Юнус Эмро қабрининг Эскишаҳарда, Караманда ва Туркиянинг яна бир қатор шаҳру қишлоқларида мавжудлиги уни суйиш ва эъзоз этиш қай даражага эканини намоён этади .Бу шаҳру қишлоқлар аҳлининг ҳар бири Юнус Эмронинг ҳақиқий қабри бизнинг шаҳарда,бизнинг қишлоқда жойлашган, дея фахрланишади. Бу Юнус Эмронинг ҳақиқий қабри халқ кўнглида,уни суйган инсонлар қалбида эканининг ёрқин далилидир.

Хуршид Даврон
ЮНУС ЭМРО ВА ШЕЪРЛАРИ ҲАҚИДА

Юнус Эмро 1320 йилда оламдан ўтган бўлса,орадан ўтган салкам еттиюз йил мобайнида турк ва бошқа туркий халқларининг энг суюкли шоирларидан бирига айланди.

Юнус Эмро тахминан 1238 йилда Сивриҳисорнинг жанубидаги Сарикўйда дунёга келган.

Бўлажак бахши шоир мадраса таълимини олган,араб ва форс тилларини яхши билган, Эрон ва Юнон мифологиясини чуқур ўрганган, ўз даврининг етук мутасаввуф олими бўлган зот бўлиб, ўз фалсафий дунёқараши билан ўша даврнинг йирик, XIII  асрда Хуросондан Анадолуга келган, Хожа Аҳмад Яссавий ғояларига боғлиқ бўлган таниқли пири муршид Ҳожи Бектош Валий асос солган сўфийлик мактаби — Бектошияга яқин эди. У Ҳожи Бектош Валий ва Таптук Бобо (Таптук Эмро) каби табаррук пири муршидлардан тариқат сабоғларини олади.

Юнус Эмродан икки асар қолган. Булар: “Рисолайи Нусҳия” (Risale-i Nushiyye; яна уни “Ўгит рисоласи” деб номлашади) бўлиб,аруз вазнида ёзилган тасаввуфий,ахлоқий асардир.Иккинчиси унинг юксак асарларидан тузилган шеърий девонидир.

Юнус Эмронинг шеърлари алоҳида китоб ҳолида ўзбек тилида нашр этилган. Айтиб ўтиш лозимки, Юнус Эмронинг ўзбек тилидаги биринчи таржималарини мен 1986 йилда “Ёшлик” журналида чоп этган эдим. Худди ўша йили “Юнус Эмро оҳангларида” туркумини ёздим.Бу шеърларни 1997 йилда нашр этилган “Баҳордан бир кун олдин” номли китобимда ўқишингиз мумкин. Ушбу туркумдан олинган икки шеърни сизга тақдим этмоқчиман:

ЮНУС ЭМРО ОҲАНГЛАРИДА

I

Аввал манам,охир манам,
Ҳар жон ичида бор манам,
Ёв чорласа,мен дўст бўлиб,
Дўст сотса гар,ночор манам.

Гоҳ долғаман,гоҳ тинч манам,
Ёр кўзида севинч манам,
Бемор дилга илинж манам,
Гоҳ гиря,гоҳ алёр манам.

Гоҳо кезиб гуллар аро
Соҳибдили дилдор манам,
Гоҳо ёниб куллар аро,
О,ёздиғИ Ўтрор* манам.

Тунлар самода ой бўлиб,
Ой чўмилган бир сой бўлиб,
Гоҳо фақир,гоҳ бой бўлиб,
Диллар аро ашъор манам.

Карлар аро ҳофиз бўлиб,
Кўрлар аро юлдуз бўлиб,
Гунглар аро бир Сўз бўлиб,
Тақдири хўб душвор манам.

Ўлсам агар тақдир этиб,
Тобутда жим ётсам қотиб,
Чўб  тобут дастин тутиб
Борган манам,хунхор манам.

*Ўтрор — мўғуллар томонидан ёндирилган қадимий шаҳар.Бу шаҳарда 1405 йилда Соҳибқирон Амир Темур оламдан ўтган.Унинг харобалари бугун Қозоғистон ҳудудида жойлашган.

II

Ишқ бор,тирикдир жонимиз,
Ишққа бахшида қонимиз.
Ишқ — кечамиз,ишқ – тонгимиз,
Ишқдир бизнинг султонимиз.

Ишқ бирла дил бийрон эрур,
Ишқ бирла дил вайрон эрур,
Ишқ бирла дил ҳайрон эрур,
Ишқдир бизнинг султонимиз.

Ишқ бирла дил булбул бўлур,
Қумлар аро бир гул бўлур,
Дунё надир,бир пул бўлур,
Ишқдир бизнинг султонимиз.

Қайғу надир,ёр севса бас,
Дилдор ила кўшкдир қафас,
Қайс мандайин севган эмас,
Ишқдир бизнинг султонимиз.

