Фурӯғ Фаррухзод
ШЕЪРЛАР
Фурӯғ Фаррухзод 1935 йил 5 январда Теҳрон шаҳрида дунёга келди. Отасининг каттагина кутубхонаси борлиги сабабли Фурӯғ кечикликданоқ китоб билан танишди, китоблар орасида яшаб улғайди. У шеър китобларини кӯпроқ ӯқиб ёдларди, шунинг учун кӯп ӯтмай илҳом париси унинг ҳузурига келди. Фурӯғ 13-14 ёшиданоқ шеър ёза бошлади. Унинг “Асир” номли биринчи шеърий тӯплами 1952 йилда, яъни 17 ёшида нашр этилди. Шу йили унинг “Гуноҳ қилдим, тӯлиқ лаззат гуноҳи” номли шеъри бир журналда босилиб, анча шов-шувлару оилавий жанжалларга сабаб бӯлди. 1957 йили “Девор” номли иккинчи шеърий тӯплами босилиб чиқди. Бу тӯпламдаги шеърлар унинг бой тажрибаларга эришганидан, шеърнинг янги чӯққиларини забт этганидан хабар берсада, мазмун жиҳатдан “Асир” тӯпламининг давоми эди.
Бу баркамол инсон санъат, гўзаллик, ишқу меҳрибонлик шайдоси эди. Шунинг учун шеърдан ташқари кинода продюсерлик, монтаж ва овоз бериш соҳаларида ҳам ишлади, филм (кино) ва театрда муваффақиятли роллар ижро этди, хулоса қилиб айтганда, бир лаҳза ҳам санъат дунёсидан айрилмади. У 1958 йилда “Бир олов” номли қисқа метражли ҳужжатли филмини монтаж этди. Бу филм 1962 йили Италияда қисқа ва ҳужжатли филмларнинг 12-фестивалида олтин медалга сазовор бўлди. Аммо унинг ажойиб ва мангу иши – моховлар ҳаётию орзулари ҳақида яратган “Уй қорадир” номли қисқа метражли ҳужжатли филмидир. Бу филм 1963 йили Германияда “Энг яхши ҳужжатли филм” мукофотини олди. Филмнинг таъсири шунча кучли эдики, дунёнинг нуфузли фестивалларидан бири “Vorschau” 14-фестивали ўзининг энг катта мукофотини “Фурўғ Фаррухзод” деб номлади ва шу мукофотнинг шиор сўзини “Уй қорадир” филмининг сўзларидан танлаб қуйди.
Шоира 1964 йили ўттиз ёш арафасида “Қайта туғилиш” шеърий тўпламини нашр эттирди. Бу тўпламдаги шеърлар ҳақиқатан ҳам шоиранинг шеър дунёсида қайта туғилганидан, инсоний баркамоллигию санъатдаги такомилидан далолат берарди.
Фурӯғ Фаррухзод 1967 йил 13 феврал куни автомобил ҳалокатидан вафот этди
ҒАМСЕВАР
Кошкийди куз бўлсам, сўлғин куз бўлсам,
Саси йўқ куз бўлсам, ғамгин куз бўлсам.
Орзу япроқларим сарғариб сўлса,
Кўзларим қуёши музлайин сўнса,
Кўксим осмонлари ғамга тўларди,
Кўнглим совуқ долғали бўларди
Ва кўзим ёшлари ёмғирга дўниб
Гулгин этакларим ҳўл қилар эди.
Не гўзал бўларди агар куз бўлсам,
Завқдан, шавқдан рангларга тўлсам,
Куз бўлсам, ёш тўла кўзимда маним
Шоир осмон шеърин ўқирди ғамгин.
Ва қаршимда улкан чўғ товланарди —
Бир ошиқ юраги оловланарди.
Ўтли дардларимнинг учқуни каби
Қўшиққа айланиб учарди қалбим.
Қаноти қирқилган шамол нағмаси
Ғам атрин сочарди хаста руҳларга,
Ўнгда ёшлик қишин совуқ чеҳраси
Ортда ёздай қайноқ ишқнинг нафаси.
