,
интилгунг кимгадир дилхун ва гирён,
билмай лек – талпингунг ўзи ким сари…
Севаман – сен мени рашк қилганинг дам
бигиз пошнадаги нозанинларга,
юриб ҳарсиллаган хонимларга ҳам
ва тағин ҳаёсиз аллакимларга.
Рашк қил мени бутун вужудинг-ла то,
бўрон ё кўчкидек рашк қилгин мени,
рашк қилмай қўйсанг гар, довдирарман, о,
омон қолсам, ўзим рашк қилгум сени.
29 апрель 2009 й.
ОШХОНАДАГИ ШИВИР
Ярим тун уйғондим. Қочиб хаёлим,
кўрган тушимни мен зикр этдим такрор.
Ёнимда йўқ эди севган аёлим,
Кетганди бир йўла. Ўзимман айбдор.
Кўзим-ла ахтардим аввал ҳар ёқни,
оёқяланг юрдим хонама-хона.
Билсам — ошхонада идиш-товоқни
ювмоқда экан у ғамгин, гирёна.
Куйдирди оташдек товоним гилам,
борми бундан ортиқ азоб ва хўрлик —
Эзилиб кетдим мен уни кўрган дам,
нималардир дерди ўзича шўрлик.
Дерди — мен бандлигим ҳақда ҳар қачон,
ўйламайман уни, болаларни на;
кўз олдида ҳарфлар уйқашар чандон,
оқ ҳам қўнмоқдадир сочлари узра.
Кетган онасига ёлворди алҳол,
сочмаслигин менга заҳрини тақир.
Тўғри, мен баъзида қўрсман ва дағал,
бироқ қалбим менинг беғубор, ахир.
Шивирлаб дер қошиқ, санчқига дилхун,
ҳам гўё қулоқ бор ликоб, пичоқда —
Ўғлига терс гапни айтиб қўйгани-чун
у аразлаб кетиб қолгани ҳақда.
Гард-ғубор – унинг-чун ярашмаган иш,
худди тушдагидек, уйқусин енга,
тавалло қиларди сирланган идиш,
қорайган товага ва яна менга.
Мен эса турардим карахт, лол ва гунг,
ёдга муҳрланар бари-ҳаммаси.
Хаёл шарпасидир бу шивир балким
ва ёки чиндан ҳам бу унинг саси.
Ўлтирди сўнгра у мадори қуриб,
Худди оёғидан чалғи чалгандек,
лабидан эпкиндек тошиб-уфуриб,
мунгли таваллоси тинмас эди лек.
Турардим гуноҳкор, жим қотиб буткул
бедорлик ё уйқу аро забунвор.
Ичимда гувранар бир туйғу нуқул,
билмадим чертилар эди қандай тор…
29 апрель 2009 й.
* * *
Сен севгидан улкансан.
Жасурсан.
Мен эса чўчийман ҳар қадамимдан.
Сенга ёмонликни раво кўрмасман,
Бироқ яхшилик ҳам қилишим гумон.
Менга туюлади, худди ўрмонда
Сўқмоқсиз йўллардан бошлаяпсан сен.
Мудроқ гуллар ўсиб турар ҳар ёнда,
Билмайман —
бу гуллар қанақалигин.
Қўлланган услублар сийқадир энди,
Билмай қолдим
нима қиларимни ҳам.
Чарчадинг.
Сўрайсан қўлингга ол, деб,
Сен-ку, аллақачон қўлларимдасан.
“Қара, осмон бунча тиниқ ва зангор!
Эшит қушчаларнинг куй-нағмасини!
Нега тўхтаб қолдинг?
қани,
олиб бор!”
Мен эса қайларга элтайин сени?..
* * *
Мен ҳамёнман.
Ётибман йўлда.
Кун ярмида ётибман ёлғиз.
Эҳ, одамлар,
пайқаш ўрнига
Топтамоқда оёқларингиз.
Нима бўлган сизларга, ахир?
Кўзларингиз кўрми ё?!
Аттанг,
Мени сиздан беркитмоқдадир
Изингиздан кўтарилган чанг.
Бир бор боқинг,
бир боқиш холос,
Мен сизники бўламан шу зум.
Суриштирманг эгамни ҳам, рост
Ерга қўйдим ўзимни ўзим.
Хаёл қилманг,
ип тортиб бехос,
Тахта девор ортидан туриб,
Шум болакай кўтармайди бош:
“Қотирдик!” деб, қаҳқаҳа уриб.
Чўчитмасин истеҳзо билан
Деразадан қараган кимса…
Қалбакимас,
мен ҳақиқийман.
