Атоқли шоир Азим Суюн таваллудининг 70 йиллиги олдидан
Азим Суюн ижодиётидаги Ватанни севиш, аёлга муҳаббат ва уларни эмин-эркин ёниб куйлаш — шоир илҳомининг икки қаноти. Бу қанотлар парвозининг барча савлати-салтанати, биринчидан, эл-юртга бўлган содиқликда кўринса, иккинчидан, аёл гўзаллигига бўлган ишқ шеъриятида кўзга ташланади. Ишқ-муҳаббат мавзуси Азим Суюн ижодиётида ширали шева, ўтли завқланиш, авжли тўлқинланиш билан тасвирланади.
Тўлапберган Қайипберганов,
Ўзбекистон халқ ёзувчиси
ДАШТ ТЎРҒАЙИНИНГ ПАРВОЗИ
ХХ асрнинг 70-80 йилларида ўзбек адабиётига ёш шоирларнинг янги бир тўлқини ўзгача тошқинлар, ўзгача эпкинлар, ўзгача шовқинлар билан кириб келди. Бу тўлқин ўзбек шеъриятида янгиланиш жараёнини юқори босқичларга кўтарди. Ана шу тўлқиннинг ичида Азим Суюн шеърлари ўзининг саркашлиги, жўшқинлиги, жасоратга мойил руҳияти билан кўзга ташланиб турди.
Анғиз ўсган ерларда отлар бевақт ўлмағай,
Яхши бўлса аёллар эрлар юзи сўлмағай.
Қайси юртда чинакам ботир эрса йигитлар,
Ўшал юртнинг эллари ёвларга қул бўлмағай, —
деб ёзган эди ўша етмишинчи йилларда эълон этилган “Қадимги Нурота қўшиқлари” туркумида шоир.
Нурота тоғларидаги Бешбармоқ чўққиларининг ғадир-будир қоя-тошларидай бу жайдари сатрларни ўқиб таъсирлангач, мен “Абдулла Орипов ва Эркин Воҳидовнинг қаторига яна бир бургут шоир келиб қўшилган экан-да” — деб тўлқинланганман, қувонганман ва “Азим Суюн катта шоир бўлгай” — дея ғойибона дуо қилганман.
Азим Суюн чоп этилган ўн-ўн беш китобларининг ҳаммасида тилга — Туркий тилга, сўзга — Туркий сўзга жуда улкан меҳр-муҳаббат билан ёндашганлигини, таъзим этганлигини, уни олтиннинг заррасидай йиғиб, авайлаб сақлашга, улуғлашга жон куйдирганини, тўлқинланиб қўшиқлар ёзганлигини англаймиз.
Азим Суюн ўзининг “Ватан фасллари” деб аталган китобидаги “Саждагоҳ” фаслининг биринчи саҳифаси — биринчи шеъридаги биринчи сатрларидаёқ она тилининг софлигини улуғлайди. Илк битигини туркий сўз — Тангридан бошлайди:
Тангрим инояти — оппоғим, тилим,
Азиз хонадоним — чароғим тилим.
Сўзлашгум Ер юзин аҳли билан тенг,
Қитъалар аро тик байроғим тилим.
“Ўзбекистон сўзи” шеърида эса яхши сўз ва яхши ишни кўкларга кўтаради. Ор ва номус пок бўлмаган ерда она тилининг тоза бўлиши мумкин эмас. Она тили “оппоқ” бўлмаган ерда яхши сўз ва яхши иш бўлиши мумкин эмас. Она тил, Гўзал китоб, Яхши сўз ва Яхши иш ҳаммамиз учун Қуёш:
Ўз она тилингиз қутлуғдир сизга,
Сиз унда битгансиз не гўзал китоб.
Болта урмагансиз илдизингизга
Эзгу Сўз ва Амал — сиз учун офтоб.
Шеърият — ўзбек шеърияти чинакам эркинлик учун курашиб яшади. Бу йўлда қурбонлар — шаҳидлар бўлди. Бироқ ёвуз империя, қонларга қоришган мустабид тузум кўркам сўзни, қаламни синдира олмади. Ҳурлик яловин олган халқимизнинг шодиёна кунларини кўришга ва куйлашга муяссар бўлдик. Қодирий, Чўлпонлар биз билан яшаётир:
Уларнинг қалами қолмади ерда,
Йўқ, улар созлари қолмади ғариб.
Куйлади қасоскор ҳур оҳангларда
Улкан минбарлардан Абдулла Ориф!
Азим Суюн шеъриятидаги жанговор руҳ ўқувчини ўзининг авжли оҳанглари билан ром этади. “Соҳибқирон ҳайкаллари пойида” туркум шеърларидаги ҳар бир банд, ҳар бир сатр, ҳар бир сўз ёвларга қарши қўзғалган ёвқур навкарларнинг зил қадамларини, ботирлар елдирган отлар туёқларининг дусурлашларини, неча юз минглаб юрт қаҳрамонларининг юрак уришларини ёдимизга солади. Буюк Соҳибқирон Амир Темур ҳайкали Шаҳрисабзда тик турган, Самарқандда тахтда ўтирган, Тошкентда эса отга минган ҳукмдор ҳолатидаги кўринишга эга. Шоир бизга қадрдон ўша шаҳарларни ҳам, ўша шаҳарларга, туркий элатларга шон-шуҳратни енгиб олиб берган бобомиз Амир Темурни ҳам ўз юрагида абадий, қаддини тик тутиб кўтариб юра олиши билан мағрур.
Дўппи каби Ўзбекюртимнинг
Шон-шавкатин юрдим тик тутиб.
Темур бобом тирик руҳини
ТИККА, ТАХТДА, ОТДА кўтариб!
“Ўзбек қозони” шеърида юртимизнинг — улусимизнинг ош дамлайдиган бир қора қозонини бутун Европа қадриятларидан юқори қўяди. Жайдари, халқона тил билан қозоннинг рўзғордаги қадрини баён этиш орқали шоир Ватанга бўлган чексиз муҳаббатини баён этади.
Хуллас, Женевада набира қизим,
Бир палов дамлади, тузди бир базм.
Бундайин базмни кўрмаган жаҳон,
Европа бир томон, палов бир томон.
Европа тўп-тўкис — кўзи, қорни тўқ,
Лекин ош дамлашга бир қозони йўқ.
Ҳа-да! Ўзбекнинг палови ўзбек қозонида дамланмаса, унда қандай таъм, қандай маза, қандай лаззат бўлиши мумкин.
Шоирнинг “Ўзбек давлати” достони элим деб, юртим деб яшаган мардона юрак билан бор овозда баралла, жаҳонга жар солиб, ҳайқириб ўқиладиган асар. Ушбу достонни, менинг англашимча, товушсиз, аста, сокин, тўлқинланмай, ёнмай ўқиш мумкин эмас. Достон тинчлик ҳақида. Достон ободончилик ҳақида. Достон мардлик ҳақида. Достон яратувчилик ҳақида. Энг тўғриси, достон Эркинлик ҳақида! Истиқлол меъмори — яратувчиси ҳақида!
