style=»text-align: center;»> Ўлжас Сулаймонов иккита улкан маданият: туркий ва рус маданияти ўртасида туриб,икковидан ҳам тенг озиқ олаётган шоир. Кенгроқ айтганда, у рус тилида ёзадиган қозоқ шоири, шахс сифатида эса Шарқ зиёлисидир. Рус шеърий санъатига ўзига хос дунёқараши билан кирган бу ижодкор дунё адабиётининг энг илғор намояндаларига қаторида турибди.

Ўлжас Сулаймонов
«АЙЛАНАЙИН» КИТОБИДАН ШЕЪРЛАР

Таниқли қозоқ адиби  Ўлжас Сулаймонов 1936 йилнинг 18 майида Қозоғистоннинг Олмаота шаҳрида туғилди. Отаси Умар ҳарбий хизматчи эди. Oлжас ўрисча мактабда ўрта маълумот олди. Сўнг Қозоғистон давлат университетининг геология факултетини битирди. Бадиий ижодга катта муҳаббат қўйган Ў. Сулаймонов 1961 йилда Москвадаги М. Горкий номли Жаҳон адабиёти институтида ҳам таҳсил олди.
Ў. Сулаймонов бадиий ижоднинг турли жабҳаларида меҳнат қилди. 1962-1971 йилларда «Қозоқфилм» студиясида бош муҳаррир, «Простор» журналида бўлим мудири, 1972 йилдан бошлаб Қозоғистон Республикаси Ёзувчилар уюшмаси котиби лавозимида ишлади. Қозоғистон мустақилликка эришгач мамлакатнинг Италиядаги элчиси сифатида фаолият кўрсатди. Булардан ташқари турли-туман расмий ҳамда жамоатчилик вазифаларини бажариб келмоқда.
Ўлжас Сулаймонов рус тилида ижод қилади. Лекин қозоқ халқига хос миллий хусусиятларни, урф-одатларни, унинг ҳаётидаги шонли ва оғриқли нуқталарни яхши билади. Шу боис унинг асарлари қозоқ халқининг миллий руҳини теран ифодалаши билан диққатга сазовордир. Шоирнинг биринчи асари — «Арғумоқлар» 1961 йилда дунё юзини кўрди. Шундан кейин унинг «Қуёшли тунлар», «Ажойиб тоб», «Оловнинг кўчиши», «Юмалоқ юлдуз» ва «Аз и Я» каби ўнлаб шеърий, насрий, илмий китоблари чоп этилди.
Ў. Сулаймоновнинг бадиий асарларида қозоқларнинг ўзига хос турмуш тарзи, ўй-фикрлари, ҳис-туйғулари акс эттирилса, илмий асарларида туркий халқларнинг дунё маданияти тараққиётидаги улкан ўрни тарихий далиллар асосида ёрқин кўрсатиб берилган. Ў. Сулаймонов «Аз и Я» асарида, европапарастлар айтганларидай, туркийлар қадимий маданиятга эга бўлмаган қавм эмас, балки дунёнинг энг қадимий маданиятли миллатларидан эканлигини асослади.
0. Сулаймонов «Қойилмисан инсонга, замин» деб аталувчи достони билан дунёга машҳур бўлди. инсон имкониятлари ва иродасига битилган мадҳия бўлган мазкур асарда коинотни забт этган ва жаҳон тақдирида янги босқични бошлаб берган инсон ҳақидаги мушоҳадалар ғоят таъсирчан ифодаланади. Шоир шеъриятидаги қаҳрамонлар — ғурурли, ўз қадрини биладиган, айни вақтда, ўзганинг ҳам қадрига етадиган шахслардир. Улар феъли кенг, танти, фалсафий мушоҳадаларга мойил, чапани ва жўмард кишилар суратида ёрқин бўёқлар, кучли шеърий тимсоллар воситасида жозибадор тасвирланган. Уларда қозоқ халқининг, туркий қавмларнинг тарихий ўтмиши таъсирли лавҳаларда ўз аксини топган.

ОЛМАЛАР
Леонид Мартиновга

Мен келган бу юртда
ўсган арчалар
осмон залворидан букчаяр,
кулар,
арчазор оралаб
оқ шамол елар,
ки уни эркалаб «қорбўрон» дерлар…

Кирдим «кон» аталмиш ертўлага мен,
ортимдан ёприлиб кирди изғирин,
йигитлар бўрондай пахмоқ пўстинин
кўтариб, ташлади нохуш кўз қирин.
Тўрт ҳафтаки
бурғи, — пармадаста жим
ётган печ ёнига оҳиста чўкдим,
кафтимни иситдим,
тўрвани ечдим —
ҳаммаси ўгирилиб қаради, очдим.

Совуқ ертўлада кун қайдан чиқди?
Омодат печдан ҳам ҳатто иссиқдир
гуп этиб димоққа урган қирмиз ис,
йигитлар қаддини кўтарди илкис.
Бўрондай пахмайиб ётган йигитлар,
тўрт ҳафта тумтайиб ётган йигитлар
дағал кафтларига олиб олмани,
томоша қилгандай худди болани,
олма ёноғига боқиб кўрдилар —
дараю хиёбон, боғларни улар!..
Оҳ, булар тайгада бунча муаттар?
Хушбўй эмасди-ку боғда бу қадар.

САЪДИЙ ХАРСАНГТОШИ ЁНИДАГИ ТЎЛҚИН

Ўртаер денгизи бўйида қумдан туртиб чиққан бир харсангтош бор. Ривоятга кўра, ана шу харсангтош устида Саъдий бир дақиқа нафас ростлаган экан. Буюк шоирни кўрган тўлқин, ер юзини айланиб, йилда бир марта шу харсангтош ёнига қайтиб келади.

Финикий тоғидан
Калпе, Абила
қоялари аро ўтиб у, маъюс
Нэгро тошларини ўпиб лаби-ла,
Бискайда кемани ғарқ этди, ёвуз.
Мўъжаз кемаларни
бешикдай ўйнаб,
қилиб елканларни маёқдан жудо,
кичик ов кемасин
тўнтариб,
қийнаб,
балиқчига айтди бемаврид видо.

Балиқчи— кемадан, кема-чи, ҳайҳот,
чўкди балиқчидан тополмай нажот!
Сўнгра у қирғоққа жимгина қизил
мотам дуррачасин олиб кетди, о!
Ва боқди—
гирдоблар чирмаётган ул аёллар додларми?
Додламасми ё?

Бадном у қирғоқни унутмас тўлқин,
унутмас тасодиф ўтлар машъалин.
Унутма, тўлқиним,
базальт қоялар
ёнида бир кунга кексайиб ҳар кун
ғуруб қуёшига солгувчи назар
Шамхат деган мунглуғ аёлни ҳам сен —
У худди дуррача мисоли жўшқин, шўх,
қувноқ тўлқинга ўхшарди,
қадр эт,
бу ёлғиз аёлни унутма, тўлқин,
шоирдай, бир умр уни ёдда тут.

Жануб осмонида беватан булут —
яъни, эгилувчан,
юмшоқ мум пайкар,
хотиржам саҳройи худолар бўлиб,
туман бўлиб кўкка учар тўлқинлар.
Тўлқин-ку фалакдан қайтолгай,
йироқ жаннатда жонига тегса мабодо
сел бўлиб қуйилмоқ,
қор бўлиб инмоқ,—
ва денгиз жисмига бўлур қайта жо.
Аммо балиқчида йўқ бундай имкон.
Сен ўйнаб,
эркалаб ғарқ этдинг, зотан,
унинг жаннатидир — қумлоқ биёбон:
тирикликда денгиз жонига теккан.
Денгизда қолди у,
оҳ, мўъжиза бор —
ерга араб бўлиб қайтади бир кун —
қумда сузмоқ учун,
минмоқ учун нор,
оллоҳдан суви кўп жаннат тиламоқ учун.

