Чингиз Айтматов: Ҳозирги дунёда адабиёт мураккаб шароитга тушиб қолган. Фавқулодда у кераксиз буюмга айлангандек, зеро, қизиқишлар ҳам, ҳис-ҳаяжонлар ҳам олдингидай эмас, бўлакча. Бурунги китобхонларимизнинг ўй-хаёллари энди бошқа нарсалар билан банд. Бугунги китобхонлар эса асл мутолаанинг завқ-шавқидан, афтидан, бехабар. Шундан келиб чиқиб энди нима қилиш лозимлигини биргалашиб ўйлаб кўришимиз керак.
ЖАҲОН АДИБЛАРИ
АДАБИЁТ ҲАҚИДА
Яхши танқидчи нафақат ўқиган асарларини таҳлил қилади, балки у ўз қалбининг кечинмалари — саргузаштларини ҳам баён қилади.
Анатол Франс
* * *
Фақат ўзинг яхши ўрганган, яхши биладиган нарсалар ҳақида ёзиш, ёзганда ҳам самимий ва рост ёзиш керак; тасвирланган ҳолат инсон қалбини ўртаб юборсин, воқеликни баҳолашга ёрдам берсин, ўқувчи бошидан кечирган воқеликнинг бир қисмига айланиб қолсин.
Эрнест Хемингуэй
* * *
Дорилфунунлардаги, корхоналардаги, биржалардаги ва кўнгилхушлик қиладиган жойлардаги “реал” ҳаёт ҳар қанча ҳаяжонли бўлмасин, биз ҳар куни икки соат вақтимизни ўтган замонларнинг фалсафасини ва адабий асарларини мутолаа қилиш билан ўтказмасак, ҳақиқий ҳаётга яқинроқ бўла олмаймиз.
Ҳерман Ҳессе
* * *
Романнинг келажаги ёзувчилик услубидаги муайян бир урфга эргашишга боғлиқ эмас; бирор-бир иқтисодий шароитга ҳам боғлиқ эмас. Романнинг келажаги фақат иккита хусусиятга боғлиқ. Бу хусусиятлар Улуғворлик ва Жозибадорликдир.
Жон Голсуорси
* * *
Ҳар бир авлод ўзини дунёни қайта қуришга масъул, деб ҳисоблайди. Мен мансуб бўлган авлод эса бундай қилолмаслигини билади. Бироқ унинг вазифаси, эҳтимол, ундан-да каттароқдир. Бу вазифа ер курраси йўқ бўлиб кетишига халал беришдан иборат.
Альбер КАМЮ
* * *
Санъат фақатгина ҳаётни қаламга олиш эмас, шунингдек, борлиқнинг бирлигини айтиш ҳам… Ўз даврининг эътиборга лойиқ ёзувчиси номаълум, бетакрор, ягона тирик ҳаёт ҳақиқатини тасвирга олишга қодир кашфиётчидир.
Борис Пастернак
* * *
Поэзия нафақат дунёни билиш, балки у ҳаётнинг ўзи ҳамдир, бутун борлиғи билан ҳаётнинг ўзи. Шоирлик қабилачилик замонида ертўлаларда яшаган одамнинг қалбида ҳам бор эди, у атом асри одамининг руҳида ҳам яшайди… Борки мавжудотга садоқати билан шоир бизга бизнинг дунёмизнинг боқийлиги ва бирлигини ҳис этишимизга ёрдам беради… Ва агар шоир ўз даврининг хасталанган виждонини гавдалантира олса, унга бошқа талаб йўқ.
Сен-Жон Перс
* * *
Адабиёт муаллифга инсоний онгни сақлаб қолиш имконини беради, адабиёт бизнинг ўзимиз билан ўзимиз гаплашадиган нарсалардан бошланади. Бу ўринда ўзаро алоқа иккиламчи вазифа. Адабиётни бизнинг ички ҳис-туйғуларимизнинг амалга ошишига бўлган эҳтиёжимиз пайдо қилади. Китоб, жамиятга таъсир этадими, йўқми — бу бошқа масала, бу саволнинг жавоби унинг муаллифига мутлақо боғлиқ эмас.
Гао Синцзян
* * *
Мен шунга ишонаманки, инсон нафақат бардош беради — у енгади. Унинг ўлмаслиги тирик мавжудотлар орасида ақл-идрокка эгалигида эмас, балки қалби, руҳи, изтироб чекишга қобиллиги, ўзини қурбон қила олиши ва сабр-тоқатли эканида. Шоирнинг, ёзувчининг бурчи шу ҳақда ёзиши зарурлигидадир… Шоир шунчаки инсон ҳаётининг солномасини ёзмаслиги керак; унинг асари инсонни қўллаб-қувватлайдиган, унинг бардошига куч берадиган ва енгишига кўмаклашадиган таянч, устун бўлиши лозим.
Уилям Фолкнер
* * *
Адабиёт туфайли, адабиёт уйғотган тафаккур, интилиш ва истаклар туфайли, хаёлот салтанатига сафар чоғи кўнгилда бош кўтарган кечинмалар туфайли бугунги цивилизация одамийлашди, нажот топди. Адабиёт аҳли ўйлаб топган бадиий тўқима қумга сингиган сувдек изсиз кетмади, билъакс тошга айланган юракларни мумдек эритди. Яхши китоблар бўлмаганида эди, инсониятнинг бугунги ҳолига маймунлар йиғлаган бўларди, мустақил фикрдан маҳрум лаббайчилар урчиб кетарди, кўнгил бирлиги йўқоларди, мутелик кайфияти кенг тарқалиб, ўз-ўзини англаш туйғуси — тараққиётнинг етакчи омили — йўқоларди.
Марио Варгас Лоса
* * *
Тарихимизнинг ақлдан озган йигирма-ўттиз йилида ҳамма тенгдошларим қатори давр талвасаси олдида буткул эсанкираб ва ожиз ҳолда қоларканман, бу кунларда ёзувчи бўлиш шараф деган элас-элас ҳиссиётдан ўзимга таянч топдим, шунга кўра бу таянч менга мажбурият юклади. Хусусан, менга бизнинг умумий тарихимиз зарбаларини ўзига қаратганлар тақсимлаб олган бахтсизлик ва умидлар юкини кучим ва имконим қадар зиммамга олиш мажбуриятини юклади.
Албер Камю
* * *
Хабар ёзишни биладиган ижодкор роман ёзишни ҳам уддалайди.
Эрнест Хемингуэй
* * *
Ҳозирги пайтда трагедияни бахтсизлик, деб тушунишади. Қадимда юнонлар бошқача тушунишган. Трагедия кишига кўтаринки руҳ бағишлашини ҳис этишган. Бу турдаги асарлар таъсирида улар кундалик одатдаги тирикчликнинг майда ташвишларидан юқори туришган. Трагедия кишиларни эзгуликка йўллайди, деб ҳисоблашган. Зотан, чинакам санъат асари, қайси тур ва жанрда яратилганига қарамай, барча замонларда одамларга хушбахтлик бағишлайди.
Юджин О’нил
* * *
Тўғри, ёзувчи оддийгина сўзларни ишлатади, лекин уларнинг ўзига яраша қанча қонунлари, қоидалари бор! Сўзларда у яратаётган дунёларнинг юрак уруши эшитилади. Улар ёғоч каби, метал каби товуш чиқаради, жаранглайди. Улар товушларга тақлид қилади. Бизнинг ишимизда энг аввал мана шуни — товушга тақлидни ҳисобга олиш лозим.
