21 март – Ўзбекистон халқ шоири, Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Орипов таваллудининг 82 йиллиги

Шу кунларда ўзбек халқининг буюк шоири, туркча шеъриятнинг  ёрқин сиймоси Абдулла Орипов таваллудининг 82 йиллиги шеърият мухлислари томонидан кенг нишонланмоқда. ХХ аср ўзбек шеърига бамисоли Наврўздай уйғониш олиб кирган устозимизни қутлуғ айёми барчамизга муборак бўлсин.

АБДУЛЛА ОРИПОВ
ШЕЪРЛАР

Абдулла Орипов 1941 йил 21 мартда Қашқадарё вилояти, Косон туманига қарашли Некўз қишлоғида туғилган. Ўзбекистон халқ шоири (1990). Ўзбекистон Қаҳрамони (1998). ТошДУнинг журналистика факультетини тугатган (1963). Илк шеърлар тўплами — «Митти юлдуз» (1965). «Кўзларим йўлингда» (1966), «Онажон» (1969), «Руҳим», «Ўзбекистон» (1971), «Хотирот», «Юртим шамоли» (1974), «Юзма-юз», «Ҳайрат» (1979), «Нажот қалъаси» (1981), «Йиллар армони» (1983), «Ҳаж дафтари», «Муножот» (1992), «Сайланма» (1996), «Дунё» (1999), «Шоир юраги» (2003) сингари шеърий китоблари нашр этилган. Достонлар ҳам ёзган («Жаннатга йўл», 1978; «Соҳибқирон», 1996). «Соҳибқирон» (1998) шеърий драмаси республиканинг барча йирик театрларида саҳналаштирилган. Дантенинг «Илоҳий комедия»сини, А. Н. Некрасов, Л. Украинка, Т. Шевченко, Р. Ҳамзатов, Қ. Қулиев асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Ўзбекистон Республикаси Давлат мадҳиясининг матнини ёзган (1992). Ҳамза (1983) ҳамда Алишер Навоий номидаги (1992) Ўзбекистон Республикаси Давлат мукофотлари лауреати.

СОЗИМ

Мен шоирман,
Истасангиз шу,
Ўзимники эрур шу созим,
Бировлардан олмадим туйғу,
Ўзгага ҳам бермам овозим.

Мен куйладим — гоҳ дилда кадар,
Гоҳ севиниб шеър тўқийман мен.
Тингламаса ўзгалар агар,
Ўз-ўзимга шеър ўқийман мен.

Мен куйладим ушбу оламда
Инсон бўлиб туғилганимни.
Мен куйладим баъзан аламда
Йиғлаб-йиғлаб бўғилганимни.

Мен куйладим бу олам аро
Собит турган халқимни фақат,
Мен куйладим ўтмишнинг қаро
Зулматида йўқлигин шафқат.

Керак бўлса, амр этса юрак,
Келтирурман умримга имон.
Менинг учун на таъзим керак,
На ҳалвойтар каби шуҳрат-шон.

Шайдо бўлиб юрганда бирдан
Хаёлимга ташламанг каманд.
Мижғов ва паст, ғийбат гаплардан
Жажжи шеърим қўюрман баланд.

Хаёл каби кенг эрур олам,
Майда гапни кўтармагай шеър.
Керак бўлса менинг учун ҳам
Жавоб берар бобом Алишер.

МЕН СЕНИ КУЙЛАМОҚ ИСТАЙМАН
Оқ шеър

Мен сени куйламоқ истайман,
Сенинг юзларингни куйламоқ истайман,
Сенинг кўзларингни куйламоқ истайман.
Юзларким, малаги афсонада йўқ,
Кўзларким, жаннати ризвонада йўқ.

Мен сени куйламоқ истайман,
Аммо шундай куйласамки,
Йиртилиб кетса овоз пардаларим…
Мен сендан бўсалар олмоқ истайман:
Аммо шундай бўсаларким —
Тирқираб қон оқса лабларимиздан,
Зотан, одамлар севгисини ҳам
Алами, нафрати, қувончи каби
Ҳайқириб, ҳайқириб очиб ташласин.

Истайманки, наъра тортсин чақалоқлар ҳам,
Ўликлар ҳам тинч ётмасин қабрларида.
Мен ҳамма нарсани буюклигича кўрмоқ истайман
XX аср одамларида.
Зотан, бу аср
Ҳар қандай чекланиш, ҳар қандай қулликни
Итқитиб ташламоқда ўз елкасидан…

Бу асрнинг талаби оддий ва содда:
Юрагинг буюрган ҳар қандай гапни,
Тилагинг буюрган ҳар қандай гапни
Ҳеч кимдан тортинмай ўртага ташла,
Бўғзингда қолмасин овозинг асло!

Мен шу асрнинг бир митти фарзандиман,
Мен унинг бутун қўполлигини,
Бутун нозиклигини,
Бутун совуқлигини,
Бутун ҳароратини
Сенинг шу ғунчадек нозик лабларингга
Жо қилмоқ истайман, севгилим…

ПАҲЛАВОН МАҲМУД ҚАБРИ ҚОШИДА

Мадорсиз қўлимга қалам олганда
Ё узоқ йўлларда ҳориб-толганда,
Бир номард қошида ожиз қолганда
Паҳлавон Маҳмуддан сўрадим мадад.

Юлдузлар мисоли кулганда руҳим,
Бўронли ҳисларга тўлганда руҳим,
Баъзан шеър устида сўлганда руҳим,
Паҳлавон Маҳмуддан сўрадим мадад.

Куйладим, фазога нақлим етмади,
Ўйладим, дунёга ақлим етмади.
Қай ишга қўл урдим, шаҳдим етмади,
Паҳлавон Маҳмуддан сўрадим мадад.

Мен учун хилхона бўлганда олам,
Гумбазлар остидан чиқди бир алам:
— Ҳаётсан, бунчалар фарёд айлама,
Мен ўзим мададга зорман-ку, болам.

ЁЗАЖАКМАН

Дўстлар, демангиз, мен шеъру достон ёзажакман,
Мен шеъру достон ичра бир афғон ёзажакман.

Ҳайрона боқур бу маним аҳволима ҳар ким,
Мен эрсам ўзгалар аҳволига ҳайрон, ёзажакман.

Шоир дилига қилма ҳавас, бут эса бағринг,
Шоир юрагин доимо вайрон ёзажакман.

Солди дилима қанча алам ул шўху бадхў,
Билмамки, ахир қай бири қурбон, ёзажакман.

Осмон элининг турфа-туман юлдузи кўпдир,
Хўбдир бариси, равшани — чўлпон ёзажакман.

Сен шеърга қўлинг чўзмагил, эй жоҳили нокас,
Бўлсанг-да “худо” номингни шайтон ёзажакман.

Бошингга агар қўнса шу кун шарпаи иқбол,
Пойингга, элим, бош уриб қуръон ёзажакман.

Қулдир демангиз гарчи номи Абдулла эрурман,
Расул ҳам эмас, йўқ ҳали унвон, ёзажакман.

АЛИШЕР

Жаҳонки муқаддас нени кўрибди, —
Барига онасан, эй қодир ҳаёт.
Беш юз йил наридан боқиб турибди,
Нурли бу юзларга нуроний бир зот.

Шу буюк ўғлингни ардоқлаб дилдан, —
Халқим, таъзим этсанг арзигай тамом.
Унинг номи билан бирга битилган
Дунё дафтарига ўзбек деган ном.

Бойқаро ирғишлаб истак отида
Жаҳонга боққанда мисли бола шер, —
Ҳирот дарвозасин бир қанотида
Шеърий лашкарини тизган Алишер.

Дунёда бирор ном қолдирмоқ учун
Юрт бузиш шарт эмас, деган гап-ку, рост.
Кимдир пеш қилганда найзанинг кучин,
Алишер қаламни кўрсагган, холос.

Тун билан тонг эрур ташбиҳда удум,
Мисоли заҳру май, ҳажру шакар лаб.
Кимнидир қуёшдай эсласа мардум,
Кимнидир зулматдай юрарлар қарғаб.

Нидо тингла, бу кун, юртинг тарафдан,
Эй, йироқ Ҳиротда маскан топган эр!
Огоҳ бўл, Алишер, сен ушбу гапдан:
Ҳар икки набиранг бири — Алишер.

Байтингга бир бора қовушган ҳар лаб,
Такрорлаб кетгуси маҳшаргача то.
Қаратиб турибсан бу ён, не ажаб,
Миллиард мартабали жаҳонни ҳатто.

Бировлар наздида жоҳил Осиё
Фақат завол кўриб, кўрмаган камол.
Мусо илтижоси етди-ю гўё,
Ҳақ Тур тоғи узра кўргазди жамол —

Жаҳон меҳробида пайдо Алишер…
Шодмон қасида айт сен ҳам, эй қуёш!
Беш юз йил унга ҳам нима гап ахир,
Мингга қадам қўйди йигирма беш ёш.

СОҒИНЧ

Парчагина булут,
Чексиз осмон,
Адир ортидаги ёлғиз оёқ йўл.
Барча ташвишларни унутиб, шодон,
Қайтгим келаётир қошингга буткул.