Ишқ бирла дил обод эрур,
Ишқ бўлмаса,фарёд эрур,
Ишқ бўлмаса,дил ёт эрур,
Ишқдир бизнинг султонимиз.

Юнус Эмро ҳаёти ва ижоди ҳақида машҳур турк олимлари Фуат Кўпрули, Бурҳон Тупроқ, Абдулбоқий Гўлпинарли, Сабоҳиддин Айюбўғли, Мижгон Чумбур, Меҳмет Байроқдор, Аҳмад Қабақли ва бошқалар асарлар ёзишган.

Бу ўринда ўзбек тасаввуфшунос олими Иброҳим Ҳаққул номини ҳам алоҳида тилга олиб ўтиш керак. Иброҳим Ҳаққул буюк Хожа Аҳмад Яссавийга бағишланган мақоласида шундай ёзади:”Юнус Эмронинг девони умумий руҳи ва бош пафоси билан Яссавий тажрибаларидан айтарли фарқ қилмайди.Қолаверса,Яссавий Юнус Эмронинг улуғ салафи.

Ҳақдин манга назар бўлди,
Ҳақ эшигин очар бўлдим.
Кирдим ҳақнинг ғазнасина,
Дурру гавҳар сочар болдим… —

дейди Юнус Эмро.Ахир Яссавий ҳам айни шу эҳтиёж ва мақсад билан ҳикматлар айтмаганми? “Толибларга дурру гавҳар сочтим мано”, — деган Яссавий туркий шеъриятидаги Юнус Эмрога ўхшаш сўфий шоирларга:

Ҳақ йўлига кириб бўлмас пок бўлмасанг,
Ломаконда Ҳақдин сабоқ олдим мано, —

деган сабоқ бўларли фикрларни баён этган…” (И.Ҳаққулов. Шеърият – руҳий муносабат.Тошкент,1989.24-бет)

Юнус Эмро қабрининг Эскишаҳарда,Караманда ва Туркиянинг яна бир қатор шаҳру қишлоқларида мавжудлиги уни суйиш ва эъзоз этиш қай даражага эканини намоён этади.Бу шаҳру қишлоқлар аҳлининг ҳар бири Юнус Эмронинг ҳақиқий қабри бизнинг шаҳарда,бизнинг қишлоқда жойлашган, дея фахрланишади.Бу Юнус Эмронинг ҳақиқий қабри халқ кўнглида,уни суйган инсонлар қалбида эканининг ёрқин далилидир.

ЮНУС ЭМРО
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари

ДУНЁСАН

Билурман сани, ёлғон дунёсан,
Авлиёларни олғон дунёсан,
Қочган қутилмас санинг қўлингдан,
Темир қафасларни қурғон дунёсан.

Севганинг олдинг, мени йиғлатдинг,
Дўниб куларак, боқғон дунёсан.
Сулаймон тахтин сен вайрон этдинг,
Маъсумлар бўйнин буқғон дунёсан.

Дунё одам-ла этти бор тўлди,
Охир биздан-да қолғон дунёсан.
Фалак — тегирмон, чарх уриб дўнар,
Унинг чархини бузғон дунёсан.

Юнус ҳам само этиб чарх урар,
Бизим чархимиз бузғон дунёсан.

ТОШДИНГ ЯНА,ДАЛИ КЎНГЛИМ…

Тошдинг яна,дали кўнглим,
Сувлар каби чоғлармисан?!
Оқдинг яна,қонли ёшим,
Йўлларимни боғлармисан?!

Нетай,қўлим етмас ёра,
Этишмас дардима чора,
Бўлдим элимда овора,
Мани бунда сақлармисан?!

Қидирмишам ёр-йўлдошим,
Овунмас бағримнинҳг боши*,
Кўзларимнинг қонли ёши
Юрагимни доғлармисан?!

Ман – тупроқман,юрак — вайрон,
Толеъ кулмас менга бир он,
Ай,қаршимда кўкрак кергон
Тош бағирли тоғлармисан?!

Дунё дейди: Мани унут,
Йўқдир энди санда умид.
Салқин-салқин учган булут,
Ҳазин-ҳазин йиғлармисан?!

Асирдир Юнуснинг жони,
Йўллардаман,элим хони!
Юнус тушда кўрди сени,
Қўлларини боғлармисан?!

* Бағримнинг боши — юрак маъносида келмоқда

БУЛБУЛ,ҲЕЙ…

Бу ерларда ғарибсанми,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?
Узун йўллар юрибсанми,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Учиб қорли тоғ ошдингми,
Сою ирмоқлар кечдингми,
Ёрингдан айру тушдингми,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Қўзи каби бўзларсан,
Маним дардим тозаларсан,
Дўстни кўрмакни тиларсан,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Қанотинг оча биларсан,
Учубон қоча биларсан,
Ҳижоблар еча биларсан,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Қалъанг,шаҳринг йиқилдими,
Ғурбатда ёринг қолдими,
Ё номус-оринг қолдими,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Қимматинг билинмас бўлдими,
Ҳолинг сўралмас бўлдими,
Дўст-ёринг кўринмас бўлдими,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

Ўз кўнглингни тинглаярсан,
Тоғу тошни куйлатарсан,
Юнус каби инграярсан,
Нечун йиғларсан,булбул,ҳей?