Мигел Анхел Астуриас
* * *
Тез-тез сўз санъатидаги дурдона асарнинг табиати борасида баҳс-мунозаралар бўлиб туради. Агар адашмасам, Пол Валери чинакам дурдона асарни қуйидаги хусусиятидан шак-шубҳасиз билиб олиш мумкин деган, яъни бундай асарда ҳеч нарсани ўзгартириб бўлмайди. Чинакам дурдона асар жуда мукаммал қурилган бўлади, унда ҳаракат тўхтовсиз ривожланиб туради, ундаги ҳамма нарса, ҳатто зиддиятлар ҳам ҳайратланарли даражада яхлитлик касб этган бўлади; тўқимада хом, салқи иплар учрамайди, у муҳташам тарзда яратилган, мумтоз шаклга эга бўлади. “Бовари хоним” — дурдона асарнинг юксак намунаси.
Андре Моруа
* * *
Шоири бўлмаган халқ мисоли руҳсиз тана.
Габриела Мистрал
* * *
Ёзиш ва профессионал ёзувчи бўлиш мутлақо бошқа-бошқа нарса. Мен шеърлар, кичик-кичик ҳикоялар ёзишни жуда эрта бошлаганман, аммо ҳақиқий ёзувчи даражасига урушдан кейинги йилларда етиб келдим.
Генрих Бёлл
* * *
Ёзишни хоҳлаган асарингни ёзилиши зарур бўлган асарга қурбон қилишни билиш керак.
Раул Дюрфи
* * *
Сўз туйғуси, нутқ оҳанглари ва рангларини ҳис этишни шеър ўқиш ва яхши проза асарини мутолаа қилиш орқали ўстирса бўлади, аммо бу хусусиятлар, яхлит оҳангда, туғма дид ва мусиқий туйғуга боғлиқ… Ҳеч ким ёзувчини ҳаётни бундай кузатмасликка ва бундай ҳис этмасликка, балки бошқача ҳис қилиб, бошқача кўришга мажбурлай олмайди. Ўқиш ва ёзишни ўрганганидан сўнг ижодкор бошқалардан фақат бир нарсани, яъни қандай ёзмаслик кераклигини ўрганмоғи мумкин. Ёзувчининг ҳақиқий устози ҳаётнинг ўзидир.
Жон Голсуорси
* * *
Ёзув санъатига мурожаат қилган, бирор сабаб билан қалам тебратган ҳар қандай одамни “ёзувчи”, деб аташ жоиз эмас. Ёзувчининг сўз санъаткори сифатидаги характерли белгиларини унинг хаёлотидан, илҳомидан, оламни жуда теран идрок этишидан изламоқ керак. Ёзувчининг ёзувчилиги у танлайдиган бадиий воситаларда намоён бўлади. Бу воситалар ёзувчи тасвирлайдиган воқеа-ҳодисалар китобхонда имкон қадар кенг ва теран таассурот уйғотмоғи талаб этилади.
Ян Парандовский
* * *
Тарихчи олим билан шоир ўз асарларини бири вазнсиз, иккинчиси вазнга солиб ёзиши туфайлигина бир-биридан фарқланмайди. Агар Геродотнинг асарлари шеърий вазнга солиб ёзиб чиқилса ҳам барибир тарихий асарлигича қолади.
Арасту
* * *
Агар Луцилий бизнинг давримизда яшаганда эди, ўзининг шеърий тўпламларини қайта кўриб чиққан ва улардаги аксарият шеърлардан воз кечган бўларди…
Истеъдодли шоир оломонни қойил қилиш учун уринмагани маъқул.
Гораций
* * *
Буюк адиблар, алломалар, шоирларнинг асарлари фақат чиройли сўзлари, тилининг жозибалилиги билангина эмас, балки мардона руҳи билан гўзал ва қимматлидир. Улуғ адиблар асарларидаги маъноларни бир ўқишда илғаб олиш мушкул, бунинг учун уларнинг ижодини чуқур ўрганиш лозим бўлади.
Сенека
* * *
Тафаккур ва тасаввур меваси бўлган адабиёт ғорлардан осмонўпар биноларга қадар, сўйилдан оммавий қирғин қуролига қадар, қабилавий ҳаётдан глобаллашув даврига қадар инсониятга муаллимлик қилди, уни ғафлат уйқусига кетишдан, қирғин ва ҳалокатлардан сақлади… Зотан, адабиёт бизга реал ҳаёт бера олмайдиган қизғин саргузаштлар, оташин туйғуларни туҳфа этади… Демак, биз орзу қилиш, ўқиш, ёзишдан бир сония ҳам тўхтамаслигимиз керак. Зеро, фонийни боқийга айлантирувчи, асов вақт устидан ҳукм юритишга имкон берувчи энг самарали йўл — шу!
Марио Варгас Лоса
* * *
Шу нарса аёнки, агар роман кўнгилни овласа ўқувчига манзур бўлади. Бир пайтлар: агар роман кўпчиликка манзур бўлса, бу яхши асар эмас; ўқувчилар олқишини олган романда ҳеч қандай янгилик бўлмайди, чунки бундай асар ўқувчига у кутаётган ва истаётган нарсани беради, дейишган. Менингча эса, агар роман ўқувчига кутилган ниманидир бераётган экан, демак, унга маъқул; агар роман ўқувчига манзур экан, демак, у кутилган асардир.
Умберт Эко
* * *
Ҳеч нарса тил каби инсонга ўзини англашида катта ёрдам бера олмайди. Модомики мен ўзимга нисбатан аниқликни англар эканман, демак, бу менинг ўз тилимда яхши ёза билишимдан далолатдир. Мен фойдаланадиган сўзлар мени адаштирмайди, мен шу сўзларни ёзаётиб ҳеч кимни алдамаётганимни яхши биламан.
Иосиф Бродский
* * *
Адабиётни бизнинг ички ҳис-туйғуларимизнинг амалга ошишига бўлган эҳтиёжимиз пайдо қилади. Китоб жамиятга таъсир кўрсатадими, йўқми — бу бошқа масала, бу саволнинг жавоби унинг муаллифига мутлақо боғлиқ эмас.
Гао Синцзян
* * *
Инсон қўлидаги турли-туман қурол-яроқ, асбоб-ускуналар орасида энг ғаройиби, шубҳасиз, китоб саналади. Қолганларини унинг жисмоний давоми, дейиш мумкин. Микроскоп ва телескоп — кўзнинг давоми, телефон — овознинг, омоч ва қилич — қўлнинг. Бироқ китоб — бутунлай бошқа нарса, китоблар — хотиралар ва тасаввурларнинг давомидир.
Шоунинг “Цезар ва Клеопатра”сида Александрия кутубхонаси ҳақида сўз боради ва уни инсоният хотираси жамланган кошона, дейишади. Дарҳақиқат, китоб одамзотнинг хотираси хазинасидир.
Хорхе Луис Борхес
* * *
Ижоднинг илк босқичида асарнинг умумий оҳанги қулоғимга чалинади. Муҳими, дастлабки ёзилган жумланинг асар тақдирини ҳал этувчи аҳамиятга эгалигида. Илк жумла асар жанрини, маромини белгилаб беради… Модомики, қулоққа чалинган ўша оҳанг ривож топмаса, шубҳасиз, чалғиб кетасан, бошлаган асарингни бир четга суриб қўясан ёки ундан бир нарса чиқмайди, ташлаб юборасан.
