Нобель мукофоти соҳиби доктор Альберт Швайцер асарни шундай эътироф этади: «Дунё адабиётидаги юксак донишмандлик билан йўғрилган ақидалар тўпламларини назардан ўтказсак, уларнинг биронтаси «Тхируккурал»га тенг келолмайди». Шу китобнинг «Муҳаббат» бўлимидан айрим намуналарни тақдим этамиз.
ТИРУВАЛЛУВАР
«ТИРУКУРАЛ» КИТОБИДАН ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржимаси
Тируваллувар (транслит. Thiruvalluvar, тамилчада: திருவள்ளுவர்) — Ҳиндистоннинг жанубида ва Шри-Ланканинг шимолида, шунингдек, Жанубий Осиёнинг бир қатор мамлакатларида яшовчи халқ — тамиллар учун муқаддас ҳисобланган «Тирукурал» (திருக்குறள்) китобининг муаллифи. Таъкидлаш зарурки, тамил тили Ҳиндистондаги мавжуд кўҳна тилларнинг энг қадими деб тан олинган.
Тируваллувар исми икки сўздан ясалган, биринчи қисми бўлмиш Thiru алоҳида ҳурмат маъносини англатган «соҳиб» ва исмнинг ўзини англатган иккинчи қисми Valluvar сўзидан иборат бўлиб, «Соҳиб Валлувар» маъносини англатган. Нақлларга кўра, Тируваллувар Ҳиндистоннинг жанубидаги Майлапур шаҳрида яшаган.
Тируваллуварнинг таржимаи ҳоли ҳақидаги маълумотлар чалкаш ва ноаниқликлар билан тўла. Айрим манбалар у милодий I асрда яшаган деб маълумот берсалар, бошқалари милодий IV-V асрда деб кўрсатадилар. Бундай чалкашлик асарнинг қачон ёзилгани билан боғлиқ баҳсларда ҳам кўзга ташланади. Кўпчилик тадқиқотчилар «Тхируккурал» 2000 йил аввал ёзилган деган тўхтамга келганлар. Сўнгги йилларда асар тилини қиёсий текстологик тарзда ўрганиш натижаларига кўра, асар муаллифи милоддан олдинги 2 — милодий 8 асрлар оралиғида яшаган деб тахмин қилинади.
Тируваллуварнинг ҳинд жамиятининг қайси табақасига (қайси кастага) мансублиги ва қандай диний эътиқодга эга бўлгани ҳам аниқланмаган. Бир маълумотда у паст табақага мансуб бўлган дейилса, бошқа маълумотда юқори табақали браҳман, яна бир маълумотда у паст ва юқори табақага мансуб ота-онадан дунёга келган дейилади. Қадимий Ҳиндистонда яратилган жуда кўп тарихий, диний ва бадиий асарларни таржима қилган Жон У. Поуп эса «Тируккурал» китоби буддавийлик дини таъсирида ёзилган деб ҳисоблайди.
Шеърий тарзда ёзилган «Тхируккурал» китоби уч қисмга бўлинади. 38 бобли биринчи қисмда инсон ҳаёти ва фаолияти, яхшилик ва эзгулик ҳақидаги ҳикматлар; 69 бобли иккинчи қисмда сиёсат, давлатчилик ва ҳукмдорликка оид ақидалар; ниҳоят, 25 бобли сўнгги қисмда эркак ва аёл орасидаги муҳаббат, оилавий турмуш билан боғлиқ мулоҳазалар жамланган. Бу уч қисм кейинчалик шартли равишда «Эзгулик ҳақида», «Сиёсат ҳақида», «Муҳаббат ҳақида» деб номланган.
Нобель мукофоти соҳиби доктор Альберт Швайцер асарни шундай эътироф этади: «Дунё адабиётидаги юксак донишмандлик билан йўғрилган ақидалар тўпламларини назардан ўтказсак, уларнинг биронтаси «Тхируккурал»га тенг келолмайди».
Буюк ҳинд донишманди ва давлат арбоби Маҳатма Ганди эса: «Валлуварнинг «Тхируккурал»ини англаш учунгина тамил тилини ўрганишни жуда-жудаистайман… Бу китоб донишмандликнинг асл манбаидир» — деб ёзган эди.
Тируваллувардан мерос қолган инсоний қадриятларга оид ҳикматлар бугун ҳам заррачалик аҳамиятини йўқотмаган, асрлар оша етиб келган асар ҳамон замонавий моҳияти билан инсониятни мафтун этишда давом этади.
“МУҲАББАТ” КИТОБИДАН
ЁР ҚУЧОҒИН РОҲАТИ
* * *
Негаким кўзу қулоғим, тилу забарим зор эрур,
Барчаси севикли ёр ҳусни-хатида бор эрур.
* * *
Ул пари кўксида ўт ёнган сари ҳайрон этар,
Кетсанг узоқ – куйдиради, ёнига борсанг музлатар.
* * *
Дил аро ёнган ўтим сўндиргали ёрим зарур,
На оғу-ю, на доривор шарбат манга шифо берур.
