2 январ — Шоир ва таржимон Карим Баҳриев таваллуд топган кун

Шамол одатда ҳаммага ҳам ёқавермайди. Юз-кўзингизга урилиши, чанг-тўзон олиб келиши, тўполон кўтариши ғашингизни келтиради. Аниқроғи, беҳузур бўласиз. Аммо нега муаллифга шамол ёқяпти? Ҳеч шамол ҳам топ-тоза бўладими? Лекин, бўларкан. Чунки Карим Баҳриев Ватаннинг, Ургутнинг шамолини яхши ҳис қилади. Ишонаверинг, ростдан Ургут шамоли тоза…

Исомиддин ПЎЛАТОВ
ШЕЪРИ БУТУН ШОИР

Чамаси, саккиз-тўққизинчи синфда ўқирдим. Она тили ва адабиёт фани ўқитувчимиз ургутлик ёзувчи-шоирларнинг ҳаёт-фаолияти, улар билан боғлиқ аҳамиятли воқеалар ҳақида ҳикоя қилиб берарди. Муаллимамизнинг ўзи ҳам ижодкор бўлгани учун нафақат туман, балки вилоятдаги барча қалам аҳлини яхши танирди. Шоирларнинг ёрқин мисраларидан ёд айтарди. Бир куни Карим Баҳриев деган шоир ҳақида гапирди. Ундан бир шеър ўқиди. Мана, ёдимда қолган мисралар:

Қизларнинг овози жаранглар мунис,
Ишқ десам – дафтарга сачраб кетди қон.
Севмаса севмабди мени битта қиз,
Дунёда қиз камми, онажон?!

Очиғи, бу шеър менга ўша ондаёқ ёқиб қолди. Муаллифини эса танимасдим. Кейинчалик ҳам Карим Баҳриевдан деярли бирор нарса ўқимадим. Фақат билганим – у ургутлик шоир эди. Жойи келганда, ёшликка хос кайфиятда таниқли тумандошларим Барот Бойқобилов, Асад Дилмурод қаторида уни ҳам санаб ўтардиму юқоридаги «тўрт қатор»ни илова қилардим…

Вақт ўтди. Ўзбек адабиёти, жаҳон адабиётидан кўплаб шоир-ёзувчиларни ўзим учун кашф этдим. Кимларнингдир ижоди ёқиб қолди, кимларнингдир нега ёзишига тушунмадим. Қарашлар, савия, фаҳм-фаросат ҳам бироз ўзгарди. Лекин Карим Баҳриевдан фақат «тўрт қатор» биламан.

…яқинда қўлимга бир китоб тушди. Муқовасида сочларининг қорасидан оқи кўп, аммо қарашида кексалик сезилмайдиган одам синовчан қараб турибди. Бу Карим Баҳриев (Абдулкарим Баҳриддин)нинг «Томчидил» («Академнашр», 2013) китоби эди. Китобнинг дизайни, сифати, салмоғи жуда юқори. Ва шу китоб орқали муаллиф ҳақидаги маълумотларим бойиди.

Карим Баҳриев – Ургут тумани Ғўс қишлоғида туғилган. Самарқанд давлат университети ва Москва давлат университетида таҳсил олган. «Ўзбекистон адабиёти ва санъати», «Маърифат», «Хўжалик ва ҳуқуқ», «Ҳуррият», «Жаҳон адабиёти» каби газета-журналларда ишлаган. 1990-1995 йилларда Ўзбекистон халқ депутати сифатида мамлакат парламентида фаолият юритган. Айни пайтда «Олтин мерос» халқаро жамғармаси «Меросньюс» ахборот хизмати раҳбари, «Migration, labor and security» журнали бош муҳарриридир. У «Сабр косасининг синиқлари» шеърий китобининг ҳамда бир қатор ҳуқуқий, ОАВга оид илмий-оммабоп китоблар муаллифи. Сеника, Платон, Волтер, Монтен, Паскал, Вовенарг, Ларошфуко, Лабрюйернинг фалсафий асарлари, Чингиз Айтматов, Дино Буццати, Жованни Папини, Коррадо Алваро, Марчелло Вентури ҳикоялари, уйғур шоири Темур Давоматнинг шеърий китоби, озар шоири Ромиз Равшаннинг шеърлари ва достони, А.Авторхоновнинг «Кремль салтанати» китобини таржима қилган…

Муаллиф ҳақидаги маълумотларни батафсил келтиришимиз боиси бизнингча, ўқувчига аён. Чунки Карим Баҳриев ижоди, фаолияти ҳақида ҳамма ҳам етарлича маълумотга эга эмас.

Хуллас, «Томчидил»ни бир марта, икки марта ўқиб чиқдим, демоқчи эмасман. Уни икки ойдан бери ўқияпман. Хоҳлаган жойдан ўқияпман, хоҳлаганимча.