БАЛИҚ СУВДАН ЧИҚСА…

Маним кўнглим,кўзим ишқдан тўладир,
Дилим сўйлар: Ёрим узум гулидир.

Ўт оғочи каби ёнар вужудим,
Тутуни кўйларда саҳар елидир.

Сенинг ишқинг — денгиз,ман бир балиқчи,
Балиқ сувдан чиқса,ҳамон ўладир.

Сани севганларнинг ақли бўлурми?
Бир дам эсли бўлса,бир дам далидир.

Юнус,сен тупроқ бўл ёринг йўлида,
Ёронлар манзили аршдан ули*дир.

* Ули – улуғ маъносида

ИШҚИНГ ЎТИ

Ишқинг ўти жигаримни
Ёқиб келди,ёқиб кетар.
Ғариб бошим бу савдони
Чекиб келди,чекиб кетар.

Зулм этди фироқ жонима,
Ошиқ бўлдим султонима,
Ишқ занжирин дўст бўйнима
Тақиб келди, тақиб кетар.

Содиқлар турар сўзина,
Ўзга кўринмас кўзина,
Бу кўзларим дўст юзина
Боқиб келди, боқиб кетар.

Орада бўлмасин ношуд,
Соғ эмас бағримнинг боши,
Кўзларимнинг қонли ёши
Оқиб келди, оқиб кетар.

Булбул айлар оҳу фиғон,
Ҳасратида ёнди бу жон,
Маним кўнгилжўйим,ай жон,
Чиқиб келди, чиқиб кетар.

Юнус англар бу диларни,
Фарёд айлар булбуллари,
Дўст боғчасининг гуллари
Қўқиб келди, қўқиб кетар.

ИШҚ

Биз ҳаммамиз ишқ қулимиз,
Ишқдир бизнинг султонимиз.
Ишқ йўлида ўлсак агар,
Ишққа ҳалолдир қонимиз.

Ишқ Мандан мани олади,
Ёр ишқин дилга солади,
Дил ишққа қурбон бўлади,
Ёр бўлса гар имонимиз.

Ишқ бирла бошим хуш бўлур,
Хаёлимга йўлдош бўлур,
Ўн икки ой сархуш бўлур,
Ишққа асирдир жонимиз.

Доим юракда кезадир,
На майлимизни бузадир,
На сўладир,на тўзадир,
Бизнинг бу гулистонимиз.

Юнус деяр: Неча-неча
Кунлар охир бўлди кеча,
Қонимизни тўймай ичар
Бу ёлғончи давронимиз.

МАНГА САН КЕРАКСАН

Ишқинг олди мандан мани,
Манга сан кераксан,сан!
Жисмим ёнур кеча-кундуз,
Манга сан кераксан,сан!

На борлиққа севинарман,
На йўқлиққа қувонарман,
Ишқинг ила овунарман,
Манга сан кераксан,сан!

Ишқинг ошиқни ўлдирур,
Ишқ денгизида қолдирур,
Тажалло ила тўлдирур,
Манга сан кераксан,сан!

Қайғуларинг улуғ пешам,
Мажнун бўлиб тоғлар ошам,
Сансан умрлик андишам,
Манга сан кераксан,сан!

Сўфийлара суҳбат керак,
Оқиллара охрат* керак,
Мажнунлара Лайли керак,
Манга сан кераксан,сан!

Агар мани ўлдирсалар<
Кулим кўкка совурсалар,
Тупроғим сани чақирар,
Манга сан кераксан,сан!

Мискин Юнус маним отим,
Куну кундан ортар оҳим,
Икки жаҳонда муродим,
Манга сан кераксан,сан!

*охрат – охират маъносида

ИШҚ НАЙЛАДИ

Юрадирман ёна-ёна,
Ишқ бўяди мани қона,
На оқилам,на девона,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Гоҳ эсаман еллар каби,
Гоҳ шошаман йўллар каби,
Гоҳ тошаман селлар каби,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Оқар сувлардек оқаман,
Дардли жигарим ёқаман,
Дунёга ҳайрон боқаман,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Ё қўлим ол,қолдир мани,
Ё васлингга қондир мани,
Хўб йиғлатдинг,кулдир мани,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Элма-эл юргим келар,
Дилма-дил юргим келар,
Ғурбатда дардим ким билар,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Ман Юниси бечораман,
Ёрни тушимда кўраман,
Уйғониб маълул юраман,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

Ман Юниси бечораман,
Бошдан-оёға яраман,
Ёр элида овораман,
Кел,кўр мани ишқ найлади!

