“…Мен уни Москвада, аҳволи жуда оғирлашган пайтда кўрдим. Дўстимнинг ҳузурига келганда, у мени танимади. Ҳар гал қулоғига шивирлардим: бирор-бир сўз, кўпроқ Пушкин исми уни ҳушига қайтарарди…” В.Шкловскийнинг “Тинянов” китобидан.

Хуршид Даврон

ПУШКИН ҲАҚИДА ИККИ ШЕЪР

    I

“…Экскурсантларнинг бир гуруҳи қутлуғ даргоҳни зиёрат қилиб юрган ажойиб ёз кунларининг бирида шоир иш бўлмасига бир булбул учиб кириб, дераза пардасига қўнди ва сайрай бошлади. У узоқ куйлади, тўлиб-тошиб сайради. Одамлар ҳайратдан қотиб қолишди, баъзилар йиғлаб юборди. Булбул эса сайрашдан тўхтамасди”. Михайловскоедаги А.С.Пушкин номидаги музей-қўриқхона директори С.Гейченконинг “Лукоморье” китобидан.

Қайда эдинг, қайларда эдинг,
Қай юртларда юрдинг саргардон?
Қай боғларда қувнаб сайрадинг,
Қай боғларда сайрадинг нолон?

Ё яйрадинг зумрад ўрмонда,
Ё кездингми чўлни адашиб?
Ё қафасда эдингми, тонгда
Тутдиларми сени алдашиб?

Қорамунчоқ кўзингга шодмон
Боққан англар ва туяр алам:
Чўғдек ёниб турибди ҳамон
Ўша аччиқ, ўша қора ғам?

Боққан англар: япроқ устида
Ялтираган шабнам – кўз ёшинг.
Оғирлашиб борар кўксингда
Ғаним отган ўша қўрғошин.

Ҳа, қушгинам, ҳали заминда
Макр бисёр, зулумот бисёр,
Ҳали ҳам ўз она юртида
Ғариб халқлар, қул элатлар бор.

Биз яшаймиз ўз умримизни
Айлантириб куйга, қўшиққа.
Қушим, енгиб бўлмайди бизни,
Биз ўхшаймиз худди бошоққа.

Агар бизни топтаса ботиқ
Темир нағал қоқилган пошна,
Ҳар биттамиз қирқ битта содиқ,
Навкар билан қайтамиз яна.

Биз қайтамиз куй, овоз бўлиб,
Биз қайтамиз қору туш бўлиб.
Биз қайтамиз ўч, қасос бўлиб,
Биз қайтамиз сайроқ қуш бўлиб.

Сен ҳам, қушим, ер узра учиб
Фиғон чекиб, куйлаб адосан.
Ҳар бир қушдек сен ҳам одамзод
Дардларига аксу садосан.

Уч, учавер, қўшиғинг тарат,
Пешвоз учгин ҳамиша тонгга.
Одамларни осмонга қарат,
Одамларни чорла осмонга.

…Сергак бўлгин, ортингдан бесас
Кимдир келар, қўлида яроқ.
Сайрамасанг, у сени кўрмас,
Сайрамасдан бўлмайди, бироқ.

Ахир, қара, ухлаган ботир
Бошига жим эгилди ажал.
Сайраб уйғот, бўлмаса ботар
Ҳақиқатнинг кўксига ханжар.

1982

     II

“…Мен уни Москвада, аҳволи жуда оғирлашган пайтда кўрдим. Дўстимнинг ҳузурига келганда, у мени танимади. Ҳар гал қулоғига шивирлардим: бирор-бир сўз, кўпроқ Пушкин исми уни ҳушига қайтарарди…” В.Шкловскийнинг “Тинянов” китобидан.

Неча кундир ўзига келмас,
Неча кундир ўлим ва ҳаёт
Ўртасида у олар нафас,
Барча ёру-дўстларига ёт.

