1 январь — Атоқли мажор шоири Шандор Патёфи таваллуд топган кун
Шандор Петёфининг ҳаётини воқеаларга бой роман десак, унинг варақлари шоирнинг шеърларидир. «Петёфи — буюк шоир, уни фақатгина Бёрнс ва Беранже билан қиёсласа бўлади…» «Петёфи асорату қулликка бош эгишни истамади, Петёфи ўзини инқилобга бахшида этди…» Бу сўзлар буюк шоирлар — Ҳенрих Ҳейне и Эндре Адига тегишлидир.
——————
Петёфи — ёшлик шоири,
Петёфи — эрк шоири,
Петёфи — муҳаббат шоири.
У адабиётга кириб келганда йигирма бир ёшда эди, 1849 йили венгр инқилоби учун кечган жангларнинг бирида, йигирма олти ёшида ҳалок бўлди. У мана шу беш йил ичида айрим шоирлар эллик йилдаям ёзолмайдиган беҳисоб ва гўзал шеърлар ёзди.
Петёфининг ҳаётини воқеаларга бой роман десак, унинг варақлари шоирнинг шеърларидир. «Петёфи — буюк шоир, уни фақатгина Бёрнс ва Беранже билан қиёсласа бўлади…» «Петёфи асорату қулликка бош эгишни истамади, Петёфи ўзини инқилобга бахшида этди…» Бу сўзлар буюк шоирлар — Ҳенрих Ҳейне и Эндре Адига тегишлидир .
Антал Гидаш
Шандор ПЕТЁФИ
ШЕЪРЛАР
Шандор Петёфи (1823–1849) венгер халқининг ифтихори ва миллий шеърияти асосчиси ҳисобланади. Венгер адабиётшунослари шоирнинг адабиётда тутган ўрнини Пушкин ва Шевченко билан тенглаштиришса, асарларининг ғоясини Беранже, Гейне ижоди, ижтимоий қирраларини Некрасов шеърияти билан ёнма-ён қўйишади.
Шандор Петёфи 1823 йил 1 январда таваллуд топган. Илк шеърлар тўплами 1844 йили дунё юзини кўрди. Петёфи шакл ва мазмун жиҳатидан венгер шеъриятини янги босқичга олиб чиқди. Она ватани озодлиги ҳақида баралла куйлаган ёш шоир Австрия империяси истибдодига қарши олиб борилган 1848–1849 йиллардаги жанговар кураш йўлбошчиларидан бири сифатида танилди ва йигирма олти ёшида миллий инқилобни бостиришда қатнашган рус казаклари билан билан кечган тенгсиз жангда қаҳрамонларча ҳалок бўлди. Шоирнинг “Қишлоқ болғаси” (1844), “Паҳлавон Янош” (1844), “Шамоллар” (1845–1846), “Пишта Силай” (1846), “Шалго” (1846), “Ҳаворий” (1848) тўпламлари ҳамон қўлма-қўл ўқилади.
«Янош ботир» (1965) достони,«Танланган асарлари» (1973) ўзбек тилига таржима қилинган.
ҲАСРАТ
Ғам-ҳасрат — каттакон бир денгиз,
Қувонч-чи, ундаги жавоҳир.
Шуни ҳам, шуни ҳам, минг афсус —
Топгунча қиламиз қаро ер.
НИМА ЕГАНСАН ТУПРОҚ?
Нима егансан тупроқ? —
Бир лаҳза бўлгин сирдош.
Намунча қон ичасан,
Ичасан мунча кўзёш?..
Русчадан Маъруф Жалил таржимаси
* * *
Нур бағишлаб , рангсиз умримга
Яна келди куз билан афсун.
Бу фаслга ошноман нега? –
Мудом ундан излайман мазмун.
Тикиламан олис уфқ сари;
Қияма тоғ чимзорлар аро
Ўтираман тинглаб, хазоннинг
Шитирлаши қалбимга оро.
Замин узра қуёш жилмаяр,
Чарақлайди сокин нур элаб,
Она каби аста тебратар,
Фарзандини бешикка белаб.
Борлиқ замин мудрайди аста,
Бу ўлиммас – уйқудир фақат.
Йўқ, у пари ўз хобгоҳида
Ҳали тирик, ухлайди бевақт.
Ёйибди у ён -атрофига,
Эгнидаги кўркам либосин,
Ва ногаҳон чўчиб қолса гар,
Кийиб олар ҳаё қабосин.
Ухла, хушрўй, танти табиат,
Ухла, баҳор куни келгунча.