КЕЛДИМ

Меним бунда қарорим йўқ,
Мен бунда кетмоққа келдим.
Бозургонман, матоим йўқ,
Олганга сотмоққа келдим.

Мен келмадим даъвий учун,
Менинг ишим севги учун.
Дўстнинг уйи — кўнгуллардир,
Кўнгуллар топмоққа келдим.

Дуст асири — далилигим,
Ошиқлар билгай нелигим,
Бекор қилиб иккиликни,
Бирликка етмоққа келдим.

Ул Хожамдир, мен қулиман,
Дўст — боғининг булбулиман,
Ул Ҳожамнинг боғларида
Шод бўлиб ўтмоққа келдим.

Бунда топишмаган жонлар,
Унда топишмагай онлар,
Бунда топишиб Дўст ила,
Ҳолим арз этмоққа келдим.

Юнус Эмро ошиқ бўлмиш,
Маъшуқи дардидан ўлмиш.
Асл марднинг эшигига,
Ҳолим арз этмоққа келдим!

ДЕДИМ

Жонлар фидо йўлингда,
Бу жон қайғуси дедим.
Сан бир жаҳонсан мана,
Жаҳон қайғуси дедим.

Жонлар ичинда жонсан,
Сан бир оби ҳайвонсан,
Бизга дину имонсан,
Имон қайғуси дедим.

Дилимни тиғсиз тилдим,
Ярам киндандир билдим,
Ёнина ошкор келдим,
Пинҳон қайғуси дедим.

Ишқ шаробин тотмишам,
Минг муродга етмишам,
Маст бўлиб-да ётмишам,
Сайрон қайғуси дедим.

Жону кўнглимни нетдим,
Ишқнин ўтина отдим,
Бу жаҳонни унутдим,
Гумон қайғуси дедим.

Ишқин бурчиндан учдим,
Жавлон урубон кечдим,
Ман дўст билан бўлишдим,
Жавлон қайғуси дедим.

Баҳр-уммона тўлмишам,
Унда садаф бўлмишам,
Гавҳар бўлиб қолмишам,
Уммон қайғуси дедим.

Бир эркин тарлон қушдим*,
Юнус,пару фол очдим,
Сўнг манзила қовушдим,
Карвон қайғуси дедим.

* Қушдим — қуш эдим маъносида

МАНИ МАНДА ДЕМА…

Севирам ман сани жондан ичари*,
Йўлим бордир бу аркондан ичари.

Шариат,тариқат йўлдир кетгунча,
Ҳақиқат меваси ундан ичари.

Динин тарк этганнинг куфрдир иши,
Оҳ,на куфрдир имондан ичари.

Мани манда дема: манда деганим
Бир ман бордир манда Мандан ичари.

…Сулаймон қуш тилин билур,дедилар,
Сулаймон бор Сулаймондан ичари.

Тажаллодан бир пай чатди камина,
Камина мақсади бундан ичари.

Санинг ишқинг мани мандан олибди,
Не ширин дард бу дармондан ичари.

Мискин Юнус кўзи дуч келди сана,
Боғингда бир гул бор Султондан ичари.

* Ичари — ичкари,янада ичкарироқда,янада пинҳонроқда маъносида келмоқда.

ҚОНИМ ИШҚҚА ҲАЛОЛ

Ай,ёронлар сўйламасман,
Жоним нега толганини,
Васф этмакка қўрқар дилим,
Кўнглимни ким олганини.

Кўнглим тўла,сиғмас дила,
Ошиқ бўлар бу ҳол ила,
Ишқ кимларни берди ела,
Англаёлмас бўлганини.

Ишқдан хабар билганларни,
Ишқ дарди-ла тўлганларни,
Куфру имон олганларни
Айбламасман кулганини.

…Ишқ Юнусни айлади лол,
Маним қоним ишққа ҳалол,
Қўй,барини этсин паймол,
Кўрмай айру қолганини…

САЛОМ БЎЛСИН

Биз дунёдан кетар бўлдик,
Қолганларга салом бўлсин.
Бизнинг учун эзгу дуо
Қилганларга салом бўлсин.

Ажал букар белимизни,
Сўйлатмайин тилимизни,
Бемор эдик, ҳолимизни
Сўрганларга салом бўлсин.

Таним ошкор очилгайдир,
Ёқасиз тўн бичилгайдир,
Бизни ўпгай бир важҳ ила
Ювганларга салом бўлсин.

Азроил олгайдир жонимиз,
Қурир томирда қонимиз,
Ёйиб, танга кафанимиз
Урганларга салом бўлсин.

Кетар бўлдик Дўстимизга,
Етолмадик қасдимизга,
Намоз учун устимизда
Турганларга салом бўлсин.

Бунда ҳар ким кетмай нетар,
Борса келмас йўлга кетар,
Бизнинг ҳолимиздан хабар
Олганларга салом бўлсин.