Шоир бу достонида мамлакатнинг Бош дарвозаси — Эзгулик аркаси, Ер шари ва ундаги Ўзбекистоннинг харитаси, Бахтиёр она ёдгорлиги, Ўзбекистон Республикаси бош майдони, Сенат биноси, Мустақиллик ва Эзгулик монументлари, Хотира майдони ва Мотамсаро она ёдгорлиги, Туркистон саройи ва Миллий боғни ёниб-ёниб куйлайди, ички сезим ва туйғуларини ошкора очиб, ёйиб ташлайди.
О, Ақл-заковат,
сенга ташаккур,
яшасин оламда
эзгу тафаккур!
Эй, Дунё ҳайкалтарошлари,
сиз уларга ҳайкал қўйинг,
муаззам ҳайкаллар,
улар юксалиб борсин Ойгача!
Юлдузларгача!
Бани башар
гулчамбарлар қўйсин
ижодга!
ижодга!
ижодга!
Шоирнинг “Шуълалар ранги” деб аталган учинчи фаслдаги шеърлари мавзуларининг кенглиги ва мазмунининг теранлиги билан ажралиб туради. Мана шу кенглик ва теранлик бири иккинчисини такрорламайдиган шуълаларга тўла фикрларнинг жилвали қирралари билан диққатни тортади. Кенгликка ҳамма нарса сиғади. Теранликда марваридлар яширинган бўлади. Азим Суюн шеъриятидаги халқона руҳ ўша кенгликка ва теранликка ўхшайди. Муаллифнинг “Соғинч” шеъридаги “Отадан қолган чорбоғ”, “Бобомерос ёнғоқзор”, “Қорли тоғ”, “Тош сўқмоқлар”, “Бургутлар”, “Какликлар”, “Кўктерак”, “Капалаклар” — буларнинг ҳаммаси шоир қалбининг теранликларида уни бир дам ҳам тинч қўймайдиган “лаззатли дардлари — соғинчлари”. Шунинг учун ҳам шоир какликларга “Мўминнинг куни қурсин, ассалому алайкум” деса, кўктеракка “Кўприк бўлиб қолибсиз йиқилиб сой устига” дея мунгга ботади. “Излаб топганим ўзинг, ассалому алайкум” деб туғилган юртига — Ўзбекистонга таъзим этади.
Азим Суюннинг шоирона Ўзлигини белгиловчи фасл — тўпламнинг тўртинчи бўлими — “Олам — ҳикмат китоби”дир. Китобнинг биринчи, иккинчи ва учинчи фаслларидаги халқона шеъриятнинг кенглик, теранлик уммонларининг шарқираб оқишида мазмун изидан мазмун излашга ундайди. “Олам — ҳикмат китоби” бўлимида ҳам, насрий тилда ёзилган демаса, ўқувчи бир ўқишдаёқ англаб оладиган фикрнинг, маънонинг астаридан, чуқурлигидан яна бошқа бир мазмунлар кўриниш беради. “Боғда фақатгина булбул сайрамайди” деб ёзади шоир. Ўқувчига ўйланиш учун имкон яратади… Ҳа, боғда олашақшақ, чигирткалар ҳам, қўнғиз, бузоқбошлар ҳам, чумчуқ, попишаклар, ҳаттоки, қурбақалар ҳам, қарға-зоғлар ҳам сайраши мумкин. Адабиётда — шеъриятда-чи?! Бунда ҳам бор “сайроқи қушлар”. Муаллиф ёзади: “Шеър умри шоир умрига тенг эмас”. Ўқувчи яна ўйланади: қай бири қисқа? Муаллиф образли фикрларини ўзгаларга таржима қилиб бериши шарт эмас. “Ватаннинг бўйи басти — ботирлари ва шоирлари билан ўлчанади”, деб ёзади у.
Насрий қайирмаларининг бирида шоир ёзади: “Мен дашт тўрғайиман. Баъзан икки қанотимга тош боғлаб “Уч”, — дейдилар”.
Азим Суюн ижодиётидаги Ватанни севиш, аёлга муҳаббат ва уларни эмин-эркин ёниб куйлаш — шоир илҳомининг икки қаноти. Бу қанотлар парвозининг барча савлати-салтанати, биринчидан, эл-юртга бўлган содиқликда кўринса, иккинчидан, аёл гўзаллигига бўлган ишқ шеъриятида кўзга ташланади. Ишқ-муҳаббат мавзуси Азим Суюн ижодиётида ширали шева, ўтли завқланиш, авжли тўлқинланиш билан тасвирланади.
“Муҳаббат ҳайратлари” деб аталган бешинчи бўлим — соф ишқ-муҳаббатни улуғлаши билан қадрли. Туркий халқларда “Яхши уйнинг давлати — аёл. Яхши элнинг давлати — хонадон” деган нақл бор. Муаллифнинг бу бўлимдаги шеърларини ўқиган ўқувчи лирик қаҳрамоннинг кўнгил олами ранг-баранг нурларга, сезим ва туйғуларнинг бетакрор жўшқин эканлигининг гувоҳи бўлади.
Азим Суюн шеъриятида булутлар билан сирдош бўлган тоғ баландлигининг, ўшал тоғларни ҳам, гоҳо тошган, гоҳо қайтган дарёларни ҳам, тиниқ, лойқа кўлларни ҳам ўз бағрига сиғдирган чексиз далалар кенглигининг буюклик хусусияти сезилиб туради. Қорақалпоқ ўқувчилари, менинг ўзим ҳам Азим Суюн шеърияти билан ўттиз йиллик вақтдан буён ошнодирмиз. 1985 йилда “Қорақалпоғистон” нашриёти Азим Суюннинг “Менинг осмоним” шеърлар тўпламини шоир Ҳикматулла Айимбетов таржимасида 3000 нусхада қорақалпоқ тилида чоп этди. Қорақалпоғистон халқи Азим Суюнни ўзимизнинг шоиримиз деб билади. Яна бир катта янгилик, Азим Суюннинг “Эй, дўст!” деб аталган қайирмалар тўпламини таниқли шоир Бахтиёр Генжамуродов таржима қилиб, қорақалпоқ халқига туҳфа этди. Булар халқимизнинг Азим Суюн ижодиётига нисбатан ихлоси, меҳр-муҳаббатининг изҳоридир.
Азим Суюннинг “Дашт тўрғайи” деб аталган ажойиб бир шеъри бор:
Томоқлари булкиллаган дашттўрғайим,
Ҳур-ҳур учиб-учавергил,жўш тўрғайим,
Оқкўнгиллим, куйлаб-куйлаб ўтадирмиз,
Сенинг каби мен ҳам битта қуш, тўрғайим.
Мана шу сатрларни, мана шу ажойиб сатрлар умумлашган бутун шеърни мен ўз номимдан, халқимизнинг номидан Ўзлик тулпорини минган иним Азим Суюннинг ўзига юрагим тўлиб тошиб, баланд овоз билан ўқигим келади. Сабаби, дашт тўрғайи — юксакда — бепоён осмонда қанот қоқиб, учиб-учиб сайрайди. Дашт тўрғайи Ватанни парвозларда куйлайди. У эркин қанот қоқмаса, парвоз қилмаса, сайрай олмайди.