О, мен ҳам денгизда,
балки бир пайтлар,
қароқчи бўлганман,
чўкиб ўлганман,
энди-чи,
тимсоҳлар, калтакесаклар,
саҳро динозаври — туялар юрган
энг сувсиз,
энг ёрқин
юртда яшайман.
Ва лекин
боя ов кемасин ютган
денгизга қайтаман.
Мени ютмагин, бекорчи,
эй, мовий,
эй, оқар тўлқин,
медузани улкан
кўкрагига гул қилиб қадаб олган
эй, тўлқин,
учгил,
пишқир,
тош,
шиддатли, кўпиклар ярат,
овчи кемаларни байроқча мисол
чайқат, чирпират.
Толсанг, ўзни Сайда
кўрфазига ур
(қайиқлар елкани қушдай чайқалур)
ва Саъдийнинг илиқ кафтлари ила,
жўшиб, аёлларнинг баданин сила.

* * *

Мен тунги шаҳарлар узра сингийман,
улар кўп қанотлар остида ҳам жим,
Дунё чироқлари қуриб анжуман,
чироқлар устида ёнади муқим.

Мен тунги Париждан учиб ўтаман,
ўша-ўша чўғлар, сарғиш чироқлар!..
Боқиб мен самолёт даричасидан
кўраман, азалдан танишдир улар.

Чўғлангад тезакдай кўринар ял-ял
денгиз бўйидаги ўзга шаҳарлар,
гўё олам узра тун бўлса — гўзал,
чироқлар ялтирар, динг турар радар
олам тинчлигидан қилиб башорат.

Чироқлар — хиноли тун кўзларидир.
Пастда майсаларни суғорар зулмат.
Гулхан. Ой. Йилқилар «Чув!» деган ўткир
бақириққа маҳтал турарлар ҳар вақт.

Учаман,
чироқлар йилтирар соҳир,
планетарийда юлдуздай шитоб.
Аёллар оёғин ўраб, жим, собир,
тарих чироғида ўқирлар китоб.

Ҳаётда ҳаммаси муҳим эмасдир.
Чироқлар йўл бўйи жим, сукут сақлар.
Тумандан дарича терчиди, не сир,
қўшилар, зичлашар ғуж-ғуж чироқлар.

Сулаймон Раҳмон таржималари

БОЛАЛИК, БОҒЛАР, ЁЗ

Йўқ, саккизга кирмагандим ўша пайт,
Болалик. Айни ёз.
Хилват қишлоқда
Эски аравалар ғижирлар фақат,
Жазирама.
Чангдан оқарган боғлар.
Қўрамизга ижарагир бўлиб ўйноқи —
Бир шўх аёл
Кўчиб келди тўсатдан.

Ўша кун қизиди икки ёноғим,
Йўқ, саккизга кирган эдим ўшанда.
Думалаб кулардим аёл жилмайса,
Тилимга не келса,
шуни вайсардим.
Ҳовузда чўмилса,
Қараб хилватдан
Кулган шумтакаларни уриб ҳайдардим.

Бари ўтди-кетди,
Ёдимда ҳамон:
Сомоншувоқ кулбайди, ромсиз, қоронғи,
Деворга қадалиб турардим ҳайрон,
Хонага қарардим эс-ҳушум оғиб.

Урушдан қайтибди…
Кимлигин билдим,
Эркақни қучоқлаб севарди аёл,
Аёлни кўтариб ўйнарди иблис,
Лабидан муччилар
берарди аёл.

Негадир
қўлларим дир-дир титрайди,
Хонада  оҳ-воҳу
оғир ҳарсиллаш
Аралаш шивирлар —  қандоқ чидайин,
Тош отдим,
Ойналар синар чарсиллаб.

Аёл чопиб чиқди:
— Сенми, вой, шўрим,
Тик қараб
жирканчли гўзал кўзига,
Кўкдан қулаётган бир қушни кўрдим.
Даҳшатдан ўйнаган нафас — бўғзида.

Эркакни силтару
— Кет, — дейди аччиқ, —
Бу Назар бованинг боласи.
Сўнгра
Бошимни босганча сўлқилдоқ, очиқ,
Иссиқ маммаларга, йиғлайди ҳўнграб —
Юлқиниб,
Қочаман, ўт оғушидан,
Етаман томдаги эски палосда,
Қўтондан қайтаётган бўридек хуштор„
Чўчиган ўғридай кетар ҳаллослаб.

Болалик ўтибди…
Бироқ гоҳ-гоҳда
Безовта бўламан сен билан, жоним,
Нигоҳлари қаттиқ бир бола боғдан
Тикилса
покиза аламдан ёниб.

У ҳам қапишганча
Турар деворга,
Қоракўз,
Ҳўмрайган, ўйнар тошини…
У сенга илк меҳрин берар бекорга,
Берар болалигин,
Боғлар,
Ёзини.

АЙЛАНАЙИН

Оқ-қора дунёни роса айландим
қўшқават уй сол деб, койир, одамлар.
Мен-чи, бўш қолдим, бас, тағин шайландим
Франция, Африка, Осиёларга.

Мана, Нью-Йоркда ўқирман достон,
Ҳалабда араблар кўзин очарман,
қайтарман,
яна бир мирисиз кармон —
тўлган заҳотиёқ —
йўлга сочарман.

Энг сўнгги ўрдалик сўнгги баҳрга,
ўртада кўрфазлар, ўрмон, наҳрлар!
Бизни-чи, кўмдилар — оёқлар ғарбда,
миллиардлар ётибди — ғарбда оёқлар,
ётибди сап-сариқ исмсиз даштда
саноқсиз нўғойлар, булғор, қозоқлар
билмасдан Осиё ғарбдандир ғарброқ,
Ғарб — Хитой баҳридан шарқийроқ ахир.
Бизларни кўмдилар — оёқлар ғарбда.
Гувиллар орқада энг сўнгги баҳр.

Замин, айланайин, ўргулай, замин,
жону дилим билан сенга бойландим,
дардингни олайин, қурбон бўлайин,
сўнгсиз йўлларингда тинмай, айлангум…

АЙТИШУВ*

Бир замонларда айтишиб рақибини нес қилган ботирнигина қўшин бошига қўяр эканлар.
Ботирларнинг бир неча айтишуви эл ёдида қолган. Шулардан Ўрта юз уруғининг қоровул аймоғидан Қоработир ва Ўроқботир айтишуви машҳурдир.

ГАПИР, ҚОРАБОТИР!

Сўйлайин, истасанг, эшитгин, Ўроқ,
кокилдор нўғойлар, тоғлик гуржилар,
саҳройи туркманлар, манжур юртидан,
серсоқол ўрису бошқирддан узоқ,
сўйлайин совуққон хитойлардан ҳам,
подадай тўзғитиб забту ҳарбларда
тангри номи билан
тиғ урганим дам
йиғлашни ўрганган буюк халқлардан.

Агар муслим бўлсанг,
биродар бўлгин,
йўқса, қийин эрмас қонга ботирмоқ,
исмим урҳо янглиғ гулдирар чўлда,
не сўғишни кўрган Қоработирман.
Исмимни эшитса титрайди бургут,
илону сайғоқу ҳатто еру кўк,

Эй, Ўроқ,
ким билмас Қоработирни,
фақат сен ҳақингда-эшитганим йўқ.

ГАПИР, ЎРОҚБОТИР!

Тўғри, Қоработир, энди сен эшит,
сен кезган юртларни мен ҳам кезувдим,
туркмандан, гуржидан сўровдим сени,
чексиз ўрмонлардан роса безувдим.
Сен бўлмаган поляк даштларин кўрдим,
не-не манжурларни қонга беладим,
литвадан, ҳаттоки булғордан сўрдим,
сени суриштирдим не-не элатдан.

