2 октябрь — инсониятнинг машҳур фарзандларидан бири, буюк ҳинд файласуфи, сиёсат арбоби Маҳатма Ганди таваллуд топган кун

   Хизмат қилиш мен учун бу — Ҳиндистон учун хизмат қилиш эди, чунки бу туйғу менда ҳеч бир қидирувларсиз пайдо бўлганди. Бунга мойиллик – менга сут билан кирган эди.

МАҲАТМА ГАНДИ
“МЕНИНГ ҲАЁТИМ” КИТОБИДАН
САРАЛАНГАН САТРЛАР

   “Менинг ҳаётим”. Таржимаи ҳол тарзида ёзилган бу китобда дунёга машҳур ҳинд арбоби Маҳатма Ганди (асл исми Моҳандас Карамчанд Ганди)нинг шахсий кечинмаларига бой ҳаёт йўли ва қарашлари тасвирланган. Қуйида китобдан сараланган баъзи ҳаволаларни ўқийсиз.

Ҳақиқат менинг йўлчи юлдузим ва қалқоним бўлиши керак. Гарчи бу йўл тўғри ва қилич дамидай ингичка бўлса-да, мен учун у энг тез олиб борадиган ва энг осон юриладиган йўл.

* * *

Қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган одамга қилинган самимий иқрор ва бошқа гуноҳ қилмаслик учун берилган ваъда, онт тавба-тазаррунинг энг тоза шакли ҳисобланади.

* * *

“Ёмонликка яхшилик билан жавоб бер” ҳикмати менинг йўл бошловчи тамойилим бўлиб қолган.

* * *

Сени хафа қилаётганга қаршилик кўрсатма; бироқ борди-ю биров сенинг ўнг юзингга урса, унга бошқа юзингни тут; кимки сен билан тортишиб, биров кўйлагингни олмоқчи бўлса, сен унга чопонингни ҳам қўшиб бер.

* * *

Далиллар – қонуннинг тўртдан уч қисми.

* * *

Хизмат қилиш мен учун бу — Ҳиндистон учун хизмат қилиш эди, чунки бу туйғу менда ҳеч бир қидирувларсиз пайдо бўлганди. Бунга мойиллик – менга сут билан кирган эди.

* * *

Қасамёд чинакам озодлик сари олиб борадиган йўлни беркитмайдигина эмас, балки, аксинча, уни очади.

* * *

Беихтиёр юзага келадиган фикр ақл бетоблигидир; уни жиловлаш ақлни жиловлашни англатади, бу шамолни жиловлагандан ҳам қийинроқдир.

* * *

Фоний жисмимизни безашга ва унинг киприк қоққуликдай умрини узайтиришга ҳаракат қилиб, кўплаб ўзгалар ҳаётини қурбон қилишдан уялмаймиз, натижада эса ўз танамизни ва жонимизни, яъни ўз-ўзимизни ўлдирамиз.

* * *

Бир эски дардни даволашга ҳаракат қилиб, биз юзлаб бошқаларини ҳосил қиламиз; ҳиссий лаззатланишга ҳаракат қилиб, биз охир-оқибатда ҳатто лаззатланиш қобилиятимизнинг ўзини йўқотамиз. Булар бари кўз ўнгимизда содир бўлиб турибди, аммо кўришни истамаган одамдан кўрроқ одам йўқ.

* * *

Руҳнинг эзгу сирлари тўғрисида ёза бошлаган одам, ўз-ўзидан маълумки, ишбилармон эмас, балки ҳақиқатнинг чинакам тадқиқотчиси бўлади.

* * *

Баркамолликка тинимсиз интилиш – ҳар кимнинг ўз ҳуқуқи. Бу унга берилган шахсий мукофот.

* * *

Меҳнат учун мукофот тама қилиш керак эмас, аммо ҳар қандай савоб иш бир эмас бир куни албатта ўз мевасини беради.

* * *

Инсон ва унинг қилмиши – турли-турли нарсалардир. Яхши иш мақтовга лойиқ бўлса, ёмон иш қораланади. Яхши иш қиладими, ёмон иш қиладими, бундан қатъи назар, одам вазият ва ҳолатга қараб ё ҳурматга сазовор бўлади ёки ачинишга.

* * *

Одамзодни менсимаслик – демак, бу билан фақат шу мавжудотнинг ўзигагина эмас, балки жумлаи жаҳонга ёмонлик қилишдир.