Азим СУЮН
ШЕЪРЛАР
Қайдадирким
Қайдадирким, бир ғунча гулликка шайланмоқда,
Бир булбул ошиқликка – қулликка шайланмоқда.
Қайдадирким, бир илдиз тупроқ тубида ётар,
Кўклам ифорин туйиб, ўртаниб чайқалмоқда.
Қайдадирким, бир қиёқ уммондан чиқмоқ истар,
Тан-жонига илоҳий бир қудрат жойланмоқда.
Қайдадирким, олисда бир қалдирғоч кўрар туш,
Бир ўлка чорламоқда, туш ўнгга айланмоқда.
Қайдадирким, бир йигит минар учқур арғумоқ,
Бир қизнинг нигоҳида бир умр сийланмоқда.
Муродига етсинлар, мурод қилганлар, Азим,
Кунлар юлдузланмоқда, бу кунлар ойланмоқда.
Тунги ўйлар
Қолдими умримнинг кузи шафақлаб,
Ажабким, орзулар, ҳайратлар юпун.
Оғир аравани тортар имиллаб,
Ўтиб-ўтмаётган қирчанғи бу тун.
Кўклам офтобида дарахтлар тани
Қизийди, шохлари барг ёзар қувноқ.
Ғунчалар хандага очар лабини,
Кўзим кўриб туриб, кўрмайди бундоқ.
Кўпам йўриқларни бузмадим-ку мен,
Битта фарзанд бўлиб севдим Ватанни.
Юрак ғижимланар, эй юрагим, сен,
Қабул қилмоқдасан қай зарби зангни?
Гоҳ бўм-бўш оролда қолган кимсаман,
Бунда на дўст бордир, на бордир рақиб.
Бамисли шалағи чиққан кемаман,
Тўлқинлар қирғоққа отган ирғитиб.
Наҳот ўқилиб соб ишқ эртаклари,
Ўчган чўғдай кўнгил совиб бормоқда.
Кераксиз туюлар дил истаклари,
Ҳатто танамда гоҳ қон уйимоқда.
Иззатманд меҳмонман ушбу дунёда,
Умримнинг йўллари шонли-шарафли.
Эй дўст! Сенинг билан бўлдим зиёда,
Қай тарафлисан – мен ўша тарафли!
Яхшиликка йўйдим фақат
Майсалар ҳур илдизига тупроқ бўлдим,
Бир қатим нур, бир қултум сув, урпоқ бўлдим.
Улар томчи нигоҳида нурпок бўлдим,
Бу дунёни яхшиликка йўйдим фақат.
Одам кўпроқ яхшиликни англамаслар,
Дов-дарахтдек муҳаббатли чангламаслар.
Ота-ўғил бир-бирини тингламаслар,
Бу дунёни яхшиликка йўйдим фақат.
Боқ, қояга тизим-тизим уланишган,
Кўчкиларда елкалашган-суянишган.
Хаста қушлар бир-бирига куйманишган,
Бу дунёни яхшиликка йўйдим фақат.
Тоғ кўксидан отилган о, булоқларми,
Бир-бирига улашмаса ирмоқларми,
Улар дарё бўлмаса гар ўйноқларми?!
Бу дунёни яхшиликка йўйдим фақат…
Адо қилар мени муҳаббат!
Икки юрак битта бўлган тун,
Бу тун фақат иккимизники.
Деразадан шуълалар беун
Ёритади кулгичингизни.
Адо қилар мени муҳаббат!
Қандай гўзал бу олам, ҳаёт,
Бизга қараб жилмаяр мамнун.
Девордаги нақшинкор соат
Кўзларингиз қирига мафтун.
Адо қилар мени муҳаббат!
Бошдин ўтди не-не савдолар,
Жоизмикин эсламоқ бугун.
Гулдондаги нозу адолар,
Қаранг, сизга, фақат сиз учун!
Адо қилар мени муҳаббат!
Ой тўлибди, ойнакдан боқар,
Таралади илоҳий оҳанг.
Зулфингизга кўзмунчоқ тақар,
О, отмаёқ қўйсин бугун тонг!
Адо қилар мени муҳаббат!
Икки юрак битта бўлган тун,
Бу тун фақат иккимизники!
ЎЛДИРСАНГ ҲАМ
ЎЗИНГ ЎЛДИР, МУҲАББАТ!
Туркум
1
Сени танидиму муҳаббат,
Танидим гулларнинг исмини.
Сени танидиму муҳаббат,
Яшашга тутиндим сиғиниб.
Сени танидиму муҳаббат,
Тушундим булбуллар навосин.
Сени танидиму муҳаббат,
Англадим кўз ёшлар савдосин.
Сени танидиму муҳаббат,
Қарғадим ортдаги Умримни.
Сени танидиму муҳаббат,
Қизиқ… яшамаган эдимми?
Сени танидиму муҳаббат,
Билдим: сув, ўт, тупроқ, ҳавоман.
Сени танидиму муҳаббат,
Севинчман, беморман, давоман.
Сени танидиму муҳаббат,
Катта-катта очдим кўзимни.
Сени танидиму муҳаббат,
Танидим, танидим ўзимни!
2
Шамоллар қўзғолди, турди довуллар,
Оламни қоп-қора булутлар босди.
Қоронғулик.
Шамоллар сурилди, тинди довуллар,
Кўк юзи оқариб, аста ёришди.
Оқлик, оқлик.
Оқ, оқпар кундузлар қоронғу бўлди,
Шамоллар хор-хасни отди юзларга.
Кўр бўлди кўзлар.
Қоронғулик.
Қоронғу кечалар қорайиб ўлди,
Ойдин ел таралди дала-тузларга.
Очилди кўзлар.
Оқлик, оқлик.
Ҳаётимга нурдек кирдинг, муҳаббат,
Йўл бошла, йўл бошла энди сен фақат!
3
Оҳ, на фақат кунлар гўзал,
Тонглар гўзал, тунлар гўзал,
Саслар гўзал, унлар гўзал,
Ғамлар гўзал, мунглар гўзал,
Кўксимда қиқирлар севги.
Қип-қирмизи зардолилар
Севги оловидан ёнар.
Боғ четида ошиқ анор
Ишқ зўридан тарс ёрилар.
Кўксимда қиқирлар севги.
Қушлар сайрар ўқтин-ўқтин,
Кунботарлар тўлқин-тўлқин,
Сой таратар инжа ёлқин,
Кун бўларми шундай ёрқин?!
Кўксимда қиқирлар севги.
Ҳой, мажнунтол, бошинг эгик,
Қачон уни тутарсан тик,
Бир умр йиғламас тирик,
Мен билан дўстлаш, юр, кетдик.
Кўксимда қиқирлар севги.
Оҳ, на фақат кунлар гўзал,
Шомлар гўзал, тунлар гўзал,
Саслар гўзал, унлар гўзал,
Ғамлар гўзал, мунглар гўзал,
Кўксимда қиқирлар севги.
4
Қайдан сени учратдим, оҳу,
Ҳаёт гўё абадул абад.
Зулумот йўқ, бор фақаг ёғду,
Кўзларингда ёнар муҳаббат.