Кўксимдаги дарду умидсизлик, ғам,
Бошпана топарди агар куз бўлсам…
اندوه پرست
كاش چون پائيز بودم … كاش چون پائيز بودم
كاش چون پائيز خاموش و ملال انگيز بودم
برگ های آرزوهايم يكايك زرد می شد
آفتاب ديدگانم سرد می شد
آسمان سينه ام پر درد می شد
ناگهان توفان اندوهی به جانم چنگ می زد
اشگ هايم همچو باران
دامنم را رنگ می زد
وه … چه زيبا بود اگر پائيز بودم
وحشی و پر شور و رنگ آمیز بودم
شاعری در چشم من می خواند … شعری آسمانی
در كنارم قلب عاشق شعله می زد
در شرار آتش دردی نهانی
… نغمه من
همچو آوای نسيم پر شكسته
عطر غم می ريخت بر دل های خسته
:پيش رویم
چهره تلخ زمستان جوانی
:پشت سر
آشوب تابستان عشقی ناگهانی
:سينه ام
منزلگه اندوه و درد و بدگمانی
كاش چون پائيز بودم … كاش چون پائيز بودم
УЛ КУНЛАР
Парча
ҚУШ ФАҚАТ БИР ҚУШ ЭДИ
Қуш деди: » Не гўзал ифор бу,
Не гўзал Қуёш бу, оҳ, майин.
Навбаҳор келибди.
Энди мен дўстимни излаб топайин».
Қуш айвон қанотидан учди,
Бир хабардай учиб кетди қуш.
Қуш кичкина қуш эди,
Қуш фикрлашни билмасди,
Қуш газета ўқимасди,
Қушнинг қарзи йўқ эди,
Қуш одамлардан хабарсиз эди…
Қуш фақат бир қуш эди.
САВДОЙИ
Мани тарк эту кет, ман бир дилозор,
Ожизу заифу сусту гуноҳкор.
Кўксимда девона дилим бор ёлғиз,
Дилимнинг ичинда минг бир ҳавас бор.
ИШҚ ТОНГИ
Осмон юрагимнинг саҳифасидир.
Уни ёритади ой сочган шуур.
Кечалар уйқумни қуваман, ахир,
Хаёлинг уйқудан ширинроқ эрур.
Толнинг даҳшат тўла сояси тушиб
Қордек оқ тўшакда ётурман тағин,
Кўксимдан сеҳрли нағмалар учиб
Бошимни қўярман дафтарга ғамгин.
Юзлаб тароналар ўйнар, рақс этар
Овозимнинг зариф, биллур торида,
Номаълум лаззатлар, рўё ҳасратлар
Қон каби югурар дил томирида.
О, гўё дилимнинг мақбарасидан
Тункезар ой руҳи учдию кетди.
Наҳот унут, овлоқ йўллар устидан
Учган ел этагин ёсмин ҳўл этди?
Лабимда товланиб бўсанг шуъласи
Армоннинг гулидек очилар, ёнар,
Хаёлимда сирли розлар эгаси –
Порлоқ юлдузларнинг нури товланар.
Юрагимнинг мендан пинҳон қаъридан
Етиб келар гоҳ чанг, гоҳ руд фарёди,
Уларга қўшилиб мунгли нағмалар
Таратиб янграйди ошиқ уд доди.
Оҳ, қандай ишонай, менинг дилимга
Пайваст эканига сенинг сўзларинг?
Бир умр қошимдан кетмай, йўлимга
Нур сочиб турарми сенинг кўзларинг?!
Ишондим, бу рўё жаҳонда Зуҳра
Муҳаббат кўзидир, юмилмагай у,
Ёзарман қадрдон дафтарим узра:
“О ишқим тонги сен мангу бўл, мангу!”
АСИР
Сени кутаману биламан, асло
Мен сени бағримга боса билмасман,
Сен – зангор, беғубор самосан, само…
Мен-чи, қафасдаги қушман, асирман.
Сарғайган даштлардан ҳасратга тўлиб
Умидсиз боқарман, боқарман ҳайрон.
Кутарман, қандайдир қўл пайдо бўлиб
Қафасни очару йўллар сен томон.
Кутарман, ўша он ғафлатда қолиб
Кетмасман – учарман осмонга шодмон,
Боқарман зиндонбон кўзига кулиб
Ва сенинг қошингда яшарман омон.
Шундай ўйлайману биламан, бироқ
Тарк эта билмасман асло қафасим,
Зиндонбоннинг қўли бўшатгандаям
Учиб кетмоқ учун етмас нафасим.
Сарғайган дашт аро ҳар субҳи азон
Менга боқар гўдак нигоҳи ила,
Қувонч қўшиғини бошлаганим он
Лабларим қовушар дудоғи ила.
Агар-да, эй осмон, дил истаб бирдан
Зиндонни тарк этиб осмонга учсам –
Бу бола кўзига қандай қарайман?
Яхшиси, қўй, мени… Мен асир қушман.
Мен шамман, бу шамнинг ёғдуси тушса
Чароғон бўлади вайроналар ҳам,
Агар мен учишни истасам, учсам,
Паришон бўлади кошоналар ҳам.
