Шеърият – туйғулар гулистони , сирли ва сеҳрли изҳорлар уммони, мўъжизалар ғаладони. Агар шугина эътирофдан келиб чиқиб ёндашадиган бўлсак, аёл қўли ила битилган шеър юқоридаги ҳикматнинг қадрини янада ортдиради. Негаки, аёл қўлидаги қаламдан тўкилган сўз – бу энди мўъжизалар мўъжизаси, сирлар сири, туйғуларнинг энг покизаси деб саналишга лойиқ. Ана шундай эзгу ният билан жаҳон халқлари шоиралари ижодидан саралаб тузилган ушбу мушоирамизни сизга тақдим этамиз.
ЖАҲОН ШОИРАЛАРИ ИЖОДИДАН
САФО
(Юнонистон, милодгача VII асрнинг 2-ярми)
Азиз она! Бу дастгоҳ
Чарчатар борган сари
Тўқий десам йўқ мадор.
Дилда андуҳ ила оҳ,
Нозик сарв дарахтлари,
Зориққан кўзлар бедор.
Ононо КОМАТИ
(Япония, IХ аср)
Нигоҳлардан яширин, четда
сўлимоқда қоронғуликда
чўкаётиб ғамгин дунёга
бир лаҳзалик севги гуллари
беқарор қалбингда…
Ой чиқмаган кечалар
сени кутдим беҳуда,
кўзларимни юммадим –
кўксимда орзулар гулхани
гуриллайди, ёнар юрагим…
ЛИ ЦИН-ЧЖАО
(Хитой, 1084 – 1151)
БАНАН ПАЛЬМАСИ
Кимдир экиб кетган бу пальма
Деразамнинг ортида ўсар
Йиллар ўтган сайин баравж.
Ҳовлини Қуюқ соя қопламиш буткул.
Ёлғиздирман, ғамгин , бенаво,
Қимирлагим келмас ўрнимдан.
Ёмғир девор ортида бедор
Тақиллатиб ўтади уч бор.
Томчилар ортидан томчилар
Юрагимга киради сизиб.
Бу ғулувни кўтармакликка,
Тингламакка етарми бардош.
Айрилиқда энг олис тунни
Қисқартириб билмадим ёлғиз…
Ойгул СУЮНДИҚОВА таржималари
ЗЕБУННИСО
Ҳиндистон (1643 — 1721)
Бобурийлар салтанати даври
ҒАРИБ ЗЕБУННИСО
Тандин ажралсин у бош,гар лойиқи дор ўлмаса,
Синсин ул қўл, ёр бўйнида агар у бор ўлмаса.
Ул киши қандай кўтаргай тонгла маҳшар бошини,
Гар унинг кўксида доғи лоларухсор ўлмаса.
Бу жаҳондин кўзни юм,кўз олдида ёр ўлмагач,
Кўр бўлмоқ яхшидир,ул кўзи хуммор ўлмаса.
Юз баҳор охир бўлиб,ҳар чеккадан жой олди гул,
Ҳайфдир бизнинг гулимиз зеби дастор ўлмаса.
Ҳайф зоҳид салласиға-ким, бу печутоб ила,
Тасбеҳига ип бўлиб, зуннор учун тор ўлмаса.
Ҳар матога бор харидор ҳусннинг бозорида,
Не учун Зебуннисо қарриб, харидор ўлмаса?
Д.Муҳаммадқулов таржимаси
КЎЗИ ҚАРО БУ ЕРДАДИР
Зулфи ҳалқа-ҳалқау кўзи қаро бу ердадир,
Боқиши шафқатли-ю,нозикадо бу ердадир.
Киприги — ханжар, карашма — тиғу кўз ташлаш яшин,
Гар шаҳид бўлмоқчи эрсанг, Карбало бу ердадир.
Берса ҳам жаннатни,алданма кишилар сўзига,
Бир қадам майхонадан жилмаки, жо бу ердадир.
Каъбага бормоқ на ҳожатдур,агар дил овласанг,
Беҳуда йўллар кезар бу халқу, жо бу ердадир.
Ҳуснига бошдин-оёқ боққанда ҳар бир нуқтадин,
Дилни тортиб ҳар карашма,дерки: жо бу ердадир.
Изладим бир-бир жаҳонда ҳар неча бўлса китоб,
Кўрдиму хаттингни дедим: «Муддао бу ердадир!»
Истасанг ҳуснинг закотини берарга мустаҳиқ,
Келки,бу Зебуннисо янглиғ гадо бу ердадир.
М.Муинзода таржимаси
Леся УКРАИНКА
(Украина, 1871 – 1913)
МАРВАРИД ЁШЛАР
Оҳ, ўлкам… бепоён далалар юрти.
Нечун ҳамма ёққа чўкмиш сукунат?
Нечун гулдуракни кутгандай худди
Мунғайган ўрмонда чирқираб фақат
Қушлар жим бўлади… туман ҳукмрон?
Ҳолимиз ёмон!
Сен қайда, эй кўкнинг юлдузи – ҳурлик,
Осмонингдан пастга тушмайсан нечун?
Эркни нондай кутиб бизнинг ер шўрлик
Қийналди… ва ҳамон қуюқлашиб тун
Ҳақиқат-ла яккаш риё қилар жанг,
Аҳволимиз танг!..
Бутун халқ, оилам, онам ва иним
Занжирда инграйди суяги қақшаб.
Украинам тани тилим ва тилим,
Яллиғлаб ёнади оловга ўхшаб.
Занжирни узишга мадад берар ким?
Билмайман, тангрим!..
Токай шундай бўлур, ё кулар тақдир?
Бу заиф қўлларга минг ва минг лаънат!
Нега қабр ичра туғилдик ахир,
Наҳот қуллик бордир қисматда фақат?
Гар шундай бўлса биз ўлмакка ҳозир…
Нақадар оғир!..
Анна АХМАТОВА
(Россия, 1889 – 1966)
ПОЙИМДА ТАНТИ КУЗ…
1
Пойимда танти куз!
Ажиб наҳорни
Атай зориқтириб олиб келишди.
Ортга қайта олмас ўн беш баҳорни
Ердан кўтаролмай армоним жўшди.
Мен унга шу қадар зориқиб боқдим,
Борлиғим қамради ардоқли хотир.