Ташқарида гувиллар шамол,
Йўллар қорлар ичра йўқолган.
Сочига оқ тушган ойжамол
Уни чорлаб бўғилиб қолган.

Дўстлари жим боқишар маҳзун,
Ўлим билан туриб юзма-юз.
Фақат гувлар, гувлар уззу-кун
Оятларни пичирлаган куз.

Ярим тунда гулдор эшикни
Очганида зарб билан шамол,
Кириб келди хонага букри,
Соч-соқоли қордай оппоқ чол.

Совуқ қишдан пана жой излаб
Кирган дайди эмас эди у –
Буни ҳамма англади дарров.
Чол кўзида бор эди қайғу.

Шамдонларда шамлар ҳам гўё
Ёруғ тортди – қўшилди сурур.
Чол кўзида – тундайин сиёҳ
Қора жарда товланарди нур.

Хаста шоир узра эгилиб,
“Пушкин”, — дея пичирлади чол.
Шунда яна сукутни тилиб
Ташқарида қўзғалди шамол.

Бемор бирдан кўзини очди –
Учиб кетди кўзидан уйқу.
Қўлларини чўзиб осмонга
“Пушкин”, — дея шивирлади у.

Шундай чорлар чекканча фарёд,
Илғаб кўкдан келган нидони,
Ўлаётган болага нажот
Тилаб турган она худони.
………………………………………

(Менинг сизга васиятим шу:
Жон топширар пайтим, албатта,
Бошим узра эгилиб туриб,
“Навоий” деб шивирланг аста.

“Навоий”, деб шивирланг аста,
Кучим кетса, бемадор ётсам.
“Навоий”, деб шивирланг,
Хаста
Юрак билан тўшакда қотсам.

“Навоий”, деб шивирланг, зулмат
Кўзларимга чўка бошлар он.
“Навоий”, деб шивирланг, албат
Кўзларимга қайтиб келар тонг.

Токи яна чиқай жанггоҳга
Яраларни умид-ла бойлаб.
Яна дилга, қалбга, юракка
Ватанимнинг номини жойлаб).

1983

Шеърлар «Тўмариснинг кўзлари» китобидан олинди.

Xurshid Davron

PUSHKIN HAQIDA IKKI SHE’R

    I

“…Ekskursantlarning bir guruhi qutlug’ dargohni ziyorat qilib yurgan ajoyib yoz kunlarining birida shoir ish bo’lmasiga bir bulbul uchib kirib, deraza pardasiga  qo’ndi va sayray boshladi. U uzoq kuyladi, to’lib-toshib sayradi. Odamlar hayratdan qotib qolishdi, ba’zilar yig’lab yubordi. Bulbul esa sayrashdan to’xtamasdi”. Mixaylovskoedagi A.S.Pushkin nomidagi muzey-qo’riqxona direktori S.Geychenkoning “Lukomor`e” kitobidan.

Qayda eding, qaylarda eding,
Qay yurtlarda yurding sargardon?
Qay bog’larda quvnab sayrading,
Qay bog’larda sayrading nolon?

YO yayrading zumrad o’rmonda,
YO kezdingmi cho’lni adashib?
YO qafasda edingmi, tongda
Tutdilarmi seni aldashib?

Qoramunchoq ko’zingga shodmon
Boqqan anglar va tuyar alam:
Cho’g’dek yonib turibdi hamon
O’sha achchiq, o’sha qora g’am?

Boqqan anglar: yaproq ustida
Yaltiragan shabnam – ko’z yoshing.
Og’irlashib borar ko’ksingda
G’anim otgan o’sha qo’rg’oshin.

Ha, qushginam, hali zaminda
Makr bisyor, zulumot bisyor,
Hali ham o’z ona yurtida
G’arib xalqlar, qul elatlar bor.

Biz yashaymiz o’z umrimizni
Aylantirib kuyga, qo’shiqqa.
Qushim, yengib bo’lmaydi bizni,
Biz o’xshaymiz xuddi boshoqqa.

