«Uyqu» (Jim turing,shovqinlamang…) qo’shig’i, aniqrog’i «Shovqinlamang» so’zi haqida

056   Яхши шоир ва олим укаларимдан Алишер Назар  ўзининг фейсбук саҳифасида мана бу мулоҳазаларини ёзганини ўқидим: «Эрталаб, «Маҳалла» радиоканалида Ботир Қодиров қўшиқ айтаяпти: «Жим туринг, шовқинланманг…». «Шовқинланманг» деган сўзни эшитганмисиз? Мен эшитмаганман! Менимча, ўзбек тилида бунақа сўз йўқ.»

Алишер айтгандек «»Шовқинланманг» деган сўзни  қайси шоир ишлатган экан?  Шеъриятимизнинг буюк сиймоси Абдулҳамид Чўлпон ишлатган экан.  Фақат шоир «»Шовқинланманг»  эмас, «»Шовқинламанг» деб ёзган.  Мана, унинг 1921 йили ёзилган «Уйқу» шеъри:

УЙҚУ
(“Бормаймен деди” куйига)

Жим туринг, шовқинламанг, уйқу ичида ул пари,
Юрма, тек тур, эй шамол, юрсанг-да юр, бироз нари!

Кўкда бир тўп қиз-малак уйқу куйини бошлади,
Илгари чалган тирик, жонли куйини ташлади.

Бош учида айланар бир тўп фаришта жимгина,
Кўк элининг тангриси – ой ҳам қарайдир тинчгина.

Ул олос кўзлар юмулган… куйни ёндиргачгина,
Кўп гўзал кўзларни юмдиргач, уялдиргачгина…

Чарчаган, толган, умидсиз кўзларим тўймай қарар,
Ҳар қарашда кўнглима минг турли ўйларни солар…

Бу ётиш, бу уйқу, бу қандай ширин, қандай гўзал,
Жонланар, юз кўрсатар синган ва ясанган амал.

У ётиш, уйқу на ерда, на хаёлий кўкда бор,
Бу гўзал сирли томоша менда, мен ўксукда бор.

Жим туринг,шовқинламанг, уйқу ичинда ул пари,
Кўзларим тўймай қарар, борлиқ кўринма, тур нари…

Тошкент, 1921, Феврал.

Мен бу ўринда Алишернинг нега жиғибийрон  бўлганини тушунаман. Аммо, Ботир Қодировнинг бугунги кунда мумтоз адабиётимиздан бутунлай узилган миллий эстрадамизда ҳоким «яллама ёрим»га зид тарзда Чўлпон шеърига мурожаат қилганини яхши қабул қилсам-да,  янада очиқлаб айтаман, Ботир Қодиров шеърдаги энг камида 4 та сўзни бузиб ижро этган («тинчгина»ни жимгина»,  «тангриси»ни «эркаси» ва ҳ.к.) ва бу буюк шоирга нисбатан ҳурматсизликдир. Аммо, Ботир Қодиров бу нотўғри ишлатган сўзларни  қўшиғини қайта  ёзиб тўғрилашига ҳам ишонгим келади.  Яна-да очиқласам, биз буни талаб ҳам қиламиз. Мабодо… Мабодони кейин айтамиз.

 

  Yaxshi shoir va olim ukalarimdan Alisher Nazar o’zining feysbuk sahifasida mana bu mulohazalarini yozganini o’qidim: «Ertalab, «Mahalla» radiokanalida Botir Qodirov qo’shiq aytayapti: «Jim turing, shovqinlanmang…». «Shovqinlanmang» degan so’zni eshitganmisiz? Men eshitmaganman! Menimcha, o’zbek tilida bunaqa so’z yo’q.»

Alisher aytgandek «»Shovqinlanmang» degan so’zni qaysi shoir ishlatgan ekan? She’riyatimizning buyuk siymosi Abdulhamid Cho’lpon ishlatgan ekan. Faqat shoir «»Shovqinlanmang» emas, «»Shovqinlamang» deb yozgan. Mana, uning 1921 yili yozilgan «Uyqu» she’ri:

UYQU
(“Bormaymen dedi” kuyiga)

Jim turing, shovqinlamang, uyqu ichida ul pari,
Yurma, tek tur, ey shamol, yursang-da yur, biroz nari!

Ko’kda bir to’p qiz-malak uyqu kuyini boshladi,
Ilgari chalgan tirik, jonli kuyini tashladi.

Bosh uchida aylanar bir to’p farishta jimgina,
Ko’k elining tangrisi – oy ham qaraydir tinchgina.

Ul olos ko’zlar yumulgan… kuyni yondirgachgina,
Ko’p go’zal ko’zlarni yumdirgach, uyaldirgachgina…

Charchagan, tolgan, umidsiz ko’zlarim to’ymay qarar,
Har qarashda ko’nglima ming turli o’ylarni solar…

Bu yotish, bu uyqu, bu qanday shirin, qanday go’zal,
Jonlanar, yuz ko’rsatar singan va yasangan amal.

U yotish, uyqu na yerda, na xayoliy ko’kda bor,
Bu go’zal sirli tomosha menda, men o’ksukda bor.

Jim turing,shovqinlamang, uyqu ichinda ul pari,
Ko’zlarim to’ymay qarar, borliq ko’rinma, tur nari…

Toshkent, 1921, Fevral.

Men bu o’rinda Alisherning nega jig’ibiyron  bo’lganini tushunaman. Ammo, Botir Qodirovning bugungi kunda mumtoz adabiyotimizdan butunlay uzilgan milliy estradamizda hokim «yallama yorim»ga zid tarzda Cho’lpon she’riga murojaat qilganini yaxshi qabul qilsam-da,  yanada ochiqlab aytaman, Botir Qodirov she’rdagi eng kamida 4 ta so’zni buzib ijro etgan («tinchgina»ni jimgina»,  «tangrisi»ni «erkasi» va h.k.) va bu buyuk shoirga nisbatan hurmatsizlikdir. Ammo, Botir Qodirov bu noto’g’ri ishlatgan so’zlarni  qo’shig’ini qayta  yozib to’g’rilashiga ham ishongim keladi.  Yana-da ochiqlasam, biz buni talab ham qilamiz. Mabodo… Mabodoni keyin aytamiz.

088

(Tashriflar: umumiy 2 775, bugungi 1)

4 izoh

  1. Ha sizlar aytgan gaplarda juda katta jon bor. Ko’pchilik qo’shiqchilarimiz bunaqangi buzish yo’li bilan ancha muncha qo’shiq yozib ulgurishgan. Nega??? Ular qo’shiq yozishdan avval bu she’rlar bilan yaxshilab tanishib chiqmaydilar??? Filologiya fanlari nomzodi Ergash Ochilovning «Umrboqiy qo’shiqlar» nomli kitobini o’qib chiqishsalar maqsadga muvofiq bo’lardi.

  2. Tushunaman.tushunganim holda,sizlardan iltimos qilaman:undan köra ,shu qöshiqni tanqid qilgani ketgan vaqtingizni,yaxshi va tög’ri sherlar yozishga ketkazsangiz yaxshi bölmasmikin deb qolaman.chunki vaqt oliy hakam…!!!!

  3. Jasurbek, tanqid yuksalish debochasi. Tushunadigan yigit ekansiz, mani tushundiz degan umiddaman.

Izoh qoldiring