Кузнинг қаламида оловли оқди,
Ҳеч кимга айтилмас энг қадимий сир.
2
Қуёшли хотира сўнаётир жим,
Майсалар сарғиш.
Қиш-қировли кунлар ушлайди қўлим,
Гўё совуқ туш.
Тўлиб-тошиб оққан сувлар қайдадир,
Музлик бепоён.
Мўъжизалар қайтмас, дардларим оғир,
Ўйлар беомон.
Дарахтларнинг боши осмонда, шамол
Куйлайди сўлим.
Умр йўлдошингиз эмасман, малол
Келмасин, жоним…
Қуёшли хотира сўлмоқда, нечун
Зим-зиё олам?
О, балки!… Келишга улгурар бу тун
Аёзли қиш ҳам.
3
Соз чалади бола, соз чалар,
Қизча гулдан ўрар гулчамбар.
Икки йўл бор кесишган дилбар
Ўрмон қадар, далалар қадар.
Ёдга тушар олис муҳаббат,
Қайта ёнмас олов ва ҳайрат.
Ёшлик ўтди, сўнди ҳарорат,
Фақат ўчай демас хотирот.
Исинайин шу ўтда бир пас
Изн беринг, совуқ едим… О!..
Тиласам ҳам, кутсам ҳам келмас
Овозлари қанотли худо.
ГУЛЛАЁТГАН ТОШКЕНТ
Айтиб бўлмас кучнинг азми, амри-ла
Шаҳар бирданига нурланиб кетди,
Ҳар битта ҳовлига севинч, сабр ила
Энг оппоқ, энг енгил хаёллар етди.
Юракда бир ажиб нафасли оҳанг,
Уйғонди бу олам хушсурат, дилбар.
Анҳорлар тубида осмон ранг-баранг,
Туйғулар тўлиқди, дилда йўқ кадар.
Хотиралар ўчмас, тиниқ ёнарлар
Олис юлдузлардан тонг чоғи ҳайрат.
Сочлари тун каби толим оналар
Қўлларида гуллай бошлайди ҳаёт.
* * *
Ўзинг ватанларга ватан – Осиё!
Азим макондирсан тоғли, саҳроли.
Қиёслаб бўлмайди ҳаволарингни –
Кўк қадар мовийранг, оташ, зиёли.
Кўз илғамас олис афсунгар юртлар
Жилваланиб турар элас ва элас.
Бирма узра чарх урган каптарлар
Хитой осмонига тўлдирар ҳавас.
Сукутлар залворли, ўтлидан-ўтли,
Сукутлар тўлқинли, сирлидан-сирли.
Кумуш сочларингнинг қадимларида
Яшнаб, ёшаради ёшлигинг нурли.
Бошин қўйиб қадим хоки пойингга
Қадам қўйди мутлақ энг ёруғ эра.
Ҳисордек куйласа қай дил, виқорли
Ҳисорга айланар, таъбирга кўра.
Сен кўҳна дунёни ҳар тонгда қутлаб,
Қаршилайсан, қўлда зайтун новдаси.
Жаранглаб кетади кўҳна тилингда
Ҳақиқат товуши, тинчлик нафаси.
Марина ЦВЕТАЕВА
(Россия, 1892 – 1941)
* * *
Оқшом чўкаётир улкан шаҳримга,
Мудраётган уйдан чиқиб кетаман.
Одамлар ўйлашар – аёлми, қизми,
Хаёлим ўғриси – тунга етаман.
Йўлимни супурар июль шамоли,
Қайдадир куй янграр элас ва элас.
Оҳ, тонгга қадарлик бу майин ҳаво
Бағрига босади кўксимни бесас.
Кўринар қора тол, деразадан нур,
Баланд минорларнинг қўнғироқлари.
Қўлда гул, қушдан ҳам енгил қадамлар,
Уларга сингийман соя сингари.
Тилла иплар каби ёнади олов,
Япроқлар ҳидидан беҳушман, беҳуш.
Кундузги ташвишлар, тинч қўйинг мени,
Дўстларим, тушунинг, мен тушман, бир туш…
ҚАЛБ ВА ИСМ
Давра оловланар, бу ўт тафтидан
Исийин демайди , тўлмайди бағрим.
Кўзимда ястаниб ётади кенглик,
Сен уни денгиз деб атагил, Тангрим!
Бошни айлантириб юборар рақслар,
Мени ташлаб кетай демас соғинчим,
Шу соғинчлар солди қалбимга оташ,
Уларга денгиз деб ном бергил, Тангрим!
Олов бўлиб куйлар афсунгар давра,
Ёниқиб чорлайди, тортмас оёғим.
Юрак йўлга тушди, йўл эса олис,
Йўлимга денгиз деб исм қўй, Тангрим!
Гертруда КОЛЬМАР
(Германия, 1894 – 1943)
* * *
Болалар дўстлашар ҳар бир юлдуз-ла,
Яшириб қўйишар қуёшни, узоқ
Ёғаётган аччиқ ёмғирдан ҳис-ла
Ўтинишар – қўйиб юбор деб тезроқ.
Юлдузлардан турфа-турфа белбоғлар,
Қуёшдан алвонранг тожни сўрадим.
Бешафқат ишқ билан сўзлашган чоғлар
Юрагим зориқиб, эркни сўради.
Юлдузлар марварид узатди улкан,
Қуёш тож кийдирди, кўнгил тўлмади –
Мени эшитмаган муҳаббат экан,
Уни ҳам ёмғирдай ушлаб бўлмади…
Десанко МАКСИМОВИЧ
(Сербия 1898 – 1993)
ҚУЁШ ҲАҚИДА ҚЎШИҚ
Тун эрий бошлайди ўтинчларимда,
Пойимда оқади тонгги фароғат.
Қуёшли ўтлоқда ям-яшил кўкат
Титрайди шамолнинг ўпичларидан.
Уммонли хаёли ўтли муҳаббат,
Руҳимда гуллайди гиёҳ орзуси.
Қўрқув сололмайди ўлим қайғуси,
Гўё сен бўлмасанг тўхтайди ҳаёт.
Ўтлоқ билан мени қуршайди шитоб
Елиб келаётган жангари тилсим.
Тубсиз қоронғулик чулғайди сим-сим.
Қирларнинг ортига чўккалар офтоб.
