14 февраль – Заҳириддин Муҳаммад Бобур туғилган кун
Шарқ мумтоз адабиётини, хусусан, Жалолиддин Румий, Сайфи Сароий, Лутфий, Алишер Навоий, Фузулий, Машраб, Огаҳий, Нодира, Увайсий, Муқимий, Маҳжурий каби шоирлар ижодини мустақил ўрганган Қосимжон Раҳмиев Бобур шеъриятига ҳам ўзгача ихлос қўйди. Бобурнинг ўтли ғзаллари, рубоий ва туюқлари Шодмон учун маҳорат мактаби бўлди. Шоҳ Бобур шахси ва ижодига бўлган ҳурмат ва муҳаббат, адабий таъсир Шодмон шеърларида акс этганини кўрамиз.
АНЪАНАЛАР ДАВОМ ЭТАДИ…
Саидакбар Махсумхонов —
филология фанлари номзоди
Бобур ғазалига татаббуъ
Ҳали замонавий катта ўзбек шеърияти майдонида танилмаган юртдош шоиримиз Қосимжон Раҳмиев – Шодмон Бобур ҳазратларининг бир ғазалига татаббуъ, икки ғазалига мухаммас боғлади. Маҳаллий адабий жамоатчилик бу шеърларни яхши қабул қилди.
Хўш, Шодмон ўзи ким?
1955 йилда таваллуд топган Қосимжон Раҳмиев – Шодмон Қирғизистонинг Ўш вилояти Новқат туманига қарашли Эски Новқат қишлоғида истиқомат қилади. Маълумоти ўрта. Қурувчи уста бўлган. Ҳозир нафақада. 1986 йилдан бери шеър машқ қилишига қарамай, имконияти кўтармагани сабаб, кеч бўлса-да, ҳомийлар кўмагида 2012 йили “Неки десам – дилдан дедим” ва 2018 йили “Изҳори дил” номли шеърий тўпламларини Ўшда нашр қилдирди. Тўпламлардан жой олган шеърлари билан арузда шеър битиш таъби борлигини кўрсата олди.
Салафларининг ёхуд замондошининг ўзига ёққан ғазалига мухаммас боғлаш, татаббуъ, назира битиш Шарқ мумтоз адабиёти анъаналаридан ҳисобланади. Турли даврларда Шероз, Ҳирот, Хива, Қўқон каби йирик шаҳарларда шаклланган адабий давраларда бу анъана кенг тарқалган эди. Бироқ ХХ асрдаги янги шеъриятимизда бармоқ ва эркин шеър тизимлари устиворлик қила бориши билан бу анъаналар сусайиб борди. Ҳабибий, Собир Абдулла, Чархий, Маҳжурий, Чустий каби шоирлардан кейин ўтган асрнинг иккинчи ярмида арузда шеър битган, ғазаллар ёзиб, мухаммаслар боғлаган шоирлардан бир нечтасигина муваффақият қозона олди, холос. Эркин Воҳидов, Жамол Камол, Ўлмас Жамол, Восит Саъдулла, Омон Матжон, Муғанний каби шоирлар замонавий арузга янгича оҳанглар олиб кира олдилар. Мана шундай шоирлар қаторига биз юқорида тилга олган шоир Қосимжон Раҳмиев – Шодмонни ҳам қўша оламиз.
Шоирлик, бу – Аллоҳ берган неъмат бўлиб, унга қўшилган меҳнат, олий таълим даргоҳларида ўқиб, шеърият илмини ўрганмаган бўлса-да, мустақил ўқиш-ўрганиш қандай мўъжизалар яратиши мумкинлигига Шодмон шеърлари мутолааси жараёнида гувоҳ бўламиз. Шодмон Жалолиддин Румий, Сайфи Сароий, Лутфий, Алишер Навоий, Бобур, Фузулий, Машраб, Огаҳий, Увайсий, Нодира, Муқимий, Фурқат, Маҳжурий каби салафлари; Эркин Воҳидов, Рауф Парфи, Муғанний каби устозлари ижодидан кўп баҳраманд бўлди, улардан маҳорат сирларини ўрганди.
Биз қуйида Бобур ҳазратларининг
Ким кўрар хуршидни ул моҳ сиймо бўлмаса?!
Ким сўрар шаккарни ул лаъли шакархо бўлмаса?! –
матлаъли ғазалига Шодмон битган татаббуъ ҳақида фикр юритмоқчимиз.
Илм аҳлига маълумки, татаббуъ битиш, бу – мусобақа, унинг шартига кўра, татаббуъ ўзидан олдин яратилган ғазалнинг мавзусини, шаклини, яъни кўламини, вазнини, қофияланиш тизими, қофия шакли, радифини такрорлаши, шу билан бирга, энг муҳими, янги, оригинал асар бўлиши керак. Шу жиҳатдан, Шодмон мазкур шартларга тўла жавоб бера оладиган мукаммал татаббуъ ярата олганини кўрамиз. Яъни мавзу бир хил – ишқ-муҳаббат, ошиқ ва маъшуқа муносабатлари, ошиқнинг ишқий кечинмалари, ҳижрон изтироблари ва гўзаллигидан ҳайратлари ифодаланган. Шаклан ҳам мос. Ҳар икки ғазал ҳам беш байтли. Вазни бир хил – арузнинг рамали мусаммани мақсур вазнида битилган.
Бобур байти вазни:
Ким кў-рар хур / ши-д- ни ул / мо-ҳ сий-мо / бўл-ма-са
Ким сў-рар шак / кар-ни ул лаъ / ли ша-кар-хо / бўл-ма-са
– V – – / – V – – / – V – – / – V –
фо и ло тун / фо и ло тун / фо и ло тун / фо и лун
Шодмон байти вазни:
Ким су-яр ёр / но-зи-ни дил / да та-ман-но / бўл-ма-са
Ким ку-яр пар / во-на-дек иш / қў-ти пай-до / бўл-ма-са
– V – – / – V – – / – V – – / – V –
фо и ло тун / фо и ло тун / фо и ло тун / фо и лун
Қофия тизимида ҳам оҳангдошлик сақланган. Бобур байтида “сиймо, шакарҳо” сўзлари қофия бўлса, Шодмон байтида “таманно, пайдо” сўзлари қофиядир. Бундан ташқари матлаъдаги зулқофиятайн санъати ҳам сақланган, яъни Бобур матлаъсида “кўрар, сўрар” сўзлари, Шодмон матлаъсида “суяр, куяр” сўзлари маҳжуб қофиялардир. Яна ҳар икки шоир матлаъсида истифҳом санъати қўлланилган, яъни байтларда хитоб-сўроқ оҳанги мавжуд. Икки ғазалда ҳам “бўлмаса” сўзи радиф бўлиб келган.
Шодмон татаббуъсида мавзу бирлиги, шакл муштараклиги сақланган бўлса-да, муҳаббат мавзуси, Ошиқнинг Ёрга муносабати, Маъшуқа гўзаллиги, фазилатлари ҳақидаги тасаввурлари, айрилиқ азоблари туғдирган қалб кечинмалари бошқа нуқтадан ўзига хос тарзда ёритилади.
Бобур ғазалининг матлаъсини синчиклаб ўрганган зукко шеърхон маънолар қатламини кашф қила олади. Унда осмоний жисмларнинг ўринлашуви, яъни қуёшнинг ойда зуҳур этиши ҳодисаси тасвири ҳам, қуёш ва ойнинг маъшуқа гўзаллигига ташбиҳ қилиниши маъноси ҳам мавжуд. Байтдан тасаввуфий маънолар қидирган шеърхон буни ҳам топа олиши ва байтда ҳамд ва наът мавжудлигини ҳам кўриши мумкин. Агар биз “хуршид” каломи замирида Аллоҳ азза ва жаллани, “моҳ сиймо” сўзлари орқали севимли пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)ни, “шаккар” калимасида Қуръони Каримни, “лаъли шакарҳо” сўзларида Аллоҳ сўзларини илк бор умматларига етказган ҳақ Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг муборак лабларини назарда тутсак, матлаънинг ботиний маъноси юзага чиқади, деб ўйлаймиз.
Шодмон татаббуъсининг матлаъсида ҳам зоҳирий ва ботиний маънолар мавжудлигини кузатиш мумкин. Яъни Ошиқ дилидаги ишқ ҳақиқий, чин бўлса, у Ёрнинг барча нозу фироқларини ҳам севади, ишқ йўлидаги азобларга, машаққатларга чидайди, сабр қилади. Ошиқ юрагида ишқ ўти, олови ловулламаса, парвонадек чарх уриб, куйиб ёнмайди. Демак, байтда ошиқлик муносабати бадиий, образли ифодаланган. Ботиний жиҳатдан байтда мўминнинг Аллоҳга бўлган муҳаббати, Аллоҳ розилигини топиш умидини, мақсадини дилига туккан мўминнинг комиллик йўлидаги машаққатларга бардош бериши, буюрилган фарз амалларни сидқидилдан ато этиши, парвона янглиғ ёруғликка интилиши ҳам ифода этилган десак, муболаға бўлмас.
Бобур ҳам, Шодмон ҳам матлаъда ўз ҳайратларини учинчи шахс тилидан баён қиладилар. Бироқ Бобур ғазалининг кейинги тўрт байтида Ошиқ сўзлайди, севган Ёрига бўлган чексиз муҳаббатини маъшуқа гўзаллиги тимсоли бўлиб келган нарсаларга муносабати фонида изҳор этади:
Гул тикандур кўзларимға, ул юзи гулдин йироқ,
Сарв ўқдур бағрима ул сарви боло бўлмаса.