Agar bizni toptasa botiq
Temir nag’al qoqilgan poshna,
Har bittamiz qirq bitta sodiq,
Navkar bilan qaytamiz yana.

Biz qaytamiz kuy, ovoz bo’lib,
Biz qaytamiz qoru tush bo’lib.
Biz qaytamiz o’ch, qasos bo’lib,
Biz qaytamiz sayroq qush bo’lib.

Sen ham, qushim, yer uzra uchib
Fig’on chekib, kuylab adosan.
Har bir qushdek sen ham odamzod
Dardlariga aksu sadosan.

Uch, uchaver, qo’shig’ing tarat,
Peshvoz uchgin hamisha tongga.
Odamlarni osmonga qarat,
Odamlarni chorla osmonga.

…Sergak bo’lgin, ortingdan besas
Kimdir kelar, qo’lida yaroq.
Sayramasang, u seni ko’rmas,
Sayramasdan bo’lmaydi, biroq.

Axir, qara, uxlagan botir
Boshiga jim egildi ajal.
Sayrab uyg’ot, bo’lmasa botar
Haqiqatning ko’ksiga xanjar.

1982

    II

“…Men uni Moskvada, ahvoli juda og’irlashgan paytda ko’rdim. Do’stimning huzuriga kelganda, u meni tanimadi. Har gal qulog’iga shivirlardim: biror-bir so’z, ko’proq Pushkin ismi uni hushiga qaytarardi…” V.Shklovskiyning “Tinyanov” kitobidan

Necha kundir o’ziga kelmas,
Necha kundir o’lim va hayot
O’rtasida u olar nafas,
Barcha yoru-do’stlariga yot.

Tashqarida guvillar shamol,
Yo’llar qorlar ichra yo’qolgan.
Sochiga oq tushgan oyjamol
Uni chorlab bo’g’ilib qolgan.

Do’stlari jim boqishar mahzun,
O’lim bilan turib yuzma-yuz.
Faqat guvlar, guvlar uzzu-kun
Oyatlarni pichirlagan kuz.

Yarim tunda guldor eshikni
Ochganida zarb bilan shamol,
Kirib keldi xonaga bukri,
Soch-soqoli qorday oppoq chol.

Sovuq qishdan pana joy izlab
Kirgan daydi emas edi u –
Buni hamma angladi darrov.
Chol ko’zida bor edi qayg’u.

Shamdonlarda shamlar ham go’yo
Yorug’ tortdi – qo’shildi surur.
Chol ko’zida – tundayin siyoh
Qora jarda tovlanardi nur.

Xasta shoir uzra egilib,
“Pushkin”, — deya pichirladi chol.
Shunda yana sukutni tilib
Tashqarida qo’zg’aldi shamol.

Bemor birdan ko’zini ochdi –
Uchib ketdi ko’zidan uyqu.
Qo’llarini cho’zib osmonga
“Pushkin”, — deya shivirladi u.

Shunday chorlar chekkancha faryod,
Ilg’ab ko’kdan kelgan nidoni,
O’layotgan bolaga najot
Tilab turgan ona xudoni.
………………………………………

(Mening sizga vasiyatim shu:
Jon topshirar paytim, albatta,
Boshim uzra egilib turib,
“Navoiy” deb shivirlang asta.

“Navoiy”, deb shivirlang asta,
Kuchim ketsa, bemador yotsam.
“Navoiy”, deb shivirlang,
Xasta
Yurak bilan to’shakda qotsam.

“Navoiy”, deb shivirlang, zulmat
Ko’zlarimga cho’ka boshlar on.
“Navoiy”, deb shivirlang, albat
Ko’zlarimga qaytib kelar tong.

Toki yana chiqay janggohga
Yaralarni umid-la boylab.
Yana dilga, qalbga, yurakka
Vatanimning nomini joylab).

1983

She’rlar «To’marisning ko’zlari» kitobidan olindi.