Кўнглимни хушласа дейсан янги кун,
Ўлим ҳақ дейсан-у, умид ўлмайди.
Ҳеч ўлгинг келмайди, ўлгинг келмайди,
Яшагинг келмайди нурсиз ва ғамгин.
Ойгул СУЮНДИҚОВА таржималари
Хуана де ИБАРБУРУ
(Уругвай, 1895 – 1975)
НАФИС МЎЪЖИЗАЛАР
Қўлларим… о, мўъжиза!
Гуллай бошлади буткул!
Ўнта бармоғимдан ҳам ўсиб чиқди атиргул!
Гуллай бошлади қўлим тегиб оташин дудоқ,
Сен ўпган қўл айланди чаман гулзорга шу чоқ.
Мўъжиза хабарини етказай деб дафъатан,
Чопа кетдим гоҳ йиғлаб, гоҳо кулиб бу бахтдан.
Қувонаман, куламан, кўз ёшим – оқар дарё,
Қаранглар, о, мўъжиза! Атирга тўлди ҳаво!
Атрофдаги одамлар шивирлай бошлар шу кез:
– Оборайлик уйига, ақлдан озмиш шўрлик қиз.
Бармоқлари ғунчалаб, гулга айланмиш қўли,
Тавба, бечора қизни қайларга бошлар йўли?!
Эҳ, бу содда одамлар, мўъжизага ишонмас,
Кўз билан кўрсагина ишондик деб айтар, бас.
Улар ўйларки, гуллар ўсар фақат далада,
Донлар, бошоқлар фақат силкилланар ғаллада.
Ҳар гиёҳнинг ўрни бор, шакли, ранги, жилоси,
Қўлим гулласа, дерлар: “Гуллагани нимаси?!”
“Севиклим!” деган сўзни тушунмайди одамлар,
Уларга бахт бағишлар фақат арақ, таомлар.
Улар мени тутмоқчи, зиндонга ташламоқчи,
Эшигимни тамбалаб, қўймоқчи етти соқчи.
Ана, етаклаб келди бир баҳайбат итни ҳам,
Зора мен гул, атирни, мўъжизани унутсам…
Мен барибир куйлайман: қўлларим гулламоқда!
Бармоқларим – атиргул! Ифор сочар қамоқда!
Ана бурнин кўтариб, маст бўла бошлади ит,
Атиргуллар ўсмоқда, тўрт девордан ошди ҳид!…
Аква ЛАЛУА
(Гана, 1904 – 1950)
ХИЗМАТКОР АЁЛ
Товусдай безаниб, ярқираб тамом,
Патнисчада олиб келди у таом.
Сўнг хушбўй ҳидларни таратиб, ёйиб,
Қовурма келтирди – балиқ, ажойиб!
Яна кетиб, яна келтирди бесас,
Банандан сирқилган ширин мусаллас.
Шунда… ким айтади, ким билар, қани,
Кўзлари нима деб гапирганини?!
Назокат ЖУМАМУРОДОВА таржималари
Соломея НЕРИС
(Литва, 1904 – 1945)
МЕНИНГ ЎЛКАМ
Каҳрабонинг олтин томчисимон
Тоза, ноёб менинг кичкина ўлкам.
Қўшиқдай жарангли, шодликдай равон,
Ярқираб кундан-кун яшнайди кўркам.
Сен олтин шуълалар сочган каҳрабо,
Эй Болтиқ гўзали, озод Ватаним.
Литвам, азиз номинг юрагимга жо,
Сен қуёш сингари қўлга тутганим.
Дунё халқларининг денгизига сен
Қуюлдинг жарангли янги тор каби.
Қудрат-ла янграган қўшиғингдан мен
Овозингдан таниб оламан сени!
Зулфия таржималари
Габриэла МИСТРАЛЬ
(Чили, 1889 – 1957)
Ичимда ўлдирдим уни беомон,
Чунки севмагандим уни ҳеч қачон.
У баланд тоғларнинг адл кактуси,
Гуллаётган чоғлар гўзал ол тусли.
Ҳам ўтли, ҳам қуруқ эди, бегумон,
На янгидай эди, на ёш, навқирон.
Оёғи остида, олди-ортида
Ётарди шу тошлар, осмон беғубор.
Сувларга сувларнинг кўзи, дардида
Энгашиб боққанин кўрмадим бир бор.
Яшилланиб борган майса, ўт-ўлан
Қовжираб қоларди тушса излари.
Қайноқ нафасидан атроф димиққан,
Буғланарди майин қизил юзлари.
Иссиқ-совуқда ҳам нутқлари қаттиқ,
Суртиб қўйилгандай атай қорағат.
Одамлардан йироқ, кўзларга ортиқ
Кўринмасдан эркин юрсам дер фақат.
Эгилиш нелигин билмади асло
Тоғ бағрида ўсган мағрур гул чирой.
Унинг билан туриб ёнма-ён асли
Эгилиб-эгилиб қолдим, ҳойнаҳой…
Йўлиқтирдим уни ўлимга бир кун,
Ўрадим-чирмадим жон-жисмим буткул.
Бургутдай жон берди оташин, ғамгин,
Айрилди ризқидан, ёниб бўлди кул.
Қанотларин ёйиб, энгашди аста,
Бир зумга тўлғонди, шитобли, беун.
Қўлларимни очсам, тўкди оҳиста
Ўчиб-ўчмаётган энг сўнгги учқун.
Опа — сингилларим уни эслашса,
Мен каби ўйлашмас, соғиниб қолар.
Ўтмиш кукунларин титиб, излашса,
Вужудимдан бир-бир суғуриб олар.
Уларга юзланиб, айтаман: –
Қаранг, Ғорга тушиб кўринг, соз тупроғидан
Шундайин оловранг сор бургут ясанг,
Қўшиб қўйинг чимдим қалб титроғидан.
Агар қўлингиздан бу юмуш келмас,
Демак, ёдга олманг, унутсин юрак.
Мен уни ўзимда ўлдиролдим, бас,
Сиз ҳам шундай қилинг албатта, бешак!
Елисавета БАГРЯНА
(Болгария, 1893 – 1991)
ЭВАРА
Олис аждодларим портретлари,
Унвонлар китоби авлодимда йўқ.
Улар қўшиғини билмайман барин,
Ўтган йўлларидан юрмайман аниқ.