Бир бор боқинг, кўрасиз шунда!
Мен қўрқаман
сизлардан араз —
Бир тасодиф босар ташвиши:
Кўриб қолар, кутганим эмас,
Олиб кетар муҳтожмас киши…
* * *
Пойтахт оломони ичра кезаман,
Кўчаларда жўшар баҳор сувлари.
Ўзимда ғалати қувонч сезаман,
Илк бор зафар қучган бола сингари.
Тиқин трамвайга қиламан ҳужум,
Кимгадир дўндириб сўйлайман ёлғон;
Ўзимнинг ортимдан қуваман ўзим,
Бироқ етолмайман ўзимга ҳамон.
Ҳайратда боқаман улкан кемага,
Баланд самолётлар,
ўз шеърларимга…
Бойликка кўмишди, лек айтишмади,
Улар билан нима қилишни менга.
ОНАЛАР КЕТМОҚДА
Биздан узоқлашиб борар оналар,
Кетишмоқда секин,
оёқ учида,
Биз эса ётибмиз хотиржам уйқуда,
Бу мудҳиш дамлардан ғофилу бехабар.
Оналар бизлардан бир зумда кетмас, йўқ,
Бу фақат бизларга туюлар шундайин.
Улар узоқлашар оҳиста, беандуҳ,
Кетишар зинадан тушгандек, йил сайин.
Хотирлаб қоламиз кўнгил ғаш бир маҳал,
Дабдаба қиламиз туғилган кунларни.
Бироқ бу кечиккан жаҳд-жадал
Қутқарур на улар,
на бизнинг дилларни.
Буткул узоқлашар, кетишар улар.
Бизлар интиламиз, уйғонгач бедор.
Бироқ қўл ҳавога ногоҳ урилар —
Унда ўсиб чиқмиш ойнадан девор!
Мудҳиш дам занг урди.
Бизлар кечикдик.
Боқамиз, ялтирар кўзимизда нам,
Оҳиста шарпадек саф-саф бўлишиб
Оналар узоқлаб бораркан биздан…
* * *
Мен жўрамни дафн этмоқдаман.
Бир сирни жис беркитмоқдаман.
Бошқаларга у ҳали тирик,
Бошқаларга — ҳали уй-жойлик,
Бошқаларга — у билан дўстман,
Бирга боргум зиёфатга ҳам.
У тўғрида ҳеч кимга айтмам —
Дўст эканим
мен марҳум билан.
Софлиги-ла мен қотмасман гап,
Балки мурдор бўшлиққа қараб.
Дўстона бир соддалик эмас —
Қадаҳ айтар бўшлиқ бу нафас.
Кечир, дўстим,
сўкмайман сени,
Сўкмайин жим кўмгайман сени.
Бу қандай ҳол,
нақли нимадир?
Ўлгани йўқ ҳеч кимим, ахир.
Дунёда-ку, яшамадим кўп,
Бироқ талай жўраларим йўқ…
ЧЕГАРА
Ҳамма нарсада ҳам бордир маълум ҳад:
Чеклидир бардош, қалб, идрок, муҳаббат,
Чексиз кенгликнинг ҳам чегараси бор.
Шоир, бас, эзмасин кўнглинг ҳадиги –
Иқтидор ва умринг чекланганлиги,
Инон, бунда зарра гуноҳ йўқ зинҳор!
Аммоки нашъадор жилмайса жоҳил:
Дегандек, у шўрлик тугабди охир –
Бу асло қалбингни этмасин яра.
Сен-ку тугамадинг, руҳингда сарҳад,
Ҳар қандай даҳо ҳам чекланган, фақат
Инсон разиллиги билмас чегара.
ЛЕРМОНТОВ
Петербургнинг музли кўчаси
Бунча инграр — кимни этар ёд?
Чана узра ярим кечаси
Қайга елиб боради бу зот?
У атрофга боқар қаҳр ила
Ва нафратдан қимтиган лабин.
Икки кўзин қорачиғида
Икки Пушкин ётар елпарчин.
Петербургнинг қорли еллари,
У қисматин ўқиди сизда —
Мартиновга дуч келмай ҳали,
Аммо Дантес ўқи кўксида.
Тунлари у беғам жўралар —
Давраларин рад этиб бутун,
Ўч шарпаси бўлиб юксалар
У арвоҳнинг интиқоми-чун.
Гўдакмасди ундаги шуур,
Ўхшар эди совуқ ёлқинга.
Муза шафқат фарзанди эрур,
Аммо нафрат энага унга.