Тўғри, Қоработир,
кезиб йўлларни,
билдим, ҳамма юртда машҳур, мақбулсан —
бобонг қул, отанг қул, ўзинг қулларни
санамай тўратган ярамас қулсан.
Тагимда ориқлар Қорабул от ҳам,
Қорабул отим ҳам сендан афзалдир.
Воҳ, сени эгарлаб сўғишга кирсам,
Воҳ, топиб бўларми сендай байтални.
Эгарлаб, тепарман биқинларингга,
йиқитиб, хўрлайман бир қанжиқсимон,
ориқсан, бўрига ўхшайсан аммо,
семиз бўлсанг ҳамки итга тенгдайсан,
қулоғи кесилган итга менгзайсан.

Бу айтишувда Ўроқботир енгиб чиққан экан.

* Бу айтишувни 19-асрда Чўқон Валихонов ёзиб олган.

Шавкат Раҳмон таржималари

АРҒУМОҚ

Йилқиси билан машҳур,
Қадим қипчоқ ерида
Оқиб боради уюр
Куйган ўтлар селида.

Томиримда қайнар қон,
Тулпоридан сайлаб бер.
Елдирай мисли бўрон,
Остин-устин бўлсин ер.

Еллар аланга солсин
Арғумоқнинг қонига.
Қиёқ ,алафлар қолсин
Туёқлар тўзонида.

Ҳужум, ҳаёт — бу надир,
Арғумоқ билиб қўйсин.
Жасорат бизга тақдир,
Сўқмоқлар гулдурасин!

БИР ЭТИКДУЗ БЎЛАРДИ БИЗНИНГ ОВУЛДА

Этикдўз барчага тикарди этик ўзига мослаб,
ҳаммани тенг қилмоқ истарди,
шўрлик, наздида боплаб.
Бонапарт бўйидай эди бўй-басти,
лек биз дарозларга этиги
тўғри келмасди.

 Этикни худо яратган деб ўйларди ҳамма,
 мусулмонлар тез-тез деб намоз ўқиши учун
(Биласанку, намоз вақти
этигингни ечмоғинг тайин)
Демак, намоз бу —
увушган оёқларнинг роҳати, бахти.

Мачитга ошиқар кекса ҳам, ёш ҳам,
оқсоқланиб,
қилиб оҳу воҳ
(Этикларда  оёқлар сиқилган).
«Оллоҳу акбар!»
Пайғамбарни шарафла —
тор этикнинг талаби битта.

Худога ишонмас фақат ялангоёқ
ҳам чувринди кас,
этикдўз ҳам ишонмас,
ахир, унинг этиги қисмас.

Тангри улуғ! Лекин у арши аълода — биздан узоқ. Бу лаънати этикдўз эса, мана, тиржайиб турибди. Бизлар энди бутун бир овул бўлиб, этикдўзнинг оёғи улкан бўлсин деб тиловдамиз. Тикувчилар семиз бўлмасин, мўйнадўз — телпакдўзлар пешонаси тор бўлмасин.

Азим Суюн таржималари

ШИВИР

О, муаззам Мисрнинг
Қандай тонглари бордир.
Очиқ чеҳралар эрир
Ҳарир рўйпўш тагида.
Бу саҳро тепасида,
Бу дунё тепасида.
— Нега энди?
— Шунчаки.
Қизбола кўкрагидай
Эҳромлар ҳам сузади.

— Эй, Сорбон…
 Эй, Сорбон…
Кўланкада мудрар тевалар…
Кимлар келар?
Ҳажталабларми?
Бозиргонлар?
Карвон билан ким келар?
— Одамлар…

Жавоб излаб йўрғалар
Кўпнуқталар қудуққа…

Фароғат Камол таржимаси

* * *

Ёз тунлари
Ўтарсиз,
лекин ёд этинг:
Йўқдир тундан қаророқ чирой.
Олма шохи тепамда, сокин,
Кеча — хушбўй, бамисоли чой.
Оғзингни оч,
Билинмай асло
Томоғингдан ўтади-ю сой,
Оқар яшил шаҳардан шу чоқ.

Олма шохи —
Тепамда парда:
Қаро осмон қаърида — бир чўғ.
Пешонамни уқалаб бирпас
Ўйлайман бу юлдузнинг отин:
Оти
Миррих, Миррих, яъни Марс!
Отхонада тасдиқлар отим,—
Қорабайир йўлдошим Йўлбарс
Юганини шилдиратур жим.

Олис, чангли йўлнинг охири —
Чарчоқ. Салқин. Сўнг уйқу ҳоким
Бошим узра — юлдузли осмон,
Илма-тешик
Дубулғасимон,
Энг ёруғ юлдузи бир нафас
Ловуллаб ёнару кейин нақ
Юзимнинг устида муаллақ қолар:
Миррих, Миррих, яъни Марс!

Роса пишган бир олма — тиниқ.
Шохни букар,
Қийнар бетиним.
Август кечалари,
Ўтарсиз, лекин
Ёд этинг:
Йўқ, тундан ёруғроқ чирой.
Ҳали кўп нарсани тушунмасман мен,
Кеча — хушбўй бамисоли чой.

Тўшалмишдир эски бир гилам
Қуюқ ўту ўланлар узра,
Зулмат турар қора от каби
Ўриклар танаси ортинда,
Бошим эгардадир…Эгардан эса
Анқир таниш теру чанг иси…

Тўлғонар эзилган ўтлар остимда…

Мирзо Кенжабек таржимаси

НОЗИМ ҲИКМАТГА

«Қочиб қол,  бостириб келганда ўлим,
Шафқатсиздир у ҳам муҳаббат каби» —
Шундай деган бўлса керак Алибей,
Алла отлиғ аёл билан хайрлашар пайти.
У аёлни Алла дерди Аллоҳ дегандай.

Алла,
Мен қаерга кетайин, Алла?
Тонг отади — кечикдимми ва ё шошдимми?
Барча шеърларимни чамадонга жойлаб,
Хуросон ё Эронгами олиб кетай бошимни?
Эрон шоирлари куйлаганидай,
ишқни куйладим мен куйиб жонларим.
Уларни чиқариб
миноралардан
пастга итқитдилар тонглари.

Лондонгами? Совуқ.
Париж-чи? Унда
жимжималар, яшил ҳайкаллар,
ва яна  жимжималар, жимжималар,
шаҳарлар, шаҳарлар,
эски кўприклар остида —
тимқора сувлар чайқалар,
дарёлар, аёллар, кейин Москва.

Миссисипиларда сузиб юрдим мен,
Амазонка бўйларида қолди тилагим:
жону дилларимда сенинг ёдинг жо,
қайларда чинқириб қолдинг, малагим?!

…Баҳор. Волга узра ҳалқа-ҳалқа юзиб чиқар ҳовурлар,
жимжималар, жимжималар, бошинг узра
булутлардан жимжима, эҳ, Москва!
Китоблар, чанг босган китоблар,
ўлган тиллар сингари,
мен сен билан сўзлашдим,
ғариб, унут тилларда мен сўзлашдим мосуво.
(балиқчилар олиб кетар балки чамадонимни?..)

Ў, Алла, қасамларким, у тиллар инсон тили эди,
инсон забони.
Мен сени тутамлаб тўпладим,
ҳарфма-ҳарф,
сўзма-сўз,
товушма-товуш,
Мен сени тўпладим бўғинма-бўғин,
сен — жилдларда,
сен — ҳали қўл урилмаган саҳифаларда,
кемаларда узоқларга элтгум мен сени сўлғин,
барчасини —
эртаклардан тортиб китобларгача,
китобларким тепасида йиғлагайлар кечалар.
Сен ҳар доим бўғзимда,
сен ҳар дамда мен учун нажот,
Алла, сенинг исминг
Қуръоннинг илк калимасидай гўё,
Мен ишқ дебон фарёд чекдим, ки бундай фарёд
Эрон шоирларин тушига ҳам кирмаган ҳатто!..