* * *
Ул ҳийлагар ёр кўксида мангу ҳаёт чашмаси бор,
Не тирик, ул чашмадан сачраган томчига зор.
* * *
Ёрга ёр кўксин босиб бир тан бўлиб қолса агар,
Орадан ўтмас шамол – ханжар бўлиб елса агар.
* * *
Ишқ – бу фан-дониш эрур, сан уни билган сайин
Кўрлигинг маълум бўлар, нодонлигинг ортар санинг.
ЁР ГЎЗАЛЛИГИНИНГ МАДҲИ
* * *
Аниччама гули, нозиксан, бироқ,
Манинг эрка ёрим сандан нозикроқ.
* * *
Ёримдан уялиб, гулсафсар сўзлар:
“Биздан ҳам гўзалдир бу инжу кўзлар!”
* * *
Ёрим гул кўтариб юрмоқ ила банд,
Бу лаҳза ёргинам гулдонга монанд.
* * *
Ойдан фарқ этолмай ёримни бу он
Юлдузлар боқади осмондан ҳайрон.
* * *
Юзингда доғ бор, ой, юзларинг чўтир,
Дилбарим юзида ажин ҳам йўқдир.
* * *
Ёримнинг товони мисли пар экан,
Уларнинг олдида гуллар ҳам тикан.
АЙРИЛИҚ АЗОБИ
* * *
Ишқ дардин унутмоқ тобора қийин:
Қудуқ тўлаверар сув олган сайин.
* * *
Билмайман, сиримни пинҳон этайми,
Ё дардим сабаби – ёрга айтайми?!
* * *
Чеки йўқ денгиз – ишқ ётар йўлимда,
На қайиқ, на бир сол бордир қўлимда.
* * *
Ёр кўзим ўнгидан кетмайди, уни
Йўқотмай дейману юммайман кўзни.
РАШК
* * *
Мен дедим: “Севаман лол қилиб ҳаммани энди!”
Ёрим қовоқ уйиб: “Нега ҳаммани?” – деди.
* * *
“Ўлгунча севаман!” – десам, қовоқ уйди ёр:
“Қайтиб туғилсанг-чи, кимни севасан, беор?!”
* * *
Дедим: “Ҳозир сени ўйлаб тургандим, дилдор!”
“Ундан аввал кимни ўйладинг?!” – дер ёр.
* * *
Аксирсам, у йиғлаб қийнайди мени:
“Ўзга ёр ўйларми соғиниб сени?”
* * *
Аксамни ичимга ютсам, деди ёр:
“Мени алдамоқчи бўлдингми, беор?!”
* * *
Унга таскин берай десам, деди ёр:
“Ҳаммага сен таскин бермоққа тайёр!”
* * *
Унга боқсам, деди дилимни ёқиб:
“Кимни ўйлаяпсан сен менга боқиб?!”
TIRUVALLUVAR
“TIRUKURAL” KITOBIDAN SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimasi
Tiruvalluvar (translit. Thiruvalluvar, tamilchada: திருவள்ளுவர்) — Hindistonning janubida va Shri-Lankaning shimolida, shuningdek, Janubiy Osiyoning bir qator mamlakatlarida yashovchi xalq — tamillar uchun muqaddas hisoblangan «Tirukural» (திருக்குறள்) kitobining muallifi. Ta’kidlash zarurki, tamil tili Hindistondagi mavjud ko‘hna tillarning eng qadimi deb tan olingan.
Tiruvalluvar ismi ikki so‘zdan yasalgan, birinchi qismi bo‘lmish Thiru alohida hurmat ma’nosini anglatgan “sohib” va ismning o‘zini anglatgan ikkinchi qismi Valluvar so‘zidan iborat bo‘lib, “Sohib Valluvar” ma’nosini anglatgan. Naqllarga ko‘ra, Tiruvalluvar Hindistonning janubidagi Maylapur shahrida yashagan.
Tiruvalluvarning tarjimai holi haqidagi ma’lumotlar chalkash va noaniqliklar bilan to‘la. Ayrim manbalar u milodiy I asrda yashagan deb ma’lumot bersalar, boshqalari milodiy IV-V asrda deb ko‘rsatadilar. Bunday chalkashlik asarning qachon yozilgani bilan bog‘liq bahslarda ham ko‘zga tashlanadi. Ko‘pchilik tadqiqotchilar «Txirukkural» 2000 yil avval yozilgan degan to‘xtamga kelganlar. So‘nggi yillarda asar tilini qiyosiy tekstologik tarzda o‘rganish natijalariga ko‘ra, asar muallifi miloddan;oldingi 2 — milodiy 8 asrlar oralig‘ida yashagan deb taxmin qilinadi.
Tiruvalluvarning hind jamiyatining qaysi tabaqasiga (qaysi kastaga) mansubligi va qanday diniy e%8 tiqodga ega bo‘lgani ham aniqlanmagan. Bir ma’lumotda u past tabaqaga mansub bo‘lgan deyilsa, boshqa ma’lumotda yuqori tabaqali brahman, yana bir ma’lumotda u past va yuqori tabaqaga mansub ota-onadan dunyoga kelgan deyiladi. Qadimiy Hindistonda yaratilgan juda ko‘p tarixiy, diniy va badiiy asarlarni tarjima qilgan Jon U. Poup esa «Tirukkural» kitobi buddaviylik dini ta’sirida yozilgan deb hisoblaydi.