Шартдир баҳсни дуэлда ечмоқ,
Қанча зотлар кетса-да завол;
Гарчи холис секундант топмоқ
Ақлга ёт — бўлса-да маҳол.
Пушкинона бир нидо эса
Тўсиқларга ундайди чорлаб.
Туғилади шоирлар Русда
Дантес ўқин кўксига жойлаб.
ЭРИШ ТУЮЛАДИ
Эриш туюлади дардсиз яшамоқ
Нафис адабиёт, хусусан, шеърда.
Эриш туюлади кўкни қўмсамоқ
Ҳар ҳолда одамлар яшагач ерда.
Дил истар қандайдир ноёб сўзларни,
Майли, туғилса ҳам улар қийинроқ.
Некрасов руҳига эргашар барча,
У эса — теранроқ, тағин теранроқ.
Эриш туюлади кўз ёш тинмаса,
Шафқат, юз-хотир деб эгилса бўйин.
Эриш туюлади соғинилмаса
Ҳар ҳолда само ҳам бўлгандан кейин.
Дил истар қандайдир қуйма сўзларни,
Қоғозга тўкилсин осону ўйноқ.
Ва барча эргашар Пушкин руҳига,
У эса — юксакроқ, тағин юксакроқ.
* * *
Дунёда беҳикмат одамлар бўлмас,
Тақдирлар — сайёралар тарихига бас.
Ҳар кимнинг бўлади ўзгача қалби,
Ўхшаш сайёралар бўлмаган каби.
Кимдир яшаб ўтса пинҳон, бедовруғ
Ва бу пинҳонлик-ла дўст тутинса у,
Эътибор қозонган одамлар ичра
Ўзининг худди шу пинҳонлиги-ла.
Ҳар кимнинг бўлади ўз сир олами,
Бу оламда яшар энг бахтли дами,
Бу оламда эшар энг кулфатли он,
Бироқ булар бари биз учун пинҳон.
Бир инсон юз тутса у дунё сари,
Унинг билан кетар биринчи қори
Ҳамда илк бўсаси, илк ғалабаси…
Унинг билан кетар булар ҳаммаси.
Китоблар, кўприклар қолажакдир, ҳа,
Рассом асарию турли машина.
Ҳа, кўп нарсаларга яшамоқ тақдир,
Бироқ нималардир кетар-ку, ахир!
Бу шафқатсиз ўйин шундоқ давомлар,
Одамлармас, балки ўлгай оламлар.
Осий бандаларни гоҳо эслаймиз,
Улар ҳақда, асли, нима билганмиз?
Бизга равшандирми дўсту туғишган,
Тўкис биламизми ўзимизни ҳам?
Ҳатто ўз отамиз ҳақида ҳам биз
Кўп нарса билиш-ла тақир билмаймиз.
Одамлар кетмоқда… Қайтариб бўлмас.
Улар сир дунёси қайта туғилмас.
Ва мен бу қисматни кўриб ҳар сафар
Фонийликка қарши дод солгим келар.
Манба: «Китоб дунёси» газетаси
18 iyul — Mashhur rus shoiri Yevgeniy Yevtushenko tavallud topgan kun
Rus she’riyatining mashhur namoyandalaridan biri Yevgeniy Yevtushenko O‘zbekistonda ko‘plab marotaba mehmon bo‘lgan, bu yerdagi bag‘rikenglik, mehmondo‘stlik, shoirda mislsiz quvonch va hayrat uyg‘otgan. Bu tuyg‘ular uning she’rlariga ham ko‘chgan:
Men Toshkent shahrini aylangan chog‘lar,
Naq butun mamlakat bo‘ylab yuraman.
O‘zbekcha shivirlar bunda yaproqlar,
Ularning tilini anglab turaman…
Yevgeniy Yevtushenko:
“O‘ZBЕK XALQI MЕHRI VA SAMIMIYATI
DUNYOGA HARORAT BAXSH ETADI…”
Yevgeniy Yevtushenko!.. Odam — bu co‘z mag‘rur jaranglaydi, degan mashhur gapga, Yevtushenko! — U ham mag‘rur jaranglaydi deb muqoyasa qilsak bo‘ladi. Yevtushenko — ulug‘ shoir, yozuvchi, adabiyotshunos, kinorejissyor, fotorassom. Ha, uning tashrif qog‘ozida aynan shunday yozilgan. Kaminaga yo‘llagan maktubida, o‘z unvonlarini ham bir-bir sanab o‘tishni unutmagan. Dunyoning ko‘plab mukofotlari sohibi, qancha nufuzli xalqaro miqyosdagi ilm-fan dargohlari a’zosi, faxriysi, jahon she’riyati pillapoyasida eng yuksak o‘rinlardan birida turgan Yevgeniy Aleksandrovich o‘z hayoti davomida erishgan yutuqlarining barchasi buyuk iqtidorlari mevasi ekanligini yaxshi biladi, shuning uchun har bir unvon, har qaysi martabani jarangdor ismi sharifi yonida jaranglab turishidan faxrlanadi. O‘zini bilgan odam shunday qiladi. Bu siylovlarga munosib ekanligi uchun ham ikkilanmay qarshisidagi kishi yuziga tik boqadi.