Қисмат майин ичдим — аччиқ ва тахир,
Туйдим эҳтироснинг самовий кучин.
Дунёда одамзод яшамас, ахир,
Фақат иродасин синамоқ учун.

Парчагина булут,
Чексиз осмон,
Адир ортидаги ёлғиз оёқ йўл.
Барча ташвишларни унутиб, шодон,
Қайта олсам эди қошингга буткул.

* * *

У қўшиқ куйлади ёр шаънига маст,
Шўхчан шеърлар айтди севги номидан.
Ҳаммани кулдирди, қиз эса фақат
Бепарво жилмайиб ўтди ёнидан.

У қўшиқ куйлади ёр шаънига маст,
Йиғлаб, фарёд чекди севги номидан.
Ҳаммани йиғлатди, қиз эса фақат
Бепарво жилмайиб ўтди ёнидан.

У қўшиқ куйлади ёр шаънига маст,
На кулди, на қатра тўкди ёшини.
У куйлади мағрур, қиз бўлса шу вақт
Ҳузурига келди эгиб бошини.

«МУНОЖОТ»НИ ТИНГЛАБ

Қани айт, мақсадинг нимадир сенинг,
Нега тилкалайсан бағримни, оҳанг,
Нечун керак бўлди сенга кўз ёшим,
Нечун керак, рубоб, сенга шунча ғам!

Эшилиб, тўлғаниб инфанади куй,
Қайлардан келмоқда бу оҳу фарёд.
Ким у йиғлаётган, Навоиймикин,
Ва ё май куйчиси Ҳайёммикин, дод!

Бас, етар, чолғучи, бас қил созингни,
Бас, етар, кўксимга урмагил ханжар,
Наҳотки дунёда шунча ғам бордир…
Агар шу «Муножот» рост бўлса агар.

Агар алдамаса шу совуқ симлар,
Гар шул эшитганим бўлмаса рўё.
Сен бешик эмассан, дорсан, табиат,
Сен она эмассан, жаллодсан, дунё!

Эшилиб, тўлғаниб ингранади куй,
Асрлар ғамини сўйлар «Муножот».
Куйи шундай бўлса, ғамнинг ўзига
Қандай чидай олган экан одамзод!

* * *

Баҳор кунларида кузнинг ҳавоси,
Танимни жунжитар оқшом шамоли.
Нега бунча ғамгин найнинг навоси,
Нега қалбим тўла ўкинч ва малол?

Барглар орасига тинмасдан сира
Ошно юлдузлардан тўкилади нур.
Билмайман, қийнайди қайси хотира,
Титроқ юлдуз каби музлаган шуур.

Мағлуб баҳодирнинг найзаси мисол
Маъюс эгилади терак учлари,
Барглар соясида ўйнайди беҳол
Уйқудаги қизнинг бедор тушлари.

Атрофимда ётар гариб бир виқор,
Билмам, нега учди қалбим сафоси.
Нима ҳам қилардим, на иложим бор.
Баҳор кунларида кузнинг ҳавоси.

ТИЛЛА БАЛИҚЧА

Тухумдан чиқди-ю, келтириб уни
Шу лойқа ҳовузга томон отдилар.
Ташландиқ ушоқ еб ўтади куни,
Хору хас, хазонлар устин ёптилар.

Дунёда кўргани шу тор ҳовузча
Ва мудроқ толларнинг аччиқ хазони.
Менга алам қилар, тилла балиқча
Бир кўлмак ҳовуз деб билар дунёни…

РУҲИМ

Вужуд деганлари асли нимадир?
Дайр денгизида юрган кемадир.

Бир кун бир қояга урилгай кема,
Руҳим, сен вужудни ғамини ема.

Юксак фазоларда айлагил парвоз,
Сенда на оҳанг бор ва на бор овоз.

Сенга на бўронлар кор қила олур,
Сени на йўқотиб, бор қила олур.

Сен мисли камалак — юксак ва сўлмас,
Камалакни эса парчалаб бўлмас.

* * *

Ёндиму ва лекин ҳижон тунида
Сенга аҳволимни этмадим баён.
Сокин кечаларим кўзим ўнгида
Мунис қарашларинг бўлди намоён.

На сен назар қилдинг ҳолимга бир бор,
На мен айта билдим сенга бирор сўз.
Шундай ўтиб борар умримиз бекор…
Орамизда сарсон бир жуфт қора кўз.

БИРИНЧИ МУҲАББАТИМ

Кеча оқшом фалакда ой бўзариб ботганда,
Зуҳро юлдуз милтираб, хира ханда отганда,
Руҳимда бир маъюслик сокинлик уйғотганда,
Мен сени эсга олдим, биринчи муҳаббатим,
Эслаб хаёлга толдим, биринчи муҳаббатим.

Ўтди ёшлик завқ билан, гоҳи тўполон билан,
Гоҳида яхши билан, гоҳида ёмон билан,
Айри ҳам тушдим баъзан қалб билан, имон билан
Лекин сени йўқотдим, биринчи муҳаббатим,
Мангу ғафлатда қотдим, биринчи муҳаббатим.

Дунё деган шундайин англаб бўлмас сир экан,
Гоҳ кенг экан, гоҳида туйнуксиз қаср экан.
Лекин инсон ҳамиша бир ҳисга асир экан…
Нечун билмовдим аввал, биринчи муҳаббатим,
Парво қилмовдим аввал, биринчи муҳаббатим.

Ҳолбуки орзулардан жудо ҳам бўлганим йўқ,
Юлдуздай кулганим йўқ, ой каби тўлганим йўқ.
Эрта хазон гул каби сарғайиб сўлганим йўқ,
Сени эслаб йиғлайман, биринчи муҳаббатим,
Эслаб бағрим тиғлайман, биринчи муҳаббатим.

Йўлин йўқотса одам — муҳаббатга суянгай,
Ғуссага ботса одам — муҳаббатга суянгай.
Чорасиз қолса одам — муҳаббатга суянгай,
Мен кимга суянгайман, биринчи муҳаббатим,
Фақат эслаб ёнгайман, биринчи муҳаббатим.

Нидо бергил, қайдасан, шарпангга қулоқ тутдим,
Сирли тушлар кўриб мен бор дунёни унутдим.
Тонгда туриб номингга ушбу шеъримни битдим,
Дилдаги оҳим менинг, биринчи муҳаббатим,
Ёлғиз Оллоҳим менинг, биринчи муҳаббатим.

МЕН АНГЛАБ ЕТГАН ФАЛСАФА

Бозорга ўхшайди асли бу дунё,
Бозорга ўхшайди бунда ҳам маъни.
Иккиси ичра ҳам кўрмадим асло,
Молим ёмон деган бирор кимсани.

* * *

Оқар дарёга ҳам кимдир банд берган,
Ҳаёт кимга заҳар, кимга қанд берган.
Эй, ғофил, саркаш деб, мени камситма,
Ғаним сенга эмас, менга панд берган.

* * *

Дейдилар ит ҳурур — ўтади карвон,
Ранжу балолардан ёнмасин жонинг,
Лекин алам қилар бир умр гирён
Итлар орасидан ўтса карвонинг.

ВАФО ҚИЛУРМИСАН, БАҲОРИМ

Руҳимда йўқолди қарорим,
Танимда қолмади мадорим.
Бизларни бир йўқлаб келибсан,
Вафо қилурмисан, баҳорим?!

Ёз ўтди, куз ўтди, қиш ўтди,
Бошлардан синовли иш ўтди.
Юракка изғирин — ниш ўтди,
Вафо қилурмисан, баҳорим?!

Ям-яшил қирларни соғиндим,
Чечакзор ерларни соғиндим,
У инжа сирларни соғиндим,
Вафо қилурмисан, баҳорим?!

Лоланинг лаблари хандадир,
Доғи ҳам тубида — андадир.
Ўхшаши руҳ ила тандадир,
Вафо қилурмисан, баҳорим?!

Интиқмиз дўст билан, ёр билан,
Шеър билан, соз билан — тор билан,
Дийдорлаш бизнингдек хор билан,
Вафо қилурмисан, баҳорим?!