Гули алвон, чўққилари чўнг,
шамоллари топ-тозадир, оҳ.
Бундай юртда яшагандан сўнг,
ўтли шеърлар битмаслик – гуноҳ…
(«Ургут ҳақида қўшиқ», 1979)

Шамол одатда ҳаммага ҳам ёқавермайди. Юз-кўзингизга урилиши, чанг-тўзон олиб келиши, тўполон кўтариши ғашингизни келтиради. Аниқроғи, беҳузур бўласиз. Аммо нега муаллифга шамол ёқяпти? Ҳеч шамол ҳам топ-тоза бўладими? Лекин, бўларкан. Чунки Карим Баҳриев Ватаннинг, Ургутнинг шамолини яхши ҳис қилади. Ишонаверинг, ростдан Ургут шамоли тоза. Уни бағрингизга урилганида, ғуборларингизни тирқиратиб қувганида, ташвишларингиздан чекинтирганида ҳис этасиз. Ахир бундай роҳат, лаззатга жавобан нимадир қилишингиз керак-ку. Сизнинг ижодингизга доя бўлган муҳит, табиат учун ўтли шеърлар битмаслик мумкин эмас.

Фараз қилинг, қўлингизга ярми йиртиб олинган қоғоз тушди. Қарасангиз, шеър ёки ҳикоянинг бир қисми қолибди. Ўқийсиз, аммо боши ёки охири бўлмаган сатрлар асабингизни бузади. Қоғозни парчалаганни парчалаб ташлагингиз келади. Карим Баҳриевнинг шеърларини бўлакларга бўлиб ўқидим. Унинг шеърлари айни пайтда бир бутун ва айро-айродек тасаввур уйғотди. Чунки асл асар бошдан оёқ ғоя ва фикрлар берибгина қолмай, ҳар сатрида маъно ташийди. Икки қаторини ўқисангиз ҳам маза қиласиз. Кимдир ижод қилаётганда энг ёрқин ўхшатишини асарнинг боши ёки охирига тақашга интилади. Борингки, ўша бутун бошли асарни яратишдан мақсад ҳам аслида икки қаторни айтишдан иборат бўлади. Карим Баҳриев энг яхши икки оғиз гап учун шеър ёзмайди. Ёзса, бошдан оёқ яхши ёзади. Масалан, «Таққослар» шеърига қаранг:

Сизнинг келишингизни эшитганда
отиш ҳукми бекор қилинган
маҳбусдай қувонаман,
рост.

Бўлди, шеърнинг шу ёғи ҳам сизга манзур, бемалол эстетик завқми, гўзал ташбеҳми, излайверинг. Албатта, топасиз. Аммо шеърнинг қолган қисми ҳам сизга янада кучлироқ таъсир эта олади. Бу қизиғи, иккилик, учлик, уччаноқ, пуччаноқ ва алламбало номлар билан ёзилаётган шеърлар хилидан эмас. Давомига қаранг:

Бошқалар учрашганда
тилло топган қашшоқдек
бахтиёрдир,
биламан.

Биз учрашгач
оғир аравага қўшилган отлар мисол
ҳорғинмиз,
нега?

Сиз кетдингиз,
тўшакда ётибман
cувга чўкиб кетган одамнинг
қирғоқда қолдирган кийими каби
эгасиз,
оқлов қоғозини йўқотган
маҳбусдай маҳкум.

Шеърнинг бошдан охиригача янги гап, янги ташбеҳ топасиз. Бутун шеър шундай бўлади. Ўз навбатида унинг бир парчасини топиб ўқисангиз ҳам маъни топа оласиз.

«Сочимга оқ тушди…» Шоирнинг бир шеъри шундай номланган. Одатда сочга оқ тушиши умр ўтганини, қариликни ифодалайди. Бу мавзудаги асар ҳам афсус-надомат, умрга ачинишдан бошқа нарсани бермайди. Аниқроғи, шунчаки, йиғлоқи шеър бўлади. Аммо Карим Баҳриев сочга тушган оқ толани бутунлай бошқа ўзанга буриб юборган. Бош гўёки бир юрту оқ сочлар унга оралаган айғоқчи. Унга қарши курашмаган элга шундай хавф бор:

Қоракўз, силагин, тароқ қил қўлни,
Уйғот, қулоғимга сўзла уйғонч сўз –
Бўлмаса, ҳар куни қорасоч элни,
Бир-бир йўлдан урар бу учта жосус.