Иван Бунин
* * *
Ҳозирги дунёда адабиёт мураккаб шароитга тушиб қолган. Фавқулодда у кераксиз буюмга айлангандек, зеро, қизиқишлар ҳам, ҳис-ҳаяжонлар ҳам олдингидай эмас, бўлакча. Бурунги китобхонларимизнинг ўй-хаёллари энди бошқа нарсалар билан банд. Бугунги китобхонлар эса асл мутолаанинг завқ-шавқидан, афтидан, бехабар. Шундан келиб чиқиб энди нима қилиш лозимлигини биргалашиб ўйлаб кўришимиз керак.
Чингиз Айтматов
* * *
Ҳатто оддий капалакнинг парвози учун ҳам бутун бир осмон керак.
Пол Клодел
* * *
Табиатдан, худди фотографлардек, нусха кўчирмаслик керак. Одам юришга тақлид қилишни ўйлаб ғилдиракни кашф этди. Бу билан у, ўзи билмаган ҳолда, сюрреалистик ҳаракатни амалга оширди.
Гийом Аполлинер
* * *
Сиз тушунмайман, деб айтяпсизми? Сабабини фақат ўзингиздан қидиринг. Сиз нақадар камбағалсиз, модомики, туйғуни ақл билан боғлай олмас экансиз.
Пабло Пикассо
* * *
Шеърда янгилик қарийб ҳар доим шоирнинг қай даражада янги эканига боғлиқ… Услуб — бу темирчининг дастгоҳи эмас, балки унинг қалби, руҳи.
Рене-Ги Каду
* * *
Шоирнинг шахси китобхонга тегишли эмас. Китобхон, дарахтдан ажратиб олинган ёғоч каби, муаллифдан ажралиб чиққан асар ҳақида ҳукм чиқаришга ҳақли, холос. Модомики, мунаққид асардан сиёсатчи шахсини қидираркан, бу ўта мантиқсиз ҳаракатдир.
Сен-Жон Перс
* * *
Реализм, олдига қўйилган талабларга жавоб бериши учун, бугунги куннинг реаллигига эмас, балки келажак реаллигига асосланмоғи лозим. У башорат реализми бўлмоғи керак.
* * *
Қофиядан безиш уни ҳуда-беҳуда, меъёридан ортиқ даражада қўллайвериш, соф гимнастика машқларига айлантириб юбориш оқибатида юзага келди. Аслида қофиянинг сийқаси чиққани йўқ, балки қофияланмаган, шеърий мисралар охирида соф, жарангдор товуш таратадиган сўз қолмади, деганларнинг юрагининг сийқаси чиққан, холос.
Луи Арагон
* * *
Поэзия бизнинг маданий ҳаётимизда муҳим ўринга эга. Шеърият нафақат одамлар билан чин дилдан гаплашиш имкониятини яратади, шунингдек, биз поэзия тилидан турли хавф-хатарлардан бекинадиган макон сифатида фойдаланамиз.
Ярослав Сейферт
* * *
Поэзия бу — овоз. Уни тинглай билиш керак. Худди мусиқани тинглагандек. У, камонча ишга тушиши билан ғижжакка жон киргандек, товуш пардалари ҳаракати билангина жонланади. Кўз қоғоздаги босма ҳарфлар навосини тинглаши лозим.
Лео Ферре
* * *
Чиндан ҳам, биз ижодий изланишлар чоғида ўзимиз англай олмаган нарса-ҳодисаларга оид фикрларимиздан тўғри хулосаларга келишимиз зарур. Бунинг учун ҳар бир сўзнинг исбот талаб қилмайдиган бирламчи, асл моҳиятини билишимиз зарур. Шундагина сезги-туйғуларимизга, фавқулодда фикрий портлаш имкониятларига, таассуротларга ва бошқа мезонларга таянса бўлади.
Эпикур
* * *
Шоир бизни юрак ютиб ботинимизга — руҳиятимиз қаърига назар солишга ва унда сийратимизни ўзимиз тасаввур этгандек эмас, балки аслида ўзимизнинг ким эканимизни аниқ кўришга даъват этади.
Жак Брел
* * *
Мард ёки қўрқоқ одамнинг ҳаракатлари ва қўшиқларига келсак, адолат юзасидан шуни тан олиб айтиш жоизки, мардларда улар гўзал ва жозибали, қўрқоқларда эса хунук ва жирканчлидир.
Афлотун
* * *
Бахтсизлик бир ўзи келмайди, унинг ортидан қувонч кўриниш беради.
Жак Превер
* * *
Сиз Уйғониш нималигини биласизми? Бу ҳаёт қувончи, уйғунлик замони. Олам тағин одам кўз ўнгида жаннатдек гавдаланади. Орзу-истаклар ва ҳаёт-шароит бир-бирига тўла-тўкис мос, мувофиқ келади.
Хосе Ортега-и-Гассет
* * *
Назардан қочирмаслик керак: символистик поэзия — французларнинг кенг довруғ қозонган кашфиётидир.
Рэмон Кено
* * *
Уйдан ташқарига чиқишингга ҳожат йўқ. Ёзув столингдан жилма ва тингла. Ҳатто тинглама ҳам, фақат кут. Ҳатто кутма ҳам, шунчаки сукут сақла ва ёлғиз бўл. Шунда олам ўзини ошкор этишни бошлайди, у бошқача бўла олмайди, у сенинг қошингда иложсиз ўзининг арзу жамолини намоён этади.
Франц Кафка
* * *
Кўп вақтдан бери мен шеър ёзмай қўйганман. Бир вақтлар бу санъатда анча ютуқларга эришганман. Энди бу ишда бошқалар мендан устун келишаётир. Ақл-идроким менга маслаҳат беради: Байрон даҳоси олдида бошингни эгиброқ, елкаларингни қисиброқ тургин, дейди.
Вальтер Скотт
* * *
Менинг ишим ёзиш, танқидчиларнинг вазифаси эса танқид қилиш. Танқидчилар ҳамма вақт ёзувчиларга ёрдам беришган. Мен романларим ҳақидаги танқидчиларнинг фикрларидан хафа бўлганим йўқ. Содда, барчага бирдек тушунарли усулда ёзганим сабабли улар мени яхши ёзмайди, деб танқид қилишади. Назаримда бадиий асар ёзишнинг аниқ бир йўл-йўриғи бўлмаса керак. Ҳар қайси ёзувчи ўзи алоҳида шахс, ўзига хос хислатлари, ўзига мос ўқувчилари бор. Шу кунгача кўнглимда бирор-бир танқидчига кек сақламаганман. Машҳурлигимдан мағрурланиб кетмадим ҳам. Ҳар доимгидек очиқкўнгил, самимий инсонларга дўст-биродар бўлишга интиламан.
Пауло Коэло
* * *
Гарчи асрлар мобайнида турли-туман механизмлар ясашни ўрганиб олган бўлсак-да, аммо адабиёт қандай яратилишини тушуниб етганимизга шубҳам бор.
Виржиния Вулф
* * *
Бугун барчага бирдек маъқул бўлаётган фикр-мулоҳазалар — бу кечаги баҳс-мунозаралар, холос.