* * *

“Гуноҳдан ҳазар қил, гуноҳкордан эмас”. Бу – гарчи ҳамма яхши тушунса ҳам, аслида кам амал қилинадиган қоида. Бутун дунё бўйлаб нафрат оғуси ёйилиб кетаётганининг сабаби шунда.

* * *

Қўрқоқ ўқитувчи ҳеч қачон ўз ўқувчиларини ботир қила олмайди, ўзини тиёлмаган одам эса ҳеч қачон ўқувчиларни ўзини тийишнинг савоблигини қадрлашга ўргатолмайди.

* * *

Ҳақиқат йўлида, табиийки, ғазаб, худбинлик, нафрат каби нарсалар ғойиб бўлади. Акс ҳолда ҳақиқатга етишнинг иложи бўлмайди.

* * *

Менинг вазифам – зўравонлар билан курашнинг барча қонуний воситаларини халққа кўрсатиш. Мустақил бўлишни истаган миллат озодликка эришишнинг барча йўл ва усулларини билиш керак.

* * *

Назокат деганда нутқдаги айни ҳол учун ишлаб чиқилган кафолатгина эмас, балки ички ювошлик ва рақибга яхшилик тилаш ҳам англашилади.

* * *

Диний қарашларда биз бошқа-бошқамиз. Ҳар биримизга ўз динимиз энг олий бўлиб кўринади. Агарда, ҳамма бир хилдаги диний эътиқод йўлини тутганида, дунёда фақат биттагина дин бўлар эди.

* * *

Шубҳа ишонч-иймоннинг йўқлиги ёки заифлигининг муқаррар натижасидир.

* * *

Аксар ҳолларда биз қонунни бузганимиз учун жазо олишдан қўрққанимиздангина уларга бўйсунамиз. Айниқса, бу ахлоқий тамойилларга асосланмаган қонунларга нисбатан тўғри.

* * *

Инсоний эҳтирослар устидан ғолиб келиш менга қуролли кучлар ёрдамида дунёни забт этишдан ҳам қийинроқ ишга ўхшаб кетади.

Дилфуза ЖУМАЕВА тайёрлади.

Манба: www.qashqadaryogz.uz

ҲИНДИСТОННИНГ НАЖОТ ЙЎЛИ
Банорас шаҳридаги Ҳинд университетининг
очилиш маросимида сўзланган нутқдан

Ҳиндистон миллий озодлик ҳаракатининг раҳнамоларидан бири Моҳандас Карамчанд (Маҳатма) Ганди 1869 йил 2 октябрда Гужарат князлигининг Порбандар шаҳрида туғилган. Англияда юридик таълим олгач, 1893 йилгача Бомбейда (ҳозирги Мумбайда) адвокатлик қилади, 1893 — 1914-йилларда Жанубий Африкада Гужарат савдо фирмасининг юрисконсулти вазифасида ишлайди.

1915 йилда Ҳиндистонга қайтиб, Ҳиндистон миллий конгресси (ҲМК) партияси билан яқинлашади, 1921 йилдан партияга раҳбарлик қилади, бироқ озодлик курашини олиб бориш усуллари борасида ҲМКнинг бошқа етакчилари билан келишолмасдан 1934 йилда партияни тарк этади. 1948 йил 30 январда Деҳлидаги ибодат маросимида мутаассиб ҳинд томонидан ўлдирилган.

1916 йил 4 февралда Банорасдаги Ҳинд университетининг очилиш маросимида сўзланган ушбу нутқ Гандининг ҳиндлар ўз тақдири ва ўз юртининг эгаси бўлиши керак деган принципини акс эттиради.

Маҳатма Ганди томонидан яратилган куч ишлатмасдан курашиш фалсафаси — сатйаграҳа (санскритча «ҳақиқатга интилиш» дегани) Ҳиндистонни мустамлакачилар зулмидан озод қилишда улкан рол ўйнабгина қолмай, бутун дунёда инсон ҳуқуқлари учун курашга жуда катта таъсир кўрсатди.

Ушбу фалсафа замирида куч ишлатишдан тийилиш ва жабр-зулмни сабр билан енгиш йўли билан душманнинг виждонини уйғотишга интилиш ётади.