ЎЗБEКИСТОН

Юртим, сенга шеър битдим бу кун,
Қиёсингни топмадим асло.
Шоирлар бор, ўз юртин бутун —
Олам аро атаган танҳо.
Улар шеъри учди кўп йироқ,
Қанотида кумуш диёри,
Бир ўлка бор дунёда, бироқ
Битилмаган достондир бори:
Фақат ожиз қаламим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Юрмасман ҳеч беҳиштни излаб,
Тополмасам чекмасман алам.
Ўтирмасман эртаклар сўзлаб,
Мусалло деб йўнмасман қалам.
Кўкламингдан олиб сурурни,
Довруғ солди устоз Олимжон,
Ғафур Ғулом туйган ғурурни
Қилмоқ мумкин дунёга достон.
Олис тарих қадамим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кечмишинг бор чиндан ҳам узоқ,
Илғай олмас барчасин кўзим.
Мақтамасман мозийни бироқ,
Ўтмишингни ўйлайман бир зум.
Забтга олиб кенг Осиёни,
Бир зот чиқди мағрур, давонгир,
Икки аср ярим дунёни
Зир қақшатди Буюк жаҳонгир.
Айтгум, бу кун, у маним, маним.
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Боболардан сўз кетса зинҳор,
Бир калом бор гап аввалида.
Осмон илми туғилган илк бор
Кўрагоний жадвалларида.
Қотил қўли қилич солди маст,
Қуёш бўлиб учди тилла бош.
Дўстлар, кўкда юлдузлар эмас,
У, Улуғбек кўзидаги ёш.
Eрда қолган, о, таним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кўз олдимдан кечар асрлар,
Кўз-кўз этиб нуқсу чиройин.
Сарсон ўтган неча насллар,
Тополмасдан туғилган жойин.
Америка — сеҳрли диёр,
Ухлар эди Колумб ҳам ҳали,
Денгиз ортин ёритди илк бор,
Берунийнинг ақл машъали.
Колумбда бор аламим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кўп жаҳонгир кўрган бу дунё,
Ҳаммасига гувоҳ ер ости.
Лекин, дўстлар, шеър аҳли аро
Жаҳонгири кам бўлар, рости.
Беш асрким, назмий саройни
Титратади занжирбанд бир шеър.
Темур тиғи этмаган жойни
Қалам билан олди Алишер.
Дунё бўлди чаманим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Боболардан сўзладим, аммо
Бир зот борким, баридан суюк:
Буюкларга бахш этган даҳо,
Она халқим, ўзингсан буюк.
Сен ўзингсан, энг сўнгги нонин
Ўзи эмай ўғлига тутган.
Сен ўзингсан, фарзандлар шонин
Асрлардан опичлаб ўтган.
Она халқим, жон-таним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Бош устингдан ўтди кўп замон,
Ўтди Будда, ўтди Зардушти.
Ҳар учраган нокасу нодон,
Она халқим, ёқангдан тутди.
Сени чингиз ғазабга тўлиб
Йўқотмоқчи бўлди дунёдан.
Жалолиддин самани бўлиб
Сакраб ўтдинг Амударёдан.
Сенсан ўшал саманим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Толеингда бор экан яшаш,
Гоҳ қон ичдинг, гоҳида шароб.
Eтмоқ бўлиб юртим хомталаш,
Бош устингга келди инқилоб.
Чора истаб жанг майдонидан
Самоларга учди унларинг,
Шаҳидларнинг қирмиз қонидан
Алвон бўлди қора тунларинг.
Қонга тўлган кафаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Лекин офтоб поймол ўлмас,
Кавакларда қолмас ой нури,
Одил ҳакам — ҳақ бор, беғараз,
Мазлумларнинг буюк ғамхўри.
Қилич серпаб толе тонгида
Ўзлигингни таниб қолдинг сен.
Ўғлонларнинг қатра қонида
Ўзбекистон номин олдинг сен.
Номи қутлуғ гулшаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Тинч турарми бу кўҳна олам,
Тинч турарми доғули замон.
Оромингни бузди сенинг ҳам
Фашист деган ваҳший оломон.
Қоним оқди Данцигда маним,
Собир Раҳим йиқилган чоғда.
Лекин, юртим, кезолмас ғаним.
Ўзбекистон аталган боғда.
Сенсан номус ва шаъним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кеч куз эди, мен сени кўрдим,
Деразамдан боқарди биров.
У сен эдинг, о, деҳқон юртим,
Турар эдинг ялангтўш, яёв.
— Ташқарида изиллар ёмғир,
Кир, бобожон, яйрагил бир оз.
Дединг: — Пахтам, қолди-ку ахир,
Йиғиштирай келмасдан аёз.
Кетдинг, умри маҳзаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Сен кетарсан балки йироққа,
Фарғонада балки, балқарсан.
Балки чиқиб оқарган тоққа,
Чўпон бўлиб гулхан ёқарсан.
Балки устоз Ойбекдек тўлиб
Ёзажаксан янги бир достон.
Балки Ҳабиб Абдулла бўлиб,
Саҳроларда очажаксон кон.
Тупроғи зар, маъданим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Майли, юртим, кезсанг ҳам дунё,
Фазоларга қўйсанг ҳам қадам,
Ўзлигингни унутма асло,
Унутма ҳеч, онажон ўлкам.
Бир ўғлингдек мен ҳам бу замон
Кечмишингни қилдим томоша.
Иқболингни кўролдим аён
Истиқлолнинг уфқлари оша.
Иқболи ҳур, шўх-шаним маним.
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Завол кўрма ҳеч қачон, ўлкам,
Завол билмас шу ёшинг билан.
Музаффар бўл, ғолиб бўл, ўктам,
Дўсту ёринг, қардошинг билан.
Асрларнинг силсиласида
Боқий тургай кошонанг сенинг.
Улуғ башар оиласида
Мангу ёруғ пешонанг сенинг.
Мангу ёруғ масканим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

1964-70

 

САРОБ

Олти ойким, шеър ёзмайман, юрагим зада,
Олти ойким ўзгаларга тилайман омад.
Олти ойким, дўстларим ҳам пана-панада
Истеъдодим сўнганидан қилар каромат.

Ниманидир ахтараман — шеърдан ҳам улуғ,
Ниманидир ахтараман — нондан азизроқ.
Дунё ўзи бепоён-ку, рангларга тўлуғ,
Бироқ менинг кўзларимдан ранглар ҳам йироқ.

Инжиқ руҳим май истайди гоҳи-гоҳида,
Фақат унинг оғушида топаман ором.
Хаёлларим сархуш бўлиб кезган чоғимда
У беармон кунларимга қайтаман тамом.

Кўз олдимда киприкдайин тизилар йиллар,
Ҳар бирига маржон бўлар аччиқ унларим.
Хира туман орасида чўғдай милтиллар,
Жайрон қувиб жайрон янглиғ ўтган кунларим.

Ўшанда ҳам бўлар эди осмону адир,
Ўшанда ҳам кезар эдик шундоқ яланг бош.
Билмас эдик китоб нима, шаҳар нимадир…
Энагамиз тунда ою, кундузи қуёш,

Қуюндайин чарх урардик доим тўзонда,
Чанг нелигин билмас эдик ўша маҳали.
Онамизни ўйлар эдик инсон деганда,
Аммо она танҳолигин билмасдик ҳали.

Балолардан асрар эди ўзи табиат,
Бошимизга сочар эди беминнат зиё.
Тўнкарилган осмон ости — шу сирли хилқат
Бизнинг учун ҳам кулба-ю ҳам буюк дунё.

Кунларимиз жилғалардай ўтдилар оқиб,
Мактаб бордик — оғир бўлиб қолдик дафъатан.
Девордаги арслон ёлли картага боқиб,
Секингина шивирлашдик: мана шу Ватан!

Ватан! Менинг бор қисматим шу бир сўзда ҳал,
Балки мен ҳам бахш этурман унга жон-танни.
Лекин дўстлар, ростин айтсам, мен ўша маҳал,
Жондан ортиқ севар эдим она-Ватанни.

Дўстлик билан бир бутундир, дердилар дунё,
Мен ҳам мангу дўстлик учун ичардим қасам.
Тайёр эдим Раҳимовдай бўлгали фидо,
Ўйлар эдим, дўстлар учун жангга ярасам.

Кўз олдимда шу қадарли пок эди олам,
Гўё нурдан яратганди инсон деган зот.
Ҳа, онамни ўйлар эдим инсон деган дам,
Йўқ, маймундан тарқамаган дердим одамзод.

Бу дунёда алам бўлмас, бўлмас деб фироқ
Даста-даста китоблардан ўқирдик таълим.
Равон йўллар қаршингизда турибди муштоқ,
Дерди бизга ҳарф ўргатган ёш бир муаллим.

Олис жануб тортганидай қушча юрагин,
Йироқларга етаклади мени бир сурон.
О, Абдулла, кўзларингни очиб қарагин,
Ким айтади бу дунёда йўқдир деб бўрон.

Йиллар она қучоғидан олди-ку юлиб,
Савдоларга урди мени мурғак ёшимдан.
Бир маҳаллар қуюндайин юрардим елиб,
Энди бўлса у айланар менинг бошимдан.

Шеър излайман бу кун Тошкент кўчаларида,
Секингина зирқирайди беором қалбим.
Мен умримнинг бу суронли кечаларида
На бир таскин топа олдим, на шеър тополдим.

Юрагимга бир маҳаллар кирган туйғулар
Энди сендан кетгаймиз деб сўрайди жавоб.
Мени бир зум ҳол-жонимга қўймайди улар,
Қўймайдилар, ваъдаларинг чиқди деб сароб.

Кўз олдимда собит турар фақат шу Ватан,
Кулбаси ҳам кенглик қадар чулғайди мени.
Туйғуларим фақатгина унга берар тан,
Юртим, мен ҳам умрим қадар севгайман сени.

Мен ҳам сенинг қуёшингда ўсиб-улғайдим,
Қарздорман, тупроғингда қолдирдим излар,
Аммо айтинг, қайда қолди у ёшлик пайтим,
Кайда қолди мен ишонган у ўзга ҳислар.

Таъна қилмай ахир севгим мукофотини
Инсон учун минг оташда куяр эдим мен.
О, қанчалар севар одим инсон зотини,
Қандай буюк муҳаббат-ла севар эдим мен.