Хуршид Даврон таржималари
Furo’g’ Farruxzod she’rlarisiz XX asr jahon she’riyatini tasavvur qilish qiyin. Bu barkamol inson san’at, go’zallik, ishqu mehribonlik shaydosi edi. Qisqa umri davomida bir lahza ham adabiyot va san’at dunyosidan ayrilmadi. Uning isyonli ijodi va jozibali siymosi jahon tavajjuhini unga qaratdi. Uning she’rlari va fil`mlari dunyoga tanildi. Unga bo’lgan e’tibor shunday yuksak ediki, birgina 1965 yili uning hayoti haqida ikki film yaratildi. Bularning biri YUNESKO tomonidan yaratilgan yarim soatli va ikkinchisi taniqli ital`yan kinorejissyori Bernardo Bertoloji (Bernardo Bertolucci) suratga olgan 15 minutlikshoira va san’atkor hayoti haqida filmlardir.
Furo’g’ Farruxzod
SHE’RLAR
Furo’g’ Farruxzod 1935 yil 5 yanvarda Tehron shahrida dunyoga keldi. Otasining kattagina kutubxonasi borligi sababli Furo’g’ kechiklikdanoq kitob bilan tanishdi, kitoblar orasida yashab ulg’aydi. U she’r kitoblarini ko’proq o’qib yodlardi, shuning uchun ko’p o’tmay ilhom parisi uning huzuriga keldi. Furo’g’ 13-14 yoshidanoq she’r yoza boshladi. Uning “Asir” nomli birinchi she’riy to’plami 1952 yilda, ya’ni 17 yoshida nashr etildi. Shu yili uning “Gunoh qildim, to’liq lazzat gunohi” nomli she’ri bir jurnalda bosilib, ancha shov-shuvlaru oilaviy janjallarga sabab bo’ldi. 1957 yili “Devor” nomli ikkinchi she’riy to’plami bosilib chiqdi. Bu to’plamdagi she’rlar uning boy tajribalarga erishganidan, she’rning yangi cho’qqilarini zabt etganidan xabar bersada, mazmun jihatdan “Asir” to’plamining davomi edi.
Bu barkamol inson san’at, go’zallik, ishqu mehribonlik shaydosi edi. Shuning uchun she’rdan tashqari kinoda prodyuserlik, montaj va ovoz berish sohalarida ham ishladi, film (kino) va teatrda muvaffaqiyatli rollar ijro etdi, xulosa qilib aytganda, bir lahza ham san’at dunyosidan ayrilmadi. U 1958 yilda “Bir olov” nomli qisqa metrajli hujjatli filmini montaj etdi. Bu film 1962 yili Italiyada qisqa va hujjatli filmlarning 12-festivalida oltin medalga sazovor bo’ldi. Ammo uning ajoyib va mangu ishi – moxovlar hayotiyu orzulari haqida yaratgan “Uy qoradir” nomli qisqa metrajli hujjatli filmidir. Bu film 1963 yili Germaniyada “Eng yaxshi hujjatli film” mukofotini oldi. Filmning ta’siri shuncha kuchli ediki, dunyoning nufuzli festivallaridan biri “Vorschau” 14-festivali o’zining eng katta mukofotini “Furo’g’ Farruxzod” deb nomladi va shu mukofotning shior so’zini “Uy qoradir” filmining so’zlaridan tanlab quydi.
Shoira 1964 yili o’ttiz yosh arafasida “Qayta tug’ilish” she’riy to’plamini nashr ettirdi. Bu to’plamdagi she’rlar haqiqatan ham shoiraning she’r dunyosida qayta tug’ilganidan, insoniy barkamolligiyu san’atdagi takomilidan dalolat berardi.
Furo’g’ Farruxzod 1967 yil 13 fevral kuni avtomobil halokatidan vafot etdi
G’AMSEVAR
Koshkiydi kuz bo’lsam, so’lg’in kuz bo’lsam,
Sasi yo’q kuz bo’lsam, g’amgin kuz bo’lsam.
Orzu yaproqlarim sarg’arib so’lsa,
Ko’zlarim quyoshi muzlayin so’nsa,
Ko’ksim osmonlari g’amga to’lardi,
Ko’nglim sovuq dolg’ali bo’lardi
Va ko’zim yoshlari yomg’irga do’nib
EGulgin etaklarim ho’l qilar edi.
Ne go’zal bo’lardi agar kuz bo’lsam,
Zavqdan, shavqdan ranglarga to’lsam,
Kuz bo’lsam, yosh to’la ko’zimda manim
Shoir osmon she’rin o’qirdi g’amgin.