Қайдан сени учратдим, оҳу,
Умр — ўлжа, бу дунё — сайёд,
Юрагингда жодугар уйқу,
Кўзларингда ёнар муҳаббат.
Қайдан сени учратдим, оҳу,
Ҳам шафиқсан, ҳамда бешафқат.
Яшамоқ — бол, яшамоқ — оғу,
Кўзларингда ёнар муҳабат.
5
Зим-зиё эрди куним,
Сен билан равшан бўлди.
Чиқмасди сасим-уним,
Боғлар жарангга тўлди.
Қудуғим суви аччиқ,
Мен уни ичолмасдим.
Рангларим оқиш-сариқ,
Мен ундан кечолмасдим.
Қаршимда пайдо ўзинг
Ширин бўлди сувларим.
Рангу рўйим қирмизи,
Жайронларни қувладим.
Тошлар эриб оқди-ей,
Қиқир-қиқир кулди ой.
Бир гулгун ўт ёқди-ей,
Кун ва тун туташган жой.
6
Жизғанак саҳролар, даштларда қолдим,
Бир қултум сувга зор, ташналаб толдим.
Чанқоғим қондирди мисоли шарбат,
Муҳаббат, муҳаббат, муҳаббат.
Қаҳратон шимолнинг аёзин тотдим,
Тўнган тарашадай ётдим, муз қотдим.
Ўлмадим — танимга берди ҳарорат —
Муҳаббат, муҳаббат, муҳаббат.
Етги ёт, бегона юртларда кездим,
Лекин ўз юртимда юргандай сездим.
Ортиқ қолдирмади шафиқ, бешафқат —
Муҳаббат, муҳаббат, муҳаббат.
Юрагим — бевафо, бевафо — қадрим,
Муаллақ дунёда муаллақ қаддим.
Қаддимни тик тутди вафодор ҳаёт —
Муҳаббат, муҳаббат, муҳаббат.
7
Ўртамизда дарё оқсин,
то мен кечиб ўтолмай.
Офгоб бир ўт-олов ёқсин,
мен қошингга етолмай.
Ўртамизда бир шундай тоғ
пайдо бўлсинки, беадоғ,
ихтиёрсиз чопганим чоғ,
то мен ошиб кетолмай.
Суйдирди бу муҳаббат,
Куйдирди бу муҳаббат.
Юрагимда қат-қат нафрат
Туйдирди бу муҳаббат.
Ўртамизда даштлар ёнсин,
юзинг кўрмай.
Оҳ, сен… майли, ўлмай юргин,
то мен ўлмай.
8
Кўкданми, ғайбдан садолар келур,
Олис диёрлардан нидолар келур,
Гоҳ қийқириқ, гоҳи видолар келур,
Гоҳ саркаш, гоҳ сарин саболар келур,
Навоийдан ўтли наволар келур;
Ўлдирсанг ҳам ўзинг ўлдир, муҳаббат!
Ҳайрона, вайрона тутурман қулоқ,
Нурга ошиқона шивирлар булоқ,
Даштларда енгудай куйлар зарғалдоқ,
Қарайман, қошимга саҳролар келур,
Саҳрои Кабирга дарёлар келур;
Ўлдирсанг ҳам ўзинг улдир, муҳаббат!
Тоғни ёриб чиққан гиёҳни кўрдим,
Денгизни кўтарган қиёқни кўрдим,
Бир фидо дарахтнинг қошида турдим:
Дуторлар, танбурлар, сетолар келур,
Бахшилар, сўзонлар — дутолар келур;
Ўлдирсанг ҳам ўзинг ўлдир, муҳаббат!
Воҳ, қандай дунё-ей… Узролар келур,
Спаретра, Лайли, Зуҳролар келур,
Даврондин юзлари «қора»лар келур,
Фақат сен келмайсан?!. Зеболар келур,
Озор ўлкасидан Севдо*лар келур;
Ўлдирсанг ҳам ўзинг ўлдир, муҳаббат!
Мажнунларга эл бўлибон куйлайман,
Оқинлардай сел бўлибон куйлайман,
Куз гулидай гул бўлибон куйлайман,
Суйиб елган ел бўлибон куйлайман,
Куйиб кулган кул бўлибон куйлайман;
Ўлдирсанг ҳам узинг ўлдир, муҳаббат!
* Севдо Рамиз қизи — Озарбайжон эстрада қушиқчиси
* * *
Оқшом. Оқ шом. Катта боғ. Ҳовуз.
Супа. Шаббода. Юлдуз…
Юлдуз… Ой бедоғ
Нурдан узатар бода.
Қучиб олишга сени
Етмас менда жасорат,
Ёнгинамда ийманиб
Турсанг ҳамки муҳаббат.
Осмон четида чақмоқ
Ногоҳ унсиз ярқ этди.
Очиб юбординг қучоқ,
Қўйиб юбормам энди.
Оқшом. Оқ шом. Катта боғ.
Ҳовуз. Супа. Шаббода.
Тўрт тараф маржон, мунчоқ,
Ҳовуз тўла оқ бода.
10
Тоғлар — поклик юрти, болам, кезармисан?..
Халқ қўшиғидан
Мен сени тоғларга олиб кетаман,
Қадринг шунда билгай ғаламис шаҳар.
Зилол чашмаларга сени элтаман,
Сочларингни ювиб тарайсан саҳар.
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
Мен сени тоғларга олиб кстаман,
Қувиб етолмагай иркит ғийбатлар.
Ҳилол какликларга сирдош этаман,
Қурурсан улар-ла гўзал суҳбатлар.
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
Мен сени тоғларга олиб кетаман,
Озор бермас унда қўнимсиз ошиқ.
Шаънингга бир тоза қўшиқ битаман,
Ҳеч бир сўзон такрор битолмас қўшиқ.
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
Мен сени тоғларга олиб кетаман,
Сени «Йўқ…» деганлар доғда қолурлар.
Сендан кулганларга кулиб ўтаман,
Ортингдан бир куни фарёд солурлар.
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
Мен сени тоғларга олиб кетаман,
Сени тутиб қолар на зару ришва.
Қўлларинга сўлмас гуллар тутаман,
Сен борсан! Сен поксан! Сен бир фаришта!
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
Мен сени тоғларга олиб кетаман,
Мен СИРман — асрагум, жоним, муҳаббат!
Ёдда тут, мен сенга бир суз айтаман,
Сенга чин ошиқлар етурлар фақат!
Мен сени тоғларга олиб кетаман.
1981-88 йиллар
Azim Suyun ijodiyotidagi Vatanni sevish, ayolga muhabbat va ularni emin-erkin yonib kuylash — shoir ilhomining ikki qanoti. Bu qanotlar parvozining barcha savlati-saltanati, birinchidan, el-yurtga bo‘lgan sodiqlikda ko‘rinsa, ikkinchidan, ayol go‘zalligiga bo‘lgan ishq she’riyatida ko‘zga tashlanadi. Ishq-muhabbat mavzusi Azim Suyun ijodiyotida shirali sheva, o‘tli zavqlanish, avjli to‘lqinlanish bilan tasvirlanadi.