Ҳали келар нурафшон кунлар,
Ширин тушлар кўргин унгача.
Титроқ бармоқ учлари билан
Ушламоқчи бўламан уни.
Сокин шивир таралар бирдан,
Тушларига чорлар у мени.
Ўтир, дўстим, мен-ла салқинда,
Сукут сақла , гапирма, тин ол.
Товуш сўнар сувнинг сатҳида,
Шивирлайди биргина шамол.
Агар диллар бўса истаса,
Сал тегса-да лабларига лаб,
Уйғотмасин шу онда бўса
Ором олсин фариштам ухлаб.
ЭРКАКМИСАН, ЭРКАК БЎЛ!..
Эркакмисан, эркак бўл,
Минбаъд бўлма – қўғирчоқ,
Тақдирингни кимлардир
Қилмасинлар ўйинчоқ!
Жасурларни қўрқитмас
Ит ҳургандек тақдирлар, –
Демак, сен таслим бўлма,
Дарҳол унга пешвоз чиқ!
Эркакмисан, эркак бўл!
Эркни севгин , сўзнимас.
Гапга чечан бўлиш-чи
Эркакка лойиқ ишмас!
Емир, синдир, бўл дадил,
Тор-мор қил ёвларингни,
Кўкрагингни тут адл,
Ишга сол довларингни!
Эркакмисан, эркак бўл!
Ҳақиқатга бўл қалқон,
Сен ҳақсан ва бўл тайёр,
Арзир у деб тўксанг қон!
Яхшиси, сен юз бора
Ширин жонингдан кечгил,
Бахтсиз бечора бўлиб
Яшашни сен ор билгил?
Эркакмисан, эркак бўл!
Эркак эмас ўз ғамин еб,
Дунё ва бойликни деб
Ўз эркини берганлар!
Разилдир манфаат-чун
Она юртин сотганлар!
“Фақирман, лек озодман!” –
Бўлсин сенинг шиоринг.
Эркакмисан, эркак бўл!
Жасур бўл жангда , инон.
На тақдир, на одамлар
Сенга етказмас зиён!
Бамисли азим эман –
Довулларда мағрур бўл,
Қисматинг забун келса
Қаддингни тик тутиб ўл!
Русчадан Даврон Ражаб таржимаси
1 yanvar — Atoqli major shoiri Shandor Patyofi tavallud topgan kun
Petyofining hayotini voqealarga boy roman desak, uning varaqlari shoirning she’rlaridir. «Petyofi — buyuk shoir, uni faqatgina Byorns va Beranje bilan qiyoslasa bo’ladi…» «Petyofi asoratu qullikka bosh egishni istamadi, Petyofi o’zini inqilobga baxshida etdi…» Bu so’zlar buyuk shoirlar — Henrix Heyne i Endre Adiga tegishlidir.
——————
Petyofi — yoshlik shoiri.
Petyofi — erk shoiri,
Petyofi — muhabbat shoiri.
U adabiyotga kirib kelganda yigirma bir yoshda edi, 1849 yili vengr inqilobi uchun kechgan janglarning birida, yigirma olti yoshida halok bo’ldi. U mana shu besh
yil ichida ayrim shoirlar ellik yildayam yozolmaydigan behisob va go’zal she’rlar yozdi.
Petyofining hayotini voqealarga boy roman desak, uning varaqlari shoirning she’rlaridir. «Petyofi — buyuk shoir, uni faqatgina Byorns va Beranje bilan
qiyoslasa bo’ladi…» «Petyofi asoratu qullikka bosh egishni istamadi, Petyofi o’zini inqilobga baxshida etdi…» Bu so’zlar buyuk shoirlar — Henrix Heyne i Endre
Adiga tegishlidir .
Antal Gidash
Shandor PETYOFI
SHE’RLAR
Shandor Petyofi (1823–1849) venger xalqining iftixori va milliy she’riyati asoschisi hisoblanadi. Venger adabiyotshunoslari shoirning adabiyotda tutgan o’rnini Pushkin va Shevchenko bilan tenglashtirishsa, asarlarining g’oyasini Beranje, Geyne ijodi, ijtimoiy qirralarini Nekrasov she’riyati bilan yonma-yon qo’yishadi.