Сизга ҳавола этилаётган парча 1916 йил 4 февралда, Банорас шаҳридаги Ҳинд университетининг очилиш маросимида сўзланган нутқдан олинган.

…Шу муқаддас шаҳарда, ушбу йирик университет қошида бу оқшом ўз миллатдошларимга чет тилида мурожаат қилишга мажбур бўлганим ҳаммамиз учун ҳам ҳақоратли бир ҳолдир.

…Декабр ойида мен конгресснинг сессияларида қатнашдим. Залда бу ердагидан ҳам кўп одам бор эди, сизга фақат ҳинд тилида сўзланган нутқларгина уларнинг қалбини жунбушга келтирди десам ишонасизми? Ҳамма ҳиндчани биладиган Банорасда эмас, Бомбейда (ҳозирги Мумбай шаҳри 1995 йилгача Бомбей деб аталган) шундай бўлган эди.

Аммо ҳинд тили ва Бомбей президентлиги шевалари ўртасида ҳинд ва инглиз тиллари ўртасидагичалик катта фарқ йўқ, шу боис конгресс мажлисларида ким ҳинд тилида гапирган бўлса иштирокчилар уни тўлиқ тушунишди. Университет бу ерга келувчи ёшларга уларнинг ўз она тилида билим бериш чораларини кўради деб умид қиламан.

Тилимизда ўзимиз акс этамиз, шундай экан, агар сиз нозик фикрларни аниқ ифодалаш учун тилимиз ниҳоятда камбағаллик қилади дейдиган бўлсангиз, очиғини айтинг: бундан кўра ҳаммамиз битта қолмай қирилиб кетганимиз яхши эмасми?

Орамизда инглиз тили Ҳиндистоннинг миллий тили бўлишини хоҳлайдиган бирон киши борми? Халқимизга бундай қийинчиликнинг нима кераги бор? Бир он бўлса ҳам ўйлаб кўринг, бизнинг ёшларимиз билан инглиз ёшларининг шароити баробарми?

…Бизни уддабурон эмассизлар деб айблашади. Умримизнинг қимматли йилларини ёт тилни ўрганишга сарфлашга мажбур бўлганимиздан кейин қандай уддабурон бўлайлик?

…Биз фақат инглизча таълим оламиз. Албатта, бунинг таъсири сезилиб туради. Тасаввур қилинг, охирги эллик йил мобайнида биз ўз она тилимизда таълим олганимизда нималарга эришган бўлур эдик?

Бугун озод Ҳиндистонда яшаётган бўлур эдик, одамлар маърифатли бўлур эди, аммо ўз уйидаги бегоналардек кўринмас, айтган гаплари ҳам халқнинг юрагига етиб борар эди.

Улар камбағалу қашшоқларнинг орасида меҳнат қилган бўлур эди ва ушбу эллик йил ичида улар эришган ҳамма нарса миллат бойлигига айланар эди. Бироқ ҳозир ҳатто аҳли аёлларимиз ҳам бизнинг энг яхши, илғор ғояларимизни тушунишдан ожиздирлар…

…Мен умумий аҳволдан гапирдим, модомики каминага эҳтиром кўрсатиб сизга мурожаат қилиш имконини берган экансиз, тўғрисини айтаман. Албатта, биз автономия талаб қилишимиз ва шу аснода ушбу масалаларни яхшилаб тушуниб олишимиз керак.

Сизга бошқа бир ҳолатни айтиб берай. Бизнинг кечаги мунозарамизга раҳбарлик қилган махаража жаноби олийлари ҳинд халқининг қашшоқлиги ҳақида гапирди. Бошқа нотиқлар ҳам шуни таъкидлашди. Лекин вице-қирол университетнинг тамал тошини қўйган пандалда (пандал — ҳиндча улкан чодир, бостирма) биз ниманинг гувоҳи бўлдик?

Шубҳасиз, ажойиб томоша бўлди: дабдабали зиёфат, нақ парижлик энг яхши заргар шахсан ўзи келиб кўриши керак бўлган тақинчоқлар кўргазмаси дейсиз. Азизлар, мен башанг кийинган оқсуяклар ва миллионлаб қашшоқларни солиштираяпману зодагонларга қарата: «Сиз ватандошларингизнинг аҳволини ўнглаш учун ўз тақинчоқларингизни юлиб олиб уларга бермагунингизча Ҳиндистон балолардан халос бўлолмайди», — дегим келади.