Нима дердим? Мен жимман.
Мен яхши кўраман.
Ҳеч қаерга сендан кетиб бўлмагай асло.

Сирожиддин Сайид таржимаси

ЁЗДА БИР ҚИЗ…

Ёзда бир қиз келди
жануб шаҳарга, бир
жуфт кокилида
бир жуфт оқ бантик.
Кўҳликкина қиз,
исми унинг — Белла.

Шу ерлик болалар кўнглида ғулу.
Ювиниб-таранган,
оёқда шиппак,
дераза тагида ўралишарди,
гап отишарди.
Фаррошлар, негадир, жеркиб беришди:
бундай шўхликларга йўл қўйилмайди.

Лек қизча,
барибир биттаси билан дўстлашиб олди —
дераза тагига келар ҳар тонгда
кичкина бир бола
ва бўйин чўзиб,
қизчани чақирар чўчиб, аланглаб:
— Бел-ла…

Қизча олмахондай тушар зинадан,
сўнгра қўл ушлашиб сойга чопишар.
Онаси ҳам дилдан ўзича хурсанд:
зўр қуёш, соф ҳаво, сув ва қизчаси.
Бир куни келдию телеграмма,
тунги самолётда учиб кетишди.
Ёз-ку тугамовди. Тонг пайти эса
бола овоз берар одатдагидек:
— Бел-ла…
Балконга чиқаман ва кузатаман.
Бола чақиради секин, хотиржам:
— Бел-ла…
Ясаниб кийинган — тунги шиппакда,
озода калта шим тиззасигача:
— Бел-ла…
Уришиб бердим мен:
— Учиб кетди у.
Гўдак шахт қаради
йигитларга хос.
Тўнғиллади (балки “Сенга дахли йўқ”),
сўнгра давом этди ўз қўшиғини.

Ҳар куни эрталаб,
сиз ишонмайсиз,
бевадек бўзлар у
ойна остида.

Мирпўлат Мирзо таржимаси

ҚОЙИЛМИСАН ИНСОНГА, ЗАМИН!
Достон

Ўйлан:
нечун чорлар юлдузли осмон?
Нечун қўшиқларинг
Ардоғи — бургут.
Нечун гўзалликни яратару бут,
Сўнг унга термулиб
Сиғинар инсон.

Дарёлар дузларга оқар кўпириб,
Шаҳарлар саҳарда
улкан қандилдай.
Замин, юрак каби, учар гупуриб,
Дарё томирлари ила чандилган…

Йўл қурмоқ оғирдир
Туманлар аро
Кеча тўзғиб ётган юлдузлар томон.
Заминда мушкулроқ йўл топмоқ, аммо,
Сенинг юрагингда яшовчи омон —
Заминдан дарёдай оқиб ўтгучи,
Шаҳарни шаҳарга қилгувчи қадрдон,
Ёғдудай зулматни ёқиб ўтгувчи,
Умрингни этгувчи чароғон.

Осонмас,
Бироқ
Бу йўлни топмоқ шарт!
Фалакка жўнаган шу йўлдан тошиб…
Ердан бошланган йўл —
шу қанотли дард
Юлдузлар йўлига кетсин туташиб.

I

Апрель осмонида
учмоқ ажойиб,
Булутлар ажойиб,
Ажойиб осмоннинг рўйи,
Аммо чексизликни ўйла,
Ўйинг бўлади ғойиб,
Жилмаясан
Титроғингни яширган кўйи.
Бу ўзим ҳақимда:
Мана самолётдасиз.
Тезлик одатийдир.
Бирдек гувиллар мотор.
Кўряпман.
Сиз бирдан хиргойи қилиб қолдингиз…
Эринмасангиз — қайтаринг яна бир бор!
Шундоқ зериккандан,
Уйқуни қувиб…
Аммо ногоҳ
Учувчи тайёргарлик қилади эълон,
Сиз қўзғаласиз
Лабингизда қўшиқ юраркан учиб,
Самолёт эса темир тумшуғин чўзиб,
Бурила бошлайди шу замон.

Шундоқ қаршингизда самолёт эшиги.
Тубанда гулханлар.
Мотор гуриллар хавотирли.
Елкангда парашют —
Арқоқлари ётар эшилиб.
Ногоҳ
Ҳамма нарса
Туюлар қадрли:
Юмшоқ креслолар таратган ором,
Уйдаги чироғинг —
Неки унут бўлса,
Барчаси қайтар.
Ҳеч нарса топмайсан
бепарво йилларга боқиб,
Баъзан лаҳза
умрингдан кўпроқ гап айтар.
Кунлар эриб кетар, йиллар адашади.
Ҳаяжон мавжида келади аср.
Бу қўрқув — зарбани,
Бахтни — портлашни —
Унута олмайсан ҳеч қачон, ахир.
Қаршингизда кенглик,
Зулматда сўлу ўнг.
Гулханлар юлдуздай
Милтирар фақат.
Сизни шоширишар.
Сиз — биринчи.
«Йўқ яхшиси… мен ундан сўнг…»
Ундай бўлса,
Энди
Меники навбат!

Сурон айлантириб
Бағрида эзар,
Фақат оғирлигим —
мендан нишона.
Учаман —
Вужудим зулматни кесар,
Теграмда чирпарак
Дунё— парвона.

Силкинару пайдо бўлар парашют — гумбаз,
Иплари асабдай
тортилар таранг.
Сукунат.
Бир ўзим.
Куламан!
Куйлайман!
Мен — маст,
Йўқ қўрқмайман энди ҳеч фалокатдан!

Энди ишонаман,
Пастда бор
замин.
Одамни ҳайратга солган Ер ўша!
Унинг тортиш кучин юмшатдим-да
парашют билан
Қоронғуда
Этигим-ла
Уни топиб…
Қўндим ўтлоққа!

Инсон самовотда!
Машҳур тортиш кучидан чиқди у ғолиб!
Сени тушунаман, азизим,
Албатта!
Бу буюк лаҳза ўтар
Бутун бир асрни бағрига олиб!

Азизим, биринчи аср бошланганди қачон?
Бобомиз ердан
Зил-замбил қўлини узиб,
Ҳайратдан боши узра силкитган замон —
Илк ғалаба эди
Ўшанинг ўзи!
Сен мовий заминдан,
Она заминдан,
Инсоният тарихини кўтариб охир,
Портлатдинг
Фазолар зулматин сирлари билан —
Шу билан бошланди
Иккинчи
Улуғвор
Аср!