Yevgeniy Yevtushenko hozir AQSHning Oklaxomo shtatida yashab turibdi. Talsa shahridagi universitetning ham professori. Okean ortidagi, she’riyat ummonining ulkan “Oq kemasi” bilan bundan o‘n bir yil oldin, O‘zbekiston mustaqilligining 10 yilligi arafasida telefon orqali suhbatlashgandim, o‘sha suhbat “O‘zbekiston ovozi” gazetasining birinchi sahifasida chop etilgandi. Ulug‘ shoir yurtimiz, millatimiz haqida juda samimiy fikrlar aytgandi.
… Oradan shuncha yil o‘tdi. Bugun daho shoir bilan “Kitob dunyosi” muxlislarini yuzma-yuz kelishini istadim. O‘sha, bundan o‘n bir yil oldin yozilgan telefon raqamlarini teraman. Balki, telefon raqamlar o‘zgargandir, balki u Oklaxomada emasdir, balki bizni unutib yuborgandir, dovrug‘i dunyoga dag‘dag‘a qilgan zot bilan suhbatlashishning o‘zi bo‘ladimi?! Xullas… ming bir xayol, istihola, titroq, qo‘rquv bilan raqam terayapman… Ie, telefonning chaqiruv tovushi ketdi. O‘sha telefon chaqirayapti. Va nihoyat, jarangdor ovoz:
— Allo, eshitaman!
— Assalomu alaykum, Yevgeniy Aleksandrovich!
— Salom, eshitaman!
— Bu — men! (O‘zimni tanishtirdim) — Toshkentdan qo‘ng‘iroq qilayapman. Esladingizmi? Haligi…
— Bo‘ldi… Bo‘ldi. Shoir. Esladim. Esladim. Sen o‘sha “to‘polonchi” (“trevoj”nik)san! Tong sahar soat to‘rtda uyg‘otib yuboruvding, keyin telefon orqali gazetaga intervyu oluvding.
— To‘g‘ri, endi uzr. O‘shanda aytuvdimku, Toshkentda peshindan keyingi payt edi-da.
— Aytganding. Hechqisi yo‘q. Hozir ham yarim kechasi, uyquga ketsammi deb turuvdim…
— Yevgeniy Aleksandrovich, Sizni eshitib turganimdan xursandman. Vaqtingizni olishni xohlamasam-da, lekin Sizga bir iltimosim bor edi.
— Gapiraver, shoir… Biz sen bilan eski qadrdonlarmiz.
— O‘zbekistonda chop etilayotgan “Kitob dunyosi” gazetasi uchun yangi she’rlaringizdan yuborolmaysizmi? Bizda kitoblaringiz tarjima qilingan, “Jahon adabiyoti” kabi nufuzli jurnallarda bosilayapti, o‘tgan yili “XX asr rus she’riyati” degan kitob bosmadan chiqdi, unda Sizning va do‘stlaringizning sara she’rlari o‘rin oldi. Xullas…
— Men Seni tushundim… Hozir juda ko‘p ijod qilyapman. Kechagina Lermontov haqida turkum she’rlar yozdim. “Rashk” degan she’rimni o‘qib ko‘r. Men Sening taklifingga roziman. Gazetaning nomi yaxshi ekan — “Kitob dunyosi”. She’rlarim o‘zbekchada jaranglashini juda-juda istayman. “Kitob dunyosi”da chop etaver!
— Rahmat Sizga. Rozi bo‘lishingizni bilardim.
— Nega rozi bo‘lmay. Axir bizlarning oramizdagi do‘stlik, birodarlik tuyg‘ulari sermashaqqat kasb — poeziya rishtalari bilan bog‘langan. Yo‘q, bizlarni oramizda do‘stona izzat-hurmat ko‘tarilmasligi kerak.