Яъни Ошиқ гул юзли ёрдан йироқда бўлса, маъшуқанинг гўзал юзи тимсоли бўлган гулшандаги гул Ошиқ кўзларига тикан бўлиб санчилади, қадди тик ва баланд (боло) бўлган Ёр бўлмаса, сарф Ошиқ бағрига ўқ бўлиб қадалади. Демак, дунё гўзаллиги суюкли Ёр мавжудлиги учун, У бирламчи, қолган ҳамма нарса фақат унинг учун, Уни мадҳ этиш учун хизмат қилади. У бўлмаса, ҳамма нарса бекор, абас. Назаримизда, бундай қарашни, мазмунни ифода қилаётган Бобур ҳазратларининг ушбу байти салафи Мир Алишер Навоийнинг қуйидаги матлаъ билан бошланувчи ғазалидан ўсиб чиққандай:
Ўтқа солғил сарвни ул қадди мавзун бўлмаса,
Елға берғил гулни ул рухсори гулгун бўлмаса.
Кўриниб турибдики, аслида Бобур ғазали ҳам, қофия тизимини ҳисобга олмаганда, Алишер Навоий ғазалига татаббуъ экан.
Шодмон иккинчи байтда ҳам учинчи шахс тилидан сўзлаб, матлаъдаги манзарани янада ёрқинроқ, таъсирлироқ ифодалашга интилади:
Ким туяр ишқ завқини, ҳижронда ҳам топгай ҳузур,
Мабдаи нурдин тамом кўнгли ҳувайдо бўлмаса?
Ёрнинг нозу истиғноларини кўтарган, ҳақиқий ишқ завқини туйган, муҳаббат нуридан қалби равшан тортган Ошиқ ҳижронда ҳам ҳузур топа олади, руҳан Ёр билан бирга бўлади, хаёлан висол лаззатини татийди. Иккинчи мисрада яширин талмиҳ мавжуд бўлиб, у икки хил мазмунга эга. Биринчиси, шоир “мабдаи нур” бирикмаси орқали Машрабнинг “Мабдаи нур” асарига ишора қилмоқда. Бу Жалолиддин Румийнинг “Маснавийи маънавий” асарининг шарҳидир. Яъни Ошиқ “Мабдаи нур” асарини ўқиб, илоҳий муҳаббат асрорларидан воқиф бўлиб кўнглига ёруғлик киради ва ҳижронда ҳам ҳузур топади, демоқчи шоир. Иккинчидан, оламга раҳмат бўлиб келган пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) нурига ишора қилаётган бўлиши мумкин. Ривоятга кўра, Аллоҳ таоло оламни яратмасдан бурун Муҳаммад (с.а.в.) нинг нурини, сўнгра оламни ва Одам алайҳиссаломни яратади. Муҳаммад алайҳиссалом нури Одам Атога ўтади. Одам Ато кўзини очиб арш тоқига қарайди ва ундаги “Ла илааҳа иллаллоҳу Муҳаммадур росулуллооҳ” деган ёзувни ўқийди. Аллоҳ таолонинг Муҳаммад алайҳиссаломга бўлган кучли муҳаббати нури – “мабдаи нур”, нурнинг бошланиши, асосидир. Шоир фикрича, ана шу “мабдаи нур” – муҳаббат нури Ошиқ қалбини тўлдирса, эгалласа, у Ёрдан айро ҳам ишқ завқини туюб, ҳузур топаверади.
Учинчи байтда ошиқ Бобур зоҳидга юзланади:
Жаннат ул-маъвони, эй зоҳид, нетай мен зорким,
Истарам кўйидин ўзга манга маъво бўлмаса.
Эй, зоҳид, Ошиқ Ёр висолига зор. Унга ёрсиз жаннатнинг кераги йўқ. Қўй, жаннатни таъриф-тавсиф қилаверма. Ошиққа Ёр манзилидан ўзга манзилнинг кераги йўқ. Ушбу байт ҳазрат Навоийнинг машҳур “Зоҳид, сенга ҳуру менга жанона керак, Жаннат сенга бўлсин, менга майхона керак” мисралари билан бошлануви рубоийсини эсга туширади. Бундай кечинмани кейинроқ Бобораҳим Машраб “Ёрсиз ҳам бодасиз Каъбага бормоқ на ҳожат”, тарзида ифодалаган эди.
Бобур иккинчи байтдаёқ Ошиққа сўз навбатини бериб, биринчи шахс тилидан сўзлай бошласа, Шодмон учинчи байтга келиб Ошиқни сўзлатади:
Ғунча лаб очгаймкин деб, булбули таъбим менинг
Боғ аро сайрармиди, ул гулираъно бўлмаса?
Ошиқнинг руҳий ҳолатини тўлароқ намоён этиш учун мазкур байтда анъанавий гул, булбул, ғунча, боғ” тимсоллари ишга солинади. Яъни гулшанда ул гулираъно бўлмаса, Ошиқнинг булбул таъби нолаларига ғунча лабларидан жавоб эшитмоқ учун ёниб сайрармиди? Йўқ, албатта. Анъанавий поэтик образлар иштирокида шоир жуда гўзал, мазмундор байт ярата олган.
Тўртинчи байтда Бобур яна зоҳидга мурожаат қилади:
Тиймағил девона кўнглумники, расво бўлма деб,
Ошиқ ўлғайму эди ул телба расво бўлмаса?!
Дарҳақиқат, ошиқлик, бу – телбалик. Ошиқлик, бу – девоналик, ишқсиз эл назарида расво бўлиш. Ҳолбуки ҳақиқий ошиққина ёрни телбаларча севади, Унинг васлига етишиш йўлида ҳамма нарсадан воз кечади, элнинг таъна-дашномларидан қўрқмайди.
Шодмон тўртинчи байтда яна талмиҳ санъатига мурожаат қилади. Ошиқларга садоқату вафода Юсуф ва Зулайҳоларнинг эл аро ҳанузгача достон бўлиб келаётганлигини, Зулайҳо ишқи туфайли Юсуф элда шараф топганлигини эслатади:
Эл аро сидқу вафода то ҳануз достон бўлиб,
Топмагай эрди шараф Юсуф Зулайҳо бўлмаса.
Бобур ғазалининг мақтаъсида ошиқ Бобурнинг ишққа муносабати, Ёрга вафо ва садоқати кескин ифодаланади. Ошиқ Маъшуқа васлига етмоқ йўлида жон фидо қилишга тайёр. Ҳатто, бу –шараф:
Гар бошингни кессалар ишқида, эй Бобур, сенинг,
Ёрдин кўнглунг, керакким, ўзга қатъо бўлмаса.
Ушбу мисралар ишқи илоҳий йўлида қурбон бўлган Мансур Халлож, Насимий, Машраб каби сўфийларни ёдга туширади. Бироқ Шодмон ғазали мақтаъсида Бобурники сингари кескин фикрга дуч келмаймиз:
Аҳли зуҳд Шодмонни сиз, кўнгли учун ёзғирмангиз
Ким, куйиб куйлармиди ул телба шайдо бўлмаса?
Эй зоҳидлар, сиз Шодмонни кўнгли учун, кўнглини забт этган муҳаббат туйғуси учун айбламанг, ёзғирманг, қарғамангки, у Ёрга телбаларча шайдо бўлмаса, бунчалик ёниб куйлай олармиди?! Демак, уни куйлатган ишқ, муҳаббат. Шодмон ғазалнинг мақтаъсида Бобур ғазалининг тўртинчи байти мазмунини такрорлагандек туюлса-да, ифода йўсини, қарашлари ўзига хос.
Шарқ адабиётида нимани ифода қилиш эмас, балки қандай ифода қилиш муҳим саналганлигини илм ва ижод аҳли яхши билади. Шу жиҳатдан Қосимжон Раҳмиев –Шодмон шоҳ ва шоир Бобур яратган мазмун ва шаклга эргашиб, оригинал бир ғазал бита олган, деган хулосага келишимиз мумкин.
Васлининг орзуси…
Аллоҳ таоло Одам Ато ва Момо Ҳаво ҳамда улардан тарқаган башариятни Ўзига ибодат қилиши учун яратди, деган фикрни Муқаддас китобларда ўқиймиз, ислом уламолари оғизларидан эшитамиз. Яна эшитамизки, Аллоҳни ва унинг ҳақ пайғамбари Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи вассалламни ҳамма нарсадан ортиқ даражада сева олмаган банда ҳақиқий мўмин бўла олмайди, деб. Бу ёруғ олам – биз, инсонлар учун синов майдони. Биз бу синовдан ўтиб, яъни Парвардигоримиз буюрган яхши амалларни тўла-тўкис адо этиб, қайтарганларидан тийилиб, севимли Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг суннатларига амал қилиб, Аллоҳ ризолигини топиб васлига восил бўламиз ёхуд нафс кўйига кириб марҳаматидан мосуво бўлиб, азобга қоламиз. Демак, ҳар бир банда Аллоҳни чин дилдан севиб, ҳаётида Унга таваккул қилиши, ризолигини топишни ирода этиши мўминлик сифатидир.
Шарқ тасаввуф адабиёти, жумладан, ўзбек мумтоз ислом адабиёти, тасаввуф шеърияти асрлар давомида мана шу ҳамиша долзарб мавзуни – Аллоҳга ва унинг ҳақ Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломга бўлган мўмин Ошиқнинг – сўфийнинг қайноқ ишқ-муҳаббатини юксак пардаларда куйлаб, ифодалаб келди. Ёрнинг, яъни Аллоҳнинг ризолигини топиб, Унинг васлига етмоқлик умиди, орзуси ифодаси тасаввуф адабиётининг барча вакиллари ижодида бўртиб туради. Бу хусусият қиёсан таҳлилга тортаётганимиз шоҳ ва шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳазратлари билан орасини 500 йиллик масофа ажратиб турган, катта ўзбек шеъриятида танилмаган новқатлик шоир Шодмон шеъриятига ҳам тааллуқлидир.