Томас Элиот
* * *
Бир гал Бернард Шоудан сиз Инжилни Муқаддас Руҳ ёзган деб ҳисоблайсизми, дея сўрашганда у: “Барча замонларда ўқиладиган ҳар қандай китоб Руҳ томонидан яратилган бўлади”, деб жавоб берган экан. Яъни китоб унинг муаллифидан кейин ҳам умрини давом эттириши керак. Муаллифнинг мақсади — бу инсоний мақсад, холос, ёзувчи адашиши мумкин, бироқ асарда улкан умуминсоний мақсадлар бўлиши керак. Чунончи, “Дон Кихот” — фақат рицарлик романларига киноя эмас. Бу мутлақ мукаммал, яхлит матн, унда тасодифларга ўрин қолмаган.
Хорхе Луис Борхес
* * *
Заковатли инсонни ҳаётга буюк эҳтиромидан ҳам таниб олса бўлади.
Виктор Гюго
* * *
Адабиётшуносликнинг вазифаси бадиий асардан айнан қайси ғояни, маънони излаш лозимлигини кўрсатиш, деган фикрдан воз кечиш керак. Адабиётшунос бадиий асарга ҳеч қандай маъно “бағишламайди”, балки асардаги ҳар қандай маъно-мазмуннинг пайдо бўлиши, юзага келиши билан боғлиқ мантиқни таҳлил этади, таърифлайди.
Ролан Барт
* * *
Фалсафа орқали инсон ўзини танийди ва Тангри билан мулоқот қилади, халқ билан эса сўз санъати (риторика) кўмагида мулоқотда бўлади… Риторикани ва поэзияни ёқтирмайдиганлар ожиз одамлар, Тангри уларни истеъдоддан бенасиб қолдирган. Улар кўнглидагини сўз орқали ифодалай олмайди ва шу боисдан ҳам ўзларини сирли кўрсатишга уринади. Аслида эса, уларда ҳеч қандай сир йўқ.
Синесий
* * *
Нима учун биз ижодкорлар жону жаҳонимизни санъатга бахшида этамиз? Бу саволга фақат битта тўғри жавоб бор:
— Инсоннинг фаровонлиги ва улуғворлиги учун!
Жон Голсуорси
* * *
Ҳаёт у ҳақда ёзиш учун эмас, балки уни яшаб ўтиш учун берилганини мен ёддан чиқармасликка ҳаракат қилдим. Табиат менга нимани раво кўрган бўлса, барчасини синаб кўришга уриндим. Ижодга эса, ўзимнинг бирдан-бир мақсадим деб эмас, инсониятга хос бошқа фаолият турлари билан уйғунликда олиб бориладиган бир соҳа сифатида қарадим.
Сомерсет МОЭМ
* * *
Мени ишқ сайқаллади, инсон бўлдим. Дунёнинг улуғворлиги ва ожизлигини билдим.
Муҳаммад Иқбол
* * *
Японияда бўлганимда менга “Чўмилади аёл дарёда” шеърини ёзган шоир — Қайсин Қулиев юртидан келган меҳмон сифатида иззат-икром кўрсатишди. Улар шоир ҳамон нозик дид ва теран тафаккур билан инсон гўзаллигини васф этадиган шеърлар битаётганига ишонишларини айтишди. Япон аёллари “Чўмилади аёл дарёда” шеъри муаллифига қизғин саломларини етказишимни сўрашди.
Давид Қўғилтинов
* * *
Жеймс Жойс адабий ҳодиса, энди у такрорланмайди, у мутлақо беназир. Жойснинг мактаби бўлмаслиги мумкин, бироқ унинг жаҳон маданияти ва адабиётидаги мавқеи беқиёс.
Дмитрий Лихачёв
* * *
Қайсидир бир қайғули, ғамгин нарсага кулган бўлсам, бунинг сабаби йиғлай олмаганимдандир.
Жорж Байрон
* * *
Менингча, ҳозирги ёшлар мақсадларини йўқотмаган, улар мақсадларини парчалаб юборганлар. Фикримча, бугунги дунёда бу муқаррар ҳолат. Мен қадриятларга эътибор сусайган шароитда ноаниқ мақсад кетидан юрган одамлар ҳақидаги воқеаларни ёзаман. Эҳтимол, китобхонларим орасида ёшларнинг кўплиги шундандир.
* * *
Мукаммал матн деганлари, аслида, йўқ нарса. Худди буткул умидсизлик бўлмаганидек.
Харуки Мураками
* * *
“Инсонни излаган” Диоген бошқа ҳақиқат изловчилардан донороқдир. Негаки фақат инсонни топибгина ҳақиқатга эришиш мумкин.
Бернар Дадье
* * *
Назаримда, ҳозирги замон япон ёзувчилари руҳий эркинлигини йўқотиб қўйгандек. Бу мени ташвишлантиради. Улар кўпроқ боши билан ёзади, юраги билан эмас.
Куникида Доппо
* * *
Ҳомер замонларидан бери адабиётнинг олдига иккита талаб қўйиб келинади — биринчидан, асарда сюжет бўлиши керак, иккинчидан, характер яратилмоғи шарт. Инсон табиати ниҳоятда секинлик билан ўзгарадиган хилқатки, минг йил илгари рўй берган воқеа тасвири куни кеча содир бўлгандек қабул қилинади.
Жон Голсуорси
* * *
Момиқдай оппоқ қор ёки кумушдай ярқираган ой чиройига маҳлиё бўлганингда… гўзаллик билан учрашиб завқ ва ҳузурга тўлиб-тошганда беихтиёр дўстингни соғинасан, уни кўргинг келади: севинчингни у билан баҳам кўрмоқ истайсан. Гўзаллик билан учрашув кучли ҳамдардлик ҳиссини, меҳр-шафқат туйғусини уйғотади ва шунда “дўст” сўзи “инсон”дек жаранглайди.
Ясунари Кавабата
* * *
Бахтли, саодатли ҳаёт шароитига эришганда ҳатто даҳо ижодкорнинг ҳам фаолияти сусаяди, дейишади. Йўқ, яратилган кўплаб гўзал асарлар фаровонлик самараларидир. Масалан, Рабле фақат истироҳат чоғларида ижод қилган бўлса, Рафаэл Рим хазинасидан баҳраманд бўлган. Монтескье, Бюффон, Вольтер бой-бадавлат эди. Файласуф Бэкон давлатда юқори лавозимда ўтирган.
Оноре де Бальзак
* * *
Поэзия воқеликка тақлид эмас, воқеликнинг талқини, тафсири ҳам эмас. Поэзия — ўз-ўзича воқеликдир, ҳаётий воқеликдан кўра юксакроқ даражадаги воқеликдир… яхши шеър — китобхон шуурида портлайдиган сиқиқ воқеликдир.
Эрлинг Кристи
* * *
Ишончим комилки, гўзаллик сирини кашф этиш насиб қилганда, табиатнинг иродасини англаш имкони туғилганда — ана шунда яшашдан мақсад ҳам тўла ойдинлашади.
Мусякодзи Санэасу
Манба: «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетаси, 2014 йил 39-52-сонлари
Chingiz Aytmatov: Hozirgi dunyoda adabiyot murakkab sharoitga tushib qolgan. Favqulodda u keraksiz buyumga aylangandek, zero, qiziqishlar ham, his-hayajonlar ham oldingiday emas, bo‘lakcha. Burungi kitobxonlarimizning o‘y-xayollari endi boshqa narsalar bilan band. Bugungi kitobxonlar esa asl mutolaaning zavq-shavqidan, aftidan, bexabar. Shundan kelib chiqib endi nima qilish lozimligini birgalashib o‘ylab ko‘rishimiz kerak.