Бир қарашда саноқли оқ сочдан қутулмасангиз қолганлари ҳам оқарадигандек. Аслида бу қайтмайдиган жараён. Барибир вақт сочни оқартиради. Аммо шоир ўша ҳолатдан фалсафа ярата олади, ҳикмат топа билади. Минг ҳушёр бўлма, ўзингни жасоратга шайлама – барибир бу уч жосус сочинг қароларини йўлдан уради…

Сочлар қаролигин охир унутар
Ва мангу юмилар сўздоннинг лаби –
Ястаниб ётади оқ-оппоқ бошим
Батамом енгилган мамлакат каби…
(1983)

Китобдан бадиҳалар ҳам ўрин олган. Унда муаллиф ўзининг ҳаётдаги кузатишларини ҳикоя қилади. Бу кузатишлар ниҳоятда оддий манзараларга чизилган ниҳоятда фалсафий суратларни эслатади. Чунки биз ҳар куни кўриб, индамай ўтиб кетганимиз – қабр тоши тайёрлайдиган тоштарошнинг ҳаракатлари, қора қарғанинг ҳолати, туш кўриш, туғилиш, шаҳарлар ва қишлоқлардаги тафовут уни сергаклантиради. Қизиғи, Карим Баҳриев бадиҳаларида шунчаки, сизни эътиборингизни бир ҳолатга жалб этиш, воқеаларни бўрттириб кўрсатиш йўлидан бормай, фалсафий, ижтимоий кўз билан қарашга ундайди:

«Нега метродаги одамларнинг мотам тутаётгандай боши қуйи? Нега автобусга чиқаётган, автобусдан тушаётган одамлар бир-бирига салом бермайди? Нега?..» биринчи марта қишлоқдан шаҳарга келган одам ҳайрон бўларди…
Тўплам «Сабр косасининг синиқлари» – шоирнинг нисбатан аввалроқ ёзилган шеър ва бадиҳалари, «Тиловат» – сўнгги йиллардаги тасаввуфий, тарбиявий руҳда яратилган, инсонни камолот ва ўзликни англашга ундовчи шеърлар, достонлар ҳамда дунёнинг ўндан ортиқ мамлакатларининг забардаст шоирларидан қилинган таржималардан иборат.

Дарвоқе, менга Карим Баҳриевни таништирган «тўрт қатор» ҳам китобдан ўрин олган. Қиғизи, бу шеър элимизнинг забардаст шоири Рауф Парфига ҳам ёққан экан. Рауф Парфи ҳатто бу шеърдан илҳомланиб, бир сонет ҳам яратган:

Шеърият – ибтидо, шеърият – охир,
Изтиробдан ўлмас шоирнинг қалби,
Шоирнинг онаси Изтироб, ахир.

Буюклар топиб айтади-да. Менимча, Карим Баҳриев шеъриятига Рауф Парфининг шу сонети орқали мукаммал жавоб берилган. Карим Баҳриев ниҳоятда дардчил шоир. Изтироб билан ёзади. Буни қарангки, шоирнинг онаси Изтироб экан. Бола она кўкрагини эмиб куч олгани каби Шоир ҳам изтиробдан камол топади. Ёниб, ёндириб қалам тебрата олади. Изтироб, дард – унинг мезони, манбаига айланади.

Бу шеър Рауф Парфининг қўлёзмаси билан китобнинг бошига киритилган.

Менга ўқитувчим айтиб берган шеър «Ушшоқ» деб номланган. Карим Баҳриев ўша шеърини ёзилишига шундай изоҳ беради:

«Яқинда тонг чоғи тўсатдан ноаён бир дард умримда илк бора тўшакка ётқизди. Сочимдан-тирноғимгача сирқирайди, қўл-оёғимда мадор йўқ, фақат тийра кўзларим жавдираб дунёга термулади… Дард-ку бир кечада ўтиб кетди. Қалбда бир оғриқ қолди: мени ҳам дунёга боғлаб қўймаган экан…»

Шеър минг тўққиз юз саксон бешинчи йилда ёзилган экан. Ўша йили мен туғилганман. Ўттиз ёшли шеър! Камина билан тенгдош. У шундай якунланади:

Гарчанд мен қайғули шеърлар тўқидим,
Гарчанд азоб кўрдим мудом бепоён –
Мен ҳали дунёга тўйган йўқ эдим,
Дунё тўйдимикан мендан, онажон?..

Хуллас, Карим Баҳриев мунаққидлар таъбири билан айтганда, ҳазми қаттиқ ижодкорлар тоифасига киради. Унинг шеърияти комиллик, Ватан, ота-она, қадр-қиммат, муҳаббат ҳақида. Фикримча, бу шоирнинг шеъриятига ҳали китобхон, аниқроғи ўзбек ўқувчиси тўйганича йўқ. Аксинча, «Томчидил» уларга тақдим этилган тансиқ БАДИИЙликнинг дебочаси, деган бўлардим.

Абдулкарим БАҲРИДДИН
«ТОМЧИДИЛ» КИТОБИДАН

ШАВКАТ РАҲМОН ХОТИРАСИГА

Гоҳ ердан, гоҳ кўкдан нимадир кутдим,
Ниҳоят қутулдим қайғу, қўрқишдан.
Эмраниб, соғиниб шу кунга етдим,
Ўлмай ўтиб олдим яна бир қишдан.