Савол туғилади: Шодмон шеъриятининг Бобур шеърияти билан қандай яқинлиги, боғлиқлиги бор?
Шарқ мумтоз адабиётини, хусусан, Жалолиддин Румий, Сайфи Сароий, Лутфий, Алишер Навоий, Фузулий, Машраб, Огаҳий, Нодира, Увайсий, Муқимий, Маҳжурий каби шоирлар ижодини мустақил ўрганган Қосимжон Раҳмиев Бобур шеъриятига ҳам ўзгача ихлос қўйди. Бобурнинг ўтли ғзаллари, рубоий ва туюқлари Шодмон учун маҳорат мактаби бўлди. Шоҳ Бобур шахси ва ижодига бўлган ҳурмат ва муҳаббат, адабий таъсир Шодмон шеърларида акс этганини кўрамиз.
Бобур ва Шодмон шеърлари мазмунида, уларда зуҳур этган шоир кайфиятида, кечинмаларида руҳий яқинлик бор. Бу руҳий яқинлик, муштараклик, энг аввало, муҳаббат мавзусига бағишланган, айниқса, висол орзуси, истаги ифодаланган байтларда кўзга ташланади.
Бобур шеърларини мутолаа қилар эканмиз, Ёр кўнглини топиб, муҳаббатини қозониб, Унинг висолига етиш умиди ифодаланган, висол тўсиқлари жабридан шикоят қилинган мисраларга дуч келамиз. Жумладан, “Ошиғингни давлати васлинг бирла қил муҳтарам”, “Бобур бўлиб турур икки кўзум йўлида тўрт, Келса не бўлди қошима”, “Чун фалак қўймас мени бир лаҳза васл айёмида”, “Бўлса васл беағёр, давлату саодат тут”, “Зулфиға вобастамен, васлиға йўқдур дастрас”, “Васли мушкил, ҳажри муҳлик, ғамзаси қаттолдур”, “Васлин ул ой манга муҳол қилур”, “Висоли давлатидин руҳ топмоғлиқ эрур душвор”, “Тан ҳижобин рафъ қил, гар ёр васлин истасанг”, “Оёқин ўпсам етишгай арш тоқиға бошим, Даст бергай давлатим, гар тутса илким маҳвашим”, “Қачон бўлғай висолингға мени дилхаста етгаймен” каби ўнлаб байт ва мисраларда Ошиқнинг Ёр висолига интиқлиги самимий акс этган.
Худди шунингдек, мумтоз тасаввуфий анъаналарнинг кучли таъсирида шаклланган шоир Шодмоннинг арузий шеърларида ҳам Ҳақ ошиғининг Ёр, яъни Аллоҳ висолига етмоқлик орзуси, бу борадаги туйғу ва кечинмалари самимий, беғубор акс этади.
Узма Ёрнинг васлидин, Шодмон, умид,
Ҳар нафас қил лутфини такрор талаб, –
дейди у. Ушбу байтдаги орзу, умид биргина шоирнинг орзуси эмас, балки ҳар бир мўмин-мусулмоннинг – Ҳақ ошиғининг орзуси, умиди. Зотан, биз мусулмонлар беш вақт намозимизда Аллоҳ лутфини, каломини қироат қилар эканмиз, ибодатимиз сўнгида жаннатдаги энг олий неъмат – Аллоҳ жамолини кўришни илтижо қиламиз. Байтда мана шу илтижо қилиш ҳолати катта бадиий маҳорат билан мухтасар поэтик ифода қилинган. Бобур шеърлари каби Шодмон ижодидан ҳам бундай байт ва мисраларни кўплаб топишимиз мумкин. Шоирнинг “Васлининг орзусида сархушланиб эрдим”, “Тоқате айлаб висолин истарам ҳар субҳу шом”, “Истагинг ёр васлига етмоқ эса, Чиқ умид бирла сабрнинг тоғига”, “Бир кун висолга етгаймен, албат”, “Этиб дийдоридин дилни дилафрўз”, “Васлининг уммиди хуш, роҳат эрур”, “Васлининг орзусида бедордин бедорроқ”, “”Васлинга мафтуним, деб чақир”, “Маҳшарда қошингга чорласанг, Бошимни пойингга қўйсам, бас”, “Охиратда қилмай васлингдин жудо” каби байту мисралардан таркиб топган шеърларида васлини тилаб Ёрга илтижо қилаётган Ошиқ сулдори гавдаланади.
Ёр васлига етмоқлик душвор, чунки тўсиқлар бисёр. Маъшуқанинг истиғнолари кўп. Ошиқ ҳижрон азобига маҳкум. Бироқ у сабрли, бардошли бўлиши, доимо Ёр висоли орзуси билан яшаши, ҳижронда ҳам ишқдан ҳузур топа билиши, нафақат Ёр васлини, балки нозу фироқларини ҳам хуш кўриши талаб қилинади. Бу масалада ҳам Бобур билан Шодмон қарашлари бир нуқтада туташади. Бобур
Висолинким тиларсен нозини хуш тортқил, Бобур
Ки, олам боғида топмоқ гул бехор мушкилдур, –
деса, Шодмон бу қарашни кучлаб тушади:
Ким дегай ҳижронни муҳлик, мен дегум хушлик, сабаб
Кеча-кундуз ўй-хаёлим васлининг орзусида.
Ёки:
Ким туяр ишқ завқини, ҳижронда ҳам топқай ҳузур,
Мабдаи нурдин тамом кўнгли ҳувайдо бўлмаса?
Жаҳон адабиётида, хусусан, Шарқ тасаввуф шеъриятида ошиқ, маъшуқа, ағёр, булбул, гул образлари билан бир қаторда ит образи ҳам фикр, ҳолат, кайфият, муносабат ифодаси учун истифода этилади. Маълумки, ит образи шеъриятда вафо, садоқат тимсоли сифатида келади. Маъшуқа уйини пойлаб ётган итга ошиқлар ҳавас қиладилар. Чунки у ҳар лаҳза соҳибасини кўриш шарафига муяссар.
Бобур шеъриятида ҳам васлини истаб ҳижрон азобини тортаётган Ошиқ гоҳида Ёр эшигидаги итни ўзига дўст тутиб унга дардини тўкади:
Ёр ити, қичқирма гар Бобур деса ҳолин сенга,
Найлайин бу ғурбат ичра сендин ўзга йўқ кишим.
Гоҳида эса ўзини Ёр итига менгзайди. Маъшуқа ҳалқа-ҳалқа сочларини бўйнига занжир қилиб боғлашини истайди:
Итингдурмен, сочинг занжирини бўйнумға маҳкам қил
Ки, водийи фироқинг ичра қўрқаменки, йитгаймен!
Баъзан эса ит соҳибига эргашиб юргани каби, Ошиқ ҳам Ёр ортидан эргашиб юришни, васлига ета олмаса ҳам, уни дуо қилиб ҳуришни, юзларини Ёр остонасига суриб ҳузурланишни истайди:
Қаён борсанг, итингмен, ўзумни еткуройин,
Етишмасам санга боқиб дуо қилиб ҳуройин.
Юзум бўсағангга сурсам не яхши айш дурур,
Иноят эт эшигингда бу айшни суройин.
Қайд қилганимиздек, ит образи орқали Бобур шеърларидаги Ошиқ Ёрга ўзининг чексиз садоқатини, вафосини, сабр-бардошини ифода этади.
Худди мана шундай манзарани Шодмон шеъриятида ҳам кўрамиз. Унинг шеърларидаги Ошиқ севги даргоҳини, боғини беишқлардан қўриқлашга тайёр:
Севги даргоҳига беишқ кирмасун,
Қопқасига ит қилиб боғланг мени.
Ушбу мисраларда ҳам исломий маънолар яширинган бўлса ажабмас. Ёки Ошиқ Маъшуқа васлига восил бўлиш учун эшигида дарбон бўлишга рози:
Давлатингиз соясидин жой беринг,
Истасангиз ит каби дарбон бўлай.
Ёрга бўлган кучли, ўтли муҳаббат, айрилиқ дарди, ҳижрон азоби Ошиқни телба қилган. У висол орзусида Ёр кўчасига кириб қолади ва Ёрни чақириб оҳу нола чекади. Девонани кўриб, болалар тош отадилар, масхара қиладилар. Ғоят табиий манзара. Ва байтда сўз ўйини – ийҳом санъати ҳам бор:
Тош урар атфол мени, уйида фориғ ул пари,
Телбалардек қичқирурман ҳар замон тошдин яна.
Шодмонда ҳам ушбу байтга ҳамоҳанг мисралар учрайдики, бу албатта, салафлар таъсири, адабий таъсир қонунияти билан изоҳланиши мумкин:
Телба кўнглим кезса дилдор кўйида,
Тош отиб, тупроқ сочур шўх болалар.
Ошиқ Ёр висоли дарди билан оғриган. Демак, унинг давоси – васл. Бобурнинг “Маснуъ”сида шундай байт бор:
Дармон манга ҳадисинг, офат манга итобинг,
Васлинг манга даводур, ҳажринг манга балодур.