Лекин тортиб қўяр чакка сочимдан
Томир-томирларда ўйноқ, қайноқ қон.
Мени йўқотади буткул тинчимдан,
Муҳаббат қаърига судрар беомон.
Бувимнинг бувиси ёшгина экан,
Ипак шоҳи юзда, чиқармай сасин
Йўлга тушмаганми ажнабий билан
Ишқнинг тулпорида ярим кечаси?!
Чақмоқ от ёллари, қоп-қора хаёл,
Ёдлар Дунайбўйи боғлари ҳамон!
Ошиқлар изини кўчирган шамол
Эгри қиличлардан сақлаган омон.
Эҳтимол, шу боис севаман дала
Узра янграб кетса оққуш хитоби.
Кенг мовий қирғоқлар товланар палла
Қамчи ҳаволанса, отлар шитоби…
Беиз кетаманми ё акси – не тонг!
Сўнгги нафасимга қадар гулбоғим,
Сени мадҳ этаман, азиз онажон,
Қадимлардан қадим булғор тупроғим.
Альфонсина СТОРНИ
(Аргентина, 1892 – 1938)
ОРОМ ИСТАГИ
Энагам, туҳфа қил шудринг рўмолин,
ёш майсалар қўлин, гуллар тишин оқ.
Ёйгин юмшоқ йўсин қанотини, тин олай,
чойшаб каби ёзилсин тупроқ.
Мени аллалагин, энажонгинам…
бош томонда шамлар шуъласини туй.
Қай юлдуз туркумин танласанг,
шу дам уни сал пастроққа энкайтириб қўй.
Мен ёлғиз қоламан… яшилланар барг,
тебранади қўллар, кўкка кўз солсанг,
қушлар кўтарарлар қўндирмасдан гард,
уни унутсин деб…Ўтинчим: яна
агар у қўққисдан сим қоқиб қолса,
чиқиб кетган эди, деб қўйгин, эна!…
Роҳила ҲАФИЗОВА
(Ўзбекистонлик уйғур шоираси, 1936)
ЧИРОҚ
Ёнади тонггача нурланиб чироқ,
Нурга ташна дилнинг англаб тилагин.
Ёнган чечаклари тўкилар, бироқ
Кулга айлантириб унинг юрагин.
Чироқ ёнар, куяр, бағри ўртанур,
Аммо шу куюк қалб ёритди уйим.
Ихлосим оширган шу заррача нур
Қоғозга туширди ҳис, туйғу, ўйим.
Чироқнинг пилиги ёниб ҳам битар,
Чигитдай нуридан ёришар очун.
Чироқ сўнса ҳамки, армонсиз кетар,
Инсонга нур бериб ўтгани учун.
ЦОВИНАР БАГДАСАРЯН
(Арманистон, 1948)
* * *
Кўнгил қўйиб ой нурига биз
Қаршиладик тонгги зиёни.
Ҳали билмай ишқ не, недир ҳис
Унутгандик бутун дунёни.
Кўкка боқиб жимгина, узоқ
Тўлқинланиб, гоҳида тиниб
Лабимизга кўчарди титроқ,
Пичирлардик: ‘‘Севаман… ёниб!…”
Ой нурига тизилар сатрим,
Уйғонаман тонгларда ёлғиз.
Юлдуз санаб, тугайди сабрим –
Ёнимда йўқ ул ёрқин юлдуз!
Зуҳра АСҚАРОВА таржималари
Югася КАЛЯДА
(Белоруссия, 1981)
Қор тановул қилдим,
Қор тановул қилдим тушимда;
Эриб кетди томиримда у;
Кўчанинг олифта тузланган қорин,
Кирчиккан қорни деразадаги;
мандаринтус қорни фонус қошида;
чекка-чеккасидан баланддан-пастга;
январнинг қайтадан экилган қорин
шовқин ҳаракатин ва уловларнинг;
қор, оловда қутланган қорни,
иффатли – ипакнинг ой қирқимлари,
қор – ерга қўнган учқур бир нигоҳ,
кимнидир кутган умрбод.
Эриган, қумли, чекиб ташланган
Киев осмонидан пастга ўрлаган,
қучоқ очган менга пиллапоядан
қор тановул қилдим – дарёман эди.
Алёна ЕЛЬЦОВА
(Россия, Коми, 1979)
* * *
Оёқ товушимни эшитдингми тунда
демакки япроқлар тўкилаяпти,
ортига қарашмас, шамол олиб кетган уларни.
Тунда қара япроқлар ёритар оламни
овозсиз ётганча юракда
шивирлашар сенга мен ҳақда.
Ҳавонинг авзойи бузуқлигида
олам қорайганда ёмғирдан
сафар қилар кўкка юрагим.
Жаннатни ёритган капалак – япроқлар.
Эшитяпсанми тунда оёқ товушимни….
* * *
Қуёшли ёмғирни чизиб бер менга у четидан –
бу четигача қуёш-ла лиммо-лим ёмғирни.
Қўй, майли у менга тикилсин ёқимли кўзлари билан
недандир ғамланар кўнглимиз.
Нотаниш ёмғирнинг сувратини солиб бер менга,
майли у югурсин деразаларда жимисин сўнгра
ва осмон тўкилар кўлмакка.
Ҳарир булутларни оралаб
сен ила кетяпмиз болалик томон.
Спосманите МЯЙЛЕ
(Литва, 1965)
* * *
Уйга қайтиб келар энг олис
йўлни излаб йўлга чиқдим
Сувратлар орқали биламан
Шаҳарлик афсоналарни
Бир-бирига ўхшаш байрамлар
Ўнгига айланган тушлар
Жўмракларда ўйнаган сувлар
Нурли аёллар Вақт ҳеч вақт
Ўзгартирмас қиёфасини
Туннинг орқасидан
Оёқ қўяр кун
Ҳали топишим шарт
Уйга олиб қайтар
энг узун йўлни
Дорис КАРЕВА
(Эстония, 1958)
* * *
Денгиз ёқасидаги уй эсига олади ҳар доим
қирғоқда тўхтаган қайиқлигини.
Вақт ва борлиқни оралаб,
охири йўқ уммон томонга жўнаб кетади қайиқ.
Унинг атрофида оқар юлдузлар,
ичида ичикар ўчоқ, ҳеч ким йўқ ўтини гуриллатишга.