Менга ҳам аталган бир қатим нур бор,
Ҳаво бор – тўлдирдим кўкракларимни.
Яна етиб келдим ўзингга, баҳор,
Офтобинг иситди суякларимни.

Бўлди, адо бўлди тизгинсиз қувват,
Энди сиғинарман мен ўз ғоямга.
Энди ўз ёғимда қоврилгум фақат,
Салом бергум фақат мен ўз соямга.

Мени кечирингиз, ўқимас, майли,
Бировга ёқмаса ғамангиз сўзим.
Билдим, қутқаролмас одамни одам,
Агар қўл чўзмаса Аллоҳнинг ўзи.

Тупроқнинг хуш иси, қушлар чуғури,
Майсалар шивири дилимга яқин.
Туғилган ҳар киши дам ўтган сари
Секин бораверар ўлимга яқин.

Туғилмаган ўлмас, ўлар туғилган,
Туғилган онингдан ёй тортди тақдир.
Кўз очган заҳотинг бир ўқ отилган,
Умринг – шу ўқ келиб топгунча вақтдир.

Замин кетиб борар самода ўқдай,
Мен ҳам бораяпман омонат, гирён.
Нимадир кутарман ерданми, кўкдан…
Етиб олсам эди ёзгача омон.

1992 – 2011

ШУЛ МАМЛАКАТДА

Наҳот бағринг тилинган эмас,
Элнинг дарди билинган эмас,
Ҳақорат гар шул мамлакатда
Шеърларинг ман қилинган эмас.

Қора рўйхат боқсалар эди,
Қўлга кишан тақсалар эди.
Ҳеч бўлмаса ёзганларингни
Гулханларда ёқсалар эди.

Золимлари амалдан банги,
Халқ сукутда, улкан сабрда…
Ким ростгўйдир – қамоқда банди,
Ким ҳалолдир – ётар қабрда.

Ким жасурдир – ўққа учибди,
Ким ботирдир – қафасда барбод.
Уяласан – ҳануз тириксан,
Уяласан – сен ҳануз озод.

Дорга томон бошинг кўтарсанг,
Гулчамбарни ёпар оломон.
Кўкрагингни ўққа тутарсан,
Шақирлатиб тақарлар… унвон.

1990

ИЛТИЖО

Руҳим, энди шу саҳар тирил,
кўзим, тоза гулларга қара –
улар ҳозир байроқдай қизил,
юрагимдай бағри қон, яра.

Руҳим, энди шу тонгда қўлла,
ўтиб кетар бошимдаги ғам,
қара, ўтиб кетмасдан гуллар,
учиб кетмай баргдаги шабнам.

Пок нурларни тўйиб симиргин,
ўтиб кетар дайди шаббода,
кўриб қолгин: бир қатим ёғду
бир сен учун ўйнар ҳавода. …

Тўхтанг, гуллар, шуълалар, сабо,
учиб битма, баргдаги шабнам –
ўтиб кетар, ахир, сизларга
боқиб йиғлаётган ана шу одам.

1984

ТИЛСИМЛИ ДУНЁ

Бунда тунлар энг митти терак
ўсавериб юлдузга етар;
қувончига чидолмай куртак
новдаларда ёрилиб кетар.

Бунда сувлар шилдираб мангу
қучиб ётар тупроқни хушбахт;
бир тонг зангор гулбарг бўлар-у,
шовуллайди шамолда дарахт.

Бунда бари дилбар ва ширин,
тирикликка тўймас — дил ярим…
Юртдошларнинг қалбига яқин
йўлни излаб ўтар кунларим.

Фақат оқшом жимирлаб само
хаёлимга қуяди бир ғам –
мен севган шу тилсимли дунё
кирмас сенинг тушларингга ҳам.

1984

ЭВРИЛИШ
Турғун даврга чизги

Бугун Азон эмас, уйғотар Гимн,
Масжидга киришга патта керакдир.
Совутларни қўйдик йўлакка тўшаб,
Куллиётни қозон тагига ёқдик.
Энди ўт тулпорлар югурмас кишнаб,
Отни сўйиб едик, шунақа ишлар.
Жанггоҳларга пахта экиб ташладик,
Музейларга тушди кескир қиличлар.
Кесилиб қоғозга айланди изсиз
Шоирлар «сарвқад» деб ёзган чинорлар –
Уларга битилди дунёқарашни
Шакллантирувчи илғор шиорлар.
Демак, сиз бекорга турибсиз ҳуркиб,
Ҳеч ким уйғонмади биз айтган сўздан.
Бугун ўлтирибмиз чивинни қўриб,
Энди қўрқмаса ҳам бўлади биздан…