To’lapbergan Qayipberganov,
O’zbekiston xalq yozuvchisi
DASHT TO’RG’AYINING PARVOZI
XX asrning 70-80 yillarida o‘zbek adabiyotiga yosh shoirlarning yangi bir to‘lqini o‘zgacha toshqinlar, o‘zgacha epkinlar, o‘zgacha shovqinlar bilan kirib keldi. Bu to‘lqin o‘zbek she’riyatida yangilanish jarayonini yuqori bosqichlarga ko‘tardi. Ana shu to‘lqinning ichida Azim Suyun she’rlari o‘zining sarkashligi, jo‘shqinligi, jasoratga moyil ruhiyati bilan ko‘zga tashlanib turdi.
Ang‘iz o‘sgan yerlarda otlar bevaqt o‘lmag‘ay,
Yaxshi bo‘lsa ayollar erlar yuzi so‘lmag‘ay.
Qaysi yurtda chinakam botir ersa yigitlar,
O‘shal yurtning ellari yovlarga qul bo‘lmag‘ay, —
deb yozgan edi o‘sha yetmishinchi yillarda e’lon etilgan “Qadimgi Nurota qo‘shiqlari” turkumida shoir.
Nurota tog‘laridagi Beshbarmoq cho‘qqilarining g‘adir-budir qoya-toshlariday bu jaydari satrlarni o‘qib ta’sirlangach, men “Abdulla Oripov va Erkin Vohidovning qatoriga yana bir burgut shoir kelib qo‘shilgan ekan-da” — deb to‘lqinlanganman, quvonganman va “Azim Suyun katta shoir bo‘lgay” — deya g‘oyibona duo qilganman.
Azim Suyun chop etilgan o‘n-o‘n besh kitoblarining hammasida tilga — Turkiy tilga, so‘zga — Turkiy so‘zga juda ulkan mehr-muhabbat bilan yondashganligini, ta’zim etganligini, uni oltinning zarrasiday yig‘ib, avaylab saqlashga, ulug‘lashga jon kuydirganini, to‘lqinlanib qo‘shiqlar yozganligini anglaymiz.
Azim Suyun o‘zining “Vatan fasllari” deb atalgan kitobidagi “Sajdagoh” faslining birinchi sahifasi — birinchi she’ridagi birinchi satrlaridayoq ona tilining sofligini ulug‘laydi. Ilk bitigini turkiy so‘z — Tangridan boshlaydi:
Tangrim inoyati — oppog‘im, tilim,
Aziz xonadonim — charog‘im tilim.
So‘zlashgum Yer yuzin ahli bilan teng,
Qit’alar aro tik bayrog‘im tilim.
“O‘zbekiston so‘zi” she’rida esa yaxshi so‘z va yaxshi ishni ko‘klarga ko‘taradi. Or va nomus pok bo‘lmagan yerda ona tilining toza bo‘lishi mumkin emas. Ona tili “oppoq” bo‘lmagan yerda yaxshi so‘z va yaxshi ish bo‘lishi mumkin emas. Ona til, Go‘zal kitob, Yaxshi so‘z va Yaxshi ish hammamiz uchun Quyosh:
O‘z ona tilingiz qutlug‘dir sizga,
Siz unda bitgansiz ne go‘zal kitob.
Bolta urmagansiz ildizingizga
Ezgu So‘z va Amal — siz uchun oftob.
She’riyat — o‘zbek she’riyati chinakam erkinlik uchun kurashib yashadi. Bu yo‘lda qurbonlar — shahidlar bo‘ldi. Biroq yovuz imperiya, qonlarga qorishgan mustabid tuzum ko‘rkam so‘zni, qalamni sindira olmadi. Hurlik yalovin olgan xalqimizning shodiyona kunlarini ko‘rishga va kuylashga muyassar bo‘ldik. Qodiriy, Cho‘lponlar biz bilan yashayotir:
Ularning qalami qolmadi yerda,
Yo‘q, ular sozlari qolmadi g‘arib.
Kuyladi qasoskor hur ohanglarda
Ulkan minbarlardan Abdulla Orif!
Azim Suyun she’riyatidagi jangovor ruh o‘quvchini o‘zining avjli ohanglari bilan rom etadi. “Sohibqiron haykallari poyida” turkum she’rlaridagi har bir band, har bir satr, har bir so‘z yovlarga qarshi qo‘zg‘algan yovqur navkarlarning zil qadamlarini, botirlar yeldirgan otlar tuyoqlarining dusurlashlarini, necha yuz minglab yurt qahramonlarining yurak urishlarini yodimizga soladi. Buyuk Sohibqiron Amir Temur haykali Shahrisabzda tik turgan, Samarqandda taxtda o‘tirgan, Toshkentda esa otga mingan hukmdor holatidagi ko‘rinishga ega. Shoir bizga qadrdon o‘sha shaharlarni ham, o‘sha shaharlarga, turkiy elatlarga shon-shuhratni yengib olib bergan bobomiz Amir Temurni ham o‘z yuragida abadiy, qaddini tik tutib ko‘tarib yura olishi bilan mag‘rur.
Do‘ppi kabi O‘zbekyurtimning
Shon-shavkatin yurdim tik tutib.
Temur bobom tirik ruhini
TIKKA, TAXTDA, OTDA ko‘tarib!
“O‘zbek qozoni” she’rida yurtimizning — ulusimizning osh damlaydigan bir qora qozonini butun Yevropa qadriyatlaridan yuqori qo‘yadi. Jaydari, xalqona til bilan qozonning ro‘zg‘ordagi qadrini bayon etish orqali shoir Vatanga bo‘lgan cheksiz muhabbatini bayon etadi.
Xullas, Jenevada nabira qizim,
Bir palov damladi, tuzdi bir bazm.
Bundayin bazmni ko‘rmagan jahon,
Yevropa bir tomon, palov bir tomon.
Yevropa to‘p-to‘kis — ko‘zi, qorni to‘q,
Lekin osh damlashga bir qozoni yo‘q.
Ha-da! O‘zbekning palovi o‘zbek qozonida damlanmasa, unda qanday ta’m, qanday maza, qanday lazzat bo‘lishi mumkin.
Shoirning “O‘zbek davlati” dostoni elim deb, yurtim deb yashagan mardona yurak bilan bor ovozda baralla, jahonga jar solib, hayqirib o‘qiladigan asar. Ushbu dostonni, mening anglashimcha, tovushsiz, asta, sokin, to‘lqinlanmay, yonmay o‘qish mumkin emas. Doston tinchlik haqida. Doston obodonchilik haqida. Doston mardlik haqida. Doston yaratuvchilik haqida. Eng to‘g‘risi, doston Erkinlik haqida! Istiqlol me’mori — yaratuvchisi haqida!
Shoir bu dostonida mamlakatning Bosh darvozasi — Ezgulik arkasi, Yer shari va undagi O‘zbekistonning xaritasi, Baxtiyor ona yodgorligi, O‘zbekiston Respublikasi bosh maydoni, Senat binosi, Mustaqillik va Ezgulik monumentlari, Xotira maydoni va Motamsaro ona yodgorligi, Turkiston saroyi va Milliy bog‘ni yonib-yonib kuylaydi, ichki sezim va tuyg‘ularini oshkora ochib, yoyib tashlaydi.