JAHON ADIBLARI
ADABIYOT HAQIDA
Yaxshi tanqidchi nafaqat o‘qigan asarlarini tahlil qiladi, balki u o‘z qalbining kechinmalari — sarguzashtlarini ham bayon qiladi.
Anatol Frans
* * *
Faqat o‘zing yaxshi o‘rgangan, yaxshi biladigan narsalar haqida yozish, yozganda ham samimiy va rost yozish kerak; tasvirlangan holat inson qalbini o‘rtab yuborsin, voqelikni baholashga yordam bersin, o‘quvchi boshidan kechirgan voqelikning bir qismiga aylanib qolsin.
Ernest Xeminguey
* * *
Dorilfununlardagi, korxonalardagi, birjalardagi va ko‘ngilxushlik qiladigan joylardagi “real” hayot har qancha hayajonli bo‘lmasin, biz har kuni ikki soat vaqtimizni o‘tgan zamonlarning falsafasini va adabiy asarlarini mutolaa qilish bilan o‘tkazmasak, haqiqiy hayotga yaqinroq bo‘la olmaymiz.
Herman Hesse
* * *
Romanning kelajagi yozuvchilik uslubidagi muayyan bir urfga ergashishga bog‘liq emas; biror-bir iqtisodiy sharoitga ham bog‘liq emas. Romanning kelajagi faqat ikkita xususiyatga bog‘liq. Bu xususiyatlar Ulug‘vorlik va Jozibadorlikdir.
Jon Golsuorsi
* * *
Har bir avlod o‘zini dunyoni qayta qurishga mas’ul, deb hisoblaydi. Men mansub bo‘lgan avlod esa bunday qilolmasligini biladi. Biroq uning vazifasi, ehtimol, undan-da kattaroqdir. Bu vazifa yer kurrasi yo‘q bo‘lib ketishiga xalal berishdan iborat.
Alber KAMYU
* * *
San’at faqatgina hayotni qalamga olish emas, shuningdek, borliqning birligini aytish ham… O‘z davrining e’tiborga loyiq yozuvchisi noma’lum, betakror, yagona tirik hayot haqiqatini tasvirga olishga qodir kashfiyotchidir.
Boris Pasternak
* * *
Poeziya nafaqat dunyoni bilish, balki u hayotning o‘zi hamdir, butun borlig‘i bilan hayotning o‘zi. Shoirlik qabilachilik zamonida yerto‘lalarda yashagan odamning qalbida ham bor edi, u atom asri odamining ruhida ham yashaydi… Borki mavjudotga sadoqati bilan shoir bizga bizning dunyomizning boqiyligi va birligini his etishimizga yordam beradi… Va agar shoir o‘z davrining xastalangan vijdonini gavdalantira olsa, unga boshqa talab yo‘q.
Sen-Jon Pers
* * *
Adabiyot muallifga insoniy ongni saqlab qolish imkonini beradi, adabiyot bizning o‘zimiz bilan o‘zimiz gaplashadigan narsalardan boshlanadi. Bu o‘rinda o‘zaro aloqa ikkilamchi vazifa. Adabiyotni bizning ichki his-tuyg‘ularimizning amalga oshishiga bo‘lgan ehtiyojimiz paydo qiladi. Kitob, jamiyatga ta’sir etadimi, yo‘qmi — bu boshqa masala, bu savolning javobi uning muallifiga mutlaqo bog‘liq emas.
Gao Sinszyan
* * *
Men shunga ishonamanki, inson nafaqat bardosh beradi — u yengadi. Uning o‘lmasligi tirik mavjudotlar orasida aql-idrokka egaligida emas, balki qalbi, ruhi, iztirob chekishga qobilligi, o‘zini qurbon qila olishi va sabr-toqatli ekanida. Shoirning, yozuvchining burchi shu haqda yozishi zarurligidadir… Shoir shunchaki inson hayotining solnomasini yozmasligi kerak; uning asari insonni qo‘llab-quvvatlaydigan, uning bardoshiga kuch beradigan va yengishiga ko‘maklashadigan tayanch, ustun bo‘lishi lozim.
Uilyam Folkner
* * *
Adabiyot tufayli, adabiyot uyg‘otgan tafakkur, intilish va istaklar tufayli, xayolot saltanatiga safar chog‘i ko‘ngilda bosh ko‘targan kechinmalar tufayli bugungi sivilizatsiya odamiylashdi, najot topdi. Adabiyot ahli o‘ylab topgan badiiy to‘qima qumga singigan suvdek izsiz ketmadi, bil’aks toshga aylangan yuraklarni mumdek eritdi. Yaxshi kitoblar bo‘lmaganida edi, insoniyatning bugungi holiga maymunlar yig‘lagan bo‘lardi, mustaqil fikrdan mahrum labbaychilar urchib ketardi, ko‘ngil birligi yo‘qolardi, mutelik kayfiyati keng tarqalib, o‘z-o‘zini anglash tuyg‘usi — taraqqiyotning yetakchi omili — yo‘qolardi.
Mario Vargas Losa
* * *
Tariximizning aqldan ozgan yigirma-o‘ttiz yilida hamma tengdoshlarim qatori davr talvasasi oldida butkul esankirab va ojiz holda qolarkanman, bu kunlarda yozuvchi bo‘lish sharaf degan elas-elas hissiyotdan o‘zimga tayanch topdim, shunga ko‘ra bu tayanch menga majburiyat yukladi. Xususan, menga bizning umumiy tariximiz zarbalarini o‘ziga qaratganlar taqsimlab olgan baxtsizlik va umidlar yukini kuchim va imkonim qadar zimmamga olish majburiyatini yukladi.
Alber Kamyu
* * *
Xabar yozishni biladigan ijodkor roman yozishni ham uddalaydi.
Ernest Xeminguey
* * *
Hozirgi paytda tragediyani baxtsizlik, deb tushunishadi. Qadimda yunonlar boshqacha tushunishgan. Tragediya kishiga ko‘tarinki ruh bag‘ishlashini his etishgan. Bu turdagi asarlar ta’sirida ular kundalik odatdagi tirikchlikning mayda tashvishlaridan yuqori turishgan. Tragediya kishilarni ezgulikka yo‘llaydi, deb hisoblashgan. Zotan, chinakam san’at asari, qaysi tur va janrda yaratilganiga qaramay, barcha zamonlarda odamlarga xushbaxtlik bag‘ishlaydi.
Yudjin O’nil
* * *
To‘g‘ri, yozuvchi oddiygina so‘zlarni ishlatadi, lekin ularning o‘ziga yarasha qancha qonunlari, qoidalari bor! So‘zlarda u yaratayotgan dunyolarning yurak urushi eshitiladi. Ular yog‘och kabi, metal kabi tovush chiqaradi, jaranglaydi. Ular tovushlarga taqlid qiladi. Bizning ishimizda eng avval mana shuni — tovushga taqlidni hisobga olish lozim.