1983

Isomiddin PO‘LATOV
SHE’RI BUTUN SHOIR

Chamasi, sakkiz-to‘qqizinchi sinfda o‘qirdim. Ona tili va adabiyot fani o‘qituvchimiz urgutlik yozuvchi-shoirlarning hayot-faoliyati, ular bilan bog‘liq ahamiyatli voqealar haqida hikoya qilib berardi. Muallimamizning o‘zi ham ijodkor bo‘lgani uchun nafaqat tuman, balki viloyatdagi barcha qalam ahlini yaxshi tanirdi. Shoirlarning yorqin misralaridan yod aytardi. Bir kuni Karim Bahriyev degan shoir haqida gapirdi. Undan bir she’r o‘qidi. Mana, yodimda qolgan misralar:

Qizlarning ovozi jaranglar munis,
Ishq desam – daftarga sachrab ketdi qon.
Sevmasa sevmabdi meni bitta qiz,
Dunyoda qiz kammi, onajon?!

Ochig‘i, bu she’r menga o‘sha ondayoq yoqib qoldi. Muallifini esa tanimasdim. Keyinchalik ham Karim Bahriyevdan deyarli biror narsa o‘qimadim. Faqat bilganim – u urgutlik shoir edi. Joyi kelganda, yoshlikka xos kayfiyatda taniqli tumandoshlarim Barot Boyqobilov, Asad Dilmurod qatorida uni ham sanab o‘tardimu yuqoridagi «to‘rt qator»ni ilova qilardim…

Vaqt o‘tdi. O‘zbek adabiyoti, jahon adabiyotidan ko‘plab shoir-yozuvchilarni o‘zim uchun kashf etdim. Kimlarningdir ijodi yoqib qoldi, kimlarningdir nega yozishiga tushunmadim. Qarashlar, saviya, fahm-farosat ham biroz o‘zgardi. Lekin Karim Bahriyevdan faqat «to‘rt qator» bilaman.

…yaqinda qo‘limga bir kitob tushdi. Muqovasida sochlarining qorasidan oqi ko‘p, ammo qarashida keksalik sezilmaydigan odam sinovchan qarab turibdi. Bu Karim Bahriyev (Abdulkarim Bahriddin)ning «Tomchidil» («Akademnashr», 2013) kitobi edi. Kitobning dizayni, sifati, salmog‘i juda yuqori. Va shu kitob orqali muallif haqidagi ma’lumotlarim boyidi.

Karim Bahriyev – Urgut tumani G‘o‘s qishlog‘ida tug‘ilgan. Samarqand davlat universiteti va Moskva davlat universitetida tahsil olgan. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati», «Ma’rifat», «Xo‘jalik va huquq», «Hurriyat», «Jahon adabiyoti» kabi gazeta-jurnallarda ishlagan. 1990-1995 yillarda O‘zbekiston xalq deputati sifatida mamlakat parlamentida faoliyat yuritgan. Ayni paytda «Oltin meros» xalqaro jamg‘armasi «Merosnyus» axborot xizmati rahbari, «Migration, labor and security» jurnali bosh muharriridir. U «Sabr kosasining siniqlari» she’riy kitobining hamda bir qator huquqiy, OAVga oid ilmiy-ommabop kitoblar muallifi. Senika, Platon, Volter, Monten, Paskal, Vovenarg, Laroshfuko, Labryuyerning falsafiy asarlari, Chingiz Aytmatov, Dino Bussati, Jovanni Papini, Korrado Alvaro, Marchello Venturi hikoyalari, uyg‘ur shoiri Temur Davomatning she’riy kitobi, ozar shoiri Romiz Ravshanning she’rlari va dostoni, A.Avtorxonovning «Kreml saltanati» kitobini tarjima qilgan…

Muallif haqidagi ma’lumotlarni batafsil keltirishimiz boisi bizningcha, o‘quvchiga ayon. Chunki Karim Bahriyev ijodi, faoliyati haqida hamma ham yetarlicha ma’lumotga ega emas.

Xullas, «Tomchidil»ni bir marta, ikki marta o‘qib chiqdim, demoqchi emasman. Uni ikki oydan beri o‘qiyapman. Xohlagan joydan o‘qiyapman, xohlaganimcha.