Va qarshimda ulkan cho’g’ tovlanardi —
Bir oshiq yuragi olovlanardi.
O’tli dardlarimning uchquni kabi
Qo’shiqqa aylanib uchardi qalbim.
Qanoti qirqilgan shamol nag’masi
G’am atrin sochardi xasta ruhlarga,
O’ngda yoshlik qishin sovuq chehrasi
Ortda yozday qaynoq ishqning nafasi.
Ko’ksimdagi dardu umidsizlik, g’am,
Boshpana topardi agar kuz bo’lsam…
UL KUNLAR
Parcha
QUSH FAQAT BIR QUSH EDI
Qush dedi: » Ne go’zal ifor bu,
Ne go’zal Quyosh bu, oh, mayin.
Navbahor kelibdi.
Endi men do’stimni izlab topayin».
Qush ayvon qanotidan uchdi,
Bir xabarday uchib ketdi qush.
Qush kichkina qush edi,
Qush fikrlashni bilmasdi,
Qush gazeta o’qimasdi,
Qushning qarzi yo’q edi,
Qush odamlardan xabarsiz edi…
Qush faqat bir qush edi.
SAVDOYI
Mani tark etu ket, man bir dilozor,
Ojizu zaifu sustu gunohkor.
Ko’ksimda devona dilim bor yolg’iz,
Dilimning ichinda ming bir havas bor.
ISHQ TONGI
Osmon yuragimning sahifasidir.
Uni yoritadi oy sochgan shuur.
Kechalar uyqumni quvaman, axir,
Xayoling uyqudan shirinroq erur.
Tolning dahshat to’la soyasi tushib
Qordek oq to’shakda yoturman tag’in,
Ko’ksimdan sehrli nag’malar uchib
Boshimni qo’yarman daftarga g’amgin.
Yuzlab taronalar o’ynar, raqs etar
Ovozimning zarif, billur torida,
Noma’lum lazzatlar, ro’yo hasratlar
Qon kabi yugurar dil tomirida.
O, go’yo dilimning maqbarasidan
Tunkezar oy ruhi uchdiyu ketdi.
Nahot unut, ovloq yo’llar ustidan
Uchgan yel etagin yosmin ho’l etdi?
Labimda tovlanib bo’sang shu’lasi
Armonning gulidek ochilar, yonar,
Xayolimda sirli rozlar egasi –
Porloq yulduzlarning nuri tovlanar.
Yuragimning mendan pinhon qa’ridan
Yetib kelar goh chang, goh rud faryodi,
Ularga qo’shilib mungli nag’malar
Taratib yangraydi oshiq ud dodi.
Oh, qanday ishonay, mening dilimga
Payvast ekaniga sening so’zlaring?
Bir umr qoshimdan ketmay, yo’limga
Nur sochib turarmi sening ko’zlaring?!
Ishondim, bu ro’yo jahonda Zuhra
Muhabbat ko’zidir, yumilmagay u,
Yozarman qadrdon daftarim uzra:
“O ishqim tongi sen mangu bo’l, mangu!”
ASIR
Seni kutamanu bilaman, aslo
Men seni bag’rimga bosa bilmasman,
Sen – zangor, beg’ubor samosan, samo…
Men-chi, qafasdagi qushman, asirman.
Sarg’aygan dashtlardan hasratga to’lib
Umidsiz boqarman, boqarman hayron.
Kutarman, qandaydir qo’l paydo bo’lib
Qafasni ocharu yo’llar sen tomon.
Kutarman, o’sha on g’aflatda qolib
Ketmasman – ucharman osmonga shodmon,
Boqarman zindonbon ko’ziga kulib
Va sening qoshingda yasharman omon.
Shunday o’ylaymanu bilaman, biroq
Tark eta bilmasman aslo qafasim,
Zindonbonning qo’li bo’shatgandayam
Uchib ketmoq uchun yetmas nafasim.
Sarg’aygan dasht aro har subhi azon
Menga boqar go’dak nigohi ila,
Quvonch qo’shig’ini boshlaganim on
Lablarim qovushar dudog’i ila.
Agar-da, ey osmon, dil istab birdan
Zindonni tark etib osmonga uchsam –
Bu bola ko’ziga qanday qarayman?
Yaxshisi, qo’y, meni… Men asir qushman.
Men shamman, bu shamning yog’dusi tushsa
Charog’on bo’ladi vayronalar ham,
Agar men uchishni istasam, uchsam,
Parishon bo’ladi koshonalar ham.
Xurshid Davron tarjimalari