— Rahmat Sizga. Yaxshi bilasiz, o‘zbeklar do‘stlikni, qadrdonlikni, tinchlikni ulug‘lab, boshiga toj qiladigan xalq.
— Bilaman. Bilaman! Xalqingizning qalbida dunyoni isitishga qodir mehr otashi bor. Buni bilaman. Men O‘zbekistonda bo‘lganman. Bu xalqning samimiyati shiddatli daryolarning tiniq suviday rohatbaxsh. Menga o‘zbek do‘stlarim yong‘oq daraxtidan ishlangan naqshinsath stol (xontaxta) sovg‘a qilishgan. U men uchun hayotimdagi eng ardoqli sovg‘alardan biri. O‘sha stolning ustiga nainki AQSHning osmono‘par binolarini, hatto yer yuzini qo‘ysang ham ko‘tara oladi, nazarimda. Chunki bu stolni o‘zbek xalqi qalb mehri olovida ishlov berib menga hadya etishgan. O‘zbeklar o‘z ishini puxta va pishiq biladigan xalq. Yurtingiz beshigida abadiyatga daxldor daholar ulg‘aygani uchun ham O‘zbekistonga havas qilaman!
— Ulug‘ e’tirofingiz uchun minnatdorman.
— Men bor gapni aytayapman. Darvoqe, Toshkentni bir ko‘rishni, samimiy o‘zbek xalqi bilan muloqot qilishni, O‘zbekistonda she’riyat kechalarida she’rlarim ham rus, ham o‘zbek tillarida jaranglashini xohlayman. Taqdir — nasib, buyog‘i! Keyin yana bir gap, mabodo men yuborayotgan she’rlarim asosida kitob tartib berilsa, avvalgi tarjimalar ichidan eng jarangli she’rlar tanlansa maqsadga muvofiq bo‘lardi. Kitobdan oldin “Kitob dunyosi”da she’rlarim chop etilgani yanayam yaxshi, o‘zi shunday bo‘lishi kerak-da!
— Rahmat Sizga. Bizni xursand qildingiz… Ayniqsa, yurtimiz, xalqimiz haqidagi iliq gaplaringiz ko‘nglimizni oftobday yoritdi.
— Men ham yuragimdagini aytdim. Men shuncha yoshga kirib, dunyoning qancha-qancha davlatlarida bo‘lib, o‘zbeklar pishirgan ziravor oshdan totliroq taomni tatib ko‘rmadim, hali. Hech bir joyda o‘zbekning zirali oshichalik mazali osh yemadim. Mehmonni ardoqlaydigan o‘zbek xalqini hurmat qilmay bo‘larkanmi?! Xullas, menga telefon etib yaxshi qilding, kayfiyatim ko‘tarildi. Ertaga gazeta uchun yangi yozgan turkum she’rlarimni yuboraman.
— Rahmat, xayrli tun, Yevgeniy Aleksandrovich!
— Senga ham rahmat. Senga esa xayrli kun!
Suhbatdosh: Qo‘chqor NORQOBIL
ERISH TUYULADI DARDSIZ YASHAMOQ…
Tarjimondan
Yevgeniy Aleksandrovich Yevtushenko XX asr rus she’riyatining mashhur shoirlaridan sanaladi. U 1932 yili 18 iyulda Irkutsk viloyatining Zima shaharchasida tug‘ilgan.
O‘tgan asrning 60-yillari Ye.Еvtushenko ijodi uchun muhim bosqich sanaladi. U bu “iliqlik davri” deya nom olgan yillarda minbar shoiri bo‘lib shakllandi. Ye.Еvtushenko she’riyatning sodda tili va xalq qalbiga yaqin ohanglari bilan muxlislarning yuksak olqishlariga sazovor bo‘ldi. Qator she’rlari mashhur qo‘shiqlarga aylandi.
Shoir ijodi ko‘p qirrali bo‘lib, u publitsistik maqolalar, esse va romanlar muallifi hamdir. Shuningdek, u rejissyor, aktyor, ssenarist sifatida ham mashhur.
Ye.Еvtushenko o‘z she’rlariga mavzular va qahramonlar axtarib, yer yuzidagi deyarli barcha mamlakatlarni kezib chiqqan. Ye.Еvtushenko diyorimizga ham ko‘p bor tashrif buyurgan. U ilk bor Toshkentga 1968 yili o‘tkazilgan Osiyo-Afrika yozuvchilari xalqaro konferensiyasi ishtirokchisi sifatida kelgan edi. O‘shanda uning alohida ijodiy kechasi Rus Davlat drama teatri (o‘sha vaqtdagi “Bilimlar uyi”) da uyushtirilgan. O‘shanda men talaba edim va ushbu ijodiy kechada qatnashganman. Muxlislarining ko‘pligidan binoning oynavand eshiklari chil-chil sinib ketganligi esimda.