Guli alvon, cho‘qqilari cho‘ng,
shamollari top-tozadir, oh.
Bunday yurtda yashagandan so‘ng,
o‘tli she’rlar bitmaslik – gunoh…
(«Urgut haqida qo‘shiq», 1979)

Shamol odatda hammaga ham yoqavermaydi. Yuz-ko‘zingizga urilishi, chang-to‘zon olib kelishi, to‘polon ko‘tarishi g‘ashingizni keltiradi. Aniqrog‘i, behuzur bo‘lasiz. Ammo nega muallifga shamol yoqyapti? Hech shamol ham top-toza bo‘ladimi? Lekin, bo‘larkan. Chunki Karim Bahriyev Vatanning, Urgutning shamolini yaxshi his qiladi. Ishonavering, rostdan Urgut shamoli toza. Uni bag‘ringizga urilganida, g‘uborlaringizni tirqiratib quvganida, tashvishlaringizdan chekintirganida his etasiz. Axir bunday rohat, lazzatga javoban nimadir qilishingiz kerak-ku. Sizning ijodingizga doya bo‘lgan muhit, tabiat uchun o‘tli she’rlar bitmaslik mumkin emas.

Faraz qiling, qo‘lingizga yarmi yirtib olingan qog‘oz tushdi. Qarasangiz, she’r yoki hikoyaning bir qismi qolibdi. O‘qiysiz, ammo boshi yoki oxiri bo‘lmagan satrlar asabingizni buzadi. Qog‘ozni parchalaganni parchalab tashlagingiz keladi. Karim Bahriyevning she’rlarini bo‘laklarga bo‘lib o‘qidim. Uning she’rlari ayni paytda bir butun va ayro-ayrodek tasavvur uyg‘otdi. Chunki asl asar boshdan oyoq g‘oya va fikrlar beribgina qolmay, har satrida ma’no tashiydi. Ikki qatorini o‘qisangiz ham maza qilasiz. Kimdir ijod qilayotganda eng yorqin o‘xshatishini asarning boshi yoki oxiriga taqashga intiladi. Boringki, o‘sha butun boshli asarni yaratishdan maqsad ham aslida ikki qatorni aytishdan iborat bo‘ladi. Karim Bahriyev eng yaxshi ikki og‘iz gap uchun she’r yozmaydi. Yozsa, boshdan oyoq yaxshi yozadi. Masalan, «Taqqoslar» she’riga qarang:

Sizning kelishingizni eshitganda
otish hukmi bekor qilingan
mahbusday quvonaman,
rost.

Bo‘ldi, she’rning shu yog‘i ham sizga manzur, bemalol estetik zavqmi, go‘zal tashbehmi, izlayvering. Albatta, topasiz. Ammo she’rning qolgan qismi ham sizga yanada kuchliroq ta’sir eta oladi. Bu qizig‘i, ikkilik, uchlik, uchchanoq, puchchanoq va allambalo nomlar bilan yozilayotgan she’rlar xilidan emas. Davomiga qarang:

Boshqalar uchrashganda
tillo topgan qashshoqdek
baxtiyordir,
bilaman.

Biz uchrashgach
og‘ir aravaga qo‘shilgan otlar misol
horg‘inmiz,
nega?

Siz ketdingiz,
to‘shakda yotibman
cuvga cho‘kib ketgan odamning
qirg‘oqda qoldirgan kiyimi kabi
egasiz,
oqlov qog‘ozini yo‘qotgan
mahbusday mahkum.

She’rning boshdan oxirigacha yangi gap, yangi tashbeh topasiz. Butun she’r shunday bo‘ladi. O‘z navbatida uning bir parchasini topib o‘qisangiz ham ma’ni topa olasiz.

«Sochimga oq tushdi…» Shoirning bir she’ri shunday nomlangan. Odatda sochga oq tushishi umr o‘tganini, qarilikni ifodalaydi. Bu mavzudagi asar ham afsus-nadomat, umrga achinishdan boshqa narsani bermaydi. Aniqrog‘i, shunchaki, yig‘loqi she’r bo‘ladi. Ammo Karim Bahriyev sochga tushgan oq tolani butunlay boshqa o‘zanga burib yuborgan. Bosh go‘yoki bir yurtu oq sochlar unga oralagan ayg‘oqchi. Unga qarshi kurashmagan elga shunday xavf bor:

Qorako‘z, silagin, taroq qil qo‘lni,
Uyg‘ot, qulog‘imga so‘zla uyg‘onch so‘z –
Bo‘lmasa, har kuni qorasoch elni,
Bir-bir yo‘ldan urar bu uchta josus.

Bir qarashda sanoqli oq sochdan qutulmasangiz qolganlari ham oqaradigandek. Aslida bu qaytmaydigan jarayon. Baribir vaqt sochni oqartiradi. Ammo shoir o‘sha holatdan falsafa yarata oladi, hikmat topa biladi. Ming hushyor bo‘lma, o‘zingni jasoratga shaylama – baribir bu uch josus soching qarolarini yo‘ldan uradi…

Sochlar qaroligin oxir unutar
Va mangu yumilar so‘zdonning labi –
Yastanib yotadi oq-oppoq boshim
Batamom yengilgan mamlakat kabi…
(1983)