Ўз хўжасин соғинган қулдай,
ҳа, шундай денгиз бўйида
кулба кўз тикади ўз хўжасига.
Рус тилидан Гўзал БЕГИМ таржималари
She’riyat – tuyg’ular gulistoni , sirli va sehrli izhorlar ummoni, mo»jizalar g’aladoni. Agar shugina e’tirofdan kelib chiqib yondashadigan bo’lsak, ayol qo’li ila bitilgan she’r yuqoridagi hikmatning qadrini yanada ortdiradi. Negaki, ayol qo’lidagi qalamdan to’kilgan so’z – bu endi mo»jizalar mo»jizasi, sirlar siri, tuyg’ularning eng pokizasi deb sanalishga loyiq. Ana shunday ezgu niyat bilan jahon xalqlari shoiralari ijodidan saralab tuzilgan ushbu mushoiramizni sizga taqdim etamiz.
JAHON SHOIRALARI IJODIDAN
SAFO
(Yunoniston, milodgacha VII asrning 2-yarmi)
Aziz ona! Bu dastgoh
Charchatar borgan sari
To’qiy desam yo’q mador.
Dilda anduh ila oh,
Nozik sarv daraxtlari,
Zoriqqan ko’zlar bedor.
Onono KOMATI
(Yaponiya, IX asr)
Nigohlardan yashirin, chetda
so’limoqda qorong’ulikda
cho’kayotib g’amgin dunyoga
bir lahzalik sevgi gullari
beqaror qalbingda…
Oy chiqmagan kechalar
seni kutdim behuda,
ko’zlarimni yummadim –
ko’ksimda orzular gulxani
gurillaydi, yonar yuragim…
LI SIN-CHJAO
(Xitoy, 1084 – 1151)
BANAN PAL`MASI
Kimdir ekib ketgan bu pal`ma
Derazamning ortida o’sar
Yillar o’tgan sayin baravj.
Hovlini Quyuq soya qoplamish butkul.
Yolg’izdirman, g’amgin , benavo,
Qimirlagim kelmas o’rnimdan.
Yomg’ir devor ortida bedor
Taqillatib o’tadi uch bor.
Tomchilar ortidan tomchilar
Yuragimga kiradi sizib.
Bu g’uluvni ko’tarmaklikka,
Tinglamakka yetarmi bardosh.
Ayriliqda eng olis tunni
Qisqartirib bilmadim yolg’iz…
Oygul SUYUNDIQOVA tarjimalari
ZEBUNNISO
Hindiston (1643 — 1721)
Boburiylar saltanati davri
G’ARIB ZEBUNNISO
Tandin ajralsin u bosh,gar loyiqi dor o’lmasa,
Sinsin ul qo’l, yor bo’ynida agar u bor o’lmasa.
Ul kishi qanday ko’targay tongla mahshar boshini,
Gar uning ko’ksida dog’i lolaruxsor o’lmasa.
Bu jahondin ko’zni yum,ko’z oldida yor o’lmagach,
Ko’r bo’lmoq yaxshidir,ul ko’zi xummor o’lmasa.
Yuz bahor oxir bo’lib,har chekkadan joy oldi gul,
Hayfdir bizning gulimiz zebi dastor o’lmasa.
Hayf zohid sallasig’a-kim, bu pechutob ila,
Tasbehiga ip bo’lib, zunnor uchun tor o’lmasa.
Har matoga bor xaridor husnning bozorida,
Ne uchun Zebunniso qarrib, xaridor o’lmasa?
D.Muhammadqulov tarjimasi
KO’ZI QARO BU YERDADIR
Zulfi halqa-halqau ko’zi qaro bu yerdadir,
Boqishi shafqatli-yu,nozikado bu yerdadir.
Kiprigi — xanjar, karashma — tig’u ko’z tashlash yashin,
Gar shahid bo’lmoqchi ersang, Karbalo bu yerdadir.
Bersa ham jannatni,aldanma kishilar so’ziga,
Bir qadam mayxonadan jilmaki, jo bu yerdadir.
Ka’baga bormoq na hojatdur,agar dil ovlasang,
Behuda yo’llar kezar bu xalqu, jo bu yerdadir.
Husniga boshdin-oyoq boqqanda har bir nuqtadin,
Dilni tortib har karashma,derki: jo bu yerdadir.
Izladim bir-bir jahonda har necha bo’lsa kitob,
Ko’rdimu xattingni dedim: «Muddao bu yerdadir!»
Istasang husning zakotini berarga mustahiq,
Kelki,bu Zebunniso yanglig’ gado bu yerdadir.
M.Muinzoda tarjimasi
Lesya UKRAINKA
(Ukraina, 1871 – 1913)
MARVARID YOSHLAR
Oh, o’lkam… bepoyon dalalar yurti.
Nechun hamma yoqqa cho’kmish sukunat?
Nechun guldurakni kutganday xuddi
Mung’aygan o’rmonda chirqirab faqat
Qushlar jim bo’ladi… tuman hukmron?
Holimiz yomon!
Sen qayda, ey ko’kning yulduzi – hurlik,
Osmoningdan pastga tushmaysan nechun?
Erkni nonday kutib bizning yer sho’rlik
Qiynaldi… va hamon quyuqlashib tun
Haqiqat-la yakkash riyo qilar jang,
Ahvolimiz tang!..
Butun xalq, oilam, onam va inim
Zanjirda ingraydi suyagi qaqshab.
Ukrainam tani tilim va tilim,
Yallig’lab yonadi olovga o’xshab.
Zanjirni uzishga madad berar kim?
Bilmayman, tangrim!..
Tokay shunday bo’lur, yo kular taqdir?
Bu zaif qo’llarga ming va ming la’nat!
Nega qabr ichra tug’ildik axir,
Nahot qullik bordir qismatda faqat?
Gar shunday bo’lsa biz o’lmakka hozir…
Naqadar og’ir!..
Anna AXMATOVA
(Rossiya, 1889 – 1966)
POYIMDA TANTI KUZ…
1
Poyimda tanti kuz!
Ajib nahorni
Atay zoriqtirib olib kelishdi.
Ortga qayta olmas o’n besh bahorni
Yerdan ko’tarolmay armonim jo’shdi.
Men unga shu qadar zoriqib boqdim,
Borlig’im qamradi ardoqli xotir.