O, Aql-zakovat,
senga tashakkur,
yashasin olamda
ezgu tafakkur!
Ey, Dunyo haykaltaroshlari,
siz ularga haykal qo‘ying,
muazzam haykallar,
ular yuksalib borsin Oygacha!
Yulduzlargacha!
Bani bashar
gulchambarlar qo‘ysin
ijodga!
ijodga!
ijodga!
Shoirning “Shu’lalar rangi” deb atalgan uchinchi fasldagi she’rlari mavzularining kengligi va mazmunining teranligi bilan ajralib turadi. Mana shu kenglik va teranlik biri ikkinchisini takrorlamaydigan shu’lalarga to‘la fikrlarning jilvali qirralari bilan diqqatni tortadi. Kenglikka hamma narsa sig‘adi. Teranlikda marvaridlar yashiringan bo‘ladi. Azim Suyun she’riyatidagi xalqona ruh o‘sha kenglikka va teranlikka o‘xshaydi. Muallifning “Sog‘inch” she’ridagi “Otadan qolgan chorbog‘”, “Bobomeros yong‘oqzor”, “Qorli tog‘”, “Tosh so‘qmoqlar”, “Burgutlar”, “Kakliklar”, “Ko‘kterak”, “Kapalaklar” — bularning hammasi shoir qalbining teranliklarida uni bir dam ham tinch qo‘ymaydigan “lazzatli dardlari — sog‘inchlari”. Shuning uchun ham shoir kakliklarga “Mo‘minning kuni qursin, assalomu alaykum” desa, ko‘kterakka “Ko‘prik bo‘lib qolibsiz yiqilib soy ustiga” deya mungga botadi. “Izlab topganim o‘zing, assalomu alaykum” deb tug‘ilgan yurtiga — O‘zbekistonga ta’zim etadi.
Azim Suyunning shoirona O‘zligini belgilovchi fasl — to‘plamning to‘rtinchi bo‘limi — “Olam — hikmat kitobi”dir. Kitobning birinchi, ikkinchi va uchinchi fasllaridagi xalqona she’riyatning kenglik, teranlik ummonlarining sharqirab oqishida mazmun izidan mazmun izlashga undaydi. “Olam — hikmat kitobi” bo‘limida ham, nasriy tilda yozilgan demasa, o‘quvchi bir o‘qishdayoq anglab oladigan fikrning, ma’noning astaridan, chuqurligidan yana boshqa bir mazmunlar ko‘rinish beradi. “Bog‘da faqatgina bulbul sayramaydi” deb yozadi shoir. O‘quvchiga o‘ylanish uchun imkon yaratadi… Ha, bog‘da olashaqshaq, chigirtkalar ham, qo‘ng‘iz, buzoqboshlar ham, chumchuq, popishaklar, hattoki, qurbaqalar ham, qarg‘a-zog‘lar ham sayrashi mumkin. Adabiyotda — she’riyatda-chi?! Bunda ham bor “sayroqi qushlar”. Muallif yozadi: “She’r umri shoir umriga teng emas”. O‘quvchi yana o‘ylanadi: qay biri qisqa? Muallif obrazli fikrlarini o‘zgalarga tarjima qilib berishi shart emas. “Vatanning bo‘yi basti — botirlari va shoirlari bilan o‘lchanadi”, deb yozadi u.
Nasriy qayirmalarining birida shoir yozadi: “Men dasht to‘rg‘ayiman. Ba’zan ikki qanotimga tosh bog‘lab “Uch”, — deydilar”.
Azim Suyun ijodiyotidagi Vatanni sevish, ayolga muhabbat va ularni emin-erkin yonib kuylash — shoir ilhomining ikki qanoti. Bu qanotlar parvozining barcha savlati-saltanati, birinchidan, el-yurtga bo‘lgan sodiqlikda ko‘rinsa, ikkinchidan, ayol go‘zalligiga bo‘lgan ishq she’riyatida ko‘zga tashlanadi. Ishq-muhabbat mavzusi Azim Suyun ijodiyotida shirali sheva, o‘tli zavqlanish, avjli to‘lqinlanish bilan tasvirlanadi.
“Muhabbat hayratlari” deb atalgan beshinchi bo‘lim — sof ishq-muhabbatni ulug‘lashi bilan qadrli. Turkiy xalqlarda “Yaxshi uyning davlati — ayol. Yaxshi elning davlati — xonadon” degan naql bor. Muallifning bu bo‘limdagi she’rlarini o‘qigan o‘quvchi lirik qahramonning ko‘ngil olami rang-barang nurlarga, sezim va tuyg‘ularning betakror jo‘shqin ekanligining guvohi bo‘ladi.
Azim Suyun she’riyatida bulutlar bilan sirdosh bo‘lgan tog‘ balandligining, o‘shal tog‘larni ham, goho toshgan, goho qaytgan daryolarni ham, tiniq, loyqa ko‘llarni ham o‘z bag‘riga sig‘dirgan cheksiz dalalar kengligining buyuklik xususiyati sezilib turadi. Qoraqalpoq o‘quvchilari, mening o‘zim ham Azim Suyun she’riyati bilan o‘ttiz yillik vaqtdan buyon oshnodirmiz. 1985 yilda “Qoraqalpog‘iston” nashriyoti Azim Suyunning “Mening osmonim” she’rlar to‘plamini shoir Hikmatulla Ayimbetov tarjimasida 3000 nusxada qoraqalpoq tilida chop etdi. Qoraqalpog‘iston xalqi Azim Suyunni o‘zimizning shoirimiz deb biladi. Yana bir katta yangilik, Azim Suyunning “Ey, do‘st!” deb atalgan qayirmalar to‘plamini taniqli shoir Baxtiyor Genjamurodov tarjima qilib, qoraqalpoq xalqiga tuhfa etdi. Bular xalqimizning Azim Suyun ijodiyotiga nisbatan ixlosi, mehr-muhabbatining izhoridir.
Azim Suyunning “Dasht to‘rg‘ayi” deb atalgan ajoyib bir she’ri bor:
Tomoqlari bulkillagan dashtto‘rg‘ayim,
Hur-hur uchib-uchavergil,jo‘sh to‘rg‘ayim,
Oqko‘ngillim, kuylab-kuylab o‘tadirmiz,
Sening kabi men ham bitta qush, to‘rg‘ayim.
Mana shu satrlarni, mana shu ajoyib satrlar umumlashgan butun she’rni men o‘z nomimdan, xalqimizning nomidan O‘zlik tulporini mingan inim Azim Suyunning o‘ziga yuragim to‘lib toshib, baland ovoz bilan o‘qigim keladi. Sababi, dasht to‘rg‘ayi — yuksakda — bepoyon osmonda qanot qoqib, uchib-uchib sayraydi. Dasht to‘rg‘ayi Vatanni parvozlarda kuylaydi. U erkin qanot qoqmasa, parvoz qilmasa, sayray olmaydi.