Бир нарсага аминман, қиролга ҳам, лорд Ҳардингга (Чарлз Ҳардинг 1910 йил 23 ноябрдан 1916 йил 4 апрелгача Ҳиндистон генерал-губернатори бўлган) ҳам ул зотларга бўлган бениҳоя ҳурматимизни кўрсатиш учун бошдан оёқ қимматбаҳо тақинчоқларга бурканишимизнинг ҳеч кераги йўқ. Сизга шахсан қирол Георгнинг (Георг бешинчи 1910 йил 6 майдан 1936 йил 20 январгача ҳозирги Буюкбритания ва Шимолий Ирландия бирлашган қироллиги қироли бўлган. 1922 йил 6 декабргача бу давлат Буюкбритания ва Ирландия бирлашган қироллиги деб аталган) фикрини етказиб қўймоқчиман: унга бундай изҳори садоқат керак эмас.

Катта ҳинд шаҳарларидан бирида — Британия Ҳиндистонидами ё бизнинг оқсуяк доҳийларимиз бошқарадиган Ҳиндистондами, фарқи йўқ — улкан сарой қурилаётганини эшитсам менга алам қилиб кетади ва «Деҳқонлар меҳнати билан топилган пуллар мана нималарга сарфланаётган экан» деб ўйга толаман.

Мамлакатимиз аҳолисининг тўртдан уч қисмидан кўпроғи деҳқонлар ахир, ушбу заҳматкашлар ҳақида жаноб Хиггинботам кечагина ўз она тилида «бир бошоқ ўрнига икки бошоқ етиштирадиган одамлар булар» деган эди.

Агар биз деҳқонларни кўкартирмасак, топган-тутганининг деярли барчасини олиб қўйсак ёки кимлардир тортиб олишига индамай қараб турсак, қалбимизда мустақиллик руҳидан асар ҳам қолмагани шу эмасми? Деҳқонлар бизнинг нажоткорларимиздир. Нажотни бизга юристлар ҳам, врачлар ҳам, бой заминдорлар ҳам беролмайди.

Ҳасан Карвонли таржимаси

2 oktyabr — insoniyatning benazir farzandlaridan biri, buyuk hind faylasufi, siyosat arbobi Mahatma Gandi tavallud topgan kun

Xizmat qilish men uchun bu — Hindiston uchun xizmat qilish edi, chunki bu tuyg’u menda hech bir qidiruvlarsiz paydo bo’lgandi. Bunga moyillik – menga sut bilan kirgan edi…

MAHATMA GANDI
“MENING HAYOTIM” KITOBIDAN
SARALANGAN SATRLAR

“Mening hayotim”. Tarjimai hol tarzida yozilgan bu kitobda dunyoga mashhur hind arbobi Mahatma Gandi (asl ismi Mohandas Karamchand Gandi)ning shaxsiy kechinmalariga boy hayot yo‘li va qarashlari tasvirlangan. Quyida kitobdan saralangan ba’zi havolalarni o‘qiysiz.

Haqiqat mening yo‘lchi yulduzim va qalqonim bo‘lishi kerak. Garchi bu yo‘l to‘g‘ri va qilich damiday ingichka bo‘lsa-da, men uchun u eng tez olib boradigan va eng oson yuriladigan yo‘l.

* * *

Qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan odamga qilingan samimiy iqror va boshqa gunoh qilmaslik uchun berilgan va’da, ont tavba-tazarruning eng toza shakli hisoblanadi.

* * *

“Yomonlikka yaxshilik bilan javob ber” hikmati mening yo‘l boshlovchi tamoyilim bo‘lib qolgan.

* * *

Seni xafa qilayotganga qarshilik ko‘rsatma; biroq bordi-yu birov sening o‘ng yuzingga ursa, unga boshqa yuzingni tut; kimki sen bilan tortishib, birov ko‘ylagingni olmoqchi bo‘lsa, sen unga choponingni ham qo‘shib ber.

* * *

Dalillar – qonunning to‘rtdan uch qismi.

* * *

Xizmat qilish men uchun bu — Hindiston uchun xizmat qilish edi, chunki bu tuyg‘u menda hech bir qidiruvlarsiz paydo bo‘lgandi. Bunga moyillik – menga sut bilan kirgan edi.