Kuzning qalamida olovli oqdi,
Hech kimga aytilmas eng qadimiy sir.
2
Quyoshli xotira so’nayotir jim,
Maysalar sarg’ish.
Qish-qirovli kunlar ushlaydi qo’lim,
Go’yo sovuq tush.
To’lib-toshib oqqan suvlar qaydadir,
Muzlik bepoyon.
Mo»jizalar qaytmas, dardlarim og’ir,
O’ylar beomon.
Daraxtlarning boshi osmonda, shamol
Kuylaydi so’lim.
Umr yo’ldoshingiz emasman, malol
Kelmasin, jonim…
Quyoshli xotira so’lmoqda, nechun
Zim-ziyo olam?
O, balki!… Kelishga ulgurar bu tun
Ayozli qish ham.
3
Soz chaladi bola, soz chalar,
Qizcha guldan o’rar gulchambar.
Ikki yo’l bor kesishgan dilbar
O’rmon qadar, dalalar qadar.
Yodga tushar olis muhabbat,
Qayta yonmas olov va hayrat.
Yoshlik o’tdi, so’ndi harorat,
Faqat o’chay demas xotirot.
Isinayin shu o’tda bir pas
Izn bering, sovuq yedim… O!..
Tilasam ham, kutsam ham kelmas
Ovozlari qanotli xudo.
GULLAYOTGAN TOSHKENT
Aytib bo’lmas kuchning azmi, amri-la
Shahar birdaniga nurlanib ketdi,
Har bitta hovliga sevinch, sabr ila
Eng oppoq, eng yengil xayollar yetdi.
Yurakda bir ajib nafasli ohang,
Uyg’ondi bu olam xushsurat, dilbar.
Anhorlar tubida osmon rang-barang,
Tuyg’ular to’liqdi, dilda yo’q kadar.
Xotiralar o’chmas, tiniq yonarlar
Olis yulduzlardan tong chog’i hayrat.
Sochlari tun kabi tolim onalar
Qo’llarida gullay boshlaydi hayot.
* * *
O’zing vatanlarga vatan – Osiyo!
Azim makondirsan tog’li, sahroli.
Qiyoslab bo’lmaydi havolaringni –
Ko’k qadar moviyrang, otash, ziyoli.
Ko’z ilg’amas olis afsungar yurtlar
Jilvalanib turar elas va elas.
Birma uzra charx urgan kaptarlar
Xitoy osmoniga to’ldirar havas.
Sukutlar zalvorli, o’tlidan-o’tli,
Sukutlar to’lqinli, sirlidan-sirli.
Kumush sochlaringning qadimlarida
Yashnab, yosharadi yoshliging nurli.
Boshin qo’yib qadim xoki poyingga
Qadam qo’ydi mutlaq eng yorug’ era.
Hisordek kuylasa qay dil, viqorli
Hisorga aylanar, ta’birga ko’ra.
Sen ko’hna dunyoni har tongda qutlab,
Qarshilaysan, qo’lda zaytun novdasi.
Jaranglab ketadi ko’hna tilingda
Haqiqat tovushi, tinchlik nafasi.
Marina SVETAEVA
(Rossiya, 1892 – 1941)
* * *
Oqshom cho’kayotir ulkan shahrimga,
Mudrayotgan uydan chiqib ketaman.
Odamlar o’ylashar – ayolmi, qizmi,
Xayolim o’g’risi – tunga yetaman.
Yo’limni supurar iyul` shamoli,
Qaydadir kuy yangrar elas va elas.
Oh, tongga qadarlik bu mayin havo
Bag’riga bosadi ko’ksimni besas.
Ko’rinar qora tol, derazadan nur,
Baland minorlarning qo’ng’iroqlari.
Qo’lda gul, qushdan ham yengil qadamlar,
Ularga singiyman soya singari.
Tilla iplar kabi yonadi olov,
Yaproqlar hididan behushman, behush.
Kunduzgi tashvishlar, tinch qo’ying meni,
Do’stlarim, tushuning, men tushman, bir tush…
QALB VA ISM
Davra olovlanar, bu o’t taftidan
Isiyin demaydi , to’lmaydi bag’rim.
Ko’zimda yastanib yotadi kenglik,
Sen uni dengiz deb atagil, Tangrim!
Boshni aylantirib yuborar raqslar,
Meni tashlab ketay demas sog’inchim,
Shu sog’inchlar soldi qalbimga otash,
Ularga dengiz deb nom bergil, Tangrim!
Olov bo’lib kuylar afsungar davra,
Yoniqib chorlaydi, tortmas oyog’im.
Yurak yo’lga tushdi, yo’l esa olis,
Yo’limga dengiz deb ism qo’y, Tangrim!
Gertruda KOL`MAR
(Germaniya, 1894 – 1943)
* * *
Bolalar do’stlashar har bir yulduz-la,
Yashirib qo’yishar quyoshni, uzoq
Yog’ayotgan achchiq yomg’irdan his-la
O’tinishar – qo’yib yubor deb tezroq.
Yulduzlardan turfa-turfa belbog’lar,
Quyoshdan alvonrang tojni so’radim.
Beshafqat ishq bilan so’zlashgan chog’lar
Yuragim zoriqib, erkni so’radi.
Yulduzlar marvarid uzatdi ulkan,
Quyosh toj kiydirdi, ko’ngil to’lmadi –
Meni eshitmagan muhabbat ekan,
Uni ham yomg’irday ushlab bo’lmadi…
Desanko MAKSIMOVICH
(Serbiya 1898 – 1993)
QUYOSH HAQIDA QO’SHIQ
Tun eriy boshlaydi o’tinchlarimda,
Poyimda oqadi tonggi farog’at.
Quyoshli o’tloqda yam-yashil ko’kat
Titraydi shamolning o’pichlaridan.
Ummonli xayoli o’tli muhabbat,
Ruhimda gullaydi giyoh orzusi.
Qo’rquv sololmaydi o’lim qayg’usi,
Go’yo sen bo’lmasang to’xtaydi hayot.
O’tloq bilan meni qurshaydi shitob
Yelib kelayotgan jangari tilsim.
Tubsiz qorong’ulik chulg’aydi sim-sim.
Qirlarning ortiga cho’kkalar oftob.
Ko’nglimni xushlasa deysan yangi kun,
O’lim haq deysan-u, umid o’lmaydi.