O‘tgan asrning 90-yillarida Moskvaga borganimda, shoir bilan SDL da uchrashib, unga dastlabki tarjimalarimni o‘qib berganman.
Yaqinda “Kitob dunyosi” tahririyati menga shoirning so‘nggi yillarda yozgan she’rlarining bir dastasini taqdim etdi. Yangi tarjimalarimni va avvalgi tarjimalarimdan namunalarni Siz muhtaram o‘quvchilarga havola qilishga jazm qildim.
Mirpo‘lat Mirzo,
Shoir va tarjimon
Yevgeniy Yevtushenko
SHE’RLAR
RASHK
Sevaman – san meni rashk qilganingda,
Shundoq ko‘kda chaqmoq olar o‘chini –
yondirar og‘ochni, ang‘izni so‘ngra,
so‘ng hatto bulutga sochar o‘tini.
Sevaman – sen meni yonib betoqat,
aytsang nigohing-la rashking baralla,
bundoq huzur bo‘lar jannatda faqat –
bu ko‘zlar do‘zaxdek yondirgan palla.
Sevaman – sen meni rashk qilganing on,
chinniyu billurni sindirib barin,
intilgung kimgadir dilxun va giryon,
bilmay lek – talpingung o‘zi kim sari…
Sevaman – sen meni rashk qilganing dam
bigiz poshnadagi nozaninlarga,
yurib harsillagan xonimlarga ham
va tag‘in hayosiz allakimlarga.
Rashk qil meni butun vujuding-la to,
bo‘ron yo ko‘chkidek rashk qilgin meni,
rashk qilmay qo‘ysang gar, dovdirarman, o,
omon qolsam, o‘zim rashk qilgum seni.
29 aprel 2009 y.
OSHXONADAGI SHIVIR
Yarim tun uyg‘ondim. Qochib xayolim,
ko‘rgan tushimni men zikr etdim takror.
Yonimda yo‘q edi sevgan ayolim,
Ketgandi bir yo‘la. O‘zimman aybdor.
Ko‘zim-la axtardim avval har yoqni,
oyoqyalang yurdim xonama-xona.
Bilsam — oshxonada idish-tovoqni
yuvmoqda ekan u g‘amgin, giryona.
Kuydirdi otashdek tovonim gilam,
bormi bundan ortiq azob va xo‘rlik —
Ezilib ketdim men uni ko‘rgan dam,
nimalardir derdi o‘zicha sho‘rlik.
Derdi — men bandligim haqda har qachon,
o‘ylamayman uni, bolalarni na;
ko‘z oldida harflar uyqashar chandon,
oq ham qo‘nmoqdadir sochlari uzra.
Ketgan onasiga yolvordi alhol,
sochmasligin menga zahrini taqir.
To‘g‘ri, men ba’zida qo‘rsman va dag‘al,
biroq qalbim mening beg‘ubor, axir.
Shivirlab der qoshiq, sanchqiga dilxun,
ham go‘yo quloq bor likob, pichoqda —
O‘g‘liga ters gapni aytib qo‘ygani-chun
u arazlab ketib qolgani haqda.
Gard-g‘ubor – uning-chun yarashmagan ish,
xuddi tushdagidek, uyqusin yenga,
tavallo qilardi sirlangan idish,
qoraygan tovaga va yana menga.
Men esa turardim karaxt, lol va gung,
yodga muhrlanar bari-hammasi.
Xayol sharpasidir bu shivir balkim
va yoki chindan ham bu uning sasi.
O‘ltirdi so‘ngra u madori qurib,
Xuddi oyog‘idan chalg‘i chalgandek,
labidan epkindek toshib-ufurib,
mungli tavallosi tinmas edi lek.
Turardim gunohkor, jim qotib butkul
bedorlik yo uyqu aro zabunvor.
Ichimda guvranar bir tuyg‘u nuqul,
bilmadim chertilar edi qanday tor…
29 aprel 2009 y.
* * *
Sen sevgidan ulkansan.
Jasursan.
Men esa cho‘chiyman har qadamimdan.
Senga yomonlikni ravo ko‘rmasman,
Biroq yaxshilik ham qilishim gumon.
Menga tuyuladi, xuddi o‘rmonda
So‘qmoqsiz yo‘llardan boshlayapsan sen.