Ҳа, Бобур учун севимли Ёрнинг ширин сўзлари, лутфи дармон, қувват, васли дардига малҳам, даво бўлса, таънаю маломати, ҳажри фироқи эса балою офатдир. Шодмон учун ҳам шундай: тириклик ҳам, йўқлик ҳам, шифою нажоту паноҳ ҳам фақат Ундан — севикли Ёрдан:
Ҳаёт ундан, мамот Ундан, сабот Ундан, нажот Ундан,
Нечун мен бўлмайин Шодмон, ўшал шоҳдин паноҳим бор.
Ёки:
Ташнаям, томчи меҳр уммондин ортиқдир менга,
Бир ширин сўз қудрати Луқмондин ортиқдир менга, –
дейди Шодмон Фузулий ғазалига боғлаган мухаммасида. Чиндан ҳам Ёрнинг ўз ошиғига меҳри, бир оғиз ширин сўзи Луқмони ҳаким малҳамларидан ортиқроқ, шифолироқдир; дардига даводир.
Умуман, минг йиллик мумтоз тасаввуф адабиётимиз вакиллари ижоди, хусусан, Ҳазрати Бобур шеърияти юракдан ихлос қўйган замондош шоирларимиз учун илҳом манбаи, санъат, маҳорат мактаби бўлиб қолаверади.
Қолаверса, Қосимжон Раҳмиев – Шодмон каби катта ўзбек шеърияти майдонида танилмаган бўлса-да, машқларини арузда шаклан ва мазмунан, муҳими, поэтик маҳорат жиҳатидан мумтоз шеъриятимиз оҳангларига яқинлаштиришга интилаётган саноқли шоирларимиз номи ва ижодини адабий муомалага олиб кириш, ғазал мухлисларига таништириш, айниқса, исломий-тасаввуфий шеър битаман деб, қуруқ насиҳатбозлик ва даъватдан нарига ўтолмаётган “шоир”ларга ўрнак қилиб кўрсатиш адабиётшунослигимиз олдидаги долзарб вазифаларидан ҳисобланади.
Адабиётлар:
1. Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Девон: Тошкент, 1994, 143 бет;
2. Алишер Навоий шеъриятидан. Тошкент, 1977, 111 бет;
3. Қосимжон Раҳмиев – Шодмон. Изҳори дил, шеърий тўплам, Ўш, 2018, 115 бет;
4. Анвар Ҳожиаҳмедов. Шеърий санъатлар ва мумтоз қофия: Тошкент., 1998, 159 бет.
ҚОСИМЖОН РАҲМИЕВ – ШОДМОН
ИККИ МУХАММАС ВА БИР ТАТАББУЪ
Қосимжон Раҳмиев – Шодмон 1955 йилнинг 30 декабрида Ўш вилояти, Новқат туманининг Эски Новқат қишлоғида туғилган. Ўрта маълумотли. Касби уй қурувчи уста. Ҳозир нафақада.
Қосимжон Раҳмиев 1986 йилдан бери шеърлар машқ қилиб келади. Шеърлари ўз даврида “Ленин йўли”, “Ўш садоси”, Жалолобод тонги”, Дийдор, “Демос таймс”, “Суҳбатдош”, “Хушхабар” каби маҳаллий газеталарда, “Ойдин” журналида; Ўзбекистон Республикасининг “Марказий Фарғона”, “Ҳамроҳ” газеталарида. Тожикистон Республикасининг “Маънавият” газетаси ва “Шарқнома” журналида чоп этилган. 2012 йили Шодмоннинг “Неки десам – дилдан дедим”, 2018 йили “Изҳори дил” тўпламлари Ўш шаҳрида китобат қилинган.
Шарқ мумтоз шоирларидан Жалолиддин Румий, Сайфи Сароий, Лутфий, Алишер Навоий, Бобур, Огаҳий, Машраб, Нодира, Увайсий, Муқимий, Фурқат каби ижодкорларни, янги ўзбек адабиёти вакилларидан Маҳжурий, Эркин Воҳидов, Рауф Парфи, Муғанний каби шоирларни ўзига устоз деб билади.
“Изҳори дил” тўплами аруз вазнида катта маҳорат битилган ғазал, мухаммас, туюқ ва бармоқ вазнида битилган тўртликлардан ташкил топган.
Қуйида шоирнинг Заҳириддин Муҳаммад Бобур ғазалларига битган татаббуъ ва мухаммасларини ҳукмингизга ҳавола қиламиз.
* * *
Бошга минг турли бало келса забондин кўргамен,
Жонима озорни кўнглим – нотавондин кўргамен.
Кўргуликни ўзгамас, ўзим – ёмондин кўргамен,
Не вафо умрумда ул жону жаҳондин кўргамен,
Ким вафо жондин кўрубдурким, мен ондин кўргамен.
Гоҳи ёр даргоҳига фикрий сафар айлар эдим,
Гоҳи уммиднома йўллаб, хушхабар айлар эдим,
Жон тўшаб, кўнглим уйин ташрифига шайлар эдим,
Кўз йўлидин ул пари ҳуснин назар айлар эдим,
Қон ёшим ул йўлни тутди, эмди қондин кўргамен.
Номаи аъмолими кўргач кўнгил тўлғаймуким,
Эл аро шармандаликдин, ё, юзим сўлғаймуким,
Айласа лутфу карам, чақнаб кўзим кулғаймуким,
Ё Раб, ул кун шум толеъдин менга бўлғаймуким,
Жонима ором ул оромижондин кўргамен.
Боғлағай дил риштасин гоҳ беҳаёға бу кўнгил,
Бошлағай пуфлаб димоғ, кибру ҳавоға бу кўнгил,
Орттирур рағбат гаҳи журму хатоға бу кўнгил,
Кўз кўрар, лекин солур мени балоға бу кўнгил,
Бу балони неча чашми хунфишондин кўргамен.
Ташналиқни қондириб бўлғайму селдин, Бобуро,
Ёки Шодмон бахтини топғайму елдин, Бобуро,
Нафс учун ҳеч ечмагил белбоғни белдин, Бобуро,
Бартараф қилғил вафо истарни элдин, Бобуро,
Ул ғалатдурким вафо аҳли жаҳондин кўргамен.
* * *
Солмағай эрди суйиб, бошимға савдо, кошки,
Олмағай эрдим ийиб қўлимға саҳбо, кошки,
Толмағай эрдим туйиб кўнглимда ғавғо, кошки,
Кўрмағай эрдим жамолин олам аро, кошки,
Бўлмағай эрдим бари оламға расво, кошки
Гуллаган орзу дарахтин меваси армон эмиш,
Ғунчанинг лаб очмағи қатли учун фармон эмиш,
Нафс эли шод, ишқ элининг кўзлари гирён эмиш,
Ишқ боғининг ниҳоли ғам, бари хирмон эмиш,
Қилмағай эрдим бу гулшанни томошо, кошки.
Солмайин ўз ихтиёрим бирла ўз бошимға ғам,
Қондириб ўз нафсими, тутгай эдим хотирни жам,
Не эди менга бу дунё, бир эмас минг бўлса кам,
Қилмағай эрди кўнгул ишқин ҳавас, бал, тилга ҳам,
Кечмагай эрди анингдек лафз асло, кошки.
Аҳли жоҳил майли-чун фикри латиф этгунча сарф,
Маъсиятлиғ кор учун ақли зариф этгунча сарф,
Номуносиб шаънига лафзи таъриф этгунча сарф,
Қоши ёлар кўйида умри шариф этгунча сарф,
Қилғай эрдим масжиду меҳроб аро жо, кошки.
Қанча суфла, қанча пуфла, пашшадин фил бўлмағай,
Суврат аҳли ичра, Шодмон, қўрқаман сил бўлмағай,
Очдин ўл, бўлма мунофиқ, васли восил бўлмағай,
Ихтиёр эт ўзга иш, Бобурки, ҳосил бўлмағай,
Ишқу васлу айш ила ишратдин илло, кошки.
Бобур ғазалига татаббуъ
Ким суяр ёр нозини дилда таманно бўлмаса?
Ким куяр парвонадек ишқ ўти пайдо бўлмаса?
Ким туяр ишқ завқини, ҳижронда ҳам топгай ҳузур,
Мабдаи нурдин тамом кўнгли ҳувайдо бўлмаса?
Ғунча лаб очгаймкин деб, булбули таъбим менинг
Боғ аро сайрармиди, ул гулираъно бўлмаса?
Эл аро сидқу вафода то ҳануз достон бўлиб,
Топмагай эрди шараф Юсуф Зулайҳо бўлмаса.
Аҳли зуҳд Шодмонни сиз, кўнгли учун ёзғирмангиз
Ким, куйиб куйлармиди ул телба шайдо бўлмаса?
Тайёрловчи Махсумхонов Саидакбар,
филология фанлари номзоди, Ўш шаҳри.
Маълумот учун Заҳириддин Бобур ҳазратлари ғазалини ҳам қўшиб қўйдик.
Ким кўрар хуршидни ул моҳ сиймо бўлмаса?!
Ким сўрар шаккарни ул лаъли шаккархо бўлмаса?!
Гул тикандур кўзларимға, ул юзи гулдин йироқ,
Сарв ўқдур бағрима ул сарви боло бўлмаса.
Жаннат ул-маъвони, эй зоҳид, нетай мен зорким,
Истарам кўйидин ўзга манга маъво бўлмаса.
Тиймағил девона кўнглумники, расво бўлма деб,
Ошиқ ўлғайму эди ул телба расво бўлмаса?!
Гар бошингни кессалар ишқида, эй Бобур, сенинг,
Ёрдин кўнглунг, керакким, ўзга қатъо бўлмаса.