Бугун тўниб, атрофимга қарайман секин,
Ўт беролмас қалбга энди у ёшлик дамлар.
Мен инсонни бир инсондай севардим, лекин
Нечун кўпдир ҳалигача разил одамлар.

Қайлардадир ҳамон кезар зулмат тимсоли,
Қайлардадир ҳамон тинмай оқмоқда-ку қон.
Қўзларимга гоҳ кўринар телба мисоли
Мен бир вақглар сажда қилган ҳазрати инсон.

Қайлардадир фисқу фасод, ҳасад, хусумат,
Инсоният фарзанддарин тортмоқда дорга.
Гар бор бўлсанг жавоб бер, эй илоҳий қудрат,
Наҳот гўдак ишончини ёзибсан қорга?!

Олти ойким, руҳим шундай учмиш танадан,
Олти ойким, мени хаёл эзар беомон,
Олти ойким аллакимлар пана-панадан
Тош отади дарвозасиз қалбимга томон.

Шовқин тўла кўчаларда кезаман танҳо,
Яна шеърим юва бошлар дилдан ғамимни,
Хаёлларнинг гирдобида қолганда аммо
Алам билан хотирлайман муаллимимни.

Хазон тўла боғчаларга бораман, тағин,
Яна ўзни хаёл ила шеърга ташлайман.
Тўниб қолган юрагимга бериб бир таскин
Яна қувноқ қўшиқларни куйлай бошлайман.

Не тонг, ахир фарзандмиз-ку шу замонага,
Ахир она сийнасидан фарзанд тонолмас,
Қўл кўтариб бўлармиди ахир онага,
Зотан, унга қўл кўтарган — фарзанд саналмас.

1966

БАҲОР

Яна баҳор келди. Яна оламда
Ажиб бир гўзаллик, ажиб бир баёт.
Мен сени қутлайман шу улуғ дамда,
Улуғ елкадошим, музаффар ҳаёт!

Ташбиҳ ахтармангиз ушбу ғазалдан,
Нақд жойда насия не керак асли.
Аён бир хислатинг бордир азалдан,
Сени атамишлар уйғониш фасли!

Еллар ҳам уйғонди ишқалаб кафтин,
Офтоб ҳам юксалди — тик келар қуёш.
Тоғлар ҳам юк ташлаб кўтарди кифтин,
Безавол майса ҳам силкитади бош.

Тарновлар бўғзида лола ҳам кўркам,
Терак учларида изғир мавжудот.
Ҳаттоки туйғусиз, чирик хазон ҳам
Яшил пўпанакдан боғлабди қанот.

Ҳовлиқма жилғалар чопар беэга,
Қушлар қий-чувига тўлмиш дала, боғ.
Сенинг висолингдан қувонмай нега,
Баҳор, соғинтирдинг ахир кўп узоқ!

Ялдо кечасидай рутубатли қиш
Солди руҳимизга оғир бир сурур.
Сен келдинг, уйғонди яна шўх олқиш,
Йиғлаган кўзларга тушган каби нур.

Ҳа, мангу заволлик бўлмас оламда
То суйин сочаркан абри найсонлар.
Мен сизни эслайман аммо шу дамда,
Мангуга кўз юмган азиз инсонлар.

Азалий ҳукмини ўқиди ҳаёт, —
Неча бор само ҳам кўмди қуёшин.
Иқболи саждагоҳ бўлганлар, ҳайҳот,
Ўзлари тупроққа қўйдилар бошин.

Ўн ойким, сўнмишдир у таниш наъра*.
Ҳамон фироғида фиғон чекар Шош.
Баҳор келаётир, бош кўтар, қара,
О, сурур куйчиси, донгдор замондош.

Ҳамсуҳбат бўлмадим (ким эдим зотан),
Тавоб ҳам қилмадим гулшан маконинг.
Лекин шеър баҳоси мухлисгадир тан,
Қандай чексиз эди руҳий поёнинг!

Бугун-чи, не кезар ўтли қонингда!
Эвоҳ, унда на шеър, на май, на сафо.
Бу қандай мулоқот? Не ҳол? Ёнингда
Жой олмиш ўзга бир суюкли даҳо.**

Бақиёс эди у шеър лочини!
Хаёли бамисли Кўрагонийдек.
Гар тарих эврилса, шуҳрат тожини
Унга кийгизарди Султон Улуғбек.

Балхдан ҳориб қайтган Алишер мисол
Энди тўлғизганди чўккан довотин.
Кетди бир пок сиймо, теран бир хаёл,
Қолдириб дунёда ҳеч ўчмас отин.

Бақо-ю бебақо аён буюклик
Ўтди сўнгги дамда бош эгиб қуйи.
Фақат билганидан қолмас тириклик,
Мана, гулга чўммиш Чиғатой бўйи.

Бу сокин элда ҳам ивирсир баҳор,
Ўчган хотиралар чироғин ёқиб.
Қарайман, қабрлар ястанмиш қатор,
Маъсум бинафшадан сирғалар тақиб.

Кимнингдир кўксига энгашганча гул
Мармар сағанадан ўқиб турар байт.
Баҳор, қатра ёшим айлагил қабул,
Онам бошига ҳам бордингмикан, айт?!

Унинг оромгоҳи бундан олис жой,
Олисда ётибди менинг паноҳим.
Бугун кетганига тўлибди беш ой,
Беш ойким кўксимда ёнади оҳим.

Фарёд чекканим йўқ эл ичра тақир,
Ўч ҳам олмадим мен ўз қаламимдан.
Онажон, онажон, кечиргил ахир,
Шодланмасин дедим биров ғамимдан.

Дунёдан кетмасин ҳеч ким бемаҳал,
Ҳеч кимни босмасин ногаҳон ўкинч.
Аммо ўз бошига келмагунча гал,
Онажон, тош қалблар турармиди тинч.

Куйларман хотиранг балки вақт етиб,
Бир умр ўртанур лекин танда жон.
Суронлар йўлимда турибди кутиб,
Ўзинг қўлла энди мени, онажон.

Бугун атрофингда баҳордир балки,
Балки шабнам ичра ғарқдир ҳазин тош.
Майсалар тенгрангда қатордир балки,
Лекин сен ётасан кўтаролмай бош…

Бунчалар қаттолсан, о сирли олам,
Бунчалар бедилсан, бепоён хилқат.
Сенинг ҳикматингнинг сўнги-ку одам,
Наҳотки шунга ҳам қилмайсан шафқат.

Майса ҳам уйғонар қайта қиш ўтиб,
Заррача бўлса ҳам бир ҳиммат унга.
Наҳотки энг улуғ фарзандинг кетиб,
Бошин кўтаролмай ётса мангуга.

Онамни сўрайман сендан эрта-кеч,
Қайтар деб сўрайман чок этиб яқо.
Лекин менинг дардли саволимга ҳеч
Жавоб беролмассан, о, соқов даҳо!

Жавоб олабилди ҳеч ким ҳам зотан:
На султон, на гадо, на шоҳ, на фақир.
Ким қанча қувмасин сенинг ортингдан
Бир уюм тупроқни кўрсатдинг ахир.

Ҳаёт талвасаси тинмагай, аммо
Мангу боқий қолур Инсон ва Хаёл.
Мерос аталмагай барчага фано,
Кисмат аталмагай ҳар кимга завол.

Фақат ўтмиш билан яшамас инсон,
Гарчанд бўлолмайди ундан ҳеч озод…
Кечаги ғамини ўйласа обдон
Букчайиб қоларди бугун одамзод.

Кетган азизларни хотирлаб гоҳо,
Майлига, чекайлик бир зумгина оҳ.
Ҳаёт тантанаси бошланмиш, аммо,
Дўстлар, нур васлига ташлайлик нигоҳ.

Шу буюк офтобнинг мукофотини
Эъзозлаб қўяйлик айтиб шукрона.
Дилдан ўчирайлик ғамнинг отини,
Баҳор ҳам бахт каби ахир ягона.

Бу кун шеъри чиққан шоирдай дунё
Жилмайиб қўяди барчага масрур.
Темурбек гумбазин қўйнини гўё,
Ёритгани каби бир лаҳзалик нур.

Дилбар келинчакнинг кўксида ғулу,
Зардолу шохига ташлар кўз қирин.
Барг аро шуълалар кафтлармикан у…
Баҳор тетапоя гўдакдай ширин.

Юксак арғувоннинг учида ҳилол
Пахмоқ булутларни этади нимта.
Қайдадир шоира куйлайди беҳол:
— Кўнглим ҳам бу кеча ойдай яримга…

Увада камзулда биллур тугмадай
Булутлар ортидан боқади юлдуз.
Қайдадир юртини эслаб инграр най,
Қайдадир қўзигул ёради илдиз.

Қайдадир гулшандан ахтариб висол
Ел кезар — тоғларнинг гўзал арвоҳи.
Шоирнинг дилрабо байтлари мисол
Оҳ тортиб тизилар турналар гоҳи.

Қизғалдоқ баргидек учар дилдан ғам,
Тошқинлар киради қалбимга маним.
Баҳоринг муборак бўлсин ушбу дам,
Менинг Ўзбекистон — дилбар Ватаним.