Mudroq gullar o‘sib turar har yonda,
Bilmayman —
bu gullar qanaqaligin.
Qo‘llangan uslublar siyqadir endi,
Bilmay qoldim
nima qilarimni ham.
Charchading.
So‘raysan qo‘lingga ol, deb,
Sen-ku, allaqachon qo‘llarimdasan.
“Qara, osmon buncha tiniq va zangor!
Eshit qushchalarning kuy-nag‘masini!
Nega to‘xtab qolding?
qani,
olib bor!”
Men esa qaylarga eltayin seni?..
* * *
Men hamyonman.
Yotibman yo‘lda.
Kun yarmida yotibman yolg‘iz.
Eh, odamlar,
payqash o‘rniga
Toptamoqda oyoqlaringiz.
Nima bo‘lgan sizlarga, axir?
Ko‘zlaringiz ko‘rmi yo?!
Attang,
Meni sizdan berkitmoqdadir
Izingizdan ko‘tarilgan chang.
Bir bor boqing,
bir boqish xolos,
Men sizniki bo‘laman shu zum.
Surishtirmang egamni ham, rost
Yerga qo‘ydim o‘zimni o‘zim.
Xayol qilmang,
ip tortib bexos,
Taxta devor ortidan turib,
Shum bolakay ko‘tarmaydi bosh:
“Qotirdik!” deb, qahqaha urib.
Cho‘chitmasin istehzo bilan
Derazadan qaragan kimsa…
Qalbakimas,
men haqiqiyman.
Bir bor boqing, ko‘rasiz shunda!
Men qo‘rqaman
sizlardan araz —
Bir tasodif bosar tashvishi:
Ko‘rib qolar, kutganim emas,
Olib ketar muhtojmas kishi…
* * *
Poytaxt olomoni ichra kezaman,
Ko‘chalarda jo‘shar bahor suvlari.
O‘zimda g‘alati quvonch sezaman,
Ilk bor zafar quchgan bola singari.
Tiqin tramvayga qilaman hujum,
Kimgadir do‘ndirib so‘ylayman yolg‘on;
O‘zimning ortimdan quvaman o‘zim,
Biroq yetolmayman o‘zimga hamon.
Hayratda boqaman ulkan kemaga,
Baland samolyotlar,
o‘z she’rlarimga…
Boylikka ko‘mishdi, lek aytishmadi,
Ular bilan nima qilishni menga.
ONALAR KЕTMOQDA
Bizdan uzoqlashib borar onalar,
Ketishmoqda sekin,
oyoq uchida,
Biz esa yotibmiz xotirjam uyquda,
Bu mudhish damlardan g‘ofilu bexabar.
Onalar bizlardan bir zumda ketmas, yo‘q,
Bu faqat bizlarga tuyular shundayin.
Ular uzoqlashar ohista, beanduh,
Ketishar zinadan tushgandek, yil sayin.
Xotirlab qolamiz ko‘ngil g‘ash bir mahal,
Dabdaba qilamiz tug‘ilgan kunlarni.
Biroq bu kechikkan jahd-jadal
Qutqarur na ular,
na bizning dillarni.
Butkul uzoqlashar, ketishar ular.
Bizlar intilamiz, uyg‘ongach bedor.
Biroq qo‘l havoga nogoh urilar —
Unda o‘sib chiqmish oynadan devor!
Mudhish dam zang urdi.
Bizlar kechikdik.
Boqamiz, yaltirar ko‘zimizda nam,
Ohista sharpadek saf-saf bo‘lishib
Onalar uzoqlab borarkan bizdan…
* * *
Men jo‘ramni dafn etmoqdaman.
Bir sirni jis berkitmoqdaman.
Boshqalarga u hali tirik,
Boshqalarga — hali uy-joylik,
Boshqalarga — u bilan do‘stman,
Birga borgum ziyofatga ham.
U to‘g‘rida hech kimga aytmam —
Do‘st ekanim
men marhum bilan.
Sofligi-la men qotmasman gap,
Balki murdor bo‘shliqqa qarab.
Do‘stona bir soddalik emas —
Qadah aytar bo‘shliq bu nafas.
Kechir, do‘stim,
so‘kmayman seni,
So‘kmayin jim ko‘mgayman seni.
Bu qanday hol,
naqli nimadir?
O‘lgani yo‘q hech kimim, axir.
Dunyoda-ku, yashamadim ko‘p,
Biroq talay jo‘ralarim yo‘q…
ChЕGARA
Hamma narsada ham bordir ma’lum had:
Cheklidir bardosh, qalb, idrok, muhabbat,
Cheksiz kenglikning ham chegarasi bor.