Hech o’lging kelmaydi, o’lging kelmaydi,
Yashaging kelmaydi nursiz va g’amgin.
Oygul SUYUNDIQOVA tarjimalari
Xuana de IBARBURU
(Urugvay, 1895 – 1975)
NAFIS MO»JIZALAR
Qo’llarim… o, mo»jiza!
Gullay boshladi butkul!
O’nta barmog’imdan ham o’sib chiqdi atirgul!
Gullay boshladi qo’lim tegib otashin dudoq,
Sen o’pgan qo’l aylandi chaman gulzorga shu choq.
Mo»jiza xabarini yetkazay deb daf’atan,
Chopa ketdim goh yig’lab, goho kulib bu baxtdan.
Quvonaman, kulaman, ko’z yoshim – oqar daryo,
Qaranglar, o, mo»jiza! Atirga to’ldi havo!
Atrofdagi odamlar shivirlay boshlar shu kez:
– Oboraylik uyiga, aqldan ozmish sho’rlik qiz.
Barmoqlari g’unchalab, gulga aylanmish qo’li,
Tavba, bechora qizni qaylarga boshlar yo’li?!
Eh, bu sodda odamlar, mo»jizaga ishonmas,
Ko’z bilan ko’rsagina ishondik deb aytar, bas.
Ular o’ylarki, gullar o’sar faqat dalada,
Donlar, boshoqlar faqat silkillanar g’allada.
Har giyohning o’rni bor, shakli, rangi, jilosi,
Qo’lim gullasa, derlar: “Gullagani nimasi?!”
“Seviklim!” degan so’zni tushunmaydi odamlar,
Ularga baxt bag’ishlar faqat araq, taomlar.
Ular meni tutmoqchi, zindonga tashlamoqchi,
Eshigimni tambalab, qo’ymoqchi yetti soqchi.
Ana, yetaklab keldi bir bahaybat itni ham,
Zora men gul, atirni, mo»jizani unutsam…
Men baribir kuylayman: qo’llarim gullamoqda!
Barmoqlarim – atirgul! Ifor sochar qamoqda!
Ana burnin ko’tarib, mast bo’la boshladi it,
Atirgullar o’smoqda, to’rt devordan oshdi hid!…
Akva LALUA
(Gana, 1904 – 1950)
XIZMATKOR AYOL
Tovusday bezanib, yarqirab tamom,
Patnischada olib keldi u taom.
So’ng xushbo’y hidlarni taratib, yoyib,
Qovurma keltirdi – baliq, ajoyib!
Yana ketib, yana keltirdi besas,
Banandan sirqilgan shirin musallas.
Shunda… kim aytadi, kim bilar, qani,
Ko’zlari nima deb gapirganini?!
Nazokat JUMAMURODOVA tarjimalari
Solomeya NERIS
(Litva, 1904 – 1945)
MENING O’LKAM
Kahraboning oltin tomchisimon
Toza, noyob mening kichkina o’lkam.
Qo’shiqday jarangli, shodlikday ravon,
Yarqirab kundan-kun yashnaydi ko’rkam.
Sen oltin shu’lalar sochgan kahrabo,
Ey Boltiq go’zali, ozod Vatanim.
Litvam, aziz noming yuragimga jo,
Sen quyosh singari qo’lga tutganim.
Dunyo xalqlarining dengiziga sen
Quyulding jarangli yangi tor kabi.
Qudrat-la yangragan qo’shig’ingdan men
Ovozingdan tanib olaman seni!
Zulfiya tarjimalari
Gabriela MISTRAL`
(Chili, 1889 – 1957)
Ichimda o’ldirdim uni beomon,
Chunki sevmagandim uni hech qachon.
U baland tog’larning adl kaktusi,
Gullayotgan chog’lar go’zal ol tusli.
Ham o’tli, ham quruq edi, begumon,
Na yangiday edi, na yosh, navqiron.
Oyog’i ostida, oldi-ortida
Yotardi shu toshlar, osmon beg’ubor.
Suvlarga suvlarning ko’zi, dardida
Engashib boqqanin ko’rmadim bir bor.
Yashillanib borgan maysa, o’t-o’lan
Qovjirab qolardi tushsa izlari.
Qaynoq nafasidan atrof dimiqqan,
Bug’lanardi mayin qizil yuzlari.
Issiq-sovuqda ham nutqlari qattiq,
Surtib qo’yilganday atay qorag’at.
Odamlardan yiroq, ko’zlarga ortiq
Ko’rinmasdan erkin yursam der faqat.
Egilish neligin bilmadi aslo
Tog’ bag’rida o’sgan mag’rur gul chiroy.
Uning bilan turib yonma-yon asli
Egilib-egilib qoldim, hoynahoy…
Yo’liqtirdim uni o’limga bir kun,
O’radim-chirmadim jon-jismim butkul.
Burgutday jon berdi otashin, g’amgin,
Ayrildi rizqidan, yonib bo’ldi kul.
Qanotlarin yoyib, engashdi asta,
Bir zumga to’lg’ondi, shitobli, beun.
Qo’llarimni ochsam, to’kdi ohista
O’chib-o’chmayotgan eng so’nggi uchqun.
Opa — singillarim uni eslashsa,
Men kabi o’ylashmas, sog’inib qolar.
O’tmish kukunlarin titib, izlashsa,
Vujudimdan bir-bir sug’urib olar.
Ularga yuzlanib, aytaman: –
Qarang, G’orga tushib ko’ring, soz tuprog’idan
Shundayin olovrang sor burgut yasang,
Qo’shib qo’ying chimdim qalb titrog’idan.
Agar qo’lingizdan bu yumush kelmas,
Demak, yodga olmang, unutsin yurak.
Men uni o’zimda o’ldiroldim, bas,
Siz ham shunday qiling albatta, beshak!
Yelisaveta BAGRYANA
(Bolgariya, 1893 – 1991)
EVARA
Olis ajdodlarim portretlari,
Unvonlar kitobi avlodimda yo’q.
Ular qo’shig’ini bilmayman barin,
O’tgan yo’llaridan yurmayman aniq.
Lekin tortib qo’yar chakka sochimdan
Tomir-tomirlarda o’ynoq, qaynoq qon.
Meni yo’qotadi butkul tinchimdan,
Muhabbat qa’riga sudrar beomon.