Фақат сен қалбимга чўктирмай малол
Чарчаган руҳимга илҳом солурсан.
Баҳор ҳам, умр ҳам ўтар эҳтимол,
Фақат сен дунёда мангу қолурсан.
________
* Ғ.Ғулом кўзда тутилган.
** М Шайхзода кўзда тутилган.

1967

21 mart – O’zbekiston xalq shoiri, O’zbekiston Qahramoni Abdulla Oripov tavalludining 82 yilligi

  Shu kunlarda o‘zbek xalqining buyuk shoiri, turkcha she’riyatning  yorqin siymosi Abdulla Oripov tavalludining 82 yilligi she’riyat muxlislari tomonidan keng nishonlanmoqda. XX asr o‘zbek she’riga bamisoli Navro‘zday uyg‘onish olib kirgan ustozimizni qutlug’ ayyomi barchamizga muborak bo‘lsin.

ABDULLA ORIPOV
SHE’RLAR

Abdulla Oripov 1941 yil 21 martda Qashqadaryo viloyati, Koson tumaniga qarashli Neko’z qishlog’ida tug’ilgan. O’zbekiston xalq shoiri (1990). O’zbekiston Qahramoni (1998). ToshDUning jurnalistika fakul`tetini tugatgan (1963). Ilk she’rlar to’plami — «Mitti yulduz» (1965). «Ko’zlarim yo’lingda» (1966), «Onajon» (1969), «Ruhim», «O’zbekiston» (1971), «Xotirot», «Yurtim shamoli» (1974), «Yuzma-yuz», «Hayrat» (1979), «Najot qal’asi» (1981), «Yillar armoni» (1983), «Haj daftari», «Munojot» (1992), «Saylanma» (1996), «Dunyo» (1999), «Shoir yuragi» (2003) singari she’riy kitoblari nashr etilgan. Dostonlar ham yozgan («Jannatga yo’l», 1978; «Sohibqiron», 1996). «Sohibqiron» (1998) she’riy dramasi respublikaning barcha yirik teatrlarida sahnalashtirilgan. Dantening «Ilohiy komediya»sini, A. N. Nekrasov, L. Ukrainka, T. Shevchenko, R. Hamzatov, Q. Quliev asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan.
O’zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining matnini yozgan (1992). Hamza (1983) hamda Alisher Navoiy nomidagi (1992) O’zbekiston Respublikasi Davlat mukofotlari laureati.

SOZIM

Men shoirman,
Istasangiz shu,
O’zimniki erur shu sozim,
Birovlardan olmadim tuyg’u,
O’zgaga ham bermam ovozim.

Men kuyladim — goh dilda kadar,
Goh sevinib she’r to’qiyman men.
Tinglamasa o’zgalar agar,
O’z-o’zimga she’r o’qiyman men.

Men kuyladim ushbu olamda
Inson bo’lib tug’ilganimni.
Men kuyladim ba’zan alamda
Yig’lab-yig’lab bo’g’ilganimni.

Men kuyladim bu olam aro
Sobit turgan xalqimni faqat,
Men kuyladim o’tmishning qaro
Zulmatida yo’qligin shafqat.

Kerak bo’lsa, amr etsa yurak,
Keltirurman umrimga imon.
Mening uchun na ta’zim kerak,
Na halvoytar kabi shuhrat-shon.

Shaydo bo’lib yurganda birdan
Xayolimga tashlamang kamand.
Mijg’ov va past, g’iybat gaplardan
Jajji she’rim qo’yurman baland.

Xayol kabi keng erur olam,
Mayda gapni ko’tarmagay she’r.
Kerak bo’lsa mening uchun ham
Javob berar bobom Alisher.

MEN SENI KUYLAMOQ ISTAYMAN
Oq she’r

Men seni kuylamoq istayman,
Sening yuzlaringni kuylamoq istayman,
Sening ko’zlaringni kuylamoq istayman.
Yuzlarkim, malagi afsonada yo’q,
Ko’zlarkim, jannati rizvonada yo’q.

Men seni kuylamoq istayman,
Ammo shunday kuylasamki,
Yirtilib ketsa ovoz pardalarim…
Men sendan bo’salar olmoq istayman:
Ammo shunday bo’salarkim —
Tirqirab qon oqsa lablarimizdan,
Zotan, odamlar sevgisini ham
Alami, nafrati, quvonchi kabi
Hayqirib, hayqirib ochib tashlasin.

Istaymanki, na’ra tortsin chaqaloqlar ham,
O’liklar ham tinch yotmasin qabrlarida.
Men hamma narsani buyukligicha ko’rmoq istayman
XX asr odamlarida.
Zotan, bu asr
Har qanday cheklanish, har qanday qullikni
Itqitib tashlamoqda o’z yelkasidan…

Bu asrning talabi oddiy va sodda:
Yuraging buyurgan har qanday gapni,
Tilaging buyurgan har qanday gapni
Hech kimdan tortinmay o’rtaga tashla,
Bo’g’zingda qolmasin ovozing aslo!

Men shu asrning bir mitti farzandiman,
Men uning butun qo’polligini,
Butun nozikligini,
Butun sovuqligini,
Butun haroratini
Sening shu g’unchadek nozik lablaringga
Jo qilmoq istayman, sevgilim…

PAHLAVON MAHMUD QABRI QOSHIDA

Madorsiz qo’limga qalam olganda
YO uzoq yo’llarda horib-tolganda,
Bir nomard qoshida ojiz qolganda
Pahlavon Mahmuddan so’radim madad.

Yulduzlar misoli kulganda ruhim,
Bo’ronli hislarga to’lganda ruhim,
Ba’zan she’r ustida so’lganda ruhim,
Pahlavon Mahmuddan so’radim madad.

Kuyladim, fazoga naqlim yetmadi,
O’yladim, dunyoga aqlim yetmadi.
Qay ishga qo’l urdim, shahdim yetmadi,
Pahlavon Mahmuddan so’radim madad.

Men uchun xilxona bo’lganda olam,
Gumbazlar ostidan chiqdi bir alam:
— Hayotsan, bunchalar faryod aylama,
Men o’zim madadga zorman-ku, bolam.

YOZAJAKMAN

Do’stlar, demangiz, men she’ru doston yozajakman,
Men she’ru doston ichra bir afg’on yozajakman.

Hayrona boqur bu manim ahvolima har kim,
Men ersam o’zgalar ahvoliga hayron, yozajakman.

Shoir diliga qilma havas, but esa bag’ring,
Shoir yuragin doimo vayron yozajakman.

Soldi dilima qancha alam ul sho’xu badxo’,
Bilmamki, axir qay biri qurbon, yozajakman.

Osmon elining turfa-tuman yulduzi ko’pdir,
Xo’bdir barisi, ravshani — cho’lpon yozajakman.

Sen she’rga qo’ling cho’zmagil, ey johili nokas,
Bo’lsang-da “xudo” nomingni shayton yozajakman.

Boshingga agar qo’nsa shu kun sharpai iqbol,
Poyingga, elim, bosh urib qur’on yozajakman.

Quldir demangiz garchi nomi Abdulla erurman,
Rasul ham emas, yo’q hali unvon, yozajakman.

ALISHER

Jahonki muqaddas neni ko’ribdi, —
Bariga onasan, ey qodir hayot.
Besh yuz yil naridan boqib turibdi,
Nurli bu yuzlarga nuroniy bir zot.

Shu buyuk o’g’lingni ardoqlab dildan, —
Xalqim, ta’zim etsang arzigay tamom.
Uning nomi bilan birga bitilgan
Dunyo daftariga o’zbek degan nom.

Boyqaro irg’ishlab istak otida
Jahonga boqqanda misli bola sher, —
Hirot darvozasin bir qanotida
She’riy lashkarini tizgan Alisher.

Dunyoda biror nom qoldirmoq uchun
Yurt buzish shart emas, degan gap-ku, rost.
Kimdir pesh qilganda nayzaning kuchin,
Alisher qalamni ko’rsaggan, xolos.

Tun bilan tong erur tashbihda udum,
Misoli zahru may, hajru shakar lab.
Kimnidir quyoshday eslasa mardum,
Kimnidir zulmatday yurarlar qarg’ab.

Nido tingla, bu kun, yurting tarafdan,
Ey, yiroq Hirotda maskan topgan er!
Ogoh bo’l, Alisher, sen ushbu gapdan:
Har ikki nabirang biri — Alisher.

Baytingga bir bora qovushgan har lab,
Takrorlab ketgusi mahshargacha to.
Qaratib turibsan bu yon, ne ajab,
Milliard martabali jahonni hatto.

Birovlar nazdida johil Osiyo
Faqat zavol ko’rib, ko’rmagan kamol.
Muso iltijosi yetdi-yu go’yo,
Haq Tur tog’i uzra ko’rgazdi jamol —

Jahon mehrobida paydo Alisher…
Shodmon qasida ayt sen ham, ey quyosh!
Besh yuz yil unga ham nima gap axir,
Mingga qadam qo’ydi yigirma besh yosh.

SOG’INCH

Parchagina bulut,
Cheksiz osmon,
Adir ortidagi yolg’iz oyoq yo’l.
Barcha tashvishlarni unutib, shodon,
Qaytgim kelayotir qoshingga butkul.