Мискин Юнус сўзлар сўзи,
Қонли ёшга тўлмнш кўзи,
Билмаслар не билсин бизи
Билганларга салом бўлсин

Хуршид Даврон томонидан 1987 йилда туркчадан ўзбекчага табдил этилиб, “Ёшлик” журналида чоп этилган ва бу Юнус Эмронинг ўзбекчадаги энг биринчи нашри бўлди. Кейинчалик бу шеърлар 1989 йилда нашр этилган “Қирқ ошиқ дафтари” китобига киритилди.

Xurshid Davron
YUNUS EMRO VA SHE’RLARI HAQIDA

Yunus Emro 1320 yilda olamdan o’tgan bo’lsa,oradan o’tgan salkam yettiyuz yil mobaynida turk va boshqa sharq xalqlarining eng suyukli shoirlaridan biriga aylandi.

Yunus Emro taxminan 1238 yilda Sivrihisorning janubidagi Sariko’yda dunyoga kelgan. Bo’lajak baxshi shoir madrasa ta’limini olgan,arab va fors tillarini yaxshi bilgan,Eron va Yunon mifologiyasini chuqur o’rgangan,o’z davrining yetuk mutasavvuf olimi bo’lgan zot bo’lib, o’z falsafiy dunyoqarashi bilan o’sha davrning yirik, XIII asrda Xurosondan Anadoluga kelgan,Xoja Ahmad Yassaviy g’oyalariga bog’liq bo’lgan taniqli piri murshid Hoji Bektosh Valiy asos solgan so’fiylik maktabi — Bektoshiyaga yaqin edi.U Hoji Bektosh Valiy va Taptuk Bobo (Taptuk Emro) kabi tabarruk piri murshidlardan tariqat sabog’larini oladi.

Yunus Emrodan ikki asar qolgan. Bular: “Risolayi Nushiya” (Risale-i Nushiyye; yana uni “O’git risolasi” deb nomlashadi) bo’lib,aruz vaznida yozilgan tasavvufiy,axloqiy asardir.Ikkinchisi uning yuksak asarlaridan tuzilgan she’riy devonidir.

Yunus Emroning she’rlari alohida kitob holida o’zbek tilida nashr etilgan.Aytib o’tish lozimki, Yunus Emroning o’zbek tilidagi birinchi tarjimalarini men 1986 yilda “Yoshlik” jurnalida chop etgan edim. Xuddi o’sha yili “Yunus Emro ohanglarida” turkumini yozdim. Bu she’rlarni 1997 yilda nashr etilgan “Bahordan bir kun oldin” nomli kitobimda o’qishingiz mumkin.Ushbu turkumdan olingan ikki she’rni sizga taqdim etmoqchiman:

YUNUS EMRO OHANGLARIDA
I

Avval manam,oxir manam,
Har jon ichida bor manam,
Yov chorlasa,men do’st bo’lib,
Do’st sotsa gar,nochor manam.

Goh dolg’aman,goh tinch manam,
Yor ko’zida sevinch manam,
Bemor dilga ilinj manam,
Goh girya,goh alyor manam.

Goho kezib gullar aro
Sohibdili dildor manam,
Goho yonib kullar aro,
O,yozdig’I O’tror* manam.

Tunlar samoda oy bo’lib,
Oy cho’milgan bir soy bo’lib,
Goho faqir,goh boy bo’lib,
Dillar aro ash’or manam.

Karlar aro hofiz bo’lib,
Ko’rlar aro yulduz bo’lib,
Gunglar aro bir So’z bo’lib,
Taqdiri xo’b dushvor manam.

O’lsam agar taqdir etib,
Tobutda jim yotsam qotib,
Ul tobutga dastim tutib
Borgan manam,xunxor manam.

*O’tror — mo’g’ullar tomonidan yondirilgan qadimiy shahar. Bu shaharda 1405 yilda Sohibqiron Amir Temur olamdan o’tgan. Uning xarobalari bugun Qozog’iston hududida joylashgan.

II

Ishq bor,tirikdir jonimiz,
Ishqqa baxshida qonimiz.
Ishq — kechamiz,ishq – tongimiz,
Ishqdir bizning sultonimiz.

Ishq birla dil biyron erur,
Ishq birla dil vayron erur,
Ishq birla dil hayron erur,
Ishqdir bizning sultonimiz.

Ishq birla dil bulbul bo’lur,
Qumlar aro bir gul bo’lur,
Dunyo nadir,bir pul bo’lur,
Ishqdir bizning sultonimiz.

Qayg’u nadir,yor sevsa bas,
Dildor ila ko’shkdir qafas,
Qays mandayin sevgan emas,
Ishqdir bizning sultonimiz.

Ishq birla dil obod erur,
Ishq bo’lmasa,faryod erur,
Ishq bo’lmasa,dil yot erur,
Ishqdir bizning sultonimiz.

Yunus Emro hayoti va ijodi haqida mashhur turk olimlari Fuat Ko’pruli, Burhon Tuproq, Abdulboqiy Go’lpinarli, Sabohiddin Ayyubo’g’li, Mijgon Chumbur, Mehmet Bayroqdor, Ahmad Qabaqli va boshqalar asarlar yozishgan.