14 FEVRAL – ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR TUG’ILGAN KUN
Sharq mumtoz adabiyotini, xususan, Jaloliddin Rumiy, Sayfi Saroiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Fuzuliy, Mashrab, Ogahiy, Nodira, Uvaysiy, Muqimiy, Mahjuriy kabi shoirlar ijodini mustaqil o’rgangan Qosimjon Rahmiyev Bobur she’riyatiga ham o’zgacha ixlos qo’ydi. Boburning o’tli g’zallari, ruboiy va tuyuqlari Shodmon uchun mahorat maktabi bo’ldi. Shoh Bobur shaxsi va ijodiga bo’lgan hurmat va muhabbat, adabiy ta’sir Shodmon she’rlarida aks etganini ko’ramiz.
AN’ANALAR DAVOM ETADI…
Saidakbar Maxsumxonov —
filologiya fanlari nomzodi
Bobur g’azaliga tatabbu’
Hali zamonaviy katta o’zbek she’riyati maydonida tanilmagan yurtdosh shoirimiz Qosimjon Rahmiyev – Shodmon Bobur hazratlarining bir g’azaliga tatabbu’, ikki g’azaliga muxammas bog’ladi. Mahalliy adabiy jamoatchilik bu she’rlarni yaxshi qabul qildi.
Xo’sh, Shodmon o’zi kim?
1955 yilda tavallud topgan Qosimjon Rahmiyev – Shodmon Qirg’izistoning O’sh viloyati Novqat tumaniga qarashli Eski Novqat qishlog’ida istiqomat qiladi. Ma’lumoti o’rta. Quruvchi usta bo’lgan. Hozir nafaqada. 1986 yildan beri she’r mashq qilishiga qaramay, imkoniyati ko’tarmagani sabab, kech bo’lsa-da, homiylar ko’magida 2012 yili “Neki desam – dildan dedim” va 2018 yili “Izhori dil” nomli she’riy to’plamlarini O’shda nashr qildirdi. To’plamlardan joy olgan she’rlari bilan aruzda she’r bitish ta’bi borligini ko’rsata oldi.
Salaflarining yoxud zamondoshining o’ziga yoqqan g’azaliga muxammas bog’lash, tatabbu’, nazira bitish Sharq mumtoz adabiyoti an’analaridan hisoblanadi. Turli davrlarda Sheroz, Hirot, Xiva, Qo’qon kabi yirik shaharlarda shakllangan adabiy davralarda bu an’ana keng tarqalgan edi. Biroq XX asrdagi yangi she’riyatimizda barmoq va erkin she’r tizimlari ustivorlik qila borishi bilan bu an’analar susayib bordi. Habibiy, Sobir Abdulla, Charxiy, Mahjuriy, Chustiy kabi shoirlardan keyin o’tgan asrning ikkinchi yarmida aruzda she’r bitgan, g’azallar yozib, muxammaslar bog’lagan shoirlardan bir nechtasigina muvaffaqiyat qozona oldi, xolos. Erkin Vohidov, Jamol Kamol, O’lmas Jamol, Vosit Sa’dulla, Omon Matjon, Mug’anniy kabi shoirlar zamonaviy aruzga yangicha ohanglar olib kira oldilar. Mana shunday shoirlar qatoriga biz yuqorida tilga olgan shoir Qosimjon Rahmiyev – Shodmonni ham qo’sha olamiz.
Shoirlik, bu – Alloh bergan ne’mat bo’lib, unga qo’shilgan mehnat, oliy ta’lim dargohlarida o’qib, she’riyat ilmini o’rganmagan bo’lsa-da, mustaqil o’qish-o’rganish qanday mo»jizalar yaratishi mumkinligiga Shodmon she’rlari mutolaasi jarayonida guvoh bo’lamiz. Shodmon Jaloliddin Rumiy, Sayfi Saroiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur, Fuzuliy, Mashrab, Ogahiy, Uvaysiy, Nodira, Muqimiy, Furqat, Mahjuriy kabi salaflari; Erkin Vohidov, Rauf Parfi, Mug’anniy kabi ustozlari ijodidan ko’p bahramand bo’ldi, ulardan mahorat sirlarini o’rgandi.
Biz quyida Bobur hazratlarining
Kim ko’rar xurshidni ul moh siymo bo’lmasa?!
Kim so’rar shakkarni ul la’li shakarxo bo’lmasa?! –
matla’li g’azaliga Shodmon bitgan tatabbu’ haqida fikr yuritmoqchimiz.
Ilm ahliga ma’lumki, tatabbu’ bitish, bu – musobaqa, uning shartiga ko’ra, tatabbu’ o’zidan oldin yaratilgan g’azalning mavzusini, shaklini, ya’ni ko’lamini, vaznini, qofiyalanish tizimi, qofiya shakli, radifini takrorlashi, shu bilan birga, eng muhimi, yangi, original asar bo’lishi kerak. Shu jihatdan, Shodmon mazkur shartlarga to’la javob bera oladigan mukammal tatabbu’ yarata olganini ko’ramiz. Ya’ni mavzu bir xil – ishq-muhabbat, oshiq va ma’shuqa munosabatlari, oshiqning ishqiy kechinmalari, hijron iztiroblari va go’zalligidan hayratlari ifodalangan. Shaklan ham mos. Har ikki g’azal ham besh baytli. Vazni bir xil – aruzning ramali musammani maqsur vaznida bitilgan.
Bobur bayti vazni:
Kim ko’-rar xur / shi-d- ni ul / mo-h siy-mo / bo’l-ma-sa
Kim so’-rar shak / kar-ni ul la’ / li sha-kar-xo / bo’l-ma-sa
– V – – / – V – – / – V – – / – V –
fo i lo tun / fo i lo tun / fo i lo tun / fo i lun
Shodmon bayti vazni:
Kim su-yar yor / no-zi-ni dil / da ta-man-no / bo’l-ma-sa
Kim ku-yar par / vo-na-dek ish / qo’-ti pay-do / bo’l-ma-sa
– V – – / – V – – / – V – – / – V –
fo i lo tun / fo i lo tun / fo i lo tun / fo i lun
Qofiya tizimida ham ohangdoshlik saqlangan. Bobur baytida “siymo, shakarho” so’zlari qofiya bo’lsa, Shodmon baytida “tamanno, paydo” so’zlari qofiyadir. Bundan tashqari matla’dagi zulqofiyatayn san’ati ham saqlangan, ya’ni Bobur matla’sida “ko’rar, so’rar” so’zlari, Shodmon matla’sida “suyar, kuyar” so’zlari mahjub qofiyalardir. Yana har ikki shoir matla’sida istifhom san’ati qo’llanilgan, ya’ni baytlarda xitob-so’roq ohangi mavjud. Ikki g’azalda ham “bo’lmasa” so’zi radif bo’lib kelgan.
Shodmon tatabbu’sida mavzu birligi, shakl mushtarakligi saqlangan bo’lsa-da, muhabbat mavzusi, Oshiqning Yorga munosabati, Ma’shuqa go’zalligi, fazilatlari haqidagi tasavvurlari, ayriliq azoblari tug’dirgan qalb kechinmalari boshqa nuqtadan o’ziga xos tarzda yoritiladi.
Bobur g’azalining matla’sini sinchiklab o’rgangan zukko she’rxon ma’nolar qatlamini kashf qila oladi. Unda osmoniy jismlarning o’rinlashuvi, ya’ni quyoshning oyda zuhur etishi hodisasi tasviri ham, quyosh va oyning ma’shuqa go’zalligiga tashbih qilinishi ma’nosi ham mavjud. Baytdan tasavvufiy ma’nolar qidirgan she’rxon buni ham topa olishi va baytda hamd va na’t mavjudligini ham ko’rishi mumkin. Agar biz “xurshid” kalomi zamirida Alloh azza va jallani, “moh siymo” so’zlari orqali sevimli payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ni, “shakkar” kalimasida Qur’oni Karimni, “la’li shakarho” so’zlarida Alloh so’zlarini ilk bor ummatlariga yetkazgan haq Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ning muborak lablarini nazarda tutsak, matla’ning botiniy ma’nosi yuzaga chiqadi, deb o’ylaymiz.
Shodmon tatabbu’sining matla’sida ham zohiriy va botiniy ma’nolar mavjudligini kuzatish mumkin. Ya’ni Oshiq dilidagi ishq haqiqiy, chin bo’lsa, u Yorning barcha nozu firoqlarini ham sevadi, ishq yo’lidagi azoblarga, mashaqqatlarga chidaydi, sabr qiladi. Oshiq yuragida ishq o’ti, olovi lovullamasa, parvonadek charx urib, kuyib yonmaydi. Demak, baytda oshiqlik munosabati badiiy, obrazli ifodalangan. Botiniy jihatdan baytda mo’minning Allohga bo’lgan muhabbati, Alloh roziligini topish umidini, maqsadini diliga tukkan mo’minning komillik yo’lidagi mashaqqatlarga bardosh berishi, buyurilgan farz amallarni sidqidildan ato etishi, parvona yanglig’ yorug’likka intilishi ham ifoda etilgan desak, mubolag’a bo’lmas.
Bobur ham, Shodmon ham matla’da o’z hayratlarini uchinchi shaxs tilidan bayon qiladilar. Biroq Bobur g’azalining keyingi to’rt baytida Oshiq so’zlaydi, sevgan Yoriga bo’lgan cheksiz muhabbatini ma’shuqa go’zalligi timsoli bo’lib kelgan narsalarga munosabati fonida izhor etadi:
Gul tikandur ko’zlarimg’a, ul yuzi guldin yiroq,
Sarv o’qdur bag’rima ul sarvi bolo bo’lmasa.