* * *

Qasamyod chinakam ozodlik sari olib boradigan yo‘lni berkitmaydigina emas, balki, aksincha, uni ochadi.

* * *

Beixtiyor yuzaga keladigan fikr aql betobligidir; uni jilovlash aqlni jilovlashni anglatadi, bu shamolni jilovlagandan ham qiyinroqdir.

* * *

Foniy jismimizni bezashga va uning kiprik qoqqulikday umrini uzaytirishga harakat qilib, ko‘plab o‘zgalar hayotini qurbon qilishdan uyalmaymiz, natijada esa o‘z tanamizni va jonimizni, ya’ni o‘z-o‘zimizni o‘ldiramiz.

* * *

Bir eski dardni davolashga harakat qilib, biz yuzlab boshqalarini hosil qilamiz; hissiy lazzatlanishga harakat qilib, biz oxir-oqibatda hatto lazzatlanish qobiliyatimizning o‘zini yo‘qotamiz. Bular bari ko‘z o‘ngimizda sodir bo‘lib turibdi, ammo ko‘rishni istamagan odamdan ko‘rroq odam yo‘q.

* * *

Ruhning ezgu sirlari to‘g‘risida yoza boshlagan odam, o‘z-o‘zidan ma’lumki, ishbilarmon emas, balki haqiqatning chinakam tadqiqotchisi bo‘ladi.

* * *

Barkamollikka tinimsiz intilish – har kimning o‘z huquqi. Bu unga berilgan shaxsiy mukofot.

* * *

Mehnat uchun mukofot tama qilish kerak emas, ammo har qanday savob ish bir emas bir kuni albatta o‘z mevasini beradi.

* * *

Inson va uning qilmishi – turli-turli narsalardir. Yaxshi ish maqtovga loyiq bo‘lsa, yomon ish qoralanadi. Yaxshi ish qiladimi, yomon ish qiladimi, bundan qat’i nazar, odam vaziyat va holatga qarab yo hurmatga sazovor bo‘ladi yoki achinishga.

* * *

Odamzodni mensimaslik – demak, bu bilan faqat shu mavjudotning o‘zigagina emas, balki jumlai jahonga yomonlik qilishdir.

* * *

“Gunohdan hazar qil, gunohkordan emas”. Bu – garchi hamma yaxshi tushunsa ham, aslida kam amal qilinadigan qoida. Butun dunyo bo‘ylab nafrat og‘usi yoyilib ketayotganining sababi shunda.

* * *

Qo‘rqoq o‘qituvchi hech qachon o‘z o‘quvchilarini botir qila olmaydi, o‘zini tiyolmagan odam esa hech qachon o‘quvchilarni o‘zini tiyishning savobligini qadrlashga o‘rgatolmaydi.

* * *

Haqiqat yo‘lida, tabiiyki, g‘azab, xudbinlik, nafrat kabi narsalar g‘oyib bo‘ladi. Aks holda haqiqatga yetishning iloji bo‘lmaydi.

* * *

Mening vazifam – zo‘ravonlar bilan kurashning barcha qonuniy vositalarini xalqqa ko‘rsatish. Mustaqil bo‘lishni istagan millat ozodlikka erishishning barcha yo‘l va usullarini bilish kerak.

* * *

Nazokat deganda nutqdagi ayni hol uchun ishlab chiqilgan kafolatgina emas, balki ichki yuvoshlik va raqibga yaxshilik tilash ham anglashiladi.

* * *

Diniy qarashlarda biz boshqa-boshqamiz. Har birimizga o‘z dinimiz eng oliy bo‘lib ko‘rinadi. Agarda, hamma bir xildagi diniy e’tiqod yo‘lini tutganida, dunyoda faqat bittagina din bo‘lar edi.

* * *

Shubha ishonch-iymonning yo‘qligi yoki zaifligining muqarrar natijasidir.

* * *

Aksar hollarda biz qonunni buzganimiz uchun jazo olishdan qo‘rqqanimizdangina ularga bo‘ysunamiz. Ayniqsa, bu axloqiy tamoyillarga asoslanmagan qonunlarga nisbatan to‘g‘ri.

* * *

Insoniy ehtiroslar ustidan g‘olib kelish menga qurolli kuchlar yordamida dunyoni zabt etishdan ham qiyinroq ishga o‘xshab ketadi.