Bu o’rinda o’zbek tasavvufshunos olimi Ibrohim Haqqul nomini ham alohida tilga olib o’tish kerak.  Ibrohim Haqqul buyuk Xoja Ahmad Yassaviyga bag’ishlangan maqolasida shunday yozadi: ”Yunus Emroning devoni umumiy ruhi va bosh pafosi bilan Yassaviy tajribalaridan aytarli farq qilmaydi.Qolaversa,Yassaviy Yunus Emroning ulug’ salafi.

Haqdin manga nazar bo’ldi,
Haq eshigin ochar bo’ldim.
Kirdim haqning g’aznasina,
Durru gavhar sochar boldim… —

deydi Yunus Emro.Axir Yassaviy ham ayni shu ehtiyoj va maqsad bilan hikmatlar aytmaganmi?  “Toliblarga durru gavhar sochtim mano”, — degan Yassaviy turkiy she’riyatidagi Yunus Emroga o’xshash so’fiy shoirlarga:

Haq yo’liga kirib bo’lmas pok bo’lmasang,
Lomakonda Haqdin saboq oldim mano, —

degan saboq bo’larli fikrlarni bayon etgan…” (I.Haqqulov. She’riyat – ruhiy munosabat.Toshkent,1989.24-bet)

Yunus Emro qabrining Eskishaharda,Karamanda va Turkiyaning yana bir qator shahru qishloqlarida mavjudligi uni suyish va e’zoz etish qay darajaga ekanini namoyon etadi. Bu shahru qishloqlar ahlining har biri Yunus Emroning haqiqiy qabri bizning shaharda,bizning qishloqda joylashgan, deya faxrlanishadi. Bu Yunus Emroning haqiqiy qabri xalq ko’nglida,uni suygan insonlar qalbida ekanining yorqin dalilidir.

YUNUS EMRO
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari

DUNYOSAN

Bilurman sani, yolg’on dunyosan,
Avliyolarni olg’on dunyosan,
Qochgan qutilmas saning alingdan
Temir qafaslarni qurg’on dunyosan.

Sevganing olding, meni yig’latding,
Do`nib kularak, boqg`on dunyosan.
Sulaymon taxtin sen vayron etding,
Ma’sumlar bo’ynin buqg’on dunyosan.

Dunyo odam-la etti bor to’ldi,
Oxir bizdan-da qolg’on dunyosan.
Falak — tegirmon, charx urib do’nar,
Uning charxini buzg’on dunyosan.

Yunus ham samo etib charx urar,
Bizim charximiz buzg’on dunyosan.

TOSHDING YANA,DALI KO’NGLIM…

Toshding yana,dali ko’nglim,
Suvlar kabi chog’larmisan?!
Oqding yana,qonli yoshim,
Yo’llarimni bog’larmisan?!

Netay,qo’lim yetmas yora,
Etishmas dardima chora,
Bo’ldim elimda ovora,
Mani bunda saqlarmisan?!

Qidirmisham yor-yo’ldoshim,
Ovunmas bag’rimninhg boshi*,
Ko’zlarimning qonli yoshi
Yuragimni dog’larmisan?!

Man – tuproqman,yurak — vayron,
Tole’ kulmas menga bir on,
Ay,qarshimda ko’krak kergon
Tosh bag’irli tog’larmisan?!

Dunyo deydi: Mani unut,
Yo’qdir endi sanda umid.
Salqin-salqin uchgan bulut,
Hazin-hazin yig’larmisan?!

Asirdir Yunusning joni,
Yo’llardaman,elim xoni!
Yunus tushda ko’rdi seni,
Qo’llarini bog’larmisan?!

* Bag’rimning boshi — yurak ma’nosida kelmoqda

BULBUL,HEY…

Bu yerlarda g’aribsanmi,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?
Uzun yo’llar yuribsanmi,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

Uchib qorli tog’ oshdingmi,
Soyu irmoqlar kechdingmi,
Yoringdan ayru tushdingmi,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

Qo’zi kabi bo’zlarsan,
Manim dardim tozalarsan,
Do’stni ko’rmakni tilarsan,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

Qanoting ocha bilarsan,
Uchubon qocha bilarsan,
Hijoblar yecha bilarsan,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

Qal’ang,shahring yiqildimi,
G’urbatda yoring qoldimi,
Yo nomus-oring qoldimi,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

Qimmating bilinmas bo’ldimi,
Holing so’ralmas bo’ldimi,
Do’st-yoring ko’rinmas bo’ldimi,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

O’z ko’nglingni tinglayarsan,
Tog’u toshni kuylatarsan,
Yunus kabi ingrayarsan,
Nechun yig’larsan,bulbul,hey?