Kitobdan badihalar ham o‘rin olgan. Unda muallif o‘zining hayotdagi kuzatishlarini hikoya qiladi. Bu kuzatishlar nihoyatda oddiy manzaralarga chizilgan nihoyatda falsafiy suratlarni eslatadi. Chunki biz har kuni ko‘rib, indamay o‘tib ketganimiz – qabr toshi tayyorlaydigan toshtaroshning harakatlari, qora qarg‘aning holati, tush ko‘rish, tug‘ilish, shaharlar va qishloqlardagi tafovut uni sergaklantiradi. Qizig‘i, Karim Bahriyev badihalarida shunchaki, sizni e’tiboringizni bir holatga jalb etish, voqealarni bo‘rttirib ko‘rsatish yo‘lidan bormay, falsafiy, ijtimoiy ko‘z bilan qarashga undaydi:

«Nega metrodagi odamlarning motam tutayotganday boshi quyi? Nega avtobusga chiqayotgan, avtobusdan tushayotgan odamlar bir-biriga salom bermaydi? Nega?..» birinchi marta qishloqdan shaharga kelgan odam hayron bo‘lardi…
To‘plam «Sabr kosasining siniqlari» – shoirning nisbatan avvalroq yozilgan she’r va badihalari, «Tilovat» – so‘nggi yillardagi tasavvufiy, tarbiyaviy ruhda yaratilgan, insonni kamolot va o‘zlikni anglashga undovchi she’rlar, dostonlar hamda dunyoning o‘ndan ortiq mamlakatlarining zabardast shoirlaridan qilingan tarjimalardan iborat.

Darvoqe, menga Karim Bahriyevni tanishtirgan «to‘rt qator» ham kitobdan o‘rin olgan. Qig‘izi, bu she’r elimizning zabardast shoiri Rauf Parfiga ham yoqqan ekan. Rauf Parfi hatto bu she’rdan ilhomlanib, bir sonet ham yaratgan:

She’riyat – ibtido, she’riyat – oxir,
Iztirobdan o‘lmas shoirning qalbi,
Shoirning onasi Iztirob, axir.

Buyuklar topib aytadi-da. Menimcha, Karim Bahriyev she’riyatiga Rauf Parfining shu soneti orqali mukammal javob berilgan. Karim Bahriyev nihoyatda dardchil shoir. Iztirob bilan yozadi. Buni qarangki, shoirning onasi Iztirob ekan. Bola ona ko‘kragini emib kuch olgani kabi Shoir ham iztirobdan kamol topadi. Yonib, yondirib qalam tebrata oladi. Iztirob, dard – uning mezoni, manbaiga aylanadi.

Bu she’r Rauf Parfining qo‘lyozmasi bilan kitobning boshiga kiritilgan.

Menga o‘qituvchim aytib bergan she’r «Ushshoq» deb nomlangan. Karim Bahriyev o‘sha she’rini yozilishiga shunday izoh beradi:

«Yaqinda tong chog‘i to‘satdan noayon bir dard umrimda ilk bora to‘shakka yotqizdi. Sochimdan-tirnog‘imgacha sirqiraydi, qo‘l-oyog‘imda mador yo‘q, faqat tiyra ko‘zlarim javdirab dunyoga termuladi… Dard-ku bir kechada o‘tib ketdi. Qalbda bir og‘riq qoldi: meni ham dunyoga bog‘lab qo‘ymagan ekan…»

She’r ming to‘qqiz yuz sakson beshinchi yilda yozilgan ekan. O‘sha yili men tug‘ilganman. O‘ttiz yoshli she’r! Kamina bilan tengdosh. U shunday yakunlanadi:

Garchand men qayg‘uli she’rlar to‘qidim,
Garchand azob ko‘rdim mudom bepoyon –
Men hali dunyoga to‘ygan yo‘q edim,
Dunyo to‘ydimikan mendan, onajon?..

Xullas, Karim Bahriyev munaqqidlar ta’biri bilan aytganda, hazmi qattiq ijodkorlar toifasiga kiradi. Uning she’riyati komillik, Vatan, ota-ona, qadr-qimmat, muhabbat haqida. Fikrimcha, bu shoirning she’riyatiga hali kitobxon, aniqrog‘i o‘zbek o‘quvchisi to‘yganicha yo‘q. Aksincha, «Tomchidil» ularga taqdim etilgan tansiq BADIIYlikning debochasi, degan bo‘lardim.

Abdulkarim BAHRIDDIN
“TOMCHIDIL” KITOBIDAN

SHAVKAT RAHMON XOTIRASIGA

Goh yerdan, goh ko‘kdan nimadir kutdim,
Nihoyat qutuldim qayg‘u, qo‘rqishdan.
Emranib, sog‘inib shu kunga yetdim,
O‘lmay o‘tib oldim yana bir qishdan.

Menga ham atalgan bir qatim nur bor,
Havo bor – to‘ldirdim ko‘kraklarimni.
Yana yetib keldim o‘zingga, bahor,
Oftobing isitdi suyaklarimni.