…Кулдинг,
Хайрлашдинг қўлинг силкитиб,
Қизариб стартнинг
Чироғи ёнди.
Апрель ҳавосини ичдинг симириб.
Бир лаҳза!..
Ҳаво харитада
Кўкариб қолди!
Ана — экранда
Ана — экранда,
Туманми,
Тутунда энтикар бетин.
Дўстлар сукутдалар
Бўм-бўш полигонда.
Кимдир пичирлади:
«Эртамасмикин?»
Ўртоқ, тушунаман,
Менга ҳам оғир,
Уни деб,
Валя деб ташвишдаман бу он.
Ердаги ҳаёт деб
Яна хавотир…

Аммо у
Бурчини бажарар,
Ишон.
Кўзёшни тан олмас
Аскарлик бурчи.
Разведкага қандай жўнардик
(Ёдингда!)
Тонг чоғи
Юлдузлар қолганда ўчиб,
Акс бериб
Ҳар япроқ шивири жонингда.
Қўлларимизда ханжар.
Патронларда диск тўла.
Ракета ёритар.
Далалар теп-текис…
Пешонани мўлжаллаб
отар пистирма.
Жуда эрта разведкага шошган эдик биз.
Ортимизда
окоп ичра ётарди Ватан…

Усмон Азим таржимаси

«Қойилмисан инсонга, замин» достони давомини ва «Айланайин» китобини тўлиқ ҳолда саҳифамиз пастида  мутолаа қилишингиз мумкин

O’ljas Sulaymonov
«AYLANAYIN» KITOBIDAN SHE’RLAR

 Taniqli qozoq adibi O’ljas Sulaymonov 1936 yilning 18 mayida Qozog’istonning Olmaota shahrida tug’ildi. Otasi Umar harbiy xizmatchi edi. Oljas o’rischa maktabda o’rta ma’lumot oldi. So’ng Qozog’iston davlat universitetining geologiya fakultetini bitirdi. Badiiy ijodga katta muhabbat qo’ygan O’. Sulaymonov 1961 yilda Moskvadagi M. Gorkiy nomli Jahon adabiyoti institutida ham tahsil oldi.
O’.Sulaymonov badiiy ijodning turli jabhalarida mehnat qildi. 1962-1971 yillarda «Qozoqfilm» studiyasida bosh muharrir, «Prostor» jurnalida bo’lim mudiri, 1972 yildan boshlab Qozog’iston Respublikasi Yozuvchilar uyushmasi kotibi lavozimida ishladi. Qozog’iston mustaqillikka erishgach mamlakatning Italiyadagi elchisi sifatida faoliyat ko’rsatdi. Bulardan tashqari turli-tuman rasmiy hamda jamoatchilik vazifalarini bajarib kelmoqda.
O’ljas Sulaymonov rus tilida ijod qiladi. Lekin qozoq xalqiga xos milliy xususiyatlarni, urf-odatlarni, uning hayotidagi shonli va og’riqli nuqtalarni yaxshi biladi. Shu bois uning asarlari qozoq xalqining milliy ruhini teran ifodalashi bilan diqqatga sazovordir. Shoirning birinchi asari — «Arg’umoqlar» 1961 yilda dunyo yuzini ko’rdi. Shundan keyin uning «Quyoshli tunlar», «Ajoyib tob», «Olovning ko’chishi», «Yumaloq yulduz» va «Az i YA» kabi o’nlab she’riy, nasriy, ilmiy kitoblari chop etildi.
O’. Sulaymonovning badiiy asarlarida qozoqlarning o’ziga xos turmush tarzi, o’y-fikrlari, his-tuyg’ulari aks ettirilsa, ilmiy asarlarida turkiy xalqlarning dunyo madaniyati taraqqiyotidagi ulkan o’rni tarixiy dalillar asosida yorqin ko’rsatib berilgan. O’. Sulaymonov «Az i YA» asarida, yevropaparastlar aytganlariday, turkiylar qadimiy madaniyatga ega bo’lmagan qavm emas, balki dunyoning eng qadimiy madaniyatli millatlaridan ekanligini asosladi.
0. Sulaymonov «Qoyilmisan insonga, zamin» deb ataluvchi dostoni bilan dunyoga mashhur bo’ldi. inson imkoniyatlari va irodasiga bitilgan madhiya bo’lgan mazkur asarda koinotni zabt etgan va jahon taqdirida yangi bosqichni boshlab bergan inson haqidagi mushohadalar g’oyat ta’sirchan ifodalanadi. Shoir she’riyatidagi qahramonlar — g’ururli, o’z qadrini biladigan, ayni vaqtda, o’zganing ham qadriga yetadigan shaxslardir. Ular fe’li keng, tanti, falsafiy mushohadalarga moyil, chapani va jo’mard kishilar suratida yorqin bo’yoqlar, kuchli she’riy timsollar vositasida jozibador tasvirlangan. Ularda qozoq xalqining, turkiy qavmlarning tarixiy o’tmishi ta’sirli lavhalarda o’z aksini topgan.

OLMALAR
Leonid Martinovga

Men kelgan bu yurtda
o’sgan archalar
osmon zalvoridan bukchayar,
kular,
archazor oralab
oq shamol yelar,
ki uni erkalab «qorbo’ron» derlar…

Kirdim «kon» atalmish yerto’laga men,
ortimdan yoprilib kirdi izg’irin,
yigitlar bo’ronday paxmoq po’stinin
ko’tarib, tashladi noxush ko’z qirin.
To’rt haftaki
burg’i, — parmadasta jim
yotgan pech yoniga ohista cho’kdim,
kaftimni isitdim,
to’rvani yechdim —
hammasi o’girilib qaradi, ochdim.

Sovuq yerto’lada kun qaydan chiqdi?
Omodat pechdan ham hatto issiqdir
gup etib dimoqqa urgan qirmiz is,
yigitlar qaddini ko’tardi ilkis.
Bo’ronday paxmayib yotgan yigitlar,
to’rt hafta tumtayib yotgan yigitlar
dag’al kaftlariga olib olmani,
tomosha qilganday xuddi bolani,
olma yonog’iga boqib ko’rdilar —
darayu xiyobon, bog’larni ular!..
Oh, bular taygada buncha muattar?
Xushbo’y emasdi-ku bog’da bu qadar.

SA’DIY XARSANGTOSHI YONIDAGI TO’LQIN

O’rtaer dengizi bo’yida qumdan turtib chiqqan bir xarsangtosh bor. Rivoyatga ko’ra, ana shu xarsangtosh ustida Sa’diy bir daqiqa nafas rostlagan ekan. Buyuk shoirni ko’rgan to’lqin, yer yuzini aylanib, yilda bir marta shu xarsangtosh yoniga qaytib keladi.

Finikiy tog’idan
Kalpe, Abila
qoyalari aro o’tib u, ma’yus
Negro toshlarini o’pib labi-la,
Biskayda kemani g’arq etdi, yovuz.
Mo»jaz kemalarni
beshikday o’ynab,
qilib yelkanlarni mayoqdan judo,
kichik ov kemasin
to’ntarib,
qiynab,
baliqchiga aytdi bemavrid vido.

Baliqchi— kemadan, kema-chi, hayhot,
cho’kdi baliqchidan topolmay najot!
So’ngra u qirg’oqqa jimgina qizil
motam durrachasin olib ketdi, o!
Va boqdi—
girdoblar chirmayotgan ul ayollar dodlarmi?
Dodlamasmi yo?

Badnom u qirg’oqni unutmas to’lqin,
unutmas tasodif o’tlar mash’alin.
Unutma, to’lqinim,
bazal`t qoyalar
yonida bir kunga keksayib har kun
g’urub quyoshiga solguvchi nazar
Shamxat degan munglug’ ayolni ham sen —
U xuddi durracha misoli jo’shqin, sho’x,
quvnoq to’lqinga o’xshardi,
qadr et,
bu yolg’iz ayolni unutma, to’lqin,
shoirday, bir umr uni yodda tut.

Janub osmonida bevatan bulut —
ya’ni, egiluvchan,
yumshoq mum paykar,
xotirjam sahroyi xudolar bo’lib,
tuman bo’lib ko’kka uchar to’lqinlar.
To’lqin-ku falakdan qaytolgay,
yiroq jannatda joniga tegsa mabodo
sel bo’lib quyilmoq,
qor bo’lib inmoq,—
va dengiz jismiga bo’lur qayta jo.
Ammo baliqchida yo’q bunday imkon.
Sen o’ynab,
erkalab g’arq etding, zotan,
uning jannatidir — qumloq biyobon:
tiriklikda dengiz joniga tekkan.
Dengizda qoldi u,
oh, mo»jiza bor —
yerga arab bo’lib qaytadi bir kun —
qumda suzmoq uchun,
minmoq uchun nor,
ollohdan suvi ko’p jannat tilamoq uchun.