BALIQ SUVDAN CHIQSA…

Manim ko’nglim,ko’zim ishqdan to’ladir,
Dilim so’ylar: Yorim uzum gulidir.

O’t og’ochi kabi yonar vujudim,
Tutuni ko’ylarda sahar yelidir.

Sening ishqing — dengiz,man bir baliqchi,
Baliq suvdan chiqsa,hamon o’ladir.

Sani sevganlarning aqli bo’lurmi?
Bir dam esli bo’lsa,bir dam dalidir.

Yunus,sen tuproq bo’l yoring yo’lida,
Yoronlar manzili arshdan uli*dir.

* Uli – ulug’ ma’nosida

ISHQING  O’TI

Ishqing o’ti jigarimni
Yoqib keldi,yoqib ketar.
G’arib boshim bu savdoni
Chekib keldi,chekib ketar.

Zulm etdi firoq jonima,
Oshiq bo’ldim sultonima,
Ishq zanjirin do’st bo’ynima
Taqib keldi, taqib ketar.

Sodiqlar turar so’zina,
O’zga ko’rinmas ko’zina,
Bu ko’zlarim do’st yuzina
Boqib keldi, boqib ketar.

Orada bo’lmasin noshud,
Sog’ emas bag’rimning boshi,
Ko’zlarimning qonli yoshi
Oqib keldi, oqib ketar.

Bulbul aylar ohu fig’on,
Hasratida yondi bu jon,
Manim ko’ngiljo’yim,ay jon,
Chiqib keldi, chiqib ketar.

Yunus anglar bu dilarni,
Faryod aylar bulbullari,
Do’st bog’chasining gullari
Qo’qib keldi, qo’qib ketar.

ISHQ

Biz hammamiz ishq qulimiz,
Ishqdir bizning sultonimiz.
Ishq yo’lida o’lsak agar,
Ishqqa haloldir qonimiz.

Ishq Mandan mani oladi,
Yor ishqin dilga soladi,
Dil ishqqa qurbon bo’ladi,
Yor bo’lsa gar imonimiz.

Ishq birla boshim xush bo’lur,
Xayolimga yo’ldosh bo’lur,
O’n ikki oy sarxush bo’lur,
Ishqqa asirdir jonimiz.

Doim yurakda kezadir,
Na maylimizni buzadir,
Na so’ladir,na to’zadir,
Bizning bu gulistonimiz.

Yunus deyar: Necha-necha
Kunlar oxir bo’ldi kecha,
Qonimizni to’ymay ichar
Bu yolg’onchi davronimiz.

MANGA SAN KERAKSAN

Ishqing oldi mandan mani,
Manga san keraksan,san!
Jismim yonur kecha-kunduz,
Manga san keraksan,san!

Na borliqqa sevinarman,
Na yo’qliqqa quvonarman,
Ishqing ila ovunarman,
Manga san keraksan,san!

Ishqing oshiqni o’ldirur,
Ishq dengizida qoldirur,
Tajallo ila to’ldirur,
Manga san keraksan,san!

Qayg’ularing ulug’ pesham,
Majnun bo’lib tog’lar osham,
Sansan umrlik andisham,
Manga san keraksan,san!

So’fiylara suhbat kerak,
Oqillara oxrat* kerak,
Majnunlara Layli kerak,
Manga san keraksan,san!

Agar mani o’ldirsalar<
Kulim ko’kka sovursalar,
Tuprog’im sani chaqirar,
Manga san keraksan,san!

Miskin Yunus manim otim,
Kunu kundan ortar ohim,
Ikki jahonda murodim,
Manga san keraksan,san!

*oxrat – oxirat ma’nosida

ISHQ NAYLADI

Yuradirman yona-yona,
Ishq bo’yadi mani qona,
Na oqilam,na devona,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Goh esaman yellar kabi,
Goh shoshaman yo’llar kabi,
Goh toshaman sellar kabi,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Oqar suvlardek oqaman,
Dardli jigarim yoqaman,
Dunyoga hayron boqaman,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Yo qo’lim ol,qoldir mani,
Yo vaslingga qondir mani,
Xo’b yig’latding,kuldir mani,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Elma-el yurgim kelar,
Dilma-dil yurgim kelar,
G’urbatda dardim kim bilar,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Man Yunisi bechoraman,
Yorni tushimda ko’raman,
Uyg’onib ma’lul yuraman,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

Man Yunisi bechoraman,
Boshdan-oyog’a yaraman,
Yor elida ovoraman,
Kel,ko’r mani ishq nayladi!

KELDIM

Menim bunda qarorim yo’q,
Men bunda ketmoqqa keldim.
Bozurgonman, matoim yo’q,
Olganga sotmoqqa keldim.

Men kelmadim da’viy uchun,
Mening ishim sevgi uchun.
Do’stning uyi — ko’ngullardir,
Ko’ngullar topmoqqa keldim.

Dust asiri — daliligim,
Oshiqlar bilgay neligim,
Bekor qilib ikkilikni,
Birlikka yetmoqqa keldim.