She’riy tarzda yozilgan «Txirukkural» kitobi uch qismga bo‘linadi. 38 bobli birinchi qismda inson hayoti va faoliyati, yaxshilik va ezgulik haqidagi hikmatlar; 69 bobli ikkinchi qismda siyosat, davlatchilik va hukmdorlikka oid aqidalar; nihoyat, 25 bobli so‘nggi qismda erkak va ayol orasidagi muhabbat, oilaviy turmush bilan bog‘liq mulohazalar jamlangan. Bu uch qism keyinchalik shartli ravishda “Ezgulik haqida”, “Siyosat haqida”, “Muhabbat haqida” deb nomlangan.
Nobel mukofoti sohibi doktor Albert Shvayser asarni shunday e’tirof etadi: “Dunyo adabiyotidagi yuksak donishmandlik bilan yo‘g‘rilgan aqidalar to‘plamlarini nazardan o‘tkazsak, ularning birontasi «Txirukkural»ga teng kelolmaydi”.
Buyuk hind donishmandi va davlat arbobi Mahatma Gandi esa: «Valluvarning «Txirukkural»ini anglash uchungina tamil tilini o‘rganishni juda-judaistayman… Bu kitob donishmandlikning asl manbaidir» — deb yozgan edi.
Tiruvalluvardan meros qolgan insoniy qadriyatlarga oid hikmatlar bugun ham zarrachalik ahamiyatini yo‘qotmagan, asrlar osha yetib kelgan asar hamon zamonaviy mohiyati bilan insoniyatni maftun etishda davom etadi.
“MUHABBAT” KITOBIDAN
YOR QUCHOG‘IN ROHATI
* * *
Negakim ko‘zu qulog‘im, tilu zabarim zor erur,
Barchasi sevikli yor husni-xatida bor erur.
* * *
Ul pari ko‘ksida o‘t yongan sari hayron etar,
Ketsang uzoq – kuydiradi, yoniga borsang muzlatar.
* * *
Dil aro yongan o‘tim so‘ndirgali yorim zarur,
Na og‘u-yu, na dorivor sharbat manga shifo berur.
* * *
Ul hiylagar yor ko‘ksida mangu hayot chashmasi bor,
Ne tirik, ul chashmadan sachragan tomchiga zor.
* * *
Yorga yor ko‘ksin bosib bir tan bo‘lib qolsa agar,
Oradan o‘tmas shamol – xanjar bo‘lib yelsa agar.
* * *
Ishq – bu fan-donish erur, san uni bilgan sayin
Ko‘rliging ma’lum bo‘lar, nodonliging ortar saning.
YOR GO‘ZALLIGINING MADHI
* * *
Anichchama guli, noziksan, biroq,
Maning erka yorim sandan nozikroq.
* * *
Yorimdan uyalib, gulsafsar so‘zlar:
“Bizdan ham go‘zaldir bu inju ko‘zlar!”
* * *
Yorim gul ko‘tarib yurmoq ila band,
Bu lahza yorginam guldonga monand.
* * *
Oydan farq etolmay yorimni bu on
Yulduzlar boqadi osmondan hayron.
* * *
Yuzingda dog‘ bor, oy, yuzlaring cho‘tir,
Dilbarim yuzida ajin ham yo‘qdir.
* * *
Yorimning tovoni misli par ekan,
Ularning oldida gullar ham tikan.
AYRILIQ AZOBI
* * *
Ishq dardin unutmoq tobora qiyin:
Quduq to‘laverar suv olgan sayin.
* * *
Bilmayman, sirimni pinhon etaymi,
Yo dardim sababi – yorga aytaymi?!
* * *
Cheki yo‘q dengiz – ishq yotar yo‘limda,
Na qayiq, na bir sol bordir qo‘limda.
* * *
Yor ko‘zim o‘ngidan ketmaydi, uni
Yo‘qotmay deymanu yummayman ko‘zni.
RASHK
* * *
Men dedim: “Sevaman lol qilib hammani endi!”
Yorim qovoq uyib: “Nega hammani?” – dedi.
* * *
“O‘lguncha sevaman!” – desam, qovoq uydi yor:
“Qaytib tug‘ilsang-chi, kimni sevasan, beor?!”
* * *
Dedim: “Hozir seni o‘ylab turgandim, dildor!”
“Undan avval kimni o‘ylading?!” – der yor.
* * *
Aksirsam, u yig‘lab qiynaydi meni:
“O‘zga yor o‘ylarmi sog‘inib seni?”
* * *
Aksamni ichimga yutsam, dedi yor:
“Meni aldamoqchi bo‘ldingmi, beor?!”
* * *
Unga taskin beray desam, dedi yor:
“Hammaga sen taskin bermoqqa tayyor!”
* * *
Unga boqsam, dedi dilimni yoqib:
“Kimni o‘ylayapsan sen menga boqib?!”