O, men ham dengizda,
balki bir paytlar,
qaroqchi bo’lganman,
cho’kib o’lganman,
endi-chi,
timsohlar, kaltakesaklar,
sahro dinozavri — tuyalar yurgan
eng suvsiz,
eng yorqin
yurtda yashayman.
Va lekin
boya ov kemasin yutgan
dengizga qaytaman.
Meni yutmagin, bekorchi,
ey, moviy,
ey, oqar to’lqin,
meduzani ulkan
ko’kragiga gul qilib qadab olgan
ey, to’lqin,
uchgil,
pishqir,
tosh,
shiddatli, ko’piklar yarat,
ovchi kemalarni bayroqcha misol
chayqat, chirpirat.
Tolsang, o’zni Sayda
ko’rfaziga ur
(qayiqlar yelkani qushday chayqalur)
va Sa’diyning iliq kaftlari ila,
jo’shib, ayollarning badanin sila.

* * *

Men tungi shaharlar uzra singiyman,
ular ko’p qanotlar ostida ham jim,
Dunyo chiroqlari qurib anjuman,
chiroqlar ustida yonadi muqim.

Men tungi Parijdan uchib o’taman,
o’sha-o’sha cho’g’lar, sarg’ish chiroqlar!..
Boqib men samolyot darichasidan
ko’raman, azaldan tanishdir ular.

Cho’g’langad tezakday ko’rinar yal-yal
dengiz bo’yidagi o’zga shaharlar,
go’yo olam uzra tun bo’lsa — go’zal,
chiroqlar yaltirar, ding turar radar
olam tinchligidan qilib bashorat.

Chiroqlar — xinoli tun ko’zlaridir.
Pastda maysalarni sug’orar zulmat.
Gulxan. Oy. Yilqilar «Chuv!» degan o’tkir
baqiriqqa mahtal turarlar har vaqt.

Uchaman,
chiroqlar yiltirar sohir,
planetariyda yulduzday shitob.
Ayollar oyog’in o’rab, jim, sobir,
tarix chirog’ida o’qirlar kitob.

Hayotda hammasi muhim emasdir.
Chiroqlar yo’l bo’yi jim, sukut saqlar.
Tumandan daricha terchidi, ne sir,
qo’shilar, zichlashar g’uj-g’uj chiroqlar.

Sulaymon Rahmon tarjimalari

BOLALIK, BOG’LAR, YOZ

Yo’q, sakkizga kirmagandim o’sha payt,
Bolalik. Ayni yoz.
Xilvat qishloqda
Eski aravalar g’ijirlar faqat,
Jazirama.
Changdan oqargan bog’lar.
Qo’ramizga ijaragir bo’lib o’ynoqi —
Bir sho’x ayol
Ko’chib keldi to’satdan.

O’sha kun qizidi ikki yonog’im,
Yo’q, sakkizga kirgan edim o’shanda.
Dumalab kulardim ayol jilmaysa,
Tilimga ne kelsa,
shuni vaysardim.
Hovuzda cho’milsa,
Qarab xilvatdan
Kulgan shumtakalarni urib haydardim.

Bari o’tdi-ketdi,
Yodimda hamon:
Somonshuvoq kulbaydi, romsiz, qorong’i,
Devorga qadalib turardim hayron,
Xonaga qarardim es-hushum og’ib.

Urushdan qaytibdi…
Kimligin bildim,
Erkaqni quchoqlab sevardi ayol,
Ayolni ko’tarib o’ynardi iblis,
Labidan muchchilar
berardi ayol.

Negadir
qo’llarim dir-dir titraydi,
Xonada oh-vohu
og’ir harsillash
Aralash shivirlar — qandoq chidayin,
Tosh otdim,
Oynalar sinar charsillab.

Ayol chopib chiqdi:
— Senmi, voy, sho’rim,
Tik qarab
jirkanchli go’zal ko’ziga,
Ko’kdan qulayotgan bir qushni ko’rdim.
Dahshatdan o’ynagan nafas — bo’g’zida.

Erkakni siltaru
— Ket, — deydi achchiq, —
Bu Nazar bovaning bolasi.
So’ngra
Boshimni bosgancha so’lqildoq, ochiq,
Issiq mammalarga, yig’laydi ho’ngrab —
Yulqinib,
Qochaman, o’t og’ushidan,
Yetaman tomdagi eski palosda,
Qo’tondan qaytayotgan bo’ridek xushtor„
Cho’chigan o’g’riday ketar halloslab.

Bolalik o’tibdi…
Biroq goh-gohda
Bezovta bo’laman sen bilan, jonim,
Nigohlari qattiq bir bola bog’dan
Tikilsa
pokiza alamdan yonib.

U ham qapishgancha
Turar devorga,
Qorako’z,
Ho’mraygan, o’ynar toshini…
U senga ilk mehrin berar bekorga,
Berar bolaligin,
Bog’lar,
Yozini.

AYLANAYIN

Oq-qora dunyoni rosa aylandim
qo’shqavat uy sol deb, koyir, odamlar.
Men-chi, bo’sh qoldim, bas, tag’in shaylandim
Frantsiya, Afrika, Osiyolarga.

Mana, N`yu-Yorkda o’qirman doston,
Halabda arablar ko’zin ocharman,
qaytarman,
yana bir mirisiz karmon —
to’lgan zahotiyoq —
yo’lga socharman.

Eng so’nggi o’rdalik so’nggi bahrga,
o’rtada ko’rfazlar, o’rmon, nahrlar!
Bizni-chi, ko’mdilar — oyoqlar g’arbda,
milliardlar yotibdi — g’arbda oyoqlar,
yotibdi sap-sariq ismsiz dashtda
sanoqsiz no’g’oylar, bulg’or, qozoqlar
bilmasdan Osiyo g’arbdandir g’arbroq,
G’arb — Xitoy bahridan sharqiyroq axir.
Bizlarni ko’mdilar — oyoqlar g’arbda.
Guvillar orqada eng so’nggi bahr.

Zamin, aylanayin, o’rgulay, zamin,
jonu dilim bilan senga boylandim,
dardingni olayin, qurbon bo’layin,
so’ngsiz yo’llaringda tinmay, aylangum…

AYTISHUV*

Bir zamonlarda aytishib raqibini nes qilgan botirnigina qo’shin boshiga qo’yar ekanlar.
Botirlarning bir necha aytishuvi el yodida qolgan. Shulardan O’rta yuz urug’ining qorovul aymog’idan Qorabotir va O’roqbotir aytishuvi mashhurdir.

GAPIR, QORABOTIR!

So’ylayin, istasang, eshitgin, O’roq,
kokildor no’g’oylar, tog’lik gurjilar,
sahroyi turkmanlar, manjur yurtidan,
sersoqol o’risu boshqirddan uzoq,
so’ylayin sovuqqon xitoylardan ham,
podaday to’zg’itib zabtu harblarda
tangri nomi bilan
tig’ urganim dam
yig’lashni o’rgangan buyuk xalqlardan.

Agar muslim bo’lsang,
birodar bo’lgin,
yo’qsa, qiyin ermas qonga botirmoq,
ismim urho yanglig’ guldirar cho’lda,
ne so’g’ishni ko’rgan Qorabotirman.
Ismimni eshitsa titraydi burgut,
ilonu sayg’oqu hatto yeru ko’k,

Ey, O’roq,
kim bilmas Qorabotirni,
faqat sen haqingda-eshitganim yo’q.

GAPIR, O’ROQBOTIR!

To’g’ri, Qorabotir, endi sen eshit,
sen kezgan yurtlarni men ham kezuvdim,
turkmandan, gurjidan so’rovdim seni,
cheksiz o’rmonlardan rosa bezuvdim.
Sen bo’lmagan polyak dashtlarin ko’rdim,
ne-ne manjurlarni qonga beladim,
litvadan, hattoki bulg’ordan so’rdim,
seni surishtirdim ne-ne elatdan.