Dilfuza JUMAYEVA tayyorladi.

Manba: www.qashqadaryogz.uz

HINDISTONNING NAJOT YO‘LI
Banoras shahridagi Hind universitetining
ochilish marosimida so‘zlangan nutqdan

Hindiston milliy ozodlik harakatining rahnamolaridan biri Mohandas Karamchand (Mahatma) Gandi 1869 yil 2 oktyabrda Gujarat knyazligining Porbandar shahrida tug‘ilgan. Angliyada yuridik ta’lim olgach, 1893 yilgacha Bombeyda (hozirgi Mumbayda) advokatlik qiladi, 1893 — 1914-yillarda Janubiy Afrikada Gujarat savdo firmasining yuriskonsulti vazifasida ishlaydi.

1915 yilda Hindistonga qaytib, Hindiston milliy kongressi (HMK) partiyasi bilan yaqinlashadi, 1921 yildan partiyaga rahbarlik qiladi, biroq ozodlik kurashini olib borish usullari borasida HMKning boshqa yetakchilari bilan kelisholmasdan 1934 yilda partiyani tark etadi. 1948 yil 30 yanvarda Dehlidagi ibodat marosimida mutaassib hind tomonidan o‘ldirilgan.

1916 yil 4 fevralda Banorasdagi Hind universitetining ochilish marosimida so‘zlangan ushbu nutq Gandining hindlar o‘z taqdiri va o‘z yurtining egasi bo‘lishi kerak degan prinsipini aks ettiradi.

Mahatma Gandi tomonidan yaratilgan kuch ishlatmasdan kurashish falsafasi — satyagraha (sanskritcha «haqiqatga intilish» degani) Hindistonni mustamlakachilar zulmidan ozod qilishda ulkan rol o‘ynabgina qolmay, butun dunyoda inson huquqlari uchun kurashga juda katta ta’sir ko‘rsatdi.

Ushbu falsafa zamirida kuch ishlatishdan tiyilish va jabr-zulmni sabr bilan yengish yo‘li bilan dushmanning vijdonini uyg‘otishga intilish yotadi.
Sizga havola etilayotgan parcha 1916 yil 4 fevralda, Banoras shahridagi Hind universitetining ochilish marosimida so’zlangan nutqdan olingan.

…Shu muqaddas shaharda, ushbu yirik universitet qoshida bu oqshom o‘z millatdoshlarimga chet tilida murojaat qilishga majbur bo‘lganim hammamiz uchun ham haqoratli bir holdir.

…Dekabr oyida men kongressning sessiyalarida qatnashdim. Zalda bu yerdagidan ham ko‘p odam bor edi, sizga faqat hind tilida so‘zlangan nutqlargina ularning qalbini junbushga keltirdi desam ishonasizmi? Hamma hindchani biladigan Banorasda emas, Bombeyda (hozirgi Mumbay shahri 1995 yilgacha Bombey deb atalgan) shunday bo‘lgan edi.

Ammo hind tili va Bombey prezidentligi shevalari o‘rtasida hind va ingliz tillari o‘rtasidagichalik katta farq yo‘q, shu bois kongress majlislarida kim hind tilida gapirgan bo‘lsa ishtirokchilar uni to‘liq tushunishdi. Universitet bu yerga keluvchi yoshlarga ularning o‘z ona tilida bilim berish choralarini ko‘radi deb umid qilaman.

Tilimizda o‘zimiz aks etamiz, shunday ekan, agar siz nozik fikrlarni aniq ifodalash uchun tilimiz nihoyatda kambag‘allik qiladi deydigan bo‘lsangiz, ochig‘ini ayting: bundan ko‘ra hammamiz bitta qolmay qirilib ketganimiz yaxshi emasmi?

Oramizda ingliz tili Hindistonning milliy tili bo‘lishini xohlaydigan biron kishi bormi? Xalqimizga bunday qiyinchilikning nima keragi bor? Bir on bo‘lsa ham o‘ylab ko‘ring, bizning yoshlarimiz bilan ingliz yoshlarining sharoiti barobarmi?

…Bizni uddaburon emassizlar deb ayblashadi. Umrimizning qimmatli yillarini yot tilni o‘rganishga sarflashga majbur bo‘lganimizdan keyin qanday uddaburon bo‘laylik?