Ya’ni Oshiq gul yuzli yordan yiroqda bo’lsa, ma’shuqaning go’zal yuzi timsoli bo’lgan gulshandagi gul Oshiq ko’zlariga tikan bo’lib sanchiladi, qaddi tik va baland (bolo) bo’lgan Yor bo’lmasa, sarf Oshiq bag’riga o’q bo’lib qadaladi. Demak, dunyo go’zalligi suyukli Yor mavjudligi uchun, U birlamchi, qolgan hamma narsa faqat uning uchun, Uni madh etish uchun xizmat qiladi. U bo’lmasa, hamma narsa bekor, abas. Nazarimizda, bunday qarashni, mazmunni ifoda qilayotgan Bobur hazratlarining ushbu bayti salafi Mir Alisher Navoiyning quyidagi matla’ bilan boshlanuvchi g’azalidan o’sib chiqqanday:
O’tqa solg’il sarvni ul qaddi mavzun bo’lmasa,
Yelg’a berg’il gulni ul ruxsori gulgun bo’lmasa.
Ko’rinib turibdiki, aslida Bobur g’azali ham, qofiya tizimini hisobga olmaganda, Alisher Navoiy g’azaliga tatabbu’ ekan.
Shodmon ikkinchi baytda ham uchinchi shaxs tilidan so’zlab, matla’dagi manzarani yanada yorqinroq, ta’sirliroq ifodalashga intiladi:
Kim tuyar ishq zavqini, hijronda ham topgay huzur,
Mabdai nurdin tamom ko’ngli huvaydo bo’lmasa?
Yorning nozu istig’nolarini ko’targan, haqiqiy ishq zavqini tuygan, muhabbat nuridan qalbi ravshan tortgan Oshiq hijronda ham huzur topa oladi, ruhan Yor bilan birga bo’ladi, xayolan visol lazzatini tatiydi. Ikkinchi misrada yashirin talmih mavjud bo’lib, u ikki xil mazmunga ega. Birinchisi, shoir “mabdai nur” birikmasi orqali Mashrabning “Mabdai nur” asariga ishora qilmoqda. Bu Jaloliddin Rumiyning “Masnaviyi ma’naviy” asarining sharhidir. Ya’ni Oshiq “Mabdai nur” asarini o’qib, ilohiy muhabbat asrorlaridan voqif bo’lib ko’ngliga yorug’lik kiradi va hijronda ham huzur topadi, demoqchi shoir. Ikkinchidan, olamga rahmat bo’lib kelgan payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.) nuriga ishora qilayotgan bo’lishi mumkin. Rivoyatga ko’ra, Alloh taolo olamni yaratmasdan burun Muhammad (s.a.v.) ning nurini, so’ngra olamni va Odam alayhissalomni yaratadi. Muhammad alayhissalom nuri Odam Atoga o’tadi. Odam Ato ko’zini ochib arsh toqiga qaraydi va undagi “La ilaaha illallohu Muhammadur rosulullooh” degan yozuvni o’qiydi. Alloh taoloning Muhammad alayhissalomga bo’lgan kuchli muhabbati nuri – “mabdai nur”, nurning boshlanishi, asosidir. Shoir fikricha, ana shu “mabdai nur” – muhabbat nuri Oshiq qalbini to’ldirsa, egallasa, u Yordan ayro ham ishq zavqini tuyub, huzur topaveradi.
Uchinchi baytda oshiq Bobur zohidga yuzlanadi:
Jannat ul-ma’voni, ey zohid, netay men zorkim,
Istaram ko’yidin o’zga manga ma’vo bo’lmasa.
Ey, zohid, Oshiq Yor visoliga zor. Unga yorsiz jannatning keragi yo’q. Qo’y, jannatni ta’rif-tavsif qilaverma. Oshiqqa Yor manzilidan o’zga manzilning keragi yo’q. Ushbu bayt hazrat Navoiyning mashhur “Zohid, senga huru menga janona kerak, Jannat senga bo’lsin, menga mayxona kerak” misralari bilan boshlanuvi ruboiysini esga tushiradi. Bunday kechinmani keyinroq Boborahim Mashrab “Yorsiz ham bodasiz Ka’baga bormoq na hojat”, tarzida ifodalagan edi.
Bobur ikkinchi baytdayoq Oshiqqa so’z navbatini berib, birinchi shaxs tilidan so’zlay boshlasa, Shodmon uchinchi baytga kelib Oshiqni so’zlatadi:
G’uncha lab ochgaymkin deb, bulbuli ta’bim mening
Bog’ aro sayrarmidi, ul gulira’no bo’lmasa?
Oshiqning ruhiy holatini to’laroq namoyon etish uchun mazkur baytda an’anaviy gul, bulbul, g’uncha, bog’” timsollari ishga solinadi. Ya’ni gulshanda ul gulira’no bo’lmasa, Oshiqning bulbul ta’bi nolalariga g’uncha lablaridan javob eshitmoq uchun yonib sayrarmidi? Yo’q, albatta. An’anaviy poetik obrazlar ishtirokida shoir juda go’zal, mazmundor bayt yarata olgan.
To’rtinchi baytda Bobur yana zohidga murojaat qiladi:
Tiymag’il devona ko’nglumniki, rasvo bo’lma deb,
Oshiq o’lg’aymu edi ul telba rasvo bo’lmasa?!
Darhaqiqat, oshiqlik, bu – telbalik. Oshiqlik, bu – devonalik, ishqsiz el nazarida rasvo bo’lish. Holbuki haqiqiy oshiqqina yorni telbalarcha sevadi, Uning vasliga yetishish yo’lida hamma narsadan voz kechadi, elning ta’na-dashnomlaridan qo’rqmaydi.
Shodmon to’rtinchi baytda yana talmih san’atiga murojaat qiladi. Oshiqlarga sadoqatu vafoda Yusuf va Zulayholarning el aro hanuzgacha doston bo’lib kelayotganligini, Zulayho ishqi tufayli Yusuf elda sharaf topganligini eslatadi:
El aro sidqu vafoda to hanuz doston bo’lib,
Topmagay erdi sharaf Yusuf Zulayho bo’lmasa.
Bobur g’azalining maqta’sida oshiq Boburning ishqqa munosabati, Yorga vafo va sadoqati keskin ifodalanadi. Oshiq Ma’shuqa vasliga yetmoq yo’lida jon fido qilishga tayyor. Hatto, bu –sharaf:
Gar boshingni kessalar ishqida, ey Bobur, sening,
Yordin ko’nglung, kerakkim, o’zga qat’o bo’lmasa.
Ushbu misralar ishqi ilohiy yo’lida qurbon bo’lgan Mansur Xalloj, Nasimiy, Mashrab kabi so’fiylarni yodga tushiradi. Biroq Shodmon g’azali maqta’sida Boburniki singari keskin fikrga duch kelmaymiz:
Ahli zuhd Shodmonni siz, ko’ngli uchun yozg’irmangiz
Kim, kuyib kuylarmidi ul telba shaydo bo’lmasa?
Ey zohidlar, siz Shodmonni ko’ngli uchun, ko’nglini zabt etgan muhabbat tuyg’usi uchun ayblamang, yozg’irmang, qarg’amangki, u Yorga telbalarcha shaydo bo’lmasa, bunchalik yonib kuylay olarmidi?! Demak, uni kuylatgan ishq, muhabbat. Shodmon g’azalning maqta’sida Bobur g’azalining to’rtinchi bayti mazmunini takrorlagandek tuyulsa-da, ifoda yo’sini, qarashlari o’ziga xos.
Sharq adabiyotida nimani ifoda qilish emas, balki qanday ifoda qilish muhim sanalganligini ilm va ijod ahli yaxshi biladi. Shu jihatdan Qosimjon Rahmiyev –Shodmon shoh va shoir Bobur yaratgan mazmun va shaklga ergashib, original bir g’azal bita olgan, degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Vaslining orzusi…
Alloh taolo Odam Ato va Momo Havo hamda ulardan tarqagan bashariyatni O’ziga ibodat qilishi uchun yaratdi, degan fikrni Muqaddas kitoblarda o’qiymiz, islom ulamolari og’izlaridan eshitamiz. Yana eshitamizki, Allohni va uning haq payg’ambari Muhammad sallollohu alayhi vassallamni hamma narsadan ortiq darajada seva olmagan banda haqiqiy mo’min bo’la olmaydi, deb. Bu yorug’ olam – biz, insonlar uchun sinov maydoni. Biz bu sinovdan o’tib, ya’ni Parvardigorimiz buyurgan yaxshi amallarni to’la-to’kis ado etib, qaytarganlaridan tiyilib, sevimli Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalomning sunnatlariga amal qilib, Alloh rizoligini topib vasliga vosil bo’lamiz yoxud nafs ko’yiga kirib marhamatidan mosuvo bo’lib, azobga qolamiz. Demak, har bir banda Allohni chin dildan sevib, hayotida Unga tavakkul qilishi, rizoligini topishni iroda etishi mo’minlik sifatidir.
Sharq tasavvuf adabiyoti, jumladan, o’zbek mumtoz islom adabiyoti, tasavvuf she’riyati asrlar davomida mana shu hamisha dolzarb mavzuni – Allohga va uning haq Payg’ambari Muhammad alayhissalomga bo’lgan mo’min Oshiqning – so’fiyning qaynoq ishq-muhabbatini yuksak pardalarda kuylab, ifodalab keldi. Yorning, ya’ni Allohning rizoligini topib, Uning vasliga yetmoqlik umidi, orzusi ifodasi tasavvuf adabiyotining barcha vakillari ijodida bo’rtib turadi. Bu xususiyat qiyosan tahlilga tortayotganimiz shoh va shoir Zahiriddin Muhammad Bobur hazratlari bilan orasini 500 yillik masofa ajratib turgan, katta o’zbek she’riyatida tanilmagan novqatlik shoir Shodmon she’riyatiga ham taalluqlidir.