Shoir, bas, ezmasin ko‘ngling hadigi –
Iqtidor va umring cheklanganligi,
Inon, bunda zarra gunoh yo‘q zinhor!
Ammoki nash’ador jilmaysa johil:
Degandek, u sho‘rlik tugabdi oxir –
Bu aslo qalbingni etmasin yara.
Sen-ku tugamading, ruhingda sarhad,
Har qanday daho ham cheklangan, faqat
Inson razilligi bilmas chegara.
LЕRMONTOV
Peterburgning muzli ko‘chasi
Buncha ingrar — kimni etar yod?
Chana uzra yarim kechasi
Qayga yelib boradi bu zot?
U atrofga boqar qahr ila
Va nafratdan qimtigan labin.
Ikki ko‘zin qorachig‘ida
Ikki Pushkin yotar yelparchin.
Peterburgning qorli yellari,
U qismatin o‘qidi sizda —
Martinovga duch kelmay hali,
Ammo Dantes o‘qi ko‘ksida.
Tunlari u beg‘am jo‘ralar —
Davralarin rad etib butun,
O‘ch sharpasi bo‘lib yuksalar
U arvohning intiqomi-chun.
Go‘dakmasdi undagi shuur,
O‘xshar edi sovuq yolqinga.
Muza shafqat farzandi erur,
Ammo nafrat enaga unga.
Shartdir bahsni duelda yechmoq,
Qancha zotlar ketsa-da zavol;
Garchi xolis sekundant topmoq
Aqlga yot — bo‘lsa-da mahol.
Pushkinona bir nido esa
To‘siqlarga undaydi chorlab.
Tug‘iladi shoirlar Rusda
Dantes o‘qin ko‘ksiga joylab.
ERISH TUYULADI
Erish tuyuladi dardsiz yashamoq
Nafis adabiyot, xususan, she’rda.
Erish tuyuladi ko‘kni qo‘msamoq
Har holda odamlar yashagach yerda.
Dil istar qandaydir noyob so‘zlarni,
Mayli, tug‘ilsa ham ular qiyinroq.
Nekrasov ruhiga ergashar barcha,
U esa — teranroq, tag‘in teranroq.
Erish tuyuladi ko‘z yosh tinmasa,
Shafqat, yuz-xotir deb egilsa bo‘yin.
Erish tuyuladi sog‘inilmasa
Har holda samo ham bo‘lgandan keyin.
Dil istar qandaydir quyma so‘zlarni,
Qog‘ozga to‘kilsin osonu o‘ynoq.
Va barcha ergashar Pushkin ruhiga,
U esa — yuksakroq, tag‘in yuksakroq.
* * *
Dunyoda behikmat odamlar bo‘lmas,
Taqdirlar — sayyoralar tarixiga bas.
Har kimning bo‘ladi o‘zgacha qalbi,
O‘xshash sayyoralar bo‘lmagan kabi.
Kimdir yashab o‘tsa pinhon, bedovrug‘
Va bu pinhonlik-la do‘st tutinsa u,
E’tibor qozongan odamlar ichra
O‘zining xuddi shu pinhonligi-la.
Har kimning bo‘ladi o‘z sir olami,
Bu olamda yashar eng baxtli dami,
Bu olamda eshar eng kulfatli on,
Biroq bular bari biz uchun pinhon.
Bir inson yuz tutsa u dunyo sari,
Uning bilan ketar birinchi qori
Hamda ilk bo‘sasi, ilk g‘alabasi…
Uning bilan ketar bular hammasi.
Kitoblar, ko‘priklar qolajakdir, ha,
Rassom asariyu turli mashina.
Ha, ko‘p narsalarga yashamoq taqdir,
Biroq nimalardir ketar-ku, axir!
Bu shafqatsiz o‘yin shundoq davomlar,
Odamlarmas, balki o‘lgay olamlar.
Osiy bandalarni goho eslaymiz,
Ular haqda, asli, nima bilganmiz?
Bizga ravshandirmi do‘stu tug‘ishgan,
To‘kis bilamizmi o‘zimizni ham?
Hatto o‘z otamiz haqida ham biz
Ko‘p narsa bilish-la taqir bilmaymiz.
Odamlar ketmoqda… Qaytarib bo‘lmas.
Ular sir dunyosi qayta tug‘ilmas.
Va men bu qismatni ko‘rib har safar
Foniylikka qarshi dod solgim kelar.
Manba: “Kitob dunyosi” gazetasi