…Biz faqat inglizcha ta’lim olamiz. Albatta, buning ta’siri sezilib turadi. Tasavvur qiling, oxirgi ellik yil mobaynida biz o‘z ona tilimizda ta’lim olganimizda nimalarga erishgan bo‘lur edik?

Bugun ozod Hindistonda yashayotgan bo‘lur edik, odamlar ma’rifatli bo‘lur edi, ammo o‘z uyidagi begonalardek ko‘rinmas, aytgan gaplari ham xalqning yuragiga yetib borar edi.

Ular kambag‘alu qashshoqlarning orasida mehnat qilgan bo‘lur edi va ushbu ellik yil ichida ular erishgan hamma narsa millat boyligiga aylanar edi. Biroq hozir hatto ahli ayollarimiz ham bizning eng yaxshi, ilg‘or g‘oyalarimizni tushunishdan ojizdirlar…

…Men umumiy ahvoldan gapirdim, modomiki kaminaga ehtirom ko‘rsatib sizga murojaat qilish imkonini bergan ekansiz, to‘g‘risini aytaman. Albatta, biz avtonomiya talab qilishimiz va shu asnoda ushbu masalalarni yaxshilab tushunib olishimiz kerak.

Sizga boshqa bir holatni aytib beray. Bizning kechagi munozaramizga rahbarlik qilgan maxaraja janobi oliylari hind xalqining qashshoqligi haqida gapirdi. Boshqa notiqlar ham shuni ta’kidlashdi. Lekin vitse-qirol universitetning tamal toshini qo‘ygan pandalda (pandal — hindcha ulkan chodir, bostirma) biz nimaning guvohi bo‘ldik?

Shubhasiz, ajoyib tomosha bo‘ldi: dabdabali ziyofat, naq parijlik eng yaxshi zargar shaxsan o‘zi kelib ko‘rishi kerak bo‘lgan taqinchoqlar ko‘rgazmasi deysiz. Azizlar, men bashang kiyingan oqsuyaklar va millionlab qashshoqlarni solishtirayapmanu zodagonlarga qarata: «Siz vatandoshlaringizning ahvolini o‘nglash uchun o‘z taqinchoqlaringizni yulib olib ularga bermaguningizcha Hindiston balolardan xalos bo‘lolmaydi», — degim keladi.

Bir narsaga aminman, qirolga ham, lord Hardingga (Charlz Harding 1910 yil 23 noyabrdan 1916 yil 4 aprelgacha Hindiston general-gubernatori bo‘lgan) ham ul zotlarga bo‘lgan benihoya hurmatimizni ko‘rsatish uchun boshdan oyoq qimmatbaho taqinchoqlarga burkanishimizning hech keragi yo‘q. Sizga shaxsan qirol Georgning (Georg beshinchi 1910 yil 6 maydan 1936 yil 20 yanvargacha hozirgi Buyukbritaniya va Shimoliy Irlandiya birlashgan qirolligi qiroli bo‘lgan. 1922 yil 6 dekabrgacha bu davlat Buyukbritaniya va Irlandiya birlashgan qirolligi deb atalgan) fikrini yetkazib qo‘ymoqchiman: unga bunday izhori sadoqat kerak emas.

Katta hind shaharlaridan birida — Britaniya Hindistonidami yo bizning oqsuyak dohiylarimiz boshqaradigan Hindistondami, farqi yo‘q — ulkan saroy qurilayotganini eshitsam menga alam qilib ketadi va «Dehqonlar mehnati bilan topilgan pullar mana nimalarga sarflanayotgan ekan» deb o‘yga tolaman.

Mamlakatimiz aholisining to‘rtdan uch qismidan ko‘prog‘i dehqonlar axir, ushbu zahmatkashlar haqida janob Xigginbotam kechagina o‘z ona tilida «bir boshoq o‘rniga ikki boshoq yetishtiradigan odamlar bular» degan edi.

Agar biz dehqonlarni ko‘kartirmasak, topgan-tutganining deyarli barchasini olib qo‘ysak yoki kimlardir tortib olishiga indamay qarab tursak, qalbimizda mustaqillik ruhidan asar ham qolmagani shu emasmi? Dehqonlar bizning najotkorlarimizdir. Najotni bizga yuristlar ham, vrachlar ham, boy zamindorlar ham berolmaydi.

Hasan Karvonli tarjimasi