Savol tug’iladi: Shodmon she’riyatining Bobur she’riyati bilan qanday yaqinligi, bog’liqligi bor?
Sharq mumtoz adabiyotini, xususan, Jaloliddin Rumiy, Sayfi Saroiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Fuzuliy, Mashrab, Ogahiy, Nodira, Uvaysiy, Muqimiy, Mahjuriy kabi shoirlar ijodini mustaqil o’rgangan Qosimjon Rahmiyev Bobur she’riyatiga ham o’zgacha ixlos qo’ydi. Boburning o’tli g’zallari, ruboiy va tuyuqlari Shodmon uchun mahorat maktabi bo’ldi. Shoh Bobur shaxsi va ijodiga bo’lgan hurmat va muhabbat, adabiy ta’sir Shodmon she’rlarida aks etganini ko’ramiz.
Bobur va Shodmon she’rlari mazmunida, ularda zuhur etgan shoir kayfiyatida, kechinmalarida ruhiy yaqinlik bor. Bu ruhiy yaqinlik, mushtaraklik, eng avvalo, muhabbat mavzusiga bag’ishlangan, ayniqsa, visol orzusi, istagi ifodalangan baytlarda ko’zga tashlanadi.
Bobur she’rlarini mutolaa qilar ekanmiz, Yor ko’nglini topib, muhabbatini qozonib, Uning visoliga yetish umidi ifodalangan, visol to’siqlari jabridan shikoyat qilingan misralarga duch kelamiz. Jumladan, “Oshig’ingni davlati vasling birla qil muhtaram”, “Bobur bo’lib turur ikki ko’zum yo’lida to’rt, Kelsa ne bo’ldi qoshima”, “Chun falak qo’ymas meni bir lahza vasl ayyomida”, “Bo’lsa vasl beag’yor, davlatu saodat tut”, “Zulfig’a vobastamen, vaslig’a yo’qdur dastras”, “Vasli mushkil, hajri muhlik, g’amzasi qattoldur”, “Vaslin ul oy manga muhol qilur”, “Visoli davlatidin ruh topmog’liq erur dushvor”, “Tan hijobin raf’ qil, gar yor vaslin istasang”, “Oyoqin o’psam yetishgay arsh toqig’a boshim, Dast bergay davlatim, gar tutsa ilkim mahvashim”, “Qachon bo’lg’ay visolingg’a meni dilxasta yetgaymen” kabi o’nlab bayt va misralarda Oshiqning Yor visoliga intiqligi samimiy aks etgan.
Xuddi shuningdek, mumtoz tasavvufiy an’analarning kuchli ta’sirida shakllangan shoir Shodmonning aruziy she’rlarida ham Haq oshig’ining Yor, ya’ni Alloh visoliga yetmoqlik orzusi, bu boradagi tuyg’u va kechinmalari samimiy, beg’ubor aks etadi.
Uzma Yorning vaslidin, Shodmon, umid,
Har nafas qil lutfini takror talab, –
deydi u. Ushbu baytdagi orzu, umid birgina shoirning orzusi emas, balki har bir mo’min-musulmonning – Haq oshig’ining orzusi, umidi. Zotan, biz musulmonlar besh vaqt namozimizda Alloh lutfini, kalomini qiroat qilar ekanmiz, ibodatimiz so’ngida jannatdagi eng oliy ne’mat – Alloh jamolini ko’rishni iltijo qilamiz. Baytda mana shu iltijo qilish holati katta badiiy mahorat bilan muxtasar poetik ifoda qilingan. Bobur she’rlari kabi Shodmon ijodidan ham bunday bayt va misralarni ko’plab topishimiz mumkin. Shoirning “Vaslining orzusida sarxushlanib erdim”, “Toqate aylab visolin istaram har subhu shom”, “Istaging yor vasliga yetmoq esa, Chiq umid birla sabrning tog’iga”, “Bir kun visolga yetgaymen, albat”, “Etib diydoridin dilni dilafro’z”, “Vaslining ummidi xush, rohat erur”, “Vaslining orzusida bedordin bedorroq”, “”Vaslinga maftunim, deb chaqir”, “Mahsharda qoshingga chorlasang, Boshimni poyingga qo’ysam, bas”, “Oxiratda qilmay vaslingdin judo” kabi baytu misralardan tarkib topgan she’rlarida vaslini tilab Yorga iltijo qilayotgan Oshiq suldori gavdalanadi.
Yor vasliga yetmoqlik dushvor, chunki to’siqlar bisyor. Ma’shuqaning istig’nolari ko’p. Oshiq hijron azobiga mahkum. Biroq u sabrli, bardoshli bo’lishi, doimo Yor visoli orzusi bilan yashashi, hijronda ham ishqdan huzur topa bilishi, nafaqat Yor vaslini, balki nozu firoqlarini ham xush ko’rishi talab qilinadi. Bu masalada ham Bobur bilan Shodmon qarashlari bir nuqtada tutashadi. Bobur
Visolinkim tilarsen nozini xush tortqil, Bobur
Ki, olam bog’ida topmoq gul bexor mushkildur, –
desa, Shodmon bu qarashni kuchlab tushadi:
Kim degay hijronni muhlik, men degum xushlik, sabab
Kecha-kunduz o’y-xayolim vaslining orzusida.
Yoki:
Kim tuyar ishq zavqini, hijronda ham topqay huzur,
Mabdai nurdin tamom ko’ngli huvaydo bo’lmasa?
Jahon adabiyotida, xususan, Sharq tasavvuf she’riyatida oshiq, ma’shuqa, ag’yor, bulbul, gul obrazlari bilan bir qatorda it obrazi ham fikr, holat, kayfiyat, munosabat ifodasi uchun istifoda etiladi. Ma’lumki, it obrazi she’riyatda vafo, sadoqat timsoli sifatida keladi. Ma’shuqa uyini poylab yotgan itga oshiqlar havas qiladilar. Chunki u har lahza sohibasini ko’rish sharafiga muyassar.
Bobur she’riyatida ham vaslini istab hijron azobini tortayotgan Oshiq gohida Yor eshigidagi itni o’ziga do’st tutib unga dardini to’kadi:
Yor iti, qichqirma gar Bobur desa holin senga,
Naylayin bu g’urbat ichra sendin o’zga yo’q kishim.
Gohida esa o’zini Yor itiga mengzaydi. Ma’shuqa halqa-halqa sochlarini bo’yniga zanjir qilib bog’lashini istaydi:
Itingdurmen, soching zanjirini bo’ynumg’a mahkam qil
Ki, vodiyi firoqing ichra qo’rqamenki, yitgaymen!
Ba’zan esa it sohibiga ergashib yurgani kabi, Oshiq ham Yor ortidan ergashib yurishni, vasliga yeta olmasa ham, uni duo qilib hurishni, yuzlarini Yor ostonasiga surib huzurlanishni istaydi:
Qayon borsang, itingmen, o’zumni yetkuroyin,
Yetishmasam sanga boqib duo qilib huroyin.
Yuzum bo’sag’angga sursam ne yaxshi aysh durur,
Inoyat et eshigingda bu ayshni suroyin.
Qayd qilganimizdek, it obrazi orqali Bobur she’rlaridagi Oshiq Yorga o’zining cheksiz sadoqatini, vafosini, sabr-bardoshini ifoda etadi.
Xuddi mana shunday manzarani Shodmon she’riyatida ham ko’ramiz. Uning she’rlaridagi Oshiq sevgi dargohini, bog’ini beishqlardan qo’riqlashga tayyor:
Sevgi dargohiga beishq kirmasun,
Qopqasiga it qilib bog’lang meni.
Ushbu misralarda ham islomiy ma’nolar yashiringan bo’lsa ajabmas. Yoki Oshiq Ma’shuqa vasliga vosil bo’lish uchun eshigida darbon bo’lishga rozi:
Davlatingiz soyasidin joy bering,
Istasangiz it kabi darbon bo’lay.
Yorga bo’lgan kuchli, o’tli muhabbat, ayriliq dardi, hijron azobi Oshiqni telba qilgan. U visol orzusida Yor ko’chasiga kirib qoladi va Yorni chaqirib ohu nola chekadi. Devonani ko’rib, bolalar tosh otadilar, masxara qiladilar. G’oyat tabiiy manzara. Va baytda so’z o’yini – iyhom san’ati ham bor:
Tosh urar atfol meni, uyida forig’ ul pari,
Telbalardek qichqirurman har zamon toshdin yana.
Shodmonda ham ushbu baytga hamohang misralar uchraydiki, bu albatta, salaflar ta’siri, adabiy ta’sir qonuniyati bilan izohlanishi mumkin:
Telba ko’nglim kezsa dildor ko’yida,
Tosh otib, tuproq sochur sho’x bolalar.
Oshiq Yor visoli dardi bilan og’rigan. Demak, uning davosi – vasl. Boburning “Masnu’”sida shunday bayt bor:
Darmon manga hadising, ofat manga itobing,
Vasling manga davodur, hajring manga balodur.