Shandor Petyofi 1823 yil 1 yanvarda tavallud topgan. Ilk she’rlar to’plami 1844 yili dunyo yuzini ko’rdi. Petyofi shakl va mazmun jihatidan venger she’riyatini yangi bosqichga olib chiqdi. Ona vatani ozodligi haqida baralla kuylagan yosh shoir Avstriya imperiyasi istibdodiga qarshi olib borilgan 1848–1849 yillardagi jangovar kurash yo’lboshchilaridan biri sifatida tanildi va yigirma olti yoshida milliy inqilobni bostirishda qatnashgan rus kazaklari bilan bilan kechgan tengsiz jangda qahramonlarcha halok bo’ldi. Shoirning “Qishloq bolg’asi” (1844), “Pahlavon Yanosh” (1844), “Shamollar” (1845–1846), “Pishta Silay” (1846), “Shalgo” (1846), “Havoriy” (1848) to’plamlari hamon qo’lma-qo’l o’qiladi.
«Yanosh botir» (1965) dostoni,«Tanlangan asarlari» (1973) o’zbek tiliga tarjima qilingan.
HASRAT
G’am-hasrat — kattakon bir dengiz,
Quvonch-chi, undagi javohir.
Shuni ham, shuni ham, ming afsus —
Topguncha qilamiz qaro yer.
NIMA YEGANSAN TUPROQ?
Nima yegansan tuproq? —
Bir lahza bo’lgin sirdosh.
Namuncha qon ichasan,
Ichasan muncha ko’zyosh?..
Ruschadan Ma’ruf Jalil tarjimasi
* * *
Nur bag’ishlab , rangsiz umrimga
Yana keldi kuz bilan afsun.
Bu faslga oshnoman nega? –
Mudom undan izlayman mazmun.
Tikilaman olis ufq sari;
Qiyama tog’ chimzorlar aro
O’tiraman tinglab, xazonning
Shitirlashi qalbimga oro.
Zamin uzra quyosh jilmayar,
Charaqlaydi sokin nur elab,
Ona kabi asta tebratar,
Farzandini beshikka belab.
Borliq zamin mudraydi asta,
Bu o’limmas – uyqudir faqat.
Yo’q, u pari o’z xobgohida
Hali tirik, uxlaydi bevaqt.
Yoyibdi u yon -atrofiga,
Egnidagi ko’rkam libosin,
Va nogahon cho’chib qolsa gar,
Kiyib olar hayo qabosin.
Uxla, xushro’y, tanti tabiat,
Uxla, bahor kuni kelguncha.
Hali kelar nurafshon kunlar,
Shirin tushlar ko’rgin ungacha.
Titroq barmoq uchlari bilan
Ushlamoqchi bo’laman uni.
Sokin shivir taralar birdan,
Tushlariga chorlar u meni.
O’tir, do’stim, men-la salqinda,
Sukut saqla , gapirma, tin ol.
Tovush so’nar suvning sathida,
Shivirlaydi birgina shamol.
Agar dillar bo’sa istasa,
Sal tegsa-da lablariga lab,
Uyg’otmasin shu onda bo’sa
Orom olsin farishtam uxlab.
ERKAKMISAN, ERKAK BO’L!..
Erkakmisan, erkak bo’l,
Minba’d bo’lma – qo’g’irchoq,
Taqdiringni kimlardir
Qilmasinlar o’yinchoq!
Jasurlarni qo’rqitmas
It hurgandek taqdirlar, –
Demak, sen taslim bo’lma,
Darhol unga peshvoz chiq!
Erkakmisan, erkak bo’l!
Erkni sevgin , so’znimas.
Gapga chechan bo’lish-chi
Erkakka loyiq ishmas!
Yemir, sindir, bo’l dadil,
Tor-mor qil yovlaringni,
Ko’kragingni tut adl,
Ishga sol dovlaringni!
Erkakmisan, erkak bo’l!
Haqiqatga bo’l qalqon,
Sen haqsan va bo’l tayyor,
Arzir u deb to’ksang qon!
Yaxshisi, sen yuz bora
Shirin joningdan kechgil,
Baxtsiz bechora bo’lib
Yashashni sen or bilgil?
Erkakmisan, erkak bo’l!
Erkak emas o’z g’amin yeb,
Dunyo va boylikni deb
O’z erkini berganlar!
Razildir manfaat-chun
Ona yurtin sotganlar!
“Faqirman, lek ozodman!” –
Bo’lsin sening shioring.
Erkakmisan, erkak bo’l!
Jasur bo’l jangda , inon.
Na taqdir, na odamlar
Senga yetkazmas ziyon!
Bamisli azim eman –
Dovullarda mag’rur bo’l,
Qismating zabun kelsa
Qaddingni tik tutib o’l!
Ruschadan Davron Rajab tarjimasi