Qismat mayin ichdim — achchiq va taxir,
Tuydim ehtirosning samoviy kuchin.
Dunyoda odamzod yashamas, axir,
Faqat irodasin sinamoq uchun.

Parchagina bulut,
Cheksiz osmon,
Adir ortidagi yolg’iz oyoq yo’l.
Barcha tashvishlarni unutib, shodon,
Qayta olsam edi qoshingga butkul.

* * *

U qo’shiq kuyladi yor sha’niga mast,
Sho’xchan she’rlar aytdi sevgi nomidan.
Hammani kuldirdi, qiz esa faqat
Beparvo jilmayib o’tdi yonidan.

U qo’shiq kuyladi yor sha’niga mast,
Yig’lab, faryod chekdi sevgi nomidan.
Hammani yig’latdi, qiz esa faqat
Beparvo jilmayib o’tdi yonidan.

U qo’shiq kuyladi yor sha’niga mast,
Na kuldi, na qatra to’kdi yoshini.
U kuyladi mag’rur, qiz bo’lsa shu vaqt
Huzuriga keldi egib boshini.

«MUNOJOT»NI TINGLAB

Qani ayt, maqsading nimadir sening,
Nega tilkalaysan bag’rimni, ohang,
Nechun kerak bo’ldi senga ko’z yoshim,
Nechun kerak, rubob, senga shuncha g’am!

Eshilib, to’lg’anib infanadi kuy,
Qaylardan kelmoqda bu ohu faryod.
Kim u yig’layotgan, Navoiymikin,
Va yo may kuychisi Hayyommikin, dod!

Bas, yetar, cholg’uchi, bas qil sozingni,
Bas, yetar, ko’ksimga urmagil xanjar,
Nahotki dunyoda shuncha g’am bordir…
Agar shu «Munojot» rost bo’lsa agar.

Agar aldamasa shu sovuq simlar,
Gar shul eshitganim bo’lmasa ro’yo.
Sen beshik emassan, dorsan, tabiat,
Sen ona emassan, jallodsan, dunyo!

Eshilib, to’lg’anib ingranadi kuy,
Asrlar g’amini so’ylar «Munojot».
Kuyi shunday bo’lsa, g’amning o’ziga
Qanday chiday olgan ekan odamzod!

* * *

Bahor kunlarida kuzning havosi,
Tanimni junjitar oqshom shamoli.
Nega buncha g’amgin nayning navosi,
Nega qalbim to’la o’kinch va malol?

Barglar orasiga tinmasdan sira
Oshno yulduzlardan to’kiladi nur.
Bilmayman, qiynaydi qaysi xotira,
Titroq yulduz kabi muzlagan shuur.

Mag’lub bahodirning nayzasi misol
Ma’yus egiladi terak uchlari,
Barglar soyasida o’ynaydi behol
Uyqudagi qizning bedor tushlari.

Atrofimda yotar garib bir viqor,
Bilmam, nega uchdi qalbim safosi.
Nima ham qilardim, na ilojim bor.
Bahor kunlarida kuzning havosi.

TILLA BALIQCHA

Tuxumdan chiqdi-yu, keltirib uni
Shu loyqa hovuzga tomon otdilar.
Tashlandiq ushoq yeb o’tadi kuni,
Xoru xas, xazonlar ustin yoptilar.

Dunyoda ko’rgani shu tor hovuzcha
Va mudroq tollarning achchiq xazoni.
Menga alam qilar, tilla baliqcha
Bir ko’lmak hovuz deb bilar dunyoni…

RUHIM

Vujud deganlari asli nimadir?
Dayr dengizida yurgan kemadir.

Bir kun bir qoyaga urilgay kema,
Ruhim, sen vujudni g’amini yema.

Yuksak fazolarda aylagil parvoz,
Senda na ohang bor va na bor ovoz.

Senga na bo’ronlar kor qila olur,
Seni na yo’qotib, bor qila olur.

Sen misli kamalak — yuksak va so’lmas,
Kamalakni esa parchalab bo’lmas.

* * *

Yondimu va lekin hijon tunida
Senga ahvolimni etmadim bayon.
Sokin kechalarim ko’zim o’ngida
Munis qarashlaring bo’ldi namoyon.

Na sen nazar qilding holimga bir bor,
Na men ayta bildim senga biror so’z.
Shunday o’tib borar umrimiz bekor…
Oramizda sarson bir juft qora ko’z.

BIRINCHI MUHABBATIM

Kecha oqshom falakda oy bo’zarib botganda,
Zuhro yulduz miltirab, xira xanda otganda,
Ruhimda bir ma’yuslik sokinlik uyg’otganda,
Men seni esga oldim, birinchi muhabbatim,
Eslab xayolga toldim, birinchi muhabbatim.

O’tdi yoshlik zavq bilan, gohi to’polon bilan,
Gohida yaxshi bilan, gohida yomon bilan,
Ayri ham tushdim ba’zan qalb bilan, imon bilan
Lekin seni yo’qotdim, birinchi muhabbatim,
Mangu g’aflatda qotdim, birinchi muhabbatim.

Dunyo degan shundayin anglab bo’lmas sir ekan,
Goh keng ekan, gohida tuynuksiz qasr ekan.
Lekin inson hamisha bir hisga asir ekan…
Nechun bilmovdim avval, birinchi muhabbatim,
Parvo qilmovdim avval, birinchi muhabbatim.

Holbuki orzulardan judo ham bo’lganim yo’q,
Yulduzday kulganim yo’q, oy kabi to’lganim yo’q.
Erta xazon gul kabi sarg’ayib so’lganim yo’q,
Seni eslab yig’layman, birinchi muhabbatim,
Eslab bag’rim tig’layman, birinchi muhabbatim.

Yo’lin yo’qotsa odam — muhabbatga suyangay,
G’ussaga botsa odam — muhabbatga suyangay.
Chorasiz qolsa odam — muhabbatga suyangay,
Men kimga suyangayman, birinchi muhabbatim,
Faqat eslab yongayman, birinchi muhabbatim.

Nido bergil, qaydasan, sharpangga quloq tutdim,
Sirli tushlar ko’rib men bor dunyoni unutdim.
Tongda turib nomingga ushbu she’rimni bitdim,
Dildagi ohim mening, birinchi muhabbatim,
Yolg’iz Ollohim mening, birinchi muhabbatim.

MEN ANGLAB YETGAN FALSAFA

Bozorga o’xshaydi asli bu dunyo,
Bozorga o’xshaydi bunda ham ma’ni.
Ikkisi ichra ham ko’rmadim aslo,
Molim yomon degan biror kimsani.

* * *

Oqar daryoga ham kimdir band bergan,
Hayot kimga zahar, kimga qand bergan.
Ey, g’ofil, sarkash deb, meni kamsitma,
G’anim senga emas, menga pand bergan.

* * *

Deydilar it hurur — o’tadi karvon,
Ranju balolardan yonmasin joning,
Lekin alam qilar bir umr giryon
Itlar orasidan o’tsa karvoning.

VAFO QILURMISAN, BAHORIM

Ruhimda yo’qoldi qarorim,
Tanimda qolmadi madorim.
Bizlarni bir yo’qlab kelibsan,
Vafo qilurmisan, bahorim?!

Yoz o’tdi, kuz o’tdi, qish o’tdi,
Boshlardan sinovli ish o’tdi.
Yurakka izg’irin — nish o’tdi,
Vafo qilurmisan, bahorim?!

Yam-yashil qirlarni sog’indim,
Chechakzor yerlarni sog’indim,
U inja sirlarni sog’indim,
Vafo qilurmisan, bahorim?!

Lolaning lablari xandadir,
Dog’i ham tubida — andadir.
O’xshashi ruh ila tandadir,
Vafo qilurmisan, bahorim?!

Intiqmiz do’st bilan, yor bilan,
She’r bilan, soz bilan — tor bilan,
Diydorlash bizningdek xor bilan,
Vafo qilurmisan, bahorim?!

O’ZBEKISTON

Yurtim, senga she’r bitdim bu kun,
Qiyosingni topmadim aslo.
Shoirlar bor, o’z yurtin butun —
Olam aro atagan tanho.
Ular she’ri uchdi ko’p yiroq,
Qanotida kumush diyori,
Bir o’lka bor dunyoda, biroq
Bitilmagan dostondir bori:
Faqat ojiz qalamim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Yurmasman hech behishtni izlab,
Topolmasam chekmasman alam.
O’tirmasman ertaklar so’zlab,
Musallo deb yo’nmasman qalam.
Ko’klamingdan olib sururni,
Dovrug’ soldi ustoz Olimjon,
G’afur G’ulom tuygan g’ururni
Qilmoq mumkin dunyoga doston.
Olis tarix qadamim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Kechmishing bor chindan ham uzoq,
Ilg’ay olmas barchasin ko’zim.
Maqtamasman moziyni biroq,
O’tmishingni o’ylayman bir zum.
Zabtga olib keng Osiyoni,
Bir zot chiqdi mag’rur, davongir,
Ikki asr yarim dunyoni
Zir qaqshatdi Buyuk jahongir.
Aytgum, bu kun, u manim, manim.
O’zbekiston, Vatanim manim.