Ha, Bobur uchun sevimli Yorning shirin so’zlari, lutfi darmon, quvvat, vasli dardiga malham, davo bo’lsa, ta’nayu malomati, hajri firoqi esa baloyu ofatdir. Shodmon uchun ham shunday: tiriklik ham, yo’qlik ham, shifoyu najotu panoh ham faqat Undan — sevikli Yordan:
Hayot undan, mamot Undan, sabot Undan, najot Undan,
Nechun men bo’lmayin Shodmon, o’shal shohdin panohim bor.
Yoki:
Tashnayam, tomchi mehr ummondin ortiqdir menga,
Bir shirin so’z qudrati Luqmondin ortiqdir menga, –
deydi Shodmon Fuzuliy g’azaliga bog’lagan muxammasida. Chindan ham Yorning o’z oshig’iga mehri, bir og’iz shirin so’zi Luqmoni hakim malhamlaridan ortiqroq, shifoliroqdir; dardiga davodir.
Umuman, ming yillik mumtoz tasavvuf adabiyotimiz vakillari ijodi, xususan, Hazrati Bobur she’riyati yurakdan ixlos qo’ygan zamondosh shoirlarimiz uchun ilhom manbai, san’at, mahorat maktabi bo’lib qolaveradi.
Qolaversa, Qosimjon Rahmiyev – Shodmon kabi katta o’zbek she’riyati maydonida tanilmagan bo’lsa-da, mashqlarini aruzda shaklan va mazmunan, muhimi, poetik mahorat jihatidan mumtoz she’riyatimiz ohanglariga yaqinlashtirishga intilayotgan sanoqli shoirlarimiz nomi va ijodini adabiy muomalaga olib kirish, g’azal muxlislariga tanishtirish, ayniqsa, islomiy-tasavvufiy she’r bitaman deb, quruq nasihatbozlik va da’vatdan nariga o’tolmayotgan “shoir”larga o’rnak qilib ko’rsatish adabiyotshunosligimiz oldidagi dolzarb vazifalaridan hisoblanadi.
Adabiyotlar:
1. Zahiriddin Muhammad Bobur. Devon: Toshkent, 1994, 143 bet;
2. Alisher Navoiy she’riyatidan. Toshkent, 1977, 111 bet;
3. Qosimjon Rahmiyev – Shodmon. Izhori dil, she’riy to’plam, O’sh, 2018, 115 bet;
4. Anvar Hojiahmedov. She’riy san’atlar va mumtoz qofiya: Toshkent., 1998, 159 bet.
QOSIMJON RAHMIEV – SHODMON
IKKI MUXAMMAS VA BIR TATABBU’
Qosimjon Rahmiyev – Shodmon 1955 yilning 30 dekabrida O’sh viloyati, Novqat tumanining Eski Novqat qishlog’ida tug’ilgan. O’rta ma’lumotli. Kasbi uy quruvchi usta. Hozir nafaqada.
Qosimjon Rahmiyev 1986 yildan beri she’rlar mashq qilib keladi. She’rlari o’z davrida “Lenin yo’li”, “O’sh sadosi”, Jalolobod tongi”, Diydor, “Demos tayms”, “Suhbatdosh”, “Xushxabar” kabi mahalliy gazetalarda, “Oydin” jurnalida; O’zbekiston Respublikasining “Markaziy Farg’ona”, “Hamroh” gazetalarida. Tojikiston Respublikasining “Ma’naviyat” gazetasi va “Sharqnoma” jurnalida chop etilgan. 2012 yili Shodmonning “Neki desam – dildan dedim”, 2018 yili “Izhori dil” to’plamlari O’sh shahrida kitobat qilingan.
Sharq mumtoz shoirlaridan Jaloliddin Rumiy, Sayfi Saroiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur, Ogahiy, Mashrab, Nodira, Uvaysiy, Muqimiy, Furqat kabi ijodkorlarni, yangi o’zbek adabiyoti vakillaridan Mahjuriy, Erkin Vohidov, Rauf Parfi, Mug’anniy kabi shoirlarni o’ziga ustoz deb biladi.
“Izhori dil” to’plami aruz vaznida katta mahorat bitilgan g’azal, muxammas, tuyuq va barmoq vaznida bitilgan to’rtliklardan tashkil topgan.
Quyida shoirning Zahiriddin Muhammad Bobur g’azallariga bitgan tatabbu’ va muxammaslarini hukmingizga havola qilamiz.
* * *
Boshga ming turli balo kelsa zabondin ko’rgamen,
Jonima ozorni ko’nglim – notavondin ko’rgamen.
Ko’rgulikni o’zgamas, o’zim – yomondin ko’rgamen,
Ne vafo umrumda ul jonu jahondin ko’rgamen,
Kim vafo jondin ko’rubdurkim, men ondin ko’rgamen.
Gohi yor dargohiga fikriy safar aylar edim,
Gohi ummidnoma yo’llab, xushxabar aylar edim,
Jon to’shab, ko’nglim uyin tashrifiga shaylar edim,
Ko’z yo’lidin ul pari husnin nazar aylar edim,
Qon yoshim ul yo’lni tutdi, emdi qondin ko’rgamen.
Nomai a’molimi ko’rgach ko’ngil to’lg’aymukim,
El aro sharmandalikdin, yo, yuzim so’lg’aymukim,
Aylasa lutfu karam, chaqnab ko’zim kulg’aymukim,
Yo Rab, ul kun shum tole’din menga bo’lg’aymukim,
Jonima orom ul oromijondin ko’rgamen.
Bog’lag’ay dil rishtasin goh behayog’a bu ko’ngil,
Boshlag’ay puflab dimog’, kibru havog’a bu ko’ngil,
Orttirur rag’bat gahi jurmu xatog’a bu ko’ngil,
Ko’z ko’rar, lekin solur meni balog’a bu ko’ngil,
Bu baloni necha chashmi xunfishondin ko’rgamen.
Tashnaliqni qondirib bo’lg’aymu seldin, Boburo,
Yoki Shodmon baxtini topg’aymu yeldin, Boburo,
Nafs uchun hech yechmagil belbog’ni beldin, Boburo,
Bartaraf qilg’il vafo istarni eldin, Boburo,
Ul g’alatdurkim vafo ahli jahondin ko’rgamen.
* * *
Solmag’ay erdi suyib, boshimg’a savdo, koshki,
Olmag’ay erdim iyib qo’limg’a sahbo, koshki,
Tolmag’ay erdim tuyib ko’nglimda g’avg’o, koshki,
Ko’rmag’ay erdim jamolin olam aro, koshki,
Bo’lmag’ay erdim bari olamg’a rasvo, koshki
Gullagan orzu daraxtin mevasi armon emish,
G’unchaning lab ochmag’i qatli uchun farmon emish,
Nafs eli shod, ishq elining ko’zlari giryon emish,
Ishq bog’ining niholi g’am, bari xirmon emish,
Qilmag’ay erdim bu gulshanni tomosho, koshki.
Solmayin o’z ixtiyorim birla o’z boshimg’a g’am,
Qondirib o’z nafsimi, tutgay edim xotirni jam,
Ne edi menga bu dunyo, bir emas ming bo’lsa kam,
Qilmag’ay erdi ko’ngul ishqin havas, bal, tilga ham,
Kechmagay erdi aningdek lafz aslo, koshki.
Ahli johil mayli-chun fikri latif etguncha sarf,
Ma’siyatlig’ kor uchun aqli zarif etguncha sarf,
Nomunosib sha’niga lafzi ta’rif etguncha sarf,
Qoshi yolar ko’yida umri sharif etguncha sarf,
Qilg’ay erdim masjidu mehrob aro jo, koshki.
Qancha sufla, qancha pufla, pashshadin fil bo’lmag’ay,
Suvrat ahli ichra, Shodmon, qo’rqaman sil bo’lmag’ay,
Ochdin o’l, bo’lma munofiq, vasli vosil bo’lmag’ay,
Ixtiyor et o’zga ish, Boburki, hosil bo’lmag’ay,
Ishqu vaslu aysh ila ishratdin illo, koshki.
Bobur g’azaliga tatabbu’
Kim suyar yor nozini dilda tamanno bo’lmasa?
Kim kuyar parvonadek ishq o’ti paydo bo’lmasa?
Kim tuyar ishq zavqini, hijronda ham topgay huzur,
Mabdai nurdin tamom ko’ngli huvaydo bo’lmasa?
G’uncha lab ochgaymkin deb, bulbuli ta’bim mening
Bog’ aro sayrarmidi, ul gulira’no bo’lmasa?
El aro sidqu vafoda to hanuz doston bo’lib,
Topmagay erdi sharaf Yusuf Zulayho bo’lmasa.
Ahli zuhd Shodmonni siz, ko’ngli uchun yozg’irmangiz
Kim, kuyib kuylarmidi ul telba shaydo bo’lmasa?
Tayyorlovchi Maxsumxonov Saidakbar,
filologiya fanlari nomzodi, O’sh shahri.
Ma’lumot uchun Zahiriddin Bobur hazratlari g’azalini ham qo’shib qo’ydik.
Kim ko’rar xurshidni ul moh siymo bo’lmasa?!
Kim so’rar shakkarni ul la’li shakkarxo bo’lmasa?!
Gul tikandur ko’zlarimg’a, ul yuzi guldin yiroq,
Sarv o’qdur bag’rima ul sarvi bolo bo’lmasa.
Jannat ul-ma’voni, ey zohid, netay men zorkim,
Istaram ko’yidin o’zga manga ma’vo bo’lmasa.
Tiymag’il devona ko’nglumniki, rasvo bo’lma deb,
Oshiq o’lg’aymu edi ul telba rasvo bo’lmasa?!
Gar boshingni kessalar ishqida, ey Bobur, sening,
Yordin ko’nglung, kerakkim, o’zga qat’o bo’lmasa.