Buvimning buvisi yoshgina ekan,
Ipak shohi yuzda, chiqarmay sasin
Yo’lga tushmaganmi ajnabiy bilan
Ishqning tulporida yarim kechasi?!
Chaqmoq ot yollari, qop-qora xayol,
Yodlar Dunaybo’yi bog’lari hamon!
Oshiqlar izini ko’chirgan shamol
Egri qilichlardan saqlagan omon.
Ehtimol, shu bois sevaman dala
Uzra yangrab ketsa oqqush xitobi.
Keng moviy qirg’oqlar tovlanar palla
Qamchi havolansa, otlar shitobi…
Beiz ketamanmi yo aksi – ne tong!
So’nggi nafasimga qadar gulbog’im,
Seni madh etaman, aziz onajon,
Qadimlardan qadim bulg’or tuprog’im.
Alfonsina STORNI
(Argentina, 1892 – 1938)
OROM ISTAGI
Enagam, tuhfa qil shudring ro’molin,
yosh maysalar qo’lin, gullar tishin oq.
Yoygin yumshoq yo’sin qanotini, tin olay,
choyshab kabi yozilsin tuproq.
Meni allalagin, enajonginam…
bosh tomonda shamlar shu’lasini tuy.
Qay yulduz turkumin tanlasang,
shu dam uni sal pastroqqa enkaytirib qo’y.
Men yolg’iz qolaman… yashillanar barg,
tebranadi qo’llar, ko’kka ko’z solsang,
qushlar ko’tararlar qo’ndirmasdan gard,
uni unutsin deb…O’tinchim: yana
agar u qo’qqisdan sim qoqib qolsa,
chiqib ketgan edi, deb qo’ygin, ena!…
Rohila HAFIZOVA
(O’zbekistonlik uyg’ur shoirasi, 1936)
CHIROQ
Yonadi tonggacha nurlanib chiroq,
Nurga tashna dilning anglab tilagin.
Yongan chechaklari to’kilar, biroq
Kulga aylantirib uning yuragin.
Chiroq yonar, kuyar, bag’ri o’rtanur,
Ammo shu kuyuk qalb yoritdi uyim.
Ixlosim oshirgan shu zarracha nur
Qog’ozga tushirdi his, tuyg’u, o’yim.
Chiroqning piligi yonib ham bitar,
Chigitday nuridan yorishar ochun.
Chiroq so’nsa hamki, armonsiz ketar,
Insonga nur berib o’tgani uchun.
SOVINAR BAGDASARYAN
(Armaniston, 1948)
* * *
Ko’ngil qo’yib oy nuriga biz
Qarshiladik tonggi ziyoni.
Hali bilmay ishq ne, nedir his
Unutgandik butun dunyoni.
Ko’kka boqib jimgina, uzoq
To’lqinlanib, gohida tinib
Labimizga ko’chardi titroq,
Pichirlardik: ‘‘Sevaman… yonib!…”
Oy nuriga tizilar satrim,
Uyg’onaman tonglarda yolg’iz.
Yulduz sanab, tugaydi sabrim –
Yonimda yo’q ul yorqin yulduz!
Zuhra ASQAROVA tarjimalari
Yugasya KALYADA
(Belorussiya, 1981)
Qor tanovul qildim,
Qor tanovul qildim tushimda;
Erib ketdi tomirimda u;
Ko’chaning olifta tuzlangan qorin,
Kirchikkan qorni derazadagi;
mandarintus qorni fonus qoshida;
chekka-chekkasidan balanddan-pastga;
yanvarning qaytadan ekilgan qorin
shovqin harakatin va ulovlarning;
qor, olovda qutlangan qorni,
iffatli – ipakning oy qirqimlari,
qor – yerga qo’ngan uchqur bir nigoh,
kimnidir kutgan umrbod.
Erigan, qumli, chekib tashlangan
Kiev osmonidan pastga o’rlagan,
quchoq ochgan menga pillapoyadan
qor tanovul qildim – daryoman edi.
Alyona YEL`TSOVA
(Rossiya, Komi, 1979)
* * *
Oyoq tovushimni eshitdingmi tunda
demakki yaproqlar to’kilayapti,
ortiga qarashmas, shamol olib ketgan ularni.
Tunda qara yaproqlar yoritar olamni
ovozsiz yotgancha yurakda
shivirlashar senga men haqda.
Havoning avzoyi buzuqligida
olam qorayganda yomg’irdan
safar qilar ko’kka yuragim.
Jannatni yoritgan kapalak – yaproqlar.
Eshityapsanmi tunda oyoq tovushimni….
* * *
Quyoshli yomg’irni chizib ber menga u chetidan –
bu chetigacha quyosh-la limmo-lim yomg’irni.
Qo’y, mayli u menga tikilsin yoqimli ko’zlari bilan
nedandir g’amlanar ko’nglimiz.
Notanish yomg’irning suvratini solib ber menga,
mayli u yugursin derazalarda jimisin so’ngra
va osmon to’kilar ko’lmakka.
Harir bulutlarni oralab
sen ila ketyapmiz bolalik tomon.
Sposmanite MYAYLE
(Litva, 1965)
* * *
Uyga qaytib kelar eng olis
yo’lni izlab yo’lga chiqdim
Suvratlar orqali bilaman
Shaharlik afsonalarni
Bir-biriga o’xshash bayramlar
O’ngiga aylangan tushlar
Jo’mraklarda o’ynagan suvlar
Nurli ayollar Vaqt hech vaqt
O’zgartirmas qiyofasini
Tunning orqasidan
Oyoq qo’yar kun
Hali topishim shart
Uyga olib qaytar
eng uzun yo’lni
Doris KAREVA
(Estoniya, 1958)
* * *
Dengiz yoqasidagi uy esiga oladi har doim
qirg’oqda to’xtagan qayiqligini.
Vaqt va borliqni oralab,
oxiri yo’q ummon tomonga jo’nab ketadi qayiq.
Uning atrofida oqar yulduzlar,
ichida ichikar o’choq, hech kim yo’q o’tini gurillatishga.
O’z xo’jasin sog’ingan qulday,
ha, shunday dengiz bo’yida
kulba ko’z tikadi o’z xo’jasiga.
Rus tilidan Go’zal BEGIM tarjimalari