Bobolardan so’z ketsa zinhor,
Bir kalom bor gap avvalida.
Osmon ilmi tug’ilgan ilk bor
Ko’ragoniy jadvallarida.
Qotil qo’li qilich soldi mast,
Quyosh bo’lib uchdi tilla bosh.
Do’stlar, ko’kda yulduzlar emas,
U, Ulug’bek ko’zidagi yosh.
Erda qolgan, o, tanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Ko’z oldimdan kechar asrlar,
Ko’z-ko’z etib nuqsu chiroyin.
Sarson o’tgan necha nasllar,
Topolmasdan tug’ilgan joyin.
Amerika — sehrli diyor,
Uxlar edi Kolumb ham hali,
Dengiz ortin yoritdi ilk bor,
Beruniyning aql mash’ali.
Kolumbda bor alamim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Ko’p jahongir ko’rgan bu dunyo,
Hammasiga guvoh yer osti.
Lekin, do’stlar, she’r ahli aro
Jahongiri kam bo’lar, rosti.
Besh asrkim, nazmiy saroyni
Titratadi zanjirband bir she’r.
Temur tig’i etmagan joyni
Qalam bilan oldi Alisher.
Dunyo bo’ldi chamanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Bobolardan so’zladim, ammo
Bir zot borkim, baridan suyuk:
Buyuklarga baxsh etgan daho,
Ona xalqim, o’zingsan buyuk.
Sen o’zingsan, eng so’nggi nonin
O’zi emay o’g’liga tutgan.
Sen o’zingsan, farzandlar shonin
Asrlardan opichlab o’tgan.
Ona xalqim, jon-tanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Bosh ustingdan o’tdi ko’p zamon,
O’tdi Budda, o’tdi Zardushti.
Har uchragan nokasu nodon,
Ona xalqim, yoqangdan tutdi.
Seni chingiz g’azabga to’lib
Yo’qotmoqchi bo’ldi dunyodan.
Jaloliddin samani bo’lib
Sakrab o’tding Amudaryodan.
Sensan o’shal samanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Toleingda bor ekan yashash,
Goh qon ichding, gohida sharob.
Etmoq bo’lib yurtim xomtalash,
Bosh ustingga keldi inqilob.
Chora istab jang maydonidan
Samolarga uchdi unlaring,
Shahidlarning qirmiz qonidan
Alvon bo’ldi qora tunlaring.
Qonga to’lgan kafanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Lekin oftob poymol o’lmas,
Kavaklarda qolmas oy nuri,
Odil hakam — haq bor, beg’araz,
Mazlumlarning buyuk g’amxo’ri.
Qilich serpab tole tongida
O’zligingni tanib qolding sen.
O’g’lonlarning qatra qonida
O’zbekiston nomin olding sen.
Nomi qutlug’ gulshanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Tinch turarmi bu ko’hna olam,
Tinch turarmi dog’uli zamon.
Oromingni buzdi sening ham
Fashist degan vahshiy olomon.
Qonim oqdi Dantsigda manim,
Sobir Rahim yiqilgan chog’da.
Lekin, yurtim, kezolmas g’anim.
O’zbekiston atalgan bog’da.
Sensan nomus va sha’nim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Kech kuz edi, men seni ko’rdim,
Derazamdan boqardi birov.
U sen eding, o, dehqon yurtim,
Turar eding yalangto’sh, yayov.
— Tashqarida izillar yomg’ir,
Kir, bobojon, yayragil bir oz.
Deding: — Paxtam, qoldi-ku axir,
Yig’ishtiray kelmasdan ayoz.
Ketding, umri mahzanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Sen ketarsan balki yiroqqa,
Farg’onada balki, balqarsan.
Balki chiqib oqargan toqqa,
Cho’pon bo’lib gulxan yoqarsan.
Balki ustoz Oybekdek to’lib
Yozajaksan yangi bir doston.
Balki Habib Abdulla bo’lib,
Sahrolarda ochajakson kon.
Tuprog’i zar, ma’danim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

Mayli, yurtim, kezsang ham dunyo,
Fazolarga qo’ysang ham qadam,
O’zligingni unutma aslo,
Unutma hech, onajon o’lkam.
Bir o’g’lingdek men ham bu zamon
Kechmishingni qildim tomosha.
Iqbolingni ko’roldim ayon
Istiqlolning ufqlari osha.
Iqboli hur, sho’x-shanim manim.
O’zbekiston, Vatanim manim.

Zavol ko’rma hech qachon, o’lkam,
Zavol bilmas shu yoshing bilan.
Muzaffar bo’l, g’olib bo’l, o’ktam,
Do’stu yoring, qardoshing bilan.
Asrlarning silsilasida
Boqiy turgay koshonang sening.
Ulug’ bashar oilasida
Mangu yorug’ peshonang sening.
Mangu yorug’ maskanim manim,
O’zbekiston, Vatanim manim.

1964-70

 

SAROB

Olti oykim, she’r yozmayman, yuragim zada,
Olti oykim o’zgalarga tilayman omad.
Olti oykim, do’stlarim ham pana-panada
Iste’dodim so’nganidan qilar karomat.

Nimanidir axtaraman — she’rdan ham ulug’,
Nimanidir axtaraman — nondan azizroq.
Dunyo o’zi bepoyon-ku, ranglarga to’lug’,
Biroq mening ko’zlarimdan ranglar ham yiroq.

Injiq ruhim may istaydi gohi-gohida,
Faqat uning og’ushida topaman orom.
Xayollarim sarxush bo’lib kezgan chog’imda
U bearmon kunlarimga qaytaman tamom.

Ko’z oldimda kiprikdayin tizilar yillar,
Har biriga marjon bo’lar achchiq unlarim.
Xira tuman orasida cho’g’day miltillar,
Jayron quvib jayron yanglig’ o’tgan kunlarim.

O’shanda ham bo’lar edi osmonu adir,
O’shanda ham kezar edik shundoq yalang bosh.
Bilmas edik kitob nima, shahar nimadir…
Enagamiz tunda oyu, kunduzi quyosh,

Quyundayin charx urardik doim to’zonda,
Chang neligin bilmas edik o’sha mahali.
Onamizni o’ylar edik inson deganda,
Ammo ona tanholigin bilmasdik hali.

Balolardan asrar edi o’zi tabiat,
Boshimizga sochar edi beminnat ziyo.
To’nkarilgan osmon osti — shu sirli xilqat
Bizning uchun ham kulba-yu ham buyuk dunyo.

Kunlarimiz jilg’alarday o’tdilar oqib,
Maktab bordik — og’ir bo’lib qoldik daf’atan.
Devordagi arslon yolli kartaga boqib,
Sekingina shivirlashdik: mana shu Vatan!

Vatan! Mening bor qismatim shu bir so’zda hal,
Balki men ham baxsh eturman unga jon-tanni.
Lekin do’stlar, rostin aytsam, men o’sha mahal,
Jondan ortiq sevar edim ona-Vatanni.

Do’stlik bilan bir butundir, derdilar dunyo,
Men ham mangu do’stlik uchun ichardim qasam.
Tayyor edim Rahimovday bo’lgali fido,
O’ylar edim, do’stlar uchun jangga yarasam.

Ko’z oldimda shu qadarli pok edi olam,
Go’yo nurdan yaratgandi inson degan zot.
Ha, onamni o’ylar edim inson degan dam,
Yo’q, maymundan tarqamagan derdim odamzod.

Bu dunyoda alam bo’lmas, bo’lmas deb firoq
Dasta-dasta kitoblardan o’qirdik ta’lim.
Ravon yo’llar qarshingizda turibdi mushtoq,
Derdi bizga harf o’rgatgan yosh bir muallim.

Olis janub tortganiday qushcha yuragin,
Yiroqlarga yetakladi meni bir suron.
O, Abdulla, ko’zlaringni ochib qaragin,
Kim aytadi bu dunyoda yo’qdir deb bo’ron.

Yillar ona quchog’idan oldi-ku yulib,
Savdolarga urdi meni murg’ak yoshimdan.
Bir mahallar quyundayin yurardim yelib,
Endi bo’lsa u aylanar mening boshimdan.

She’r izlayman bu kun Toshkent ko’chalarida,
Sekingina zirqiraydi beorom qalbim.
Men umrimning bu suronli kechalarida
Na bir taskin topa oldim, na she’r topoldim.

Yuragimga bir mahallar kirgan tuyg’ular
Endi sendan ketgaymiz deb so’raydi javob.
Meni bir zum hol-jonimga qo’ymaydi ular,
Qo’ymaydilar, va’dalaring chiqdi deb sarob.

Ko’z oldimda sobit turar faqat shu Vatan,
Kulbasi ham kenglik qadar chulg’aydi meni.
Tuyg’ularim faqatgina unga berar tan,
Yurtim, men ham umrim qadar sevgayman seni.

Men ham sening quyoshingda o’sib-ulg’aydim,
Qarzdorman, tuprog’ingda qoldirdim izlar,
Ammo ayting, qayda qoldi u yoshlik paytim,
Kayda qoldi men ishongan u o’zga hislar.

Ta’na qilmay axir sevgim mukofotini
Inson uchun ming otashda kuyar edim men.
O, qanchalar sevar odim inson zotini,
Qanday buyuk muhabbat-la sevar edim men.