To’g’ri, Qorabotir,
kezib yo’llarni,
bildim, hamma yurtda mashhur, maqbulsan —
bobong qul, otang qul, o’zing qullarni
sanamay to’ratgan yaramas qulsan.
Tagimda oriqlar Qorabul ot ham,
Qorabul otim ham sendan afzaldir.
Voh, seni egarlab so’g’ishga kirsam,
Voh, topib bo’larmi senday baytalni.
Egarlab, teparman biqinlaringga,
yiqitib, xo’rlayman bir qanjiqsimon,
oriqsan, bo’riga o’xshaysan ammo,
semiz bo’lsang hamki itga tengdaysan,
qulog’i kesilgan itga mengzaysan.

Bu aytishuvda O’roqbotir yengib chiqqan ekan.

* Bu aytishuvni 19-asrda Cho’qon Valixonov yozib olgan.

Shavkat Rahmon tarjimalari

ARG’UMOQ

Yilqisi bilan mashhur,
Qadim qipchoq yerida
Oqib boradi uyur
Kuygan o’tlar selida.

Tomirimda qaynar qon,
Tulporidan saylab ber.
Yeldiray misli bo’ron,
Ostin-ustin bo’lsin yer.

Yellar alanga solsin
Arg’umoqning qoniga.
Qiyoq ,alaflar qolsin
Tuyoqlar to’zonida.

Hujum, hayot — bu nadir,
Arg’umoq bilib qo’ysin.
Jasorat bizga taqdir,
So’qmoqlar guldurasin!

BIR ETIKDUZ BO’LARDI BIZNING OVULDA

Etikdo’z barchaga tikardi etik o’ziga moslab,
hammani teng qilmoq istardi,
sho’rlik, nazdida boplab.
Bonapart bo’yiday edi bo’y-basti,
lek biz darozlarga etigi
to’g’ri kelmasdi.

Etikni xudo yaratgan deb o’ylardi hamma,
musulmonlar tez-tez deb namoz o’qishi uchun
(Bilasanku, namoz vaqti
etigingni yechmog’ing tayin)
Demak, namoz bu —
uvushgan oyoqlarning rohati, baxti.

Machitga oshiqar keksa ham, yosh ham,
oqsoqlanib,
qilib ohu voh
(Etiklarda oyoqlar siqilgan).
«Ollohu akbar!»
Payg’ambarni sharafla —
tor etikning talabi bitta.

Xudoga ishonmas faqat yalangoyoq
ham chuvrindi kas,
etikdo’z ham ishonmas,
axir, uning etigi qismas.

Tangri ulug’! Lekin u arshi a’loda — bizdan uzoq. Bu la’nati etikdo’z esa, mana, tirjayib turibdi. Bizlar endi butun bir ovul bo’lib, etikdo’zning oyog’i ulkan bo’lsin deb  tilovdamiz. Tikuvchilar semiz bo’lmasin, mo’ynado’z — telpakdo’zlar peshonasi tor bo’lmasin.

Azim Suyun tarjimalari

SHIVIR

O, muazzam Misrning
Qanday tonglari bordir.
Ochiq chehralar erir
Harir ro’ypo’sh tagida.
Bu sahro tepasida,
Bu dunyo tepasida.
— Nega endi?
— Shunchaki.
Qizbola ko’kragiday
Ehromlar ham suzadi.

— Ey, Sorbon…
 Ey, Sorbon…
Ko’lankada mudrar tevalar…
Kimlar kelar?
Hajtalablarmi?
Bozirgonlar?
Karvon bilan kim kelar?
— Odamlar…
Javob izlab yo’rg’alar
Ko’pnuqtalar quduqqa…

Farog’at Kamol tarjimasi

* * *

Yoz tunlari
O’tarsiz,
lekin yod eting:
Yo’qdir tundan qaroroq chiroy.
Olma shoxi tepamda, sokin,
Kecha — xushbo’y, bamisoli choy.
Og’zingni och,
Bilinmay aslo
Tomog’ingdan o’tadi-yu soy,
Oqar yashil shahardan shu choq.

Olma shoxi —
Tepamda parda:
Qaro osmon qa’rida — bir cho’g’.
Peshonamni uqalab birpas
O’ylayman bu yulduzning otin:
Oti
Mirrix, Mirrix, ya’ni Mars!
Otxonada tasdiqlar otim,—
Qorabayir yo’ldoshim Yo’lbars
Yuganini shildiratur jim.

Olis, changli yo’lning oxiri —
Charchoq. Salqin. So’ng uyqu hokim
Boshim uzra — yulduzli osmon,
Ilma-teshik
Dubulg’asimon,
Eng yorug’ yulduzi bir nafas
Lovullab yonaru keyin naq
Yuzimning ustida muallaq qolar:
Mirrix, Mirrix, ya’ni Mars!

Rosa pishgan bir olma — tiniq.
Shoxni bukar,
Qiynar betinim.
Avgust kechalari,
O’tarsiz, lekin
Yod eting:
Yo’q, tundan yorug’roq chiroy.
Hali ko’p narsani tushunmasman men,
Kecha — xushbo’y bamisoli choy.

To’shalmishdir eski bir gilam
Quyuq o’tu o’lanlar uzra,
Zulmat turar qora ot kabi
O’riklar tanasi ortinda,
Boshim egardadir…Egardan esa
Anqir tanish teru chang isi…

To’lg’onar ezilgan o’tlar ostimda…

Mirzo Kenjabek tarjimasi

NOZIM HIKMATGA

«Qochib qol,  bostirib kelganda o’lim,
Shafqatsizdir u ham muhabbat kabi»  —
Shunday degan bo’lsa kerak Alibey,
Alla otlig’ ayol bilaa xayrlashar payti.
U ayolni Alla derdi Alloh deganday.

Alla,
Men qaerga ketayin, Alla?
Tong otadi — kechikdimmi va yo shoshdimmi?
Barcha she’rlarimni chamadonga joylab,
Xuroson yo Erongami olib ketay boshimni?
Eron shoirlari kuylaganiday,
ishqni kuyladim men kuyib jonlarim.
Ularni chiqarib
minoralardan
pastga itqitdilar tonglari.

Londongami? Sovuq.
Parij-chi? Unda
jimjimalar, yashil haykallar,
va yana jimjimalar, jimjimalar,
shaharlar, shaharlar,
eski ko’priklar ostida —
timqora suvlar chayqalar,
daryolar, ayollar, keyin Moskva.

Missisipilarda suzib yurdim men,
Amazonka bo’ylarida qoldi tilagim:
jonu dillarimda sening yoding jo,
qaylarda chinqirib qolding, malagim?!

…Bahor. Volga uzra halqa-halqa yuzib chiqar hovurlar,
jimjimalar, jimjimalar, boshing uzra
bulutlardan jimjima, eh, Moskva!
Kitoblar, chang bosgan kitoblar,
o’lgan tillar singari,
men sen bilan so’zlashdim,
g’arib, unut tillarda men so’zlashdim mosuvo.
(baliqchilar olib ketar balki chamadonimni?..)

O’, Alla, qasamlarkim, u tillar inson tili edi,
inson zaboni.
Men seni tutamlab to’pladim,
harfma-harf,
so’zma-so’z,
tovushma-tovush,
Men seni to’pladim bo’g’inma-bo’g’in,
sen — jildlarda,
sen — hali qo’l urilmagan sahifalarda,
kemalarda uzoqlarga eltgum men seni so’lg’in,
barchasini —
ertaklardan tortib kitoblargacha,
kitoblarkim tepasida yig’lagaylar kechalar.
Sen har doim bo’g’zimda,
sen har damda men uchun najot,
Alla, sening isming
Qur’onning ilk kalimasiday go’yo,
Men ishq debon faryod chekdim, ki bunday faryod
Eron shoirlarin tushiga ham kirmagan hatto!..