Ul Xojamdir, men quliman,
Do’st — bog’ining bulbuliman,
Ul Hojamning bog’larida
Shod bo’lib o’tmoqqa keldim.

Bunda topishmagan jonlar,
Unda topishmagay onlar,
Bunda topishib Do’st ila,
Holim arz etmoqqa keldim.

Yunus Emro oshiq bo’lmish,
Ma’shuqi dardidan o’lmish.
Asl mardning eshigiga,
Holim arz etmoqqa keldim!

DEDIM

Jonlar fido yo’lingda,
Bu jon qayg’usi dedim.
San bir jahonsan mana,
Jahon qayg’usi dedim.

Jonlar ichinda jonsan,
San bir obi hayvonsan,
Bizga dinu imonsan,
Imon qayg’usi dedim.

Dilimni tig’siz tildim,
Yaram kindandir bildim,
Yonina oshkor keldim,
Pinhon qayg’usi dedim.

Ishq sharobin totmisham,
Ming murodga yetmisham,
Mast bo’lib-da yotmisham,
Sayron qayg’usi dedim.

Jonu ko’nglimni netdim,
Ishqnin o’tina otdim,
Bu jahonni unutdim,
Gumon qayg’usi dedim.

Ishqin burchindan uchdim,
Javlon urubon kechdim,
Man do’st bilan bo’lishdim,
Javlon qayg’usi dedim.

Bahr-ummona to’lmisham,
Unda sadaf bo’lmisham,
Gavhar bo’lib qolmisham,
Ummon qayg’usi dedim.

Bir erkin tarlon qushdim*,
Yunus,paru fol ochdim,
So’ng manzila qovushdim,
Karvon qayg’usi dedim.

* Qushdim — qush edim ma’nosida

MANI MANDA DEMA…

Seviram man sani jondan ichari*,
Yo’lim bordir bu arkondan ichari.

Shariat,tariqat yo’ldir ketguncha,
Haqiqat mevasi undan ichari.

Dinin tark etganning kufrdir ishi,
Oh,na kufrdir imondan ichari.

Mani manda dema: manda deganim
Bir man bordir manda Mandan ichari.

…Sulaymon qush tilin bilur,dedilar,
Sulaymon bor Sulaymondan ichari.

Tajallodan bir pay chatdi kamina,
Kamina maqsadi bundan ichari.

Saning ishqing mani mandan olibdi,
Ne shirin dard bu darmondan ichari.

Miskin Yunus ko’zi duch keldi sana,
Bog’ingda bir gul bor Sultondan ichari.

* Ichari — ichkari,yanada ichkariroqda,yanada pinhonroqda ma’nosida kelmoqda.

QONIM ISHQQA HALOL

Ay,yoronlar so’ylamasman,
Jonim nega tolganini,
Vasf etmakka qo’rqar dilim,
Ko’nglimni kim olganini.

Ko’nglim to’la,sig’mas dila,
Oshiq bo’lar bu hol ila,
Ishq kimlarni berdi yela,
Anglayolmas bo’lganini.

Ishqdan xabar bilganlarni,
Ishq dardi-la to’lganlarni,
Kufru imon olganlarni
Ayblamasman kulganini.

…Ishq Yunusni ayladi lol,
Manim qonim ishqqa halol,
Qo’y,barini etsin paymol,
Ko’rmay ayru qolganini…

SALOM BO’LSIN

Biz dunyodan ketar bo’ldik,
Qolganlarga salom bo’lsin.
Bizning uchun ezgu duo
Qilganlarga salom bo’lsin.

Ajal bukar belimizni,
So’ylatmayin tilimizni,
Bemor edik, holimizni
So’rganlarga salom bo’lsin.

Tanim oshkor ochilgaydir,
Yoqasiz to’n bichilgaydir,
Bizni o’pgay bir vajh ila
Yuvganlarga salom bo’lsin.

Azroil olgaydir jonimiz,
Qurir tomirda qonimiz,
Yoyib, tanga kafanimiz
Urganlarga salom bo’lsin.

Ketar bo’ldik Do’stimizga,
Yetolmadik qasdimizga,
Namoz uchun ustimizda
Turganlarga salom bo’lsin.

Bunda har kim ketmay netar,
Borsa kelmas yo’lga ketar,
Bizning holimizdan xabar
Olganlarga salom bo’lsin.

Miskin Yunus so’zlar so’zi,
Qonli yoshga to’lmnsh ko’zi,
Bilmaslar ne bilsin bizi
Bilganlarga salom bo’lsin

Xurshid Davron tomonidan 1987 yilda turkchadan o’zbekchaga tabdil etilib, “Yoshlik” jurnalida chop etilgan va bu Yunus Emroning  o’zbekchadagi eng birinchi nashri bo’ldi. Keyinchalik  bu she’rlar 1989 yilda nashr etilgan “Qirq oshiq daftari” kitobiga kiritildi.