Migel Anxel Asturias
* * *
Tez-tez so‘z san’atidagi durdona asarning tabiati borasida bahs-munozaralar bo‘lib turadi. Agar adashmasam, Pol Valeri chinakam durdona asarni quyidagi xususiyatidan shak-shubhasiz bilib olish mumkin degan, ya’ni bunday asarda hech narsani o‘zgartirib bo‘lmaydi. Chinakam durdona asar juda mukammal qurilgan bo‘ladi, unda harakat to‘xtovsiz rivojlanib turadi, undagi hamma narsa, hatto ziddiyatlar ham hayratlanarli darajada yaxlitlik kasb etgan bo‘ladi; to‘qimada xom, salqi iplar uchramaydi, u muhtasham tarzda yaratilgan, mumtoz shaklga ega bo‘ladi. “Bovari xonim” — durdona asarning yuksak namunasi.
Andre Morua
* * *
Shoiri bo‘lmagan xalq misoli ruhsiz tana.
Gabriyela Mistral
* * *
Yozish va professional yozuvchi bo‘lish mutlaqo boshqa-boshqa narsa. Men she’rlar, kichik-kichik hikoyalar yozishni juda erta boshlaganman, ammo haqiqiy yozuvchi darajasiga urushdan keyingi yillarda yetib keldim.
Genrix Byoll
* * *
Yozishni xohlagan asaringni yozilishi zarur bo‘lgan asarga qurbon qilishni bilish kerak.
Raul Dyurfi
* * *
So‘z tuyg‘usi, nutq ohanglari va ranglarini his etishni she’r o‘qish va yaxshi proza asarini mutolaa qilish orqali o‘stirsa bo‘ladi, ammo bu xususiyatlar, yaxlit ohangda, tug‘ma did va musiqiy tuyg‘uga bog‘liq… Hech kim yozuvchini hayotni bunday kuzatmaslikka va bunday his etmaslikka, balki boshqacha his qilib, boshqacha ko‘rishga majburlay olmaydi. O‘qish va yozishni o‘rganganidan so‘ng ijodkor boshqalardan faqat bir narsani, ya’ni qanday yozmaslik kerakligini o‘rganmog‘i mumkin. Yozuvchining haqiqiy ustozi hayotning o‘zidir.
Jon Golsuorsi
* * *
Yozuv san’atiga murojaat qilgan, biror sabab bilan qalam tebratgan har qanday odamni “yozuvchi”, deb atash joiz emas. Yozuvchining so‘z san’atkori sifatidagi xarakterli belgilarini uning xayolotidan, ilhomidan, olamni juda teran idrok etishidan izlamoq kerak. Yozuvchining yozuvchiligi u tanlaydigan badiiy vositalarda namoyon bo‘ladi. Bu vositalar yozuvchi tasvirlaydigan voqea-hodisalar kitobxonda imkon qadar keng va teran taassurot uyg‘otmog‘i talab etiladi.
Yan Parandovskiy
* * *
Tarixchi olim bilan shoir o‘z asarlarini biri vaznsiz, ikkinchisi vaznga solib yozishi tufayligina bir-biridan farqlanmaydi. Agar Gerodotning asarlari she’riy vaznga solib yozib chiqilsa ham baribir tarixiy asarligicha qoladi.
Arastu
* * *
Agar Lutsiliy bizning davrimizda yashaganda edi, o‘zining she’riy to‘plamlarini qayta ko‘rib chiqqan va ulardagi aksariyat she’rlardan voz kechgan bo‘lardi…
Iste’dodli shoir olomonni qoyil qilish uchun urinmagani ma’qul.
Goratsiy
* * *
Buyuk adiblar, allomalar, shoirlarning asarlari faqat chiroyli so‘zlari, tilining jozibaliligi bilangina emas, balki mardona ruhi bilan go‘zal va qimmatlidir. Ulug‘ adiblar asarlaridagi ma’nolarni bir o‘qishda ilg‘ab olish mushkul, buning uchun ularning ijodini chuqur o‘rganish lozim bo‘ladi.
Seneka
* * *
Tafakkur va tasavvur mevasi bo‘lgan adabiyot g‘orlardan osmono‘par binolarga qadar, so‘yildan ommaviy qirg‘in quroliga qadar, qabilaviy hayotdan globallashuv davriga qadar insoniyatga muallimlik qildi, uni g‘aflat uyqusiga ketishdan, qirg‘in va halokatlardan saqladi… Zotan, adabiyot bizga real hayot bera olmaydigan qizg‘in sarguzashtlar, otashin tuyg‘ularni tuhfa etadi… Demak, biz orzu qilish, o‘qish, yozishdan bir soniya ham to‘xtamasligimiz kerak. Zero, foniyni boqiyga aylantiruvchi, asov vaqt ustidan hukm yuritishga imkon beruvchi eng samarali yo‘l — shu!
Mario Vargas Losa
* * *
Shu narsa ayonki, agar roman ko‘ngilni ovlasa o‘quvchiga manzur bo‘ladi. Bir paytlar: agar roman ko‘pchilikka manzur bo‘lsa, bu yaxshi asar emas; o‘quvchilar olqishini olgan romanda hech qanday yangilik bo‘lmaydi, chunki bunday asar o‘quvchiga u kutayotgan va istayotgan narsani beradi, deyishgan. Meningcha esa, agar roman o‘quvchiga kutilgan nimanidir berayotgan ekan, demak, unga ma’qul; agar roman o‘quvchiga manzur ekan, demak, u kutilgan asardir.
Umbert Eko
* * *
Hech narsa til kabi insonga o‘zini anglashida katta yordam bera olmaydi. Modomiki men o‘zimga nisbatan aniqlikni anglar ekanman, demak, bu mening o‘z tilimda yaxshi yoza bilishimdan dalolatdir. Men foydalanadigan so‘zlar meni adashtirmaydi, men shu so‘zlarni yozayotib hech kimni aldamayotganimni yaxshi bilaman.
Iosif Brodskiy
* * *
Adabiyotni bizning ichki his-tuyg‘ularimizning amalga oshishiga bo‘lgan ehtiyojimiz paydo qiladi. Kitob jamiyatga ta’sir ko‘rsatadimi, yo‘qmi — bu boshqa masala, bu savolning javobi uning muallifiga mutlaqo bog‘liq emas.
Gao Sinszyan
* * *
Inson qo‘lidagi turli-tuman qurol-yaroq, asbob-uskunalar orasida eng g‘aroyibi, shubhasiz, kitob sanaladi. Qolganlarini uning jismoniy davomi, deyish mumkin. Mikroskop va teleskop — ko‘zning davomi, telefon — ovozning, omoch va qilich — qo‘lning. Biroq kitob — butunlay boshqa narsa, kitoblar — xotiralar va tasavvurlarning davomidir.
Shouning “Sezar va Kleopatra”sida Aleksandriya kutubxonasi haqida so‘z boradi va uni insoniyat xotirasi jamlangan koshona, deyishadi. Darhaqiqat, kitob odamzotning xotirasi xazinasidir.
Xorxe Luis Borxes
* * *
Ijodning ilk bosqichida asarning umumiy ohangi qulog‘imga chalinadi. Muhimi, dastlabki yozilgan jumlaning asar taqdirini hal etuvchi ahamiyatga egaligida. Ilk jumla asar janrini, maromini belgilab beradi… Modomiki, quloqqa chalingan o‘sha ohang rivoj topmasa, shubhasiz, chalg‘ib ketasan, boshlagan asaringni bir chetga surib qo‘yasan yoki undan bir narsa chiqmaydi, tashlab yuborasan.