Nima derdim? Men jimman.
Men yaxshi ko’raman.
Hech qaerga sendan ketib bo’lmagay aslo.

Sirojiddin Sayid tarjimasi

YOZDA BIR QIZ…

Yozda bir qiz keldi
janub shaharga, bir
juft kokilida
bir juft oq bantik.
Ko’hlikkina qiz,
ismi uning — Bella.

Shu yerlik bolalar ko’nglida g’ulu.
Yuvinib-tarangan,
oyoqda shippak,
deraza tagida o’ralishardi,
gap otishardi.
Farroshlar, negadir, jerkib berishdi:
bunday sho’xliklarga yo’l qo’yilmaydi.

Lek qizcha,
baribir bittasi bilan do’stlashib oldi —
deraza tagiga kelar har tongda
kichkina bir bola
va bo’yin cho’zib,
qizchani chaqirar cho’chib, alanglab:
— Bel-la…

Qizcha olmaxonday tushar zinadan,
so’ngra qo’l ushlashib soyga chopishar.
Onasi ham dildan o’zicha xursand:
zo’r quyosh, sof havo, suv va qizchasi.
Bir kuni keldiyu telegramma,
tungi samolyotda uchib ketishdi.
Yoz-ku tugamovdi. Tong payti esa
bola ovoz berar odatdagidek:
— Bel-la…
Balkonga chiqaman va kuzataman.
Bola chaqiradi sekin, xotirjam:
— Bel-la…
Yasanib kiyingan — tungi shippakda,
ozoda kalta shim tizzasigacha:
— Bel-la…
Urishib berdim men:
— Uchib ketdi u.
Go’dak shaxt qaradi
yigitlarga xos.
To’ng’illadi (balki “Senga daxli yo’q”),
so’ngra davom etdi o’z qo’shig’ini.

Har kuni ertalab,
siz ishonmaysiz,
bevadek bo’zlar u
oyna ostida.

Mirpo’lat Mirzo tarjimasi

QOYILMISAN INSONGA, ZAMIN!
Doston

O’ylan:
nechun chorlar yulduzli osmon?
Nechun qo’shiqlaring
Ardog’i — burgut.
Nechun go’zallikni yarataru but,
So’ng unga termulib
Sig’inar inson.

Daryolar duzlarga oqar ko’pirib,
Shaharlar saharda
ulkan qandilday.
Zamin, yurak kabi, uchar gupurib,
Daryo tomirlari ila chandilgan…

Yo’l qurmoq og’irdir
Tumanlar aro
Kecha to’zg’ib yotgan yulduzlar tomon.
Zaminda mushkulroq yo’l topmoq, ammo,
Sening yuragingda yashovchi omon —
Zamindan daryoday oqib o’tguchi,
Shaharni shaharga qilguvchi qadrdon,
Yog’duday zulmatni yoqib o’tguvchi,
Umringni etguvchi charog’on.

Osonmas,
Biroq
Bu yo’lni topmoq shart!
Falakka jo’nagan shu yo’ldan toshib…
Yerdan boshlangan yo’l —
shu qanotli dard
Yulduzlar yo’liga ketsin tutashib.

I

Aprel  osmonida
uchmoq ajoyib,
Bulutlar ajoyib,
Ajoyib osmonning ro’yi,
Ammo cheksizlikni o’yla,
O’ying bo’ladi g’oyib,
Jilmayasan
Titrog’ingni yashirgan ko’yi.
Bu o’zim haqimda:
Mana samolyotdasiz.
Tezlik odatiydir.
Birdek guvillar motor.
Ko’ryapman.
Siz birdan xirgoyi qilib qoldingiz…
Erinmasangiz — qaytaring yana bir bor!
Shundoq zerikkandan,
Uyquni quvib…
Ammo nogoh
Uchuvchi tayyorgarlik qiladi e’lon,
Siz qo’zg’alasiz
Labingizda qo’shiq yurarkan uchib,
Samolyot esa temir tumshug’in cho’zib,
Burila boshlaydi shu zamon.

Shundoq qarshingizda samolyot eshigi.
Tubanda gulxanlar.
Motor gurillar xavotirli.
Yelkangda parashyut —
Arqoqlari yotar eshilib.
Nogoh
Hamma narsa
Tuyular qadrli:
Yumshoq kreslolar taratgan orom,
Uydagi chirog’ing —
Neki unut bo’lsa,
Barchasi qaytar.
Hech narsa topmaysan
beparvo yillarga boqib,
Ba’zan lahza
umringdan ko’proq gap aytar.
Kunlar erib ketar, yillar adashadi.
Hayajon mavjida keladi asr.
Bu qo’rquv — zarbani,
Baxtni — portlashni —
Unuta olmaysan hech qachon, axir.
Qarshingizda kenglik,
Zulmatda so’lu o’ng.
Gulxanlar yulduzday
Miltirar faqat.
Sizni shoshirishar.
Siz — birinchi.
«Yo’q yaxshisi… men undan so’ng…»
Unday bo’lsa,
Endi
Meniki navbat!

Suron aylantirib
Bag’rida ezar,
Faqat og’irligim —
mendan nishona.
Uchaman —
Vujudim zulmatni kesar,
Tegramda chirparak
Dunyo— parvona.

Silkinaru paydo bo’lar parashyut — gumbaz,
Iplari asabday
tortilar tarang.
Sukunat.
Bir o’zim.
Kulaman!
Kuylayman!
Men — mast,
Yo’q qo’rqmayman endi hech falokatdan!

Endi ishonaman,
Pastda bor
zamin.
Odamni hayratga solgan Yer o’sha!
Uning tortish kuchin yumshatdim-da
parashyut bilan
Qorong’uda
Etigim-la
Uni topib…
Qo’ndim o’tloqqa!

Inson samovotda!
Mashhur tortish kuchidan chiqdi u g’olib!
Seni tushunaman, azizim,
Albatta!
Bu buyuk lahza o’tar
Butun bir asrni bag’riga olib!

Azizim, birinchi asr boshlangandi qachon?
Bobomiz yerdan
Zil-zambil qo’lini uzib,
Hayratdan boshi uzra silkitgan zamon —
Ilk g’alaba edi
O’shaning o’zi!
Sen moviy zamindan,
Ona zamindan,
Insoniyat tarixini ko’tarib oxir,
Portlatding
Fazolar zulmatin sirlari bilan —
Shu bilan boshlandi
Ikkinchi
Ulug’vor
Asr!

…Kulding,
Xayrlashding qo’ling silkitib,
Qizarib startning
Chirog’i yondi.
Aprel` havosini ichding simirib.
Bir lahza!..
Havo xaritada
Ko’karib qoldi!
Ana — ekranda
Ana — ekranda,
Tumanmi,
Tutunda entikar betin.
Do’stlar sukutdalar
Bo’m-bo’sh poligonda.
Kimdir pichirladi:
«Ertamasmikin?»
O’rtoq, tushunaman,
Menga ham og’ir,
Uni deb,
Valya deb tashvishdaman bu on.
Yerdagi hayot deb
Yana xavotir…

Ammo u
Burchini bajarar,
Ishon.
Ko’zyoshni tan olmas
Askarlik burchi.
Razvedkaga qanday jo’nardik
(Yodingda!)
Tong chog’i
Yulduzlar qolganda o’chib,
Aks berib
Har yaproq shiviri joningda.
Qo’llarimizda xanjar.
Patronlarda disk to’la.
Raketa yoritar.
Dalalar tep-tekis…
Peshonani mo’ljallab
otar pistirma.
Juda erta razvedkaga shoshgan edik biz.
Ortimizda
okop ichra yotardi Vatan…

Usmon Azim tarjimasi