Bo‘ldi, ado bo‘ldi tizginsiz quvvat,
Endi sig‘inarman men o‘z g‘oyamga.
Endi o‘z yog‘imda qovrilgum faqat,
Salom bergum faqat men o‘z soyamga.

Meni kechiringiz, o‘qimas, mayli,
Birovga yoqmasa g‘amangiz so‘zim.
Bildim, qutqarolmas odamni odam,
Agar qo‘l cho‘zmasa Allohning o‘zi.

Tuproqning xush isi, qushlar chug‘uri,
Maysalar shiviri dilimga yaqin.
Tug‘ilgan har kishi dam o‘tgan sari
Sekin boraverar o‘limga yaqin.

Tug‘ilmagan o‘lmas, o‘lar tug‘ilgan,
Tug‘ilgan oningdan yoy tortdi taqdir.
Ko‘z ochgan zahoting bir o‘q otilgan,
Umring – shu o‘q kelib topguncha vaqtdir.

Zamin ketib borar samoda o‘qday,
Men ham borayapman omonat, giryon.
Nimadir kutarman yerdanmi, ko‘kdan…
Yetib olsam edi yozgacha omon.

1992 – 2011

SHUL MAMLAKATDA

Nahot bag‘ring tilingan emas,
Elning dardi bilingan emas,
Haqorat gar shul mamlakatda
She’rlaring man qilingan emas.

Qora ro‘yxat boqsalar edi,
Qo‘lga kishan taqsalar edi.
Hech bo‘lmasa yozganlaringni
Gulxanlarda yoqsalar edi.

Zolimlari amaldan bangi,
Xalq sukutda, ulkan sabrda…
Kim rostgo‘ydir – qamoqda bandi,
Kim haloldir – yotar qabrda.

Kim jasurdir – o‘qqa uchibdi,
Kim botirdir – qafasda barbod.
Uyalasan – hanuz tiriksan,
Uyalasan – sen hanuz ozod.

Dorga tomon boshing ko‘tarsang,
Gulchambarni yopar olomon.
Ko‘kragingni o‘qqa tutarsan,
Shaqirlatib taqarlar… unvon.

1990

ILTIJO

Ruhim, endi shu sahar tiril,
ko‘zim, toza gullarga qara –
ular hozir bayroqday qizil,
yuragimday bag‘ri qon, yara.

Ruhim, endi shu tongda qo‘lla,
o‘tib ketar boshimdagi g‘am,
qara, o‘tib ketmasdan gullar,
uchib ketmay bargdagi shabnam.

Pok nurlarni to‘yib simirgin,
o‘tib ketar daydi shabboda,
ko‘rib qolgin: bir qatim yog‘du
bir sen uchun o‘ynar havoda. …

To‘xtang, gullar, shu’lalar, sabo,
uchib bitma, bargdagi shabnam –
o‘tib ketar, axir, sizlarga
boqib yig‘layotgan ana shu odam.

1984

TILSIMLI DUNYO

Bunda tunlar eng mitti terak
o‘saverib yulduzga yetar;
quvonchiga chidolmay kurtak
novdalarda yorilib ketar.

Bunda suvlar shildirab mangu
quchib yotar tuproqni xushbaxt;
bir tong zangor gulbarg bo‘lar-u,
shovullaydi shamolda daraxt.

Bunda bari dilbar va shirin,
tiriklikka to‘ymas — dil yarim…
Yurtdoshlarning qalbiga yaqin
yo‘lni izlab o‘tar kunlarim.

Faqat oqshom jimirlab samo
xayolimga quyadi bir g‘am –
men sevgan shu tilsimli dunyo
kirmas sening tushlaringga ham.

1984

EVRILISH
Turg‘un davrga chizgi

Bugun Azon emas, uyg‘otar Gimn,
Masjidga kirishga patta kerakdir.
Sovutlarni qo‘ydik yo‘lakka to‘shab,
Kulliyotni qozon tagiga yoqdik.
Endi o‘t tulporlar yugurmas kishnab,
Otni so‘yib yedik, shunaqa ishlar.
Janggohlarga paxta ekib tashladik,
Muzeylarga tushdi keskir qilichlar.
Kesilib qog‘ozga aylandi izsiz
Shoirlar «sarvqad» deb yozgan chinorlar –
Ularga bitildi dunyoqarashni
Shakllantiruvchi ilg‘or shiorlar.
Demak, siz bekorga turibsiz hurkib,
Hech kim uyg‘onmadi biz aytgan so‘zdan.
Bugun o‘ltiribmiz chivinni qo‘rib,
Endi qo‘rqmasa ham bo‘ladi bizdan…

1983

Karim Bahriyev. Sabr kosasi siniqlari by Khurshid Davron on Scribd