Ivan Bunin
* * *
Hozirgi dunyoda adabiyot murakkab sharoitga tushib qolgan. Favqulodda u keraksiz buyumga aylangandek, zero, qiziqishlar ham, his-hayajonlar ham oldingiday emas, bo‘lakcha. Burungi kitobxonlarimizning o‘y-xayollari endi boshqa narsalar bilan band. Bugungi kitobxonlar esa asl mutolaaning zavq-shavqidan, aftidan, bexabar. Shundan kelib chiqib endi nima qilish lozimligini birgalashib o‘ylab ko‘rishimiz kerak.
Chingiz Aytmatov
* * *
Hatto oddiy kapalakning parvozi uchun ham butun bir osmon kerak.
Pol Klodel
* * *
Tabiatdan, xuddi fotograflardek, nusxa ko‘chirmaslik kerak. Odam yurishga taqlid qilishni o‘ylab g‘ildirakni kashf etdi. Bu bilan u, o‘zi bilmagan holda, syurrealistik harakatni amalga oshirdi.
Giyom Apolliner
* * *
Siz tushunmayman, deb aytyapsizmi? Sababini faqat o‘zingizdan qidiring. Siz naqadar kambag‘alsiz, modomiki, tuyg‘uni aql bilan bog‘lay olmas ekansiz.
Pablo Pikasso
* * *
She’rda yangilik qariyb har doim shoirning qay darajada yangi ekaniga bog‘liq… Uslub — bu temirchining dastgohi emas, balki uning qalbi, ruhi.
Rene-Gi Kadu
* * *
Shoirning shaxsi kitobxonga tegishli emas. Kitobxon, daraxtdan ajratib olingan yog‘och kabi, muallifdan ajralib chiqqan asar haqida hukm chiqarishga haqli, xolos. Modomiki, munaqqid asardan siyosatchi shaxsini qidirarkan, bu o‘ta mantiqsiz harakatdir.
Sen-Jon Pers
* * *
Realizm, oldiga qo‘yilgan talablarga javob berishi uchun, bugungi kunning realligiga emas, balki kelajak realligiga asoslanmog‘i lozim. U bashorat realizmi bo‘lmog‘i kerak.
* * *
Qofiyadan bezish uni huda-behuda, me’yoridan ortiq darajada qo‘llayverish, sof gimnastika mashqlariga aylantirib yuborish oqibatida yuzaga keldi. Aslida qofiyaning siyqasi chiqqani yo‘q, balki qofiyalanmagan, she’riy misralar oxirida sof, jarangdor tovush taratadigan so‘z qolmadi, deganlarning yuragining siyqasi chiqqan, xolos.
Lui Aragon
* * *
Poeziya bizning madaniy hayotimizda muhim o‘ringa ega. She’riyat nafaqat odamlar bilan chin dildan gaplashish imkoniyatini yaratadi, shuningdek, biz poeziya tilidan turli xavf-xatarlardan bekinadigan makon sifatida foydalanamiz.
Yaroslav Seyfert
* * *
Poeziya bu — ovoz. Uni tinglay bilish kerak. Xuddi musiqani tinglagandek. U, kamoncha ishga tushishi bilan g‘ijjakka jon kirgandek, tovush pardalari harakati bilangina jonlanadi. Ko‘z qog‘ozdagi bosma harflar navosini tinglashi lozim.
Leo Ferre
* * *
Chindan ham, biz ijodiy izlanishlar chog‘ida o‘zimiz anglay olmagan narsa-hodisalarga oid fikrlarimizdan to‘g‘ri xulosalarga kelishimiz zarur. Buning uchun har bir so‘zning isbot talab qilmaydigan birlamchi, asl mohiyatini bilishimiz zarur. Shundagina sezgi-tuyg‘ularimizga, favqulodda fikriy portlash imkoniyatlariga, taassurotlarga va boshqa mezonlarga tayansa bo‘ladi.
Epikur
* * *
Shoir bizni yurak yutib botinimizga — ruhiyatimiz qa’riga nazar solishga va unda siyratimizni o‘zimiz tasavvur etgandek emas, balki aslida o‘zimizning kim ekanimizni aniq ko‘rishga da’vat etadi.
Jak Brel
* * *
Mard yoki qo‘rqoq odamning harakatlari va qo‘shiqlariga kelsak, adolat yuzasidan shuni tan olib aytish joizki, mardlarda ular go‘zal va jozibali, qo‘rqoqlarda esa xunuk va jirkanchlidir.
Aflotun
* * *
Baxtsizlik bir o‘zi kelmaydi, uning ortidan quvonch ko‘rinish beradi.
Jak Prever
* * *
Siz Uyg‘onish nimaligini bilasizmi? Bu hayot quvonchi, uyg‘unlik zamoni. Olam tag‘in odam ko‘z o‘ngida jannatdek gavdalanadi. Orzu-istaklar va hayot-sharoit bir-biriga to‘la-to‘kis mos, muvofiq keladi.
Xose Ortega-i-Gasset
* * *
Nazardan qochirmaslik kerak: simvolistik poeziya — fransuzlarning keng dovrug‘ qozongan kashfiyotidir.
Remon Keno
* * *
Uydan tashqariga chiqishingga hojat yo‘q. Yozuv stolingdan jilma va tingla. Hatto tinglama ham, faqat kut. Hatto kutma ham, shunchaki sukut saqla va yolg‘iz bo‘l. Shunda olam o‘zini oshkor etishni boshlaydi, u boshqacha bo‘la olmaydi, u sening qoshingda ilojsiz o‘zining arzu jamolini namoyon etadi.
Frans Kafka
* * *
Ko‘p vaqtdan beri men she’r yozmay qo‘yganman. Bir vaqtlar bu san’atda ancha yutuqlarga erishganman. Endi bu ishda boshqalar mendan ustun kelishayotir. Aql-idrokim menga maslahat beradi: Bayron dahosi oldida boshingni egibroq, yelkalaringni qisibroq turgin, deydi.
Valter Skott
* * *
Mening ishim yozish, tanqidchilarning vazifasi esa tanqid qilish. Tanqidchilar hamma vaqt yozuvchilarga yordam berishgan. Men romanlarim haqidagi tanqidchilarning fikrlaridan xafa bo‘lganim yo‘q. Sodda, barchaga birdek tushunarli usulda yozganim sababli ular meni yaxshi yozmaydi, deb tanqid qilishadi. Nazarimda badiiy asar yozishning aniq bir yo‘l-yo‘rig‘i bo‘lmasa kerak. Har qaysi yozuvchi o‘zi alohida shaxs, o‘ziga xos xislatlari, o‘ziga mos o‘quvchilari bor. Shu kungacha ko‘nglimda biror-bir tanqidchiga kek saqlamaganman. Mashhurligimdan mag‘rurlanib ketmadim ham. Har doimgidek ochiqko‘ngil, samimiy insonlarga do‘st-birodar bo‘lishga intilaman.
Paulo Koelo
* * *
Garchi asrlar mobaynida turli-tuman mexanizmlar yasashni o‘rganib olgan bo‘lsak-da, ammo adabiyot qanday yaratilishini tushunib yetganimizga shubham bor.
Virjiniya Vulf
* * *
Bugun barchaga birdek ma’qul bo‘layotgan fikr-mulohazalar — bu kechagi bahs-munozaralar, xolos.