Manba’: uzhurriyat.uz
Azim SUYUN
SHE’RLAR
Qaydadirkim
Qaydadirkim, bir g‘uncha gullikka shaylanmoqda,
Bir bulbul oshiqlikka – qullikka shaylanmoqda.
Qaydadirkim, bir ildiz tuproq tubida yotar,
Ko‘klam iforin tuyib, o‘rtanib chayqalmoqda.
Qaydadirkim, bir qiyoq ummondan chiqmoq istar,
Tan-joniga ilohiy bir qudrat joylanmoqda.
Qaydadirkim, olisda bir qaldirg‘och ko‘rar tush,
Bir o‘lka chorlamoqda, tush o‘ngga aylanmoqda.
Qaydadirkim, bir yigit minar uchqur arg‘umoq,
Bir qizning nigohida bir umr siylanmoqda.
Murodiga yetsinlar, murod qilganlar, Azim,
Kunlar yulduzlanmoqda, bu kunlar oylanmoqda.
Tungi o‘ylar
Qoldimi umrimning kuzi shafaqlab,
Ajabkim, orzular, hayratlar yupun.
Og‘ir aravani tortar imillab,
O‘tib-o‘tmayotgan qirchang‘i bu tun.
Ko‘klam oftobida daraxtlar tani
Qiziydi, shoxlari barg yozar quvnoq.
G‘unchalar xandaga ochar labini,
Ko‘zim ko‘rib turib, ko‘rmaydi bundoq.
Ko‘pam yo‘riqlarni buzmadim-ku men,
Bitta farzand bo‘lib sevdim Vatanni.
Yurak g‘ijimlanar, ey yuragim, sen,
Qabul qilmoqdasan qay zarbi zangni?
Goh bo‘m-bo‘sh orolda qolgan kimsaman,
Bunda na do‘st bordir, na bordir raqib.
Bamisli shalag‘i chiqqan kemaman,
To‘lqinlar qirg‘oqqa otgan irg‘itib.
Nahot o‘qilib sob ishq ertaklari,
O‘chgan cho‘g‘day ko‘ngil sovib bormoqda.
Keraksiz tuyular dil istaklari,
Hatto tanamda goh qon uyimoqda.
Izzatmand mehmonman ushbu dunyoda,
Umrimning yo‘llari shonli-sharafli.
Ey do‘st! Sening bilan bo‘ldim ziyoda,
Qay taraflisan – men o‘sha tarafli!
Yaxshilikka yo‘ydim faqat
Maysalar hur ildiziga tuproq bo‘ldim,
Bir qatim nur, bir qultum suv, urpoq bo‘ldim.
Ular tomchi nigohida nurpok bo‘ldim,
Bu dunyoni yaxshilikka yo‘ydim faqat.
Odam ko‘proq yaxshilikni anglamaslar,
Dov-daraxtdek muhabbatli changlamaslar.
Ota-o‘g‘il bir-birini tinglamaslar,
Bu dunyoni yaxshilikka yo‘ydim faqat.
Boq, qoyaga tizim-tizim ulanishgan,
Ko‘chkilarda yelkalashgan-suyanishgan.
Xasta qushlar bir-biriga kuymanishgan,
Bu dunyoni yaxshilikka yo‘ydim faqat.
Tog‘ ko‘ksidan otilgan o, buloqlarmi,
Bir-biriga ulashmasa irmoqlarmi,
Ular daryo bo‘lmasa gar o‘ynoqlarmi?!
Bu dunyoni yaxshilikka yo‘ydim faqat…
Ado qilar meni muhabbat!
Ikki yurak bitta bo‘lgan tun,
Bu tun faqat ikkimizniki.
Derazadan shu’lalar beun
Yoritadi kulgichingizni.
Ado qilar meni muhabbat!
Qanday go‘zal bu olam, hayot,
Bizga qarab jilmayar mamnun.
Devordagi naqshinkor soat
Ko‘zlaringiz qiriga maftun.
Ado qilar meni muhabbat!
Boshdin o‘tdi ne-ne savdolar,
Joizmikin eslamoq bugun.
Guldondagi nozu adolar,
Qarang, sizga, faqat siz uchun!
Ado qilar meni muhabbat!
Oy to‘libdi, oynakdan boqar,
Taraladi ilohiy ohang.
Zulfingizga ko‘zmunchoq taqar,
O, otmayoq qo‘ysin bugun tong!
Ado qilar meni muhabbat!
Ikki yurak bitta bo‘lgan tun,
Bu tun faqat ikkimizniki!
O‘LDIRSANG HAM
O‘ZING O‘LDIR, MUHABBAT!
Turkum
1
Seni tanidimu muhabbat,
Tanidim gullarning ismini.
Seni tanidimu muhabbat,
Yashashga tutindim sig‘inib.
Seni tanidimu muhabbat,
Tushundim bulbullar navosin.
Seni tanidimu muhabbat,
Angladim ko‘z yoshlar savdosin.
Seni tanidimu muhabbat,
Qarg‘adim ortdagi Umrimni.
Seni tanidimu muhabbat,
Qiziq… yashamagan edimmi?
Seni tanidimu muhabbat,
Bildim: suv, o‘t, tuproq, havoman.
Seni tanidimu muhabbat,
Sevinchman, bemorman, davoman.
Seni tanidimu muhabbat,
Katta-katta ochdim ko‘zimni.
Seni tanidimu muhabbat,
Tanidim, tanidim o‘zimni!
2
Shamollar qo‘zg‘oldi, turdi dovullar,
Olamni qop-qora bulutlar bosdi.
Qorong‘ulik.
Shamollar surildi, tindi dovullar,
Ko‘k yuzi oqarib, asta yorishdi.
Oqlik, oqlik.
Oq, oqpar kunduzlar qorong‘u bo‘ldi,
Shamollar xor-xasni otdi yuzlarga.
Ko‘r bo‘ldi ko‘zlar.
Qorong‘ulik.
Qorong‘u kechalar qorayib o‘ldi,
Oydin yel taraldi dala-tuzlarga.
Ochildi ko‘zlar.
Oqlik, oqlik.
Hayotimga nurdek kirding, muhabbat,
Yo‘l boshla, yo‘l boshla endi sen faqat!
3
Oh, na faqat kunlar go‘zal,
Tonglar go‘zal, tunlar go‘zal,
Saslar go‘zal, unlar go‘zal,
G‘amlar go‘zal, munglar go‘zal,
Ko‘ksimda qiqirlar sevgi.
Qip-qirmizi zardolilar
Sevgi olovidan yonar.
Bog‘ chetida oshiq anor
Ishq zo‘ridan tars yorilar.
Ko‘ksimda qiqirlar sevgi.
Qushlar sayrar o‘qtin-o‘qtin,
Kunbotarlar to‘lqin-to‘lqin,
Soy taratar inja yolqin,
Kun bo‘larmi shunday yorqin?!
Ko‘ksimda qiqirlar sevgi.
Hoy, majnuntol, boshing egik,
Qachon uni tutarsan tik,
Bir umr yig‘lamas tirik,
Men bilan do‘stlash, yur, ketdik.
Ko‘ksimda qiqirlar sevgi.