Bugun to’nib, atrofimga qarayman sekin,
O’t berolmas qalbga endi u yoshlik damlar.
Men insonni bir insonday sevardim, lekin
Nechun ko’pdir haligacha razil odamlar.

Qaylardadir hamon kezar zulmat timsoli,
Qaylardadir hamon tinmay oqmoqda-ku qon.
Qo’zlarimga goh ko’rinar telba misoli
Men bir vaqglar sajda qilgan hazrati inson.

Qaylardadir fisqu fasod, hasad, xusumat,
Insoniyat farzanddarin tortmoqda dorga.
Gar bor bo’lsang javob ber, ey ilohiy qudrat,
Nahot go’dak ishonchini yozibsan qorga?!

Olti oykim, ruhim shunday uchmish tanadan,
Olti oykim, meni xayol ezar beomon,
Olti oykim allakimlar pana-panadan
Tosh otadi darvozasiz qalbimga tomon.

Shovqin to’la ko’chalarda kezaman tanho,
Yana she’rim yuva boshlar dildan g’amimni,
Xayollarning girdobida qolganda ammo
Alam bilan xotirlayman muallimimni.

Xazon to’la bog’chalarga boraman, tag’in,
Yana o’zni xayol ila she’rga tashlayman.
To’nib qolgan yuragimga berib bir taskin
Yana quvnoq qo’shiqlarni kuylay boshlayman.

Ne tong, axir farzandmiz-ku shu zamonaga,
Axir ona siynasidan farzand tonolmas,
Qo’l ko’tarib bo’larmidi axir onaga,
Zotan, unga qo’l ko’targan — farzand sanalmas.

1966

BAHOR

Yana bahor keldi. Yana olamda
Ajib bir go’zallik, ajib bir bayot.
Men seni qutlayman shu ulug’ damda,
Ulug’ yelkadoshim, muzaffar hayot!

Tashbih axtarmangiz ushbu g’azaldan,
Naqd joyda nasiya ne kerak asli.
Ayon bir xislating bordir azaldan,
Seni atamishlar uyg’onish fasli!

Yellar ham uyg’ondi ishqalab kaftin,
Oftob ham yuksaldi — tik kelar quyosh.
Tog’lar ham yuk tashlab ko’tardi kiftin,
Bezavol maysa ham silkitadi bosh.

Tarnovlar bo’g’zida lola ham ko’rkam,
Terak uchlarida izg’ir mavjudot.
Hattoki tuyg’usiz, chirik xazon ham
Yashil po’panakdan bog’labdi qanot.

Hovliqma jilg’alar chopar beega,
Qushlar qiy-chuviga to’lmish dala, bog’.
Sening visolingdan quvonmay nega,
Bahor, sog’intirding axir ko’p uzoq!

Yaldo kechasiday rutubatli qish
Soldi ruhimizga og’ir bir surur.
Sen kelding, uyg’ondi yana sho’x olqish,
Yig’lagan ko’zlarga tushgan kabi nur.

Ha, mangu zavollik bo’lmas olamda
To suyin socharkan abri naysonlar.
Men sizni eslayman ammo shu damda,
Manguga ko’z yumgan aziz insonlar.

Azaliy hukmini o’qidi hayot, —
Necha bor samo ham ko’mdi quyoshin.
Iqboli sajdagoh bo’lganlar, hayhot,
O’zlari tuproqqa qo’ydilar boshin.

O’n oykim, so’nmishdir u tanish na’ra*.
Hamon firog’ida fig’on chekar Shosh.
Bahor kelayotir, bosh ko’tar, qara,
O, surur kuychisi, dongdor zamondosh.

Hamsuhbat bo’lmadim (kim edim zotan),
Tavob ham qilmadim gulshan makoning.
Lekin she’r bahosi muxlisgadir tan,
Qanday cheksiz edi ruhiy poyoning!

Bugun-chi, ne kezar o’tli qoningda!
Evoh, unda na she’r, na may, na safo.
Bu qanday muloqot? Ne hol? Yoningda
Joy olmish o’zga bir suyukli daho.**

Baqiyos edi u she’r lochini!
Xayoli bamisli Ko’ragoniydek.
Gar tarix evrilsa, shuhrat tojini
Unga kiygizardi Sulton Ulug’bek.

Balxdan horib qaytgan Alisher misol
Endi to’lg’izgandi cho’kkan dovotin.
Ketdi bir pok siymo, teran bir xayol,
Qoldirib dunyoda hech o’chmas otin.

Baqo-yu bebaqo ayon buyuklik
O’tdi so’nggi damda bosh egib quyi.
Faqat bilganidan qolmas tiriklik,
Mana, gulga cho’mmish Chig’atoy bo’yi.

Bu sokin elda ham ivirsir bahor,
O’chgan xotiralar chirog’in yoqib.
Qarayman, qabrlar yastanmish qator,
Ma’sum binafshadan sirg’alar taqib.

Kimningdir ko’ksiga engashgancha gul
Marmar sag’anadan o’qib turar bayt.
Bahor, qatra yoshim aylagil qabul,
Onam boshiga ham bordingmikan, ayt?!

Uning oromgohi bundan olis joy,
Olisda yotibdi mening panohim.
Bugun ketganiga to’libdi besh oy,
Besh oykim ko’ksimda yonadi ohim.

Faryod chekkanim yo’q el ichra taqir,
O’ch ham olmadim men o’z qalamimdan.
Onajon, onajon, kechirgil axir,
Shodlanmasin dedim birov g’amimdan.

Dunyodan ketmasin hech kim bemahal,
Hech kimni bosmasin nogahon o’kinch.
Ammo o’z boshiga kelmaguncha gal,
Onajon, tosh qalblar turarmidi tinch.

Kuylarman xotirang balki vaqt yetib,
Bir umr o’rtanur lekin tanda jon.
Suronlar yo’limda turibdi kutib,
O’zing qo’lla endi meni, onajon.

Bugun atrofingda bahordir balki,
Balki shabnam ichra g’arqdir hazin tosh.
Maysalar tengrangda qatordir balki,
Lekin sen yotasan ko’tarolmay bosh…

Bunchalar qattolsan, o sirli olam,
Bunchalar bedilsan, bepoyon xilqat.
Sening hikmatingning so’ngi-ku odam,
Nahotki shunga ham qilmaysan shafqat.

Maysa ham uyg’onar qayta qish o’tib,
Zarracha bo’lsa ham bir himmat unga.
Nahotki eng ulug’ farzanding ketib,
Boshin ko’tarolmay yotsa manguga.

Onamni so’rayman sendan erta-kech,
Qaytar deb so’rayman chok etib yaqo.
Lekin mening dardli savolimga hech
Javob berolmassan, o, soqov daho!

Javob olabildi hech kim ham zotan:
Na sulton, na gado, na shoh, na faqir.
Kim qancha quvmasin sening ortingdan
Bir uyum tuproqni ko’rsatding axir.

Hayot talvasasi tinmagay, ammo
Mangu boqiy qolur Inson va Xayol.
Meros atalmagay barchaga fano,
Kismat atalmagay har kimga zavol.

Faqat o’tmish bilan yashamas inson,
Garchand bo’lolmaydi undan hech ozod…
Kechagi g’amini o’ylasa obdon
Bukchayib qolardi bugun odamzod.

Ketgan azizlarni xotirlab goho,
Mayliga, chekaylik bir zumgina oh.
Hayot tantanasi boshlanmish, ammo,
Do’stlar, nur vasliga tashlaylik nigoh.

Shu buyuk oftobning mukofotini
E’zozlab qo’yaylik aytib shukrona.
Dildan o’chiraylik g’amning otini,
Bahor ham baxt kabi axir yagona.

Bu kun she’ri chiqqan shoirday dunyo
Jilmayib qo’yadi barchaga masrur.
Temurbek gumbazin qo’ynini go’yo,
Yoritgani kabi bir lahzalik nur.

Dilbar kelinchakning ko’ksida g’ulu,
Zardolu shoxiga tashlar ko’z qirin.
Barg aro shu’lalar kaftlarmikan u…
Bahor tetapoya go’dakday shirin.

Yuksak arg’uvonning uchida hilol
Paxmoq bulutlarni etadi nimta.
Qaydadir shoira kuylaydi behol:
— Ko’nglim ham bu kecha oyday yarimga…

Uvada kamzulda billur tugmaday
Bulutlar ortidan boqadi yulduz.
Qaydadir yurtini eslab ingrar nay,
Qaydadir qo’zigul yoradi ildiz.

Qaydadir gulshandan axtarib visol
Yel kezar — tog’larning go’zal arvohi.
Shoirning dilrabo baytlari misol
Oh tortib tizilar turnalar gohi.

Qizg’aldoq bargidek uchar dildan g’am,
Toshqinlar kiradi qalbimga manim.
Bahoring muborak bo’lsin ushbu dam,
Mening O’zbekiston — dilbar Vatanim.

Faqat sen qalbimga cho’ktirmay malol
Charchagan ruhimga ilhom solursan.
Bahor ham, umr ham o’tar ehtimol,
Faqat sen dunyoda mangu qolursan.
________
* G’.G’ulom ko’zda tutilgan.
** M Shayxzoda ko’zda tutilgan.

1967