Tomas Eliot
* * *
Bir gal Bernard Shoudan siz Injilni Muqaddas Ruh yozgan deb hisoblaysizmi, deya so‘rashganda u: “Barcha zamonlarda o‘qiladigan har qanday kitob Ruh tomonidan yaratilgan bo‘ladi”, deb javob bergan ekan. Ya’ni kitob uning muallifidan keyin ham umrini davom ettirishi kerak. Muallifning maqsadi — bu insoniy maqsad, xolos, yozuvchi adashishi mumkin, biroq asarda ulkan umuminsoniy maqsadlar bo‘lishi kerak. Chunonchi, “Don Kixot” — faqat ritsarlik romanlariga kinoya emas. Bu mutlaq mukammal, yaxlit matn, unda tasodiflarga o‘rin qolmagan.
Xorxe Luis Borxes
* * *
Zakovatli insonni hayotga buyuk ehtiromidan ham tanib olsa bo‘ladi.
Viktor Gyugo
* * *
Adabiyotshunoslikning vazifasi badiiy asardan aynan qaysi g‘oyani, ma’noni izlash lozimligini ko‘rsatish, degan fikrdan voz kechish kerak. Adabiyotshunos badiiy asarga hech qanday ma’no “bag‘ishlamaydi”, balki asardagi har qanday ma’no-mazmunning paydo bo‘lishi, yuzaga kelishi bilan bog‘liq mantiqni tahlil etadi, ta’riflaydi.
Rolan Bart
* * *
Falsafa orqali inson o‘zini taniydi va Tangri bilan muloqot qiladi, xalq bilan esa so‘z san’ati (ritorika) ko‘magida muloqotda bo‘ladi… Ritorikani va poeziyani yoqtirmaydiganlar ojiz odamlar, Tangri ularni iste’doddan benasib qoldirgan. Ular ko‘nglidagini so‘z orqali ifodalay olmaydi va shu boisdan ham o‘zlarini sirli ko‘rsatishga urinadi. Aslida esa, ularda hech qanday sir yo‘q.
Sinesiy
* * *
Nima uchun biz ijodkorlar jonu jahonimizni san’atga baxshida etamiz? Bu savolga faqat bitta to‘g‘ri javob bor:
— Insonning farovonligi va ulug‘vorligi uchun!
Jon Golsuorsi
* * *
Hayot u haqda yozish uchun emas, balki uni yashab o‘tish uchun berilganini men yoddan chiqarmaslikka harakat qildim. Tabiat menga nimani ravo ko‘rgan bo‘lsa, barchasini sinab ko‘rishga urindim. Ijodga esa, o‘zimning birdan-bir maqsadim deb emas, insoniyatga xos boshqa faoliyat turlari bilan uyg‘unlikda olib boriladigan bir soha sifatida qaradim.
Somerset MOEM
* * *
Meni ishq sayqalladi, inson bo‘ldim. Dunyoning ulug‘vorligi va ojizligini bildim.
Muhammad Iqbol
* * *
Yaponiyada bo‘lganimda menga “Cho‘miladi ayol daryoda” she’rini yozgan shoir — Qaysin Quliyev yurtidan kelgan mehmon sifatida izzat-ikrom ko‘rsatishdi. Ular shoir hamon nozik did va teran tafakkur bilan inson go‘zalligini vasf etadigan she’rlar bitayotganiga ishonishlarini aytishdi. Yapon ayollari “Cho‘miladi ayol daryoda” she’ri muallifiga qizg‘in salomlarini yetkazishimni so‘rashdi.
David Qo‘g‘iltinov
* * *
Jeyms Joys adabiy hodisa, endi u takrorlanmaydi, u mutlaqo benazir. Joysning maktabi bo‘lmasligi mumkin, biroq uning jahon madaniyati va adabiyotidagi mavqei beqiyos.
Dmitriy Lixachyov
* * *
Qaysidir bir qayg‘uli, g‘amgin narsaga kulgan bo‘lsam, buning sababi yig‘lay olmaganimdandir.
Jorj Bayron
* * *
Meningcha, hozirgi yoshlar maqsadlarini yo‘qotmagan, ular maqsadlarini parchalab yuborganlar. Fikrimcha, bugungi dunyoda bu muqarrar holat. Men qadriyatlarga e’tibor susaygan sharoitda noaniq maqsad ketidan yurgan odamlar haqidagi voqealarni yozaman. Ehtimol, kitobxonlarim orasida yoshlarning ko‘pligi shundandir.
* * *
Mukammal matn deganlari, aslida, yo‘q narsa. Xuddi butkul umidsizlik bo‘lmaganidek.
Xaruki Murakami
* * *
“Insonni izlagan” Diogen boshqa haqiqat izlovchilardan donoroqdir. Negaki faqat insonni topibgina haqiqatga erishish mumkin.
Bernar Dadye
* * *
Nazarimda, hozirgi zamon yapon yozuvchilari ruhiy erkinligini yo‘qotib qo‘ygandek. Bu meni tashvishlantiradi. Ular ko‘proq boshi bilan yozadi, yuragi bilan emas.
Kunikida Doppo
* * *
Homer zamonlaridan beri adabiyotning oldiga ikkita talab qo‘yib kelinadi — birinchidan, asarda syujet bo‘lishi kerak, ikkinchidan, xarakter yaratilmog‘i shart. Inson tabiati nihoyatda sekinlik bilan o‘zgaradigan xilqatki, ming yil ilgari ro‘y bergan voqea tasviri kuni kecha sodir bo‘lgandek qabul qilinadi.
Jon Golsuorsi
* * *
Momiqday oppoq qor yoki kumushday yarqiragan oy chiroyiga mahliyo bo‘lganingda… go‘zallik bilan uchrashib zavq va huzurga to‘lib-toshganda beixtiyor do‘stingni sog‘inasan, uni ko‘rging keladi: sevinchingni u bilan baham ko‘rmoq istaysan. Go‘zallik bilan uchrashuv kuchli hamdardlik hissini, mehr-shafqat tuyg‘usini uyg‘otadi va shunda “do‘st” so‘zi “inson”dek jaranglaydi.
Yasunari Kavabata
* * *
Baxtli, saodatli hayot sharoitiga erishganda hatto daho ijodkorning ham faoliyati susayadi, deyishadi. Yo‘q, yaratilgan ko‘plab go‘zal asarlar farovonlik samaralaridir. Masalan, Rable faqat istirohat chog‘larida ijod qilgan bo‘lsa, Rafael Rim xazinasidan bahramand bo‘lgan. Monteskye, Byuffon, Volter boy-badavlat edi. Faylasuf Bekon davlatda yuqori lavozimda o‘tirgan.
Onore de Balzak
* * *
Poeziya voqelikka taqlid emas, voqelikning talqini, tafsiri ham emas. Poeziya — o‘z-o‘zicha voqelikdir, hayotiy voqelikdan ko‘ra yuksakroq darajadagi voqelikdir… yaxshi she’r — kitobxon shuurida portlaydigan siqiq voqelikdir.
Erling Kristi
* * *
Ishonchim komilki, go‘zallik sirini kashf etish nasib qilganda, tabiatning irodasini anglash imkoni tug‘ilganda — ana shunda yashashdan maqsad ham to‘la oydinlashadi.
Musyakodzi Saneasu
Manba: «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi, 2014 yil 39-52-sonlari