Oh, na faqat kunlar go‘zal,
Shomlar go‘zal, tunlar go‘zal,
Saslar go‘zal, unlar go‘zal,
G‘amlar go‘zal, munglar go‘zal,
Ko‘ksimda qiqirlar sevgi.
4
Qaydan seni uchratdim, ohu,
Hayot go‘yo abadul abad.
Zulumot yo‘q, bor faqag yog‘du,
Ko‘zlaringda yonar muhabbat.
Qaydan seni uchratdim, ohu,
Umr — o‘lja, bu dunyo — sayyod,
Yuragingda jodugar uyqu,
Ko‘zlaringda yonar muhabbat.
Qaydan seni uchratdim, ohu,
Ham shafiqsan, hamda beshafqat.
Yashamoq — bol, yashamoq — og‘u,
Ko‘zlaringda yonar muhabat.
5
Zim-ziyo erdi kunim,
Sen bilan ravshan bo‘ldi.
Chiqmasdi sasim-unim,
Bog‘lar jarangga to‘ldi.
Qudug‘im suvi achchiq,
Men uni icholmasdim.
Ranglarim oqish-sariq,
Men undan kecholmasdim.
Qarshimda paydo o‘zing
Shirin bo‘ldi suvlarim.
Rangu ro‘yim qirmizi,
Jayronlarni quvladim.
Toshlar erib oqdi-yey,
Qiqir-qiqir kuldi oy.
Bir gulgun o‘t yoqdi-yey,
Kun va tun tutashgan joy.
6
Jizg‘anak sahrolar, dashtlarda qoldim,
Bir qultum suvga zor, tashnalab toldim.
Chanqog‘im qondirdi misoli sharbat,
Muhabbat, muhabbat, muhabbat.
Qahraton shimolning ayozin totdim,
To‘ngan tarashaday yotdim, muz qotdim.
O‘lmadim — tanimga berdi harorat —
Muhabbat, muhabbat, muhabbat.
Yetgi yot, begona yurtlarda kezdim,
Lekin o‘z yurtimda yurganday sezdim.
Ortiq qoldirmadi shafiq, beshafqat —
Muhabbat, muhabbat, muhabbat.
Yuragim — bevafo, bevafo — qadrim,
Muallaq dunyoda muallaq qaddim.
Qaddimni tik tutdi vafodor hayot —
Muhabbat, muhabbat, muhabbat.
7
O‘rtamizda daryo oqsin,
to men kechib o‘tolmay.
Ofgob bir o‘t-olov yoqsin,
men qoshingga yetolmay.
O‘rtamizda bir shunday tog‘
paydo bo‘lsinki, beadog‘,
ixtiyorsiz chopganim chog‘,
to men oshib ketolmay.
Suydirdi bu muhabbat,
Kuydirdi bu muhabbat.
Yuragimda qat-qat nafrat
Tuydirdi bu muhabbat.
O‘rtamizda dashtlar yonsin,
yuzing ko‘rmay.
Oh, sen… mayli, o‘lmay yurgin,
to men o‘lmay.
8
Ko‘kdanmi, g‘aybdan sadolar kelur,
Olis diyorlardan nidolar kelur,
Goh qiyqiriq, gohi vidolar kelur,
Goh sarkash, goh sarin sabolar kelur,
Navoiydan o‘tli navolar kelur;
O‘ldirsang ham o‘zing o‘ldir, muhabbat!
Hayrona, vayrona tuturman quloq,
Nurga oshiqona shivirlar buloq,
Dashtlarda yenguday kuylar zarg‘aldoq,
Qarayman, qoshimga sahrolar kelur,
Sahroi Kabirga daryolar kelur;
O‘ldirsang ham o‘zing uldir, muhabbat!
Tog‘ni yorib chiqqan giyohni ko‘rdim,
Dengizni ko‘targan qiyoqni ko‘rdim,
Bir fido daraxtning qoshida turdim:
Dutorlar, tanburlar, setolar kelur,
Baxshilar, so‘zonlar — dutolar kelur;
O‘ldirsang ham o‘zing o‘ldir, muhabbat!
Voh, qanday dunyo-yey… Uzrolar kelur,
Sparetra, Layli, Zuhrolar kelur,
Davrondin yuzlari “qora”lar kelur,
Faqat sen kelmaysan?!. Zebolar kelur,
Ozor o‘lkasidan Sevdo*lar kelur;
O‘ldirsang ham o‘zing o‘ldir, muhabbat!
Majnunlarga el bo‘libon kuylayman,
Oqinlarday sel bo‘libon kuylayman,
Kuz guliday gul bo‘libon kuylayman,
Suyib yelgan yel bo‘libon kuylayman,
Kuyib kulgan kul bo‘libon kuylayman;
O‘ldirsang ham uzing o‘ldir, muhabbat!
* Sevdo Ramiz qizi — Ozarbayjon estrada qushiqchisi
* * *
Oqshom. Oq shom. Katta bog‘. Hovuz.
Supa. Shabboda. Yulduz…
Yulduz… Oy bedog‘
Nurdan uzatar boda.
Quchib olishga seni
Yetmas menda jasorat,
Yonginamda iymanib
Tursang hamki muhabbat.
Osmon chetida chaqmoq
Nogoh unsiz yarq etdi.
Ochib yubording quchoq,
Qo‘yib yubormam endi.
Oqshom. Oq shom. Katta bog‘.
Hovuz. Supa. Shabboda.
To‘rt taraf marjon, munchoq,
Hovuz to‘la oq boda.
10
Tog‘lar — poklik yurti, bolam, kezarmisan?..
Xalq qo‘shig‘idan
Men seni tog‘larga olib ketaman,
Qadring shunda bilgay g‘alamis shahar.
Zilol chashmalarga seni eltaman,
Sochlaringni yuvib taraysan sahar.
Men seni tog‘larga olib ketaman.
Men seni tog‘larga olib kstaman,
Quvib yetolmagay irkit g‘iybatlar.
Hilol kakliklarga sirdosh etaman,
Qurursan ular-la go‘zal suhbatlar.
Men seni tog‘larga olib ketaman.
Men seni tog‘larga olib ketaman,
Ozor bermas unda qo‘nimsiz oshiq.
Sha’ningga bir toza qo‘shiq bitaman,
Hech bir so‘zon takror bitolmas qo‘shiq.
Men seni tog‘larga olib ketaman.
Men seni tog‘larga olib ketaman,
Seni “Yo‘q…” deganlar dog‘da qolurlar.
Sendan kulganlarga kulib o‘taman,
Ortingdan bir kuni faryod solurlar.
Men seni tog‘larga olib ketaman.
Men seni tog‘larga olib ketaman,
Seni tutib qolar na zaru rishva.
Qo‘llaringa so‘lmas gullar tutaman,
Sen borsan! Sen poksan! Sen bir farishta!
Men seni tog‘larga olib ketaman.
Men seni tog‘larga olib ketaman,
Men SIRman — asragum, jonim, muhabbat!
Yodda tut, men senga bir suz aytaman,
Senga chin oshiqlar yeturlar faqat!
Men seni tog‘larga olib ketaman.
1981